mgr Małgorzata Ritau

nauczyciel Szkoły Podstawowej nr 67

z Oddziałami Integracyjnymi

w Katowicach

Rola rodziców we wczesnej interwencji dziecka niesłyszącego.

Dopóki dziecko nie ukończy dwóch lub trzech lat, odpowiedzialność ponoszą

prawie wyłącznie rodzice. Poczynając od wieku 2,5 roku, dziecko może odnieść korzyści

z indywidualnej opieki terapeuty. A gdy w wieku mniej więcej trzech lat będzie ono

gotowe do pracy w grupie, można poprzez ukształtowanie jej struktury spowodować, że

będzie motywowała i nagradzała rozwój zdolności słyszenia.

Chwila, w której rodzice dowiadują się o wadzie słuchu dziecka jest momentem

przełomowym w ich życiu. U wielu rodziców wywołuje szok, pociągający za sobą silne

reakcje emocjonalne. Rodzice wymagają wtedy pomocy, gdyż to oni cierpią z powodu

głuchego dziecka, a nie samo dziecko. Chodzi o to , aby ich reakcje emocjonalne

skierować do celów konstruktywnych (J. Doroszewska).

Aktywne uczestnictwo w procesie nauczania stwarza rodzicom szansę na lepsze

zrozumienie dzieci, przyczyn ich zachowania i procesu uczenia się (E. Pisula).

Im szybciej rodzice zaakceptują dziecko z wadą słuchu, tym wcześniej zaczną

stymulować jego rozwój. Ważne jest, aby rodzice mieli świadomość sytuacji i wykazywali

gotowość współdziałania w programie rehabilitacji. Im wcześniej rodzice zdadzą sobie w

pełni sprawę z potrzeb rozwojowych swego dziecka, im wcześniej zaakceptują rolę

zasadniczego partnera w procesie rehabilitacji, odsuwając na dalszy plan poczucie żalu i

rozczarowania, tym lepsze będą efekty ich pracy.

Oczywistym jest fakt, że potrzebna jest pomoc specjalistów oraz innych członków rodziny

(rodzeństwa, dziadków). Terapeuta pełni rolę specjalistywspomagającego proces

rewalidacji. Rewalidacja małego dziecka niesłyszącego nie polega tylko na uwrażliwieniu

go na dźwięki i na uczeniu mowy. Bardzo ważny jest również jego rozwój emocjonalny.

Właściwa atmosfera domowa, pełna ciepła, akceptacjii wiary w możliwości dziecka,

sprzyjać będzie jego rozwojowi. Rodzice dziecka niesłyszącego, przebywając z nim

codziennie, mogą wykorzystać nieomal wszystkie sytuacje życiowe w celu usprawniania

zaburzonych sfer i rozwijania zdolności poznawczych. Wszelkim czynnościom

wykonywanym przy dziecku powinna towarzyszyćmowa, śpiew czy muzyka (gra na

instrumencie). W okresie kiedy dziecko zaczyna poruszać, manipulować przedmiotami,

należy dostarczać mu jak najwięcej zabawekdźwiękowych. Dziecko z wadą słuchu

powinno poznawać świat tak samo jak dziecko słyszące, czyli poprzez bezpośrednie

doświadczenie i własną działalność. Pracując nadrozwijaniem słuchu, można używać

różnych sprzętów domowych wydających dźwięki (roboty kuchenne, pralki, odkurzacze,

czajniki z gwizdkiem). Należy zwracać też uwagęna dźwięki wydawane przez telefon,

dzwonek do drzwi, pokrywki itp. W ten sposób dziecko coraz lepiej poznaje otaczający je

świat. Około drugiego roku życia dziecka pojawia się nowa forma funkcjonowania -

zabawa tematyczna. Zabawy tematyczne są bezpośrednim odbiciem życia codziennego,

a więcstwarzają okazję do poznawania świata takim, jaki jest oraz do utrwalania wiedzy i

umiejętności. Wszystko to powinno być połączone nierozerwalnie z mową. Każdy

przedmiot używany w zabawie, każdą wykonywaną czynność należy nazwać i wyrazy

te utrwalać przy odpowiednich, sprzyjających okazjach. „Zabawa wymaga od dziecka

mobilizacji wszystkich sił i możliwości fizycznych i umysłowych” (L. Obuchowska). Rolę

stymulującą podejmują rodzice i inni członkowie rodziny.

