Parkinson B., Coleman A.M.-„Emocje i motywacja”
Rozdział 5- „ Stres i radzenie sobie z nim”
Def.: Stres to proces za pomocą, którego czynniki środowiskowe zagrażają równowadze organizmu lub ją naruszają i za pomocą, którego organizm reaguje na zagrożenie (Gatchel, Baum, Krantz)
Stresor- Czynnik środowiskowy wywołujący stres. Jego pojawienie się pobudza złożone mechanizmy reagowania fizjologicznego i psychologicznego.
Wczesne koncepcje stresu:
Hipokrates- Oddzielał cierpienie wywoływane chorobą(pathos) od prób opierania się i zwalczania choroby (ponos).
Walter Cannon (Fizjolog, jeden z pierwszych, który użył pojęcia stres):
Jego badania udowodniły, że stresory emocjonalne takie jak: ból, strach i gniew powodują istotne zmiany w funkcjonowaniu fizjologicznym.
Opracował model nazwany „walcz lub uciekaj”, który może ułatwiać zachowania adaptacyjne tj. takie, które pomagają zwiększyć zdolność oporu lub możliwość ucieczki w obliczu zagrażającej sytuacji.
Krytyczny poziom stresu -stres lub niebezpieczeństwo, które w takim stopniu wpływa na organizm, że zakłóca jego równowagę, co może spowodować zaburzenie funkcjonowania fizjologicznego.
Znaczenie układu endokrynologicznego w reakcji na stres. „Hormon stresu” - epinefryna (adrenalina) i norepinefryna( noradrenalina)
Aktywność gruczołów nadnerczy powodowana stresem:
-Stresory - Gruczoł przysadki -ACTH - Gruczoł nadnerczy - Wydzielanie kortykosterydów
-Stresory - Współczulny układ nerwowy - Gruczoł nadnerczy - Wydzielanie epinefryny i norepinefryny
Hans Selye
Nieswoista triada reakcji - prowadząc badania na szczurach odkrył, że przy stosowaniu obcych lub nieprzyjemnych stresorów(np. wstrzyknięcie insuliny, wysiłek fizyczny) dało się zaobserwować zmiany w gruczołach nadnerczy i grasicy oraz powstawanie wrzodów we wrażliwej na kwasy śluzówce żołądka. Ta triada została nazwana nieswoistą, gdyż wywoływały ją jakiekolwiek szkodliwe lub nieprzyjemne czynniki.
Syndrom stresu jako wszelkie nieswoiście wzbudzone zmiany spowodowane przez szkodliwe czynniki. Sam stres jest swoistym stanem, który jest „wspólnym mianownikiem wszystkich reakcji adaptacyjnych w organizmie”.
Wprowadził pojęcie „ogólny zespół adaptacyjny”- GAS(General Adaptation Syndrome), który składa się z trzech oddzielnych poziomów reagowania:
1. Faza alarmowa - Mobilizacja do spotkania i przeciwstawienia się stresorowi.
2. Stadium odporności - Radzenie sobie lub stawianie oporu stresorowi.
3. Stadium wyczerpania - Jeżeli opór nie likwiduje stresora to mechanizm radzenia sobie wyczerpuje się.
Efektem długotrwałej lub powtarzającej się walki ze stresorem jest występowanie chorób adaptacyjnych - schorzenia nerek, artretyzm, choroby układu krążenia.
John Mason
Proces oceny psychologicznej odgrywa ważną rolę w wyborze sposobu reagowania na stresor. Mason twierdził, że stres nie jest ani nieswoisty, ani jednolity i że świadomość lub ocena szkodliwego wydarzenia jest ważnym czynnikiem koniecznym do wystąpienia stresu.
Marianne Frankenhaeuser
Dowiodła, że epinefryna i norepinefryna są wydzielane w odpowiedzi na zdarzenia często psychologiczne i mogą znacząco wpłynąć na emocjonalne i poznawcze funkcje badanych.
Eksperyment (Patkai) -udowodnił, że wzrost wydzielania „hormonów stresu” miał związek nie tylko z wydarzeniami szkodliwymi lub przykrymi, ale również z przyjemnymi, lecz nieprzewidzianymi. Badani uczestniczyli w czterech sesjach: gra losowa, makabryczny film, nudne zadania, neutralna bezczynność. Wydzielanie epinefryny było największe w czasie zajęć przyjemnych, ale nie dających się kontrolować(gra losowa) a najmniejsze podczas sesji spędzonej bezczynnie.
Richard Lazarus - współczesny badacz, najbardziej odpowiedzialny za nakreślenie znaczenia czynników psychicznych w procesie stresu. Wykazał, że stresory mogą mieć charakter psychiczny.
