„POTOP” HENRYK SIENKIEWICZ
Potop Henryka Sienkiewicza jest drugą częścią jegoTrylogii. Sienkiewicz skończył pisać powieść w 1886roku. Potop w zamierzeniu autora powstał jako utwór „ku pokrzepieniu serc” Polaków, którzy starali się zachować tożsamość narodową mimo braku własnego państwa. Powieść napisana została w konkretnym celu ponad sto lat temu, jednak czas, który minął od jej powstania, nie zmniejszył jej atrakcyjności. Oparte na wielu źródłach przedstawienie siedemnastowiecznej Polski połączone z opisem burzliwych losów wielu wyraziście zarysowanych postaci nadal przyciąga wielu czytelników.
I nic dziwnego, bo w powieści jest wszystko, co interesuje ludzi: przygoda, niezwykłe odmiany losu, miłość, przyjaźń, zdrada, bezwzględne dążenie do władzy, próba ocalenia samego siebie w świecie, który wydaje się pogrążać w chaosie. Stąd stała obecność Potopu nie tylko na liście lektur szkolnych, ale też w biblioteczce każdego domu.
Ramowy plan wydarzeń
1. Rozporządzenia testamentu Herakliusza Billewicza.
2. Przyjazd Andrzeja Kmicica do Wodokt w styczniu 1655 roku i pierwsze spotkanie z narzeczoną Aleksandrą Billewiczówną.
3. Hulanki Kmicica i jego kompanów.
4. Oburzenie Oleńki na wieść o postępowaniu Kmicica i wypędzenie kompanów Kmicica przez Oleńkę.
5. Spalenie wsi Wołmontowicze przez Kmicica w akcie zemsty za zamordowanie kompanów. Wypędzenie Kmicica przez Oleńkę.
6. Porwanie Oleńki przez Kmicica
7. Odbicie Oleńki przez szlachtę laudańską. Pojedynek Kmicica z Wołodyjowskim.
8. Przekazanie Kmicicowi listu zapowiedniego od księcia wojewody wileńskiego Janusza Radziwiłła przez Wołodyjowskiego.
9. Podpisanie ugody oddającej Wielkopolskę pod panowanie Karola Gustawa w zamian za obietnicę pozostawienia szlachcie jej swobód oraz zapewnienie nienaruszalności jej majątków w lipcu 1655 roku.
10. Złożenie przysięgi wierności Januszowi Radziwiłłowi na krzyż przez Kmicica.
11. Podpisanie przez księcia Janusza Radziwiłła ugody ze Szwedami.
12. Uwięzienie i zamiar zgładzenia zbuntowanych pułkowników przez Janusza Radziwiłła.
13. Przekonanie Kmicica do swoich racji przez Janusza Radziwiłła.
14. Ocalenie życia pułkowników przez Kmicica i wywożenie pułkowników: Mirskiego, Stankiewicza, Oskierki, Jana i Stanisława Skrzetuskich oraz pana Zagłoby pod strażą Rocha Kowalskiego i dragonów do Birż.
15. Fortel pana Zagłoby i uwolnienie pułkowników.
16. Udaremniona przez oswobodzonych pułkowników próba Kmicica zabrania miecznika Tomasza Billewicza i Oleńki do Kiejdan.
17. Odkrycie przez Kmicica prawdziwych intencji Radziwiłłów w trakcie rozmowy z księciem Bogusławem.
18. Nieudane porwanie księcia Bogusława przez Kmicica.
19. Przemiana Kmicica i przyjęcie imienia Babinicz.
20. Zbiórka wojsk polskich pod Białymstokiem.
21. Próba uwiedzenia Oleńki przez księcia Bogusława.
22. Ostrzeżenie przez Babinicza mieszkańców Jasnej Góry przed Szwedami i obrona Częstochowy.
23. Schwytanie Kmicica przez Szwedów.
24. Namówienie króla Jana Kazimierza do powrotu do kraju przez Babinicza.
25. Ocalenie króla w drodze powrotnej do kraju przez Babinicza
26. Powstanie konfederacji tyszowieckiej dla ratowania kraju.
27. Zdobycie Tykocina przez wojska Sapiehy i śmierć Janusza Radziwiłła.
28. Ślubowanie Maryi Pannie przez Jana Kazimierza we Lwowie oraz wzięcie jej za Patronkę i Królową Polski.
