WYCHOWANIE MORALNE I ETYCZNE

1. Wychowane moralne i etyczne

Nazwy wychowanie moralne używa się nierzadko zamiennie z takimi nazwami jak: wychowanie etyczne i wychowanie do wartości. Zadaniem wychowania moralnego i etycznego jest kształtowanie postaw moralnych, kształtowanie sumienia, odkrywanie i przejmowanie świata wartości oraz osiąganie dojrzałej osobowości.

Wychowanie moralne - według Muszyńskiego jest to proces wychowania i rozwijania w jednostce cech ułatwiających jej współżycie z innymi osobami, postawy mające na celu dobro innych ludzi i ogólny pożytek, aktywne doskonalenie siebie przez prace na rzecz społeczeństwa.

Wychowanie moralne umożliwia dokonanie trafnej oceny własnych i cudzych zachowań w kategoriach dobra i zła. Ułatwia odróżnienie tego, co dobre od tego co złe. Ułatwia rozwój silnego charakteru. Wychowanie do wartości uniwersalnych, ponadczasowych, ogólnoludzkich, identyfikacja i akceptacja prawdy, dobra, piękna. trafnej

Etyka- (gr.ethos-obyczaj, zwyczaj, ethikos -obyczajowy) jest to nauka filozoficzna obejmująca zespół zagadnień moralności w relacji do moralnego do moralnego dobra i zła; określa istotę powinności moralnej człowieka oraz jej szczegółowej tresci (słuszności moralnej) i ostatecznie wyjaśnia fakt moralnego działania, wskazuje genezę zła moralnego i sposoby jego przezwyciężania. W jej skład wchodzą: etyka gospodarcza, etyka polityczna, teologia moralna oraz etyka laicka.

Termin „etyka” wprowadził Arystoteles na oznaczenie wyodrębnionej przez siebie dziedziny filozofii praktycznej.

2. Przedmiot wychowania moralnego i jego elementy składowe

Przedmiotem wychowania moralnego jednostki jest jej charakter. Wyróżniamy następujące elementy składowe charakteru, przez które wyznaczana jest wrażliwość jednostki:

1. Wrażliwość moralna - to świadome przeżycia jednostki pod wpływem sytuacji bodźcowej o aspekcie moralnym, , zależy od sumy indywidualnych przeżyć, doświadczenia.

2. Postawy moralne - w postawach przejawią się intelektualny i emocjonalny stosunek jednostki do danego obiektu oraz dodatnia lub ujemna reakcja na ów obiekt. Na kształtowania postaw oprócz wiedzy i doświadczenia wywierają wpływ ogólnie przyjęte obyczaje, zasady postepowania i kultura społeczeństwa.

3. Cechy charakteru-zdaniem wychowania moralnego jest wskazywanie społecznie wartościowych form ujawniania konkretnych postaw jednostki i kształtowanie pożądanych cech osobowości

4. Moralne układy odniesienia- decydują o charakterze człowieka dorosłego, ujawniane w czasie czynnego kontaktu z danym obiektem, zjawiskiem, sytuacją.

Rozróżniamy się trzy nurty moralności:

• Mądrość życiowa (ten nurt charakteryzuje stwierdzenie takie jak: moralnie wyróżnionym rodzajem szczęścia jest szczęście własne, indywidualne)

• Perfekcjonizm (wszelkie wartości moralne można realizować przez dążenie do osobistej doskonałości, można w tym nurcie wyodrębnić system poglądów i postaw, uznanie i przestrzeganie przepisów i praw ustalonych przez autorytet)

• Nurt społeczny (preferuje postawę współżycia z ludźmi)

3. Cele wychowania moralnego:Cele wychowania moralnego określają rodzaj zasad moralnych i dostosowane są do faz rozwoju psychicznego jednostki.

Głównym celem wychowania moralnego jest przygotowanie człowieka do odgrywania następujących ról społecznych:

• człowieka pracy,

• obywatela,

• racjonalnego konsumenta,

• czynnego uczestnika życia ideowo-politycznego,

• współtwórcy kultury,

• członka grupy,

• członka rodziny.