Aby rozwój dziecka przebiegał prawidłowo należy dostarczyć mu odpowiednich

bodźców stymulujących. Kolorowe zabawki wiszące nad łóżeczkiem, za którymi

dziecko wodzi wzrokiem zwraca uwagę na kształt i kolor czyli ćwiczy i rozwija wzrok.

Dziecko niesłyszące nie słyszy mowy, nie reaguje na dźwięki, nie może „osłuchać się”

z mową, ale może i powinno się z nią „opatrzyć”. Dlatego do początku należy dziecku

zwracać uwagę na poruszanie się ust podczas czynności mówienia, zwracając twarz

ku dziecku.

Ćwiczenia z małymi dziećmi.

Praca z dziećmi najmłodszymi (do drugiego roku życia) polega głównie na ich

ogólnym usprawnianiu. służą temu zabawy stymulujące (pobudzające) motorykę,

koordynację wzrokowo - ruchową itp., tak by na bazie ogólnej aktywności dziecka

pojawiła się u niego motywacja do spontanicznej mowy. Warunkiem tej aktywności

jest ciągły kontakt z dorosłą osobą mówiącą. Ćwiczeń nie należy dopasowywać ściśle

do wieku dziecka. Zajęcia te należy dostosować do jego indywidualnych możliwości.

Przykłady ćwiczeń ogólnorozwojowych (B. Hołyńska) - wiek dziecka podany

orientacyjnie :

• od 1 do 4 miesiąca życia

- pobudzanie wzroku (poruszanie kolorowego przedmiotu, obserwacja poruszających

się liści)

- koordynacja wzrokowo - ruchowa (poruszanie grzechotką i innymi kolorowymi

zabawkami)

- sprawność ruchowa (pobudzanie do chwytania palca, zachęcanie do przewrotu z

pozycji na boku, unoszenie głowy z pozycji na brzuszku)

• od 4 do 6 miesiąca

- ćwiczenie słuchu (śpiewanie, mruczenie, zabawa dźwięczącymi i piszczącymi

zabawkami, podczas mowy i śpiewu przykładanie rączki dziecka do swoich policzków

lub szyi - celem odczuwania wibracji)

- sprawność ruchowa (pobudzanie do przewracania się na bok, brzuszek i plecy za

pomocą kolorowej, dźwięczącej zabawki)

- koordynacja wzrokowo - ruchowa (zachęcanie do chwytania dużych kolorowych

zabawek zawieszonych nad łóżeczkiem lub rozrzuconych w kojcu)

- stymulacja wzroku (zachęcanie do śledzenia wzrokiem poruszającego się kolorowego

przedmiotu)

• od 6 do 9 miesiąca

- ćwiczenie sprawności ruchowej (zachęcanie do pełzania, raczkowania poprzez

odsuwanie kolorowej zabawki wyraźnie nazywanej, pobudzanie do siadania)

- ćwiczenie wzroku

- koordynacja wzrokowo - ruchowa

- pobudzanie zmysłu słuchu (śpiewanie, zabawa dźwięczącymi zabawkami, zabawa

bębenkiem i cymbałkami, słuchanie muzyki - odpowiednio głośnej, kołysanie dziecka

w rytm melodii, klaskanie rączkami dziecka

- wywoływanie reakcji emocjonalnych (np. zabawa w chowanego za pomocą pieluszki)

- rozwijanie mowy (wydawanie prostych poleceń łączonych z gestem np. weź, daj ;

rzucanie piłki z głośnym wymawianiem „bach”, zabawy lalką i misiem z kilkakrotnym,

wyraźnym powtarzaniem nazwy zabawki ; pochwalenie dziecka w przypadku próby

powtórzenia dźwięku)

• od 9 do 12 miesiąca

- sprawność ruchowa (zachęcanie do wstawania i chodzenia)

- ćwiczenie wzroku (oglądanie kolorowych książeczek)

- koordynacja wzrokowo - ruchowa (zachęcanie do wyjmowania i wkładania

przedmiotów do wiaderka, rzucanie i popychanie piłki)

- stymulacja dotyku (umożliwienie do dotykania przedmiotów o różnych kształtach,

temperaturze, odczuwanie wibracji przez dotykanie grających instrumentów)

