a9nieszka wnuk
K o n s t r u k c j e i d e k o r a c j e
w a r c h i t e k t u r z e r o m a ń s k i e j
'' biała szata kościołów przyodziała ziemię ''
Glaber [Rudolf Łysy] -mnich kluniacki
>>>>>>> A R C H I T E K T U R A . . .
> IX - XIII w.
> Francja ojczyzną > później przenika do > Włochy > Niemcy > ... > Polska
> architektura romańska jako pierwszy ogólnoeuropejski styl przyjęty w całej zach. i środk. Europie
> architektura romańska = renesans karoliński[ za panowania Karola Wielkiego] + architektura bizantyjska+ pierwiastki ludowe płn. Europy
[wpływy]
> sakralna związana z działalnością zakonu Benedyktynów [Francja, Cluny] i Cystersów
> priorytet - rzeźba & malarstwo ściśle podporządkowane architekturze
> pełni funkcję religijną + obronną [twierdze]
> rychły rozwój i 'odświeżenie' arch. konsekwencją silnej wiary ludzi w Boga po 1000 roku [rzekomy koniec świata]
>>> m a t e r i a ł >>> początkowo materiałem konstrukcyjnym było drewno wypełniane jako szkielet cegłą.
kamień - podstawowy materiał budowlany [naturalne otoczaki, ociosane głazy, starannie obrobione kostki ciosowe]
cegła - w późniejszym okresie lub tam gdzie kamień był niedostępny.
>>> c h a r a k t e r >>> przysadzisty, masywny, ciężki, surowy, monumentalny, powściągliwy w formie poprzez zespalanie w kompozycje prostych brył geometrycznych tj. walce, stożki, ostrosłupy, prostopadłościany. Ze względu na celowość budowli romańskich
[ nie tylko religijnych, ale i obronnych- twierdze] wznoszono potężne mury najczęściej z kamienia wapniowego piaskowca lub z granitu,
z małymi otworami - drzwiowymi i okiennymi [cel obronny]
>>> t y p y b u d o w l i >>> kościoły - zakładane na rzucie krzyża łacińskiego z prezbiterium mieszczącym chór ołtarz i miejsca dla duchowieństwa, orientowanymi jak bazyliki starochrześcijańskie na wschód i zakończone półkolistym pomieszczeniem - absydą. Absydy w niektórych kościołach stanowią również zakończenie nawy poprzecznej, a nawet pojawiają się na ścianie frontowej. Całość podzielona na trzy nawy oddzielone od siebie filarami lub kolumnami, spośród których środkowa jest najwyższa.
>>> kościół halowy - posiadał wszystkie nawy jednakowej wysokości.
>>> [+ wieża ] - w okr. starochrześcijańskim występowała tylko osobno [*campanille-wł.campana=dzwon; dzwonnica włoska, zwykle wolnostojąca jak w zespole arch. w Pizie ('Krzywa Wieża') ], aby później związać się z korpusem głównej bryły kościoła. Najczęściej wznosi się nad pierwszymi przęsłami naw bocznych przy wejściu, a także przy absydzie z jednej lub z 2-óch stron. Wieże
były wysokie-o rzucie kwadratowym, rzadziej okrągłym. Oświetlane były małymi okienkami, a kryte dachem namiotowym >>> klasztory - składały się z kościoła, zabudowań mieszkalnych i gospodarczych.
Powstawały wtedy całe zespoły zabudowań z krużgankami, wirydarzem, salą zebrań i refektarzem.[*klasztor cysterski w Jędrzejowie z XIII w.]
>>> k o n s t r u k c j a >>> sklepienia ~ ukształtowanie się rzutu poziomego kościoła romańskiego związane jest bezpośrednio z poszukiwaniem odpowiedniego sposobu przykrycia ~ s t r o p p u ł a p o w y - rodzaj zastępczego, płaskiego pokrycia dachu bezpośrednio przeniesiony z systemu bazylikowego, w którym występują belki drewniane jako podstawowe elementy konstrukcyjne.
>>> sklepienie kolebkowe - jest połową walca obrotowego o osi poziomej. Bardzo często wzmacniane gurtami, które przebiegały w formie półkolisych żeber w równych odstępach i naciskały na miejsca zakończeń gurtów na filarach
a nie na całej długości na ściany - dzięki temu część sklepienia była odciążona a tym samym lżejsza.
>>> sklepienia krzyżowe - powstaje przez przenikanie się dwóch kolebek. Początkowo stosowane w kryptach pod częścią ołtarzową kościoła. W dalszych rozwiązaniach przesklepiono nim również nawy boczne i nawę główną. Konsekwentnie przekrywane całe wnętrze sklepieniami krzyżowymi nosi nazwę układu wiązanego[=] Sklepienie krzyżowe założone jest na kwadratach, tzn. że, każdemu kwadratowi nawy środkowej odpowiadają po dwa kwadraty sklepień naw bocznych co znaczy, że nawa boczna jest o połowę węższa od nawy środkowej. Nawa poprzeczna, czyli transept, przekryta jest trzema przęsłami sklepienia krzyżowego.