Aby jednostka mogła skutecznie odgrywać powyższe role, musi mieć w sobie wykształcone postawy wobec: świata wartości, społeczeństwa, drugiego człowieka i samego siebie.

4. Zasady wychowania moralnego dorosłych

Skuteczność wychowania zależy od przestrzegania prawidłowości rządzących życiem psychicznym człowieka, a zwłaszcza kształtowaniem jego osobowości. W teorii wychowania znajdują one wyraz w tzw. zasadach wychowania. Można tutaj wyróżnić:

-zasada dostosowywania wymagań do możliwości wychowanka

-zasada wyjaśniania, czyli oddziaływania na poglądy i przekonania, a także pragnienia i dążenia

-zasada systematyczności( systematyczne umacnianie nowego poglądu lub przekonania, pragnienie, zachowania)

-zasada aktywności (zmierzanie do wytworzenia i utrwalenia nowych przyzywczajeń)

-zasada poszanowania osobowości(indywidualizacja sposobów odnoszenia się do wychowanków)

-zasada związku z życiem

-zasada opierania się na pozytywnych cechach wychowanka (w celu przezwyciężenia cech ujemnych)

-zasada dostarczania silnych przeżyć i budzenia aspiracji do lepszego życia (zazwyczaj przeczyć tych dostarcza sztuka: wstrząsające przedstawienie teatralne, film, powieść, opowiadanie itp., gdyż porusza, zmusza do refleksji, zmiany poglądów i postepowania)

-autentyczny autorytet wychowawcy

-zasada działania przez zespół

-zasada zgodności i oddziaływań wychowawczych

-zasada rozumienia przyczyn złego zachowania

5. Metody wychowania moralnego:

Do metod wychowania moralnego należą przede wszystkim metody służące wyjaśnianiu i przekonywaniu. Są to dobrze znane metody dydaktyki: dyskusja, opowiadanie, pogadanka, dyskusja. W wychowaniu dorosłych występuje także indywidualna rozmowa. Każda z powyższych metod ma swoją przydatność, ale największe znaczenie przypisuje się dyskusji, gdyż w toku uczestnicy dochodzą do właściwych wniosków. Kolejne metody to m.in.: ukazywanie przykładu właściwego zachowania i postepowania; metoda ćwiczeń- kultura życia codziennego, określana mianem savoir vivre, opiera się na dobrze wyrobionych nawykach; praca o charakterze produkcyjnym i usługowym, stosowanie kar i nagród.

6. Wychowanie moralne a możliwości wychowawcze instytucji oświatowych

W praktyce nie mamy osobnych instytucji, które by się zajmowały wyłącznie wychowaniem moralnym dorosłych, tak jak szkoły starają się o wychowanie umysłowe, a zespoły artystycznego wychowanie estetyczne. Wychowywać moralnie mają wszystkie instytucje oświatowe na tle normalnych swych zajęć. Jednakże możliwości oddziaływania wychowawczego instytucji oświaty Doro złych są zróżnicowane. Jedne mają bardzo duże możliwości w tym zakresie (np. uniwersytet ludowy, gdzie wychowankowie przebywają stale przez szereg miesięcy); mnisze choć tez poważne mają szkoły dla pracujących (wieczorowe);akcje odczytowe.

7. Wartości w wychowaniu moralnym i etycznym

Wartość -wszystko co cenne, godne pożądania i wyboru, co stanowi cel ludzkich dążeń.

Do głównych wartości moralnych, etycznych należą: prawda, prawość, odpowiedzialność, sprawiedliwość, dobroć, altruizm (bezinteresowna troska o dobro innych ludzi), piękno.

8. Czynniki kształtujące życie moralne i etyczne :

Wg Marii Ossowskiej: środowisko wychowawcze, czynniki biologiczne, środowiskowe, demograficzne, ekonomiczne, ustrój polityczny, struktura rodziny, religia.