- ćwiczenie słuchu (przykładanie rąk dziecka do szyi osoby śpiewającej, śpiewanie

i mówienie do ucha dziecka)

- ćwiczenie mowy (zachęcanie do powtarzania prostych wyrazów : mama, baba, lala

pokazując osobę lub zabawkę, dawanie prostych poleceń popartych gestem

i kilkakrotnie powtórzonych : daj lalę, daj misia)

• od 12 do 24 miesiąca

- ćwiczenie sprawności ruchowej i koordynacji wzrokowo - ruchowej (zachęcanie do

schylania się, chodzenia, biegania, chodzenia po schodach ; budowanie wieży z

klocków, kopanie piłki, rysowanie na papierze)

- reakcje emocjonalno - społeczne (próby samodzielnego picia z kubeczka, jedzenia

łyżką, uczenie korzystania z nocnika, próby samodzielnego ubierania się z

jednoczesnym nazywaniem części ubrania)

- ćwiczenie oddechu (dmuchanie na zapaloną zapałkę, piórko, balon)

- ćwiczenie słuchu i mowy (zabawy bębenkiem, proste polecenia poparte gestem,

pokazywanie i nazywanie części ciała, naśladowanie głosów zwierząt z jednoczesnym

pokazywaniem obrazków, zachęcanie dziecka do śpiewania przez kołysanie i

śpiewanie).

Opisane zabawy, opracowane dla dzieci do 24 miesiąca życia, są stopniowo coraz

trudniejsze, dostosowane do możliwości dziecka. Ważne jest wykorzystywanie każdej

okazji mówienia do dziecka w momencie, gdy patrzy ono na mówiącego. Wówczas

stanie się to u niego nawykiem. Należy pokazywać dziecku przedmiot lub obrazek. Po

pewnym czasie i wielu takich zajęciach dziecko zaobserwuje związek ruchów warg

z danym przedmiotem. Ciągłe powtarzanie jest tajemnicą nauczania dziecka z wadą

słuchu.

Szczególnie duży skok w rozwoju psychofizycznym obserwuje się u dzieci między

2 a 6 rokiem życia. Zajęcia dla dzieci w tym wieku z uszkodzonym słuchem powinny

być odpowiednio dobrane, dokładnie omówione, wielokrotnie powtarzane,

dostosowane do indywidualnych możliwości dziecka. W kolejnych ćwiczeniach

wzrasta stopień trudności. Każde ćwiczenie powinno mieć charakter zabawy. Przez

cały czas otoczenie mówi do dziecka, mowa ustna jest bowiem podstawą nauczania

dziecka głuchego. Etykietki i obrazki wykorzystywane są jako pomoc ułatwiająca

zrozumienie i zapamiętanie. Polecenia i zadania używane w sytuacjach życia

codziennego powinny być krótkie i wyraźne. W tym okresie dziecko uczy się coraz

większej samodzielności, umiejętności radzenia sobie w środowisku słyszących.

Ważną i pozytywną rolę w wychowaniu i nauczaniu dziecka z wadą słuchu w tym wieku

odgrywa przedszkole. Wielką jego zaletą jest działanie zaprogramowane, zamierzone

stwarzanie sytuacji wzbogacających mowę dziecka, pobudzających do zadawania

pytań, udzielania odpowiedzi, a także - dając prawidłowy wzorzec mowy - korygowania

błędów i wad.

Mimo, że opisane powyżej czynności nazywa się ćwiczeniami, to nie należy ich

traktować jak ćwiczenia, które przeprowadza się od czasu do czasu, a nawet regularnie,

w celu zdobycia i utrwalenia jakiejś umiejętności. W przypadku dziecka z wadą słuchu

musi to być działanie kompleksowe, wplecione w życie codzienne całej rodziny.

S. Schmid- Giovannini pisze : „ Najważniejszy punkt wychowania słuchowego : ćwiczy

się słuch nie tylko o określonych porach, lecz w ciągu całego dnia. Terapeuta może

rozmaite ćwiczenia pokazać i objaśnić, prowadzić muszą je rodzice”.