Prezbiterium - przeznaczone na ustawienie ołtarza i miejsce dla duchowieństwa- jednym przęsłem.
>>> filary - kolumny - wznoszą sklepienie, międzynawowe można podzielić na główne- podtrzymujące sklepienia nawy środkowej, i pośrednie - podpierające sklepienia naw bocznych.
>>>>>> D E K O R A C J A cd. >>> we wnęrzu stanowią podstawę układu nośnego. Rozczłonkowanie ich jest proste
i składa się z cokołu oraz gzymsu, który często występuje w formie płytki z półokrągłym (holkielowym) wgłębieniem. Filary wyższe podpierają sklepienie nawy głównej i bocznej oraz pośrednie-niższe- podtrzymują sklepienie naw bocznych. Duże obciążenia wymagają znacznych przekrojów filarów (kwadratowych lub krzyżowych). Ich profil kształtują półkolumny lub stożki narożne wpasowane w bok filaru. kolumny -
obok roli konstrukcji, stanowią także rolę dekoracyjną przy filarach i otworach. Wzorowane na zasadzie trój działu wprowadzonego przez starożytnych : kapitel, trzon i bazę. Baza ustawiona zostaje na płycie zwanej plintą. W narożnikach plinty występują ozdoby, zwane liśćmi kątowymi lub ząbkami. Kolumna dźwigająca jest z zasady niższa, przysadzista, cylindryczna, bez entazis. Kolumna dekoracyjna występująca na ścianie lub jako obramowanie- o wiele smuklejsza. Trzon- zazwyczaj gładki, lub dekorowany żłobkiem, plecionką, wypukłorzeźbą figuralną lub
rysunkiem geometrycznym. Ornamentyka trzonów pouczająca- sceny misyjne i moralizatorskie. Kapitele odmienne od klasycznych , różne:
1) kształt sześcianu zbieżnego ku dołowi 2) kielichowe z kompozycjami plecionek wstęgowych, motywów zoomorficznych.
arkady >>> - w podłużnych ścianach nawy głównej. Łukowe kompozycje przenoszą ciężar
ściany na kolumny i filary, występują w podłużnych ścianach nawy głównej. Nad nimi występują czasem ślepe lub otwarte galeryjki z szeregiem filarków
empory >>> inaczej krużganki, galerie, które oddzielone są od nawy głównej arkadami. Ich funkcja dekoracyjna polega na wizualnym wzbogacaniu surowych powierzchni ścian jednocześnie potęgując rytmizację elementów biegnących ku ołtarzowi.
(ku przypomnieniu empory w bizantyjskiej bazylice Hagia Sophia były miejscem modlitw przeznaczonym tylko dla kobiet ! ) otwory okienne >>> stosunkowo wąskie i rzadko rozstawione. Posiadają glify, czyli ościeża rozchylone do wewnątrz i na zewnątrz, co pozwala na wprowadzenie większej ilości światła przy małej szerokości okna. Generalnie bardzo małe, dostosowane do funkcji obronnej budowli i względów bezpieczeństwa. Wyróżnia się dwa rodzaje otworów: biforia (podzielone kolumienkami lub filarkami z bazą i głowicą na dwie części ) i triforia (dzielone na trzy części )>>> 'gomółki ' >>> około X w. pojawiają się barwne, niewielkich rozmiarów barwne szybki łączone ze sobą paskami z ołowiu, stanowiące wypełnienie otworów okiennych.
witraż >>> barwna kompozycja z kawałków szkła poprzez którą przechodzi od zewnątrz światło potęgując nasrój mistycyzmu wewnątrz budowli.
portal >>>inaczej otwór drzwiowy z bogatym obramowaniem, właściwie reprezentacyjny, frontalny którego składnikiem są przede wszystkim >>> archiwolty >>> pasy rozczłonkowanych obramowań składających się ze schodkowo ustawionych półkolumienek lub lasek, które dźwigają odpowiadające im spiętrzenia sklepiających je łuków [ *jak na załączonym obrazku:) -fasada kościoła Saint Gilles du Gard] >>> płaskorzeźby >>> o treści religijnej , umieszczone na półkolistej formie tympanonu ponad drzwiami, dopełniają całość zespołu dekoracyjnego, łamiąc zasadę ' ramy architektonicznej '.
gzymsy >>> mogą być wieńczące, pośrednie tudzież impostowe na filarach. Detal gzymsu romańskiego jets prosty w profilowaniu i ma niewielki, słabo zaznaczony wysięg >
fryzy >>> występują pod gzymsami w postaci łęków
arkatura >>> czyli fryz arkadowy jest szczególnie charakterystycznym motywem zdobnictwa surowej architektury romańskiej
malarstwo freskowe>>> stanowi integralny element wewnętrznej architektury
..........................................................B I B L I O G R A F I A
1. ZARYS HISTORII ARCHITEKTURY - Edward Charytonow, WSiP
2. HISTORIA ARCHITEKTURY DLA WSZYSTKICH- Tadeusz Broniewski
3. SZTUKA I CZAS- Barbara Osińska