9. Czynniki dezorganizujące wychowanie moralne

• hipertrofia (przerost) postaw konsumpcyjnych

• dewaluacja wartości moralnych

• anonimowość w kontaktach międzyludzkich

• instytucjonalizacja życia społecznego

• nadmiar przemocy i seksu w mediach

• dezintegracja życia rodzinnego

• wadliwe postawy rodziców

• pozbawianie wzorów osobowych

• niedosyt śpieszenia innym z pomocą

• pozbawienie dobrego przykładu

10. Autorytet w wychowaniu moralnym

Autorytet - (łac. Auctoritas) oznacza wzór, przykład, postawę ppełna godności, powagę znaczenie, powazanie, wpływ, a także nieustraszoność, wiarygodność; w tym znaczeniu cechą konstytutywna autorytetu jest zwylke uznanie określonej wartości przynależnej osobie lub jakiejś instytucji zasługującej na miano autorytetu, przy czym zakłada się swiadome i dobrowolne podporządkowanie się jemu.

Autorytet moralny- jest wyjątkowo cenny z pedagogicznego punktu widzenia, nosi także nazwę autorytetu osobistego, a niekiedy wychowawczego. Godność, poważanie, prestiż te właściwości przypisuje się osobie o autorytecie moralnym nie tyle za je wiedze, umiejętności twórczego myślenia lub kompetencje zawodowe, ile zwłaszcza za przejawiane cechy charakteru a nierzadko podejmowaną działalność charytatywną i w ogóle działanie na rzecz innych ludzi, zwłaszcza pokrzywdzonych przez los i potrzebujących pomocy. Osoba o takim autorytecie jest wzorem do na saldowania, siłą wpływająca na sposób mydlenia i działania wielu ludzi .

Osoby o znanym autorytecie moralnym:

• Mahatma Gandhi (1869-1948)- jako przywódca polityczny i duchowny Hindusów przyczynił się do uzyskania niepodległości Indii. Zdobył światowy rozgłos zwłaszcza dzięki głoszonemu postulatowi walki bez gwałtu. Postulat ten stanowi główne przesłanie jego programu etycznego. W etyce Gandhiego nakazuje ona życzliwą opiekuńczą postawę wobec wszystkich istnień żywych, a więc także zwierząt. Przewiduje bezwzględny zakaz zabijania kogokolwiek i zadawania bólu fizycznego i moralnego komukolwiek. Preferuje wśród ludzi zachowania i postawy altruistyczne oraz żywo przypomina zasadę miłości bliźniego. Altruista-człowiek a aktywne, zabiegający o dobro każdej istoty skrzywdzonej oraz miłujący wszystkich ludzi, mi wyłączając osób mu niechętnych i wrogich.

• Matka Teresa z Kalkuty (1910-1997)-zakonnica, swojego dzieła dokonał dzięki założonemu przez siebie w 1950 r. Zgromadzeniu Sióstr Misjonarek Miłości.

Przez ponad 45 lat służyła ubogim, chorym sierotom i umierającym w Indiach. Już w latach siedemdziesiątych była znana na świecie jako adwokat biednych i bezbronnych. Była przekonana, że niosąc ulgę cierpieniu osobom chorym, samotnym, głodnym, otrzymuje od nich więcej niż daje. W 1979 roku otrzymała nagrodę Nobla oraz inne wyróżniania.

• Albert Schweitzer (1875-1965)- francusko-niemiecki (alzacki) teolog i duchowny luterański, filozof, organista, muzykolog, lekarz. etykę swa nazywał, etyka czci dla życia, w tej etyce zakłada się, że wszelkie życie zasługuje w pełni na szacunek, stąd tez nie wyróżnia się życia bardziej lub mniej wartościowego, a niezwykła wprost waga do wszelkiego życia w ogóle. Uchodzi ono w tej etyce za pewnego rodzaju świętość, zasługującą na najwyższe uznanie ze strony człowieka. Słynął jako wybitny filozof, muzyk, pisarz.