Stres najlepiej definiować operacyjnie jako zbiór reakcji składających się z trzech składników zachowania. Są to:
1.subiektywne odczucia lub opisy własnych stanów
2.widoczne reakcje motoryczne, mierzone przez obserwację wykonywania określonych zadań
3. fizjologiczne pobudzenie początkowo dotyczące współczulnego odcinka autonomicznego układu nerwowego oraz pomiary reakcji w postaci poziomu epinefryny i norepinefryny
Lazarus i Cohen - trzy główne kategorie stresorów:
Kataklizmy - stresory, które wywołują nagły i potężny wstrząs i w mniejszym lub większym stopniu wzbudzają reakcję stresową u wszystkich ludzi. Przykładem mogą być wojny, klęski żywiołowe, katastrofy nuklearne.
Stresory osobiste - Podobnie jak kataklizmy są silne i mogą pojawiać się nieoczekiwanie, jednak w danym czasie oddziałują na mniejszą grupę ludzi, przez co jest niewiele osób, z którymi można dzielić doświadczenia. Przykładem takich wydarzeń jest choroba, śmierć bliskiej osoby lub utrata pracy.
Stresory środowiskowe - uporczywe, powtarzające się i niemal powszednie stresujące wydarzenia. Lazarus i Cohen określili tę trzecią grupę jako codzienne trudności. Są znacznie słabsze niż pozostałe dwa typy. Nagromadzone po pewnym czasie mogą stanowić poważne zagrożenia, ale pojedyncze na ogół nie wyrządzają większej szkody. Ich wpływ utrzymuje się przez dłuższy okres, a skutki działania pojawiają się stopniowo. Dotykają ogromną liczbę ludzi na poziomie indywidualnym, ale występują pojedynczo, nie wymagają wielkiego wysiłku by sobie z nimi poradzić. Do takich stresorów należą np. brak zadowolenia z pracy, problemy z sąsiedztwem oraz dojeżdżanie do pracy.
Lazarus podkreśla w swojej pracy rolę percepcji i oceny poznawczej w procesie reagowania na stres.
W jednym z doświadczeń poproszono badanych o obejrzenie makabrycznego i wywołującego stres filmu(robotnik ucina sobie palec w tartaku). Jednej grupie badawczej powiedziano, że wydarzenia w filmie są upozorowane, drugiej, że są prawdziwe, ale film ma przyczyniać się do poprawy bezpieczeństwa a trzeciej grupie nie udzielono żadnego wyjaśnienia. Wyniki dowiodły, że oba zestawy instrukcji skutecznie zmniejszały pobudzenie w trakcie filmu w porównaniu z grupą, której nie udzielono żadnego wyjaśnienia. Instrukcje pozwoliły ocenić film w mniej emocjonalny sposób.
Zmienne sytuacyjne lub osobowościowe wpływają na sposób, w jaki stresor jest zwykle oceniany.
Lazarus i Launier - jest kilka możliwych ocen sytuacji:
1.Wydarzenie może być ocenianie jako nie mające związku ( nie wpływa na daną osobę)
2. Jako przyjemne (wydarzenie jest pozytywne)
3. Jako szkodliwe lub zagrażające, które może prowadzić do stresu.
Ocena stresu może być:
- oszacowaniem szkód lub strat, które już się pojawiły
- lub oceną zagrożenia dotyczącą przyszłych strat
- lub oceną wymagań, dotyczącą możliwości pokonania stresora
Ocena wtórna - skupiamy uwagę i nasze możliwości na ocenie ryzyka i korzyści różnych sposobów radzenia sobie z zauważonym zagrożeniem.
Radzenie sobie- seria transakcji pomiędzy osobą dysponującą pewnym zestawem zasobów, wartości i zobowiązań a określonym środowiskiem wraz z jego wymaganiami i ograniczeniami.
Cohen i Lazarus- wyróżnili 5 ogólnych kategorii wśród strategii radzenia sobie:
Działanie bezpośrednie - kiedy osoba próbuje bezpośrednio pokierować lub zmienić relacje łączące ją z sytuacją stresującą, np. zmienić położenie, uciec lub w jakiś inny sposób usunąć fizyczną obecność stresora.
Szukanie informacji - kiedy osoba szuka informacji na temat swojej sytuacji, aby móc zrozumieć i przewidzieć kolejne wydarzenia.
Powstrzymywanie się od działania - nierobienie niczego w stresującej sytuacji. W niektórych przypadkach może być to najlepsze wyjście, zwłaszcza, jeżeli wydarzenie uzna się za krótkotrwałe.
Wewnętrzne lub uśmierzające strategie radzenia sobie - dana osoba dostosowuje się do sytuacji stresującej poprzez ponowną ocenę lub zmianę własnego „środowiska wewnętrznego”. Np. branie narkotyków, picie alkoholu, uczenie się relaksacji, stosowanie rozmaitych mechanizmów obronnych.