Należy pamiętać, że dziecko głuche(bez dodatkowych uszkodzeń) ma pełną

możliwość prawidłowego rozwoju, gdy zostaną spełnione następujące warunki :

• wczesne rozpoczęcie rehabilitacji

• jak najszybszy, ścisły kontakt z poradnią dla dzieci z wadami słuchu

• rzetelna współpraca rodziców z poradnią i przedszkolem

• możliwość poświęcenia czasu w ciągu całego dnia przez jedno z rodziców na

rehabilitację

• prawidłowy rozwój psychofizyczny dziecka

• prawidłowa postawa rodziców

Im wcześniej rozpoznana jest wada słuchu i im wcześniej dziecko będzie

rehabilitowane, tym ma ono większą szansę nauczenia się mowy, przeprowadzania

prawidłowych operacji myślowych, a co za tym idzie - pełnego rozwoju ogólnego.

Dlatego natychmiast po stwierdzeniu zaburzeń słuchu u dziecka zgłosić się do

poradni, gdzie przejdzie ono badanie lekarskie, psychologiczne, logopedyczne itp.

Ścisłe stosowanie się do poleceń, regularna praca z dzieckiem w domu i wizyty w

poradni są niezbędnymi warunkami osiągnięcia efektów terapii.

Aby rozwój psychofizyczny dziecka przebiegał prawidłowo, należy je stymulować we

wszystkich kierunkach, usprawniać nie tylko pod kątem rozwoju mowy, ale i

ruchowym, koncentracji uwagi itp. Bardzo istotną sprawą jest usamodzielnienie

dziecka.

Pozytywnym rezultatom rehabilitacji dziecka niesłyszącego sprzyja postawa

pełnej akceptacji - przyjęcia dziecka takim, jakim jest wraz z jego trudnościami

wynikającymi z wady słuchu. Dzięki takiej postawie rodziców dziecko wchodzi do

środowiska słyszących w sposób naturalny bez dodatkowych, niepotrzebnych

frustracji i emocji. Prawidłową postawę rodziców wobec dziecka powinna cechować

również serdeczność, okazywanie miłości, cierpliwość i wytrwałość w trudnym

wychowaniu. S. Schmid- Giovannini, pisząc o udziale rodziców w terapii, wypowiada

się następująco : „Jednakże trzeba stale połykać własne rozczarowanie, co dla

rodziców jest trudniejsze niż dla terapeuty. To dawanie, dawanie, dawanie - nie

otrzymując nic za to, ale wciąż jeszcze przekonanie, że wreszcie osiągnie się efekt.

Ale jak bardzo to się opłaca!”.

BIBLIOGRAFIA

Baran J. : Rewalidacja głuchych. W : Hulek A. (red.) Pedagogika rewalidacyjna,

PWN, W-wa 1977

Demel G. : Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola, WSiP, W-wa 1994

Gałkowski T. : Psychologia dziecka głuchego, PWN, W-wa 1976

Góralówna M. : Dziecko z trwałym kalectwem słuchu, PZWL, W-wa 1970

Góralówna M.,Hołyńska B. : Rehabilitacja małych dzieci z wadą słuchu, PZWL, W-wa 1984

Kirejczyk K. : Z zagadnień surdopedagogiki, Nasza Księgarnia, W-wa 1970

Lipkowski O. (red) : O wychowaniu dzieci głuchych, PWN, W-wa 1967

Lowe A. : Mamo naucz mnie rozumieć, PZWL, W-wa 1981

Lowe A. : Rozwijanie słuchu w zabawie, PZWL, W-wa 1983

Lowe A. : Wychowanie słuchowe, PWN, W-wa 1995

Nurowski E. : Surdopedagogika polska, PWN, W-wa 1983

Pisula E. : Psychologiczne problemy rodziców dzieci z zaburzeniami rozwoju,

Wyd. UW, W-wa 1998

Schmid- Giovannini S. : Ćwiczenia słuchowe dla dzieci w wieku 1 - 6 lat, PZG

Szczecin 1988

Schmid- Giovannini S. : Rady i wskazówki dla rodziców i wychowawców dzieci

z uszkodzonym słuchem, PZG W-wa 1985

Siedlanowska-Brzosko M. : Przyczyny głuchoty, W : Lipkowski O. (red) :

O wychowaniu dzieci głuchych, W-wa 1967

Zabłocki K. J. : Wprowadzenie do rewalidacji, Wyd. Adam Marszałek, Toruń 1996

---