• Karol Wojtyła- papież - Polak był człowiekiem, który przez swoje poglądy, zachowanie i wiarę dawał dobry przykład ludziom, szczególnie młodym. na pewno nie Jan Paweł II był duszpasterzem, który nawracał serca miłością, dawał pokój ludzkości samą swoją obecnością, utwierdzał wiarę swoim świadectwem i kochał wszystkich ludzi z wzajemnością.

11. Rodzaje etyki:

Nawa „etyka” niekiedy oznacza określony system moralny, potocznie to ogół ocen i norm moralnych, przyjętych w określonej społeczności lub przez niektórych jej przedstawicieli:; bywa również utożsamiana z teorią uznawanych i na ogół praktykowanych norm moralnych w określonym środowisku społecznym.

Rodzaje etyki:M. in. etyka religijna, chrześcijańska, etyka autonomiczna, etyka zawodowa, etyka społeczna, etyka formalna, etyka społeczna, etyka filozoficzna, etyka materialna, etyka seksualna, etyka deontologiczna, etyka biznesu, etyka reklamy, etyka globalną - uniwersalna, etyka płciowa -małżeństwo, etyka życia gospodarczego.

12. Polscy etycy m.in.

Henryk Jankowski (filozof), Piotr Chojnacki(duchowny), Maria Ossowska, Kazimierz Sikorski (pijar), Stanisław Narajewski, Oktawian Nawrot, Magdalena Środa, Tadeusz Biesaga, Józef Bogusz (lekarz), Ryszard Sarkowicz, Marek Sieprawski, Kazimierz Sikorski (pijar), Tadeusz Styczeń.

13. Znani etycy i systemy etyczne:

-Sokrates- intelektualizm etyczny

-Immanuel Kant-systemy subiektywno-emotywistyczno-motywistyczny

-Platon, św. Augustyn -etyka chrześcijanska

-KarolMarks-materializm dialektyczny-system subiektywno-naturalistyczno-nominalistyczny

- John Stuart Mill-utylitaryzm-system obiektywno-naturalistyczno-efektywistyczny

-Fryderyk Nietzsche- systemy subiektywno-naturalistyczno-efektywistyczny

-Jean Jacques Rousseau i następcy- systemy obiektywistyczno-naturalistyczno-motywistyczny

-Arthur Schopenhauer -system subiektywno-emotywistyczno-nominalistyczny

-Kartezjusz, Georg Wilhelm Friedrich Hegel- system obiektywno-antynaturalistyczno-efektywistyyczne

-Rudol Carnap-opracowanie kilku różnych wersji etyki nominalistycznej początek studiów porównawczych różnych systemów

-Ayn Rand- twórczyni obiektywizmu, opartego na „racjonalnym zainteresowaniu sobą”

-Nel NOddings-twórczyni etyki troski

-Arystoteles, stoicyzm, Baruch spinoza-systemy obiektywno-naturalistyczno-motywistyczne

-Richard Hare-twórca preskryptywizmu

-Anaksymenes i Epikur-hedonizm

-Karol Wojtyła -personalizm

14. Uczelnie polskie ze specjalnością etyki i wychowania moralnego:

• Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (Etyka)

• Katolicki Uniwersytet lubelski Jana Pawła II(Etyka)

• Uniwersytet Jagielloński Filozofia społeczno- etyczna

• Akademia im. Jana długosza w Częstochowie

• Uniwersytet Kardynała Wyszyńskiego (Filozofia człowieka i bioetyki)

• Akademia Pomorska w Słupsku (etyka społeczna i psychologii moralności)

• Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II-Etyka

15. Stowarzyszenia /organizacje etyczne w Polsce

-Polskie Towarzystwo Teologiczne

-Stowarzyszenie „Lepszy świat”