29. Powierzenie dowództwa nad Tatarami Babiniczowi.
30. Eskortowanie przez Babinicza Anny Borzobohatej-Krasieńskiej z Zamościa i ocaleni jej przed porwaniem.
31. Uwolnienie przez Babinicza Soroki schwytanego przez Bogusława.
32. Sukcesy wojsk Czarnieckiego w walce ze Szwedami.
33. Wygrana Polaków ze Szwedami nad Pilicą, w okolicach Warki.
34. Odbicie Warszawy z rąk Szwedzkich.
35. Przetrzymywanie Oleńki, Tomasza Billewicza i Anny Borzobohatej-Krasieńskiej w Taurogach przez księcia Bogusława.
36. Ucieczka z Taurogów i powrót do Laudy.
37. Sukcesy Babinicza i Tatarów.
38. Wygrana wojsk Gosiewskiego ze Szwedami w Prostkach.
39. Atak Szwedów na Laudę. Pomoc Babinicza
40. Oswobodzenie kraju.
41. Powrót rannego Kmicica do Lubicza jesienią 1657 roku.
42. Rehabilitacja Kmicica.
43. Zaręczyny dwóch par: Oleńki i Kmicica, Anusi i Wołodyjowskiego.
„Potop” jako powieść pisana „ku pokrzepieniu serc”
Potop powstawał w szczególnych okolicznościach historycznych, w których brak własnych instytucji państwowych i zniknięcie Polski z mapy świata skłaniało Polaków do poszukiwania tożsamości narodowej w przeszłości. Wśród licznych ówczesnych szkiców i powieści historycznych Potop, tak jak cała Trylogia, realizował zapotrzebowanie na mit wielkości narodowej, który mobilizowałby świadomość narodową. Sienkiewicz odnalazł w dokumentach XVII wieku i zawarł w powieści dwa składniki, które miały dać nadzieję współczesnym mu Polakom: wielkość tkwiącą w postaciach, czynach i zdarzeniach oraz przykłady takich sytuacji, które udowadniały, że istnieje możliwość wyjścia z najbardziej nawet tragicznej sytuacji.
Historia przedstawiona w Potopie dzieli się na dwie części. Pierwsza to doprowadzenie kraju do prawie całkowitego upadku, druga to zakończone sukcesem oswobadzanie kraju. Uwolnienie kraju od najeźdźcy szwedzkiego wiąże się ze zmianą w postępowaniu Polaków, którzy odrzucili prywatę i poświęcili wszystko dla ocalenia Rzeczpospolitej. Jest to potwierdzenie poglądu, który Sienkiewicz wyraził w Niewoli tatarskiej:
człowiek przechodzi jako podróżny po świecie, więc o siebie nie powinien dbać, jeno o Rzeczpospolitą, która jest i ma być nieustająca. |
Pokrzepieniu serc służy bez wątpienia ukazanie uratowania kraju, który wydawał się być już stracony. Taką samą funkcję miało także obszerne ukazywanie w powieści zwycięstw polskich, jak na przykład sukces w bitwie pod Prostkami czy odbicie Warszawy z rąk szwedzkich i pojawiające się tylko w zdawkowych relacjach świadectwa polskich porażek.
Pokrzepienie serc dokonywało się także przez ukazanie niezachwianych wartości narodu polskiego. Kiedy wydaje się, że wszystko zostało już stracone, cały naród zrywa się do obrony na wieść o ataku szwedzkim na Jasną Górę. Sienkiewicz wykorzystuje tu przede wszystkim funkcję narodową i społeczną religii, a nie jej mistyczny i ponadnarodowy charakter.