-Stowarzyszenie na rzecz Humanizmu i Etyki Niezależnej

-Polskie Stowarzyszenie Etyki Biznesu

-Instytut Etyki prawniczej

-Polskie Towarzystwo Etyczne

-Polskie Stowarzyszenie Obrońców Życia Człowieka

Społeczne Towarzystwo Oświatowe

-Stowarzyszenie Teologów Moralistów

-Salezjańskie Stowarzyszenie Wychowania Młodzieży

16. Dodatkowe pojęcia związane z wychowaniem moralnym i etycznym

Moralność- (łac. moralis- obyczajów) zjawisko społeczne, każdorazowo ukształtowane historycznie w określonym społeczeństwie, każdorazowo ukształtowane historycznie w określonym społeczeństwie, którego zadaniem jest regulacja stosunków miedzy jednostką a jednostką, jednostkami a grupami społecznymi. To faktycznie funkcjonujące w społeczeństwie poglądy i przekonani, znajdujące swój odpowiednik w postawach ludzi wobec innych, w ich postępowaniu i współżyciu

Dobro- to co pożądane, wartościowe lub sama wartość .Jedna z dwóch podstawowych wartości moralnych, będące przeciwieństwem zła.

Zło-  jedno z podstawowych (pierwotnych) pojęć etycznych, utożsamiane z pojęciem niebytu. W moralności zło stanowi przeciwieństwo dobra.

Zasady moralne- pochodzeniem zasad moralnych i ich sensem zajmuje się etyka. Nie są to jednak tożsame pojęcia. Zasady moralne przyjmują najczęściej formę zdań rozkazujących lub zakazujących, rzadziej oznajmujących. Przykładem zasady moralnej jest np. zakaz "nie zabijaj". Naruszenie tych zasad powoduje zwykle wewnętrzny konflikt psychiczny, zwany poczuciem winy.

Zasady etyczne- Zasady etyczne w odróżnieniu od moralnych są ogólnymi, filozoficznymi twierdzeniami, wynikającymi z danego światopoglądu - przyjętego systemu pojęciowego (w niektórych wypadkach również religijnego). Na ich bazie można tworzyć konkretne nakazy i zakazy moralne. Często zdarza się tak, że różne zasady etyczne prowadzą do tych samych zasad moralnych.

Na przykład z czterech zasad etycznych:

• Życie ludzkie jest święte, gdyż jest ono darem Boga. (chrześcijaństwo, islam)

• Odbieranie życia ludzkiego jest zadawaniem największego cierpienia. (buddyzm)

• Życie ludzkie jest podstawową wartością, gdyż wszyscy jesteśmy równoprawnymi członkami ludzkiej wspólnoty. (humanizm)

• Życie ludzkie jest własnością jednostki oraz podstawą jej wolności, a odbieranie go jest pozbawianiem wolności w sposób ostateczny (liberalizm, indywidualizm, anarchizm).

Czasopisma:

„Etyka” „Etyka praktyczna”, „Ethos” ”Logos i Ethos,” Ethics”, „Kultura i wychowanie”, „Oświata i wychowanie”, „Teologia i moralność” , „Gość niedzielny”,„Etyka Biznesu” , „Edukacja dorosłych”

Bibliografia:

F. Urbańczyk „Dydaktyka dorosłych” , Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Warszawa 1965.

H. Muszyński „Rozwój moralny”  WSiP, Warszawa 1983.

M. Łobocki: „Wychowanie moralne w zarysie”, Impuls, Kraków 2007.

K. Wojciechowski „Encyklopedia oświaty i kultury dorosłych” Wrocław 1986

J. M. Snieciwski „Encyklopedia XXIW. TOM. VII, Żak, Warszawa 2008.

S. Jedynak”Mały słownik etyczny”Branta, 1990.

P. Singer „Przewodnik po etyce”, Książka i wiedza, Warszawa 1993.

A.E. Szołtysek „Filozofia wychowania moralnego”Kraków 2009.

T. Grodzicka, T. Wojciechowski : „Encyklopedia oświaty i kultury dorosłych” Wrocław 1986., s. 390-391.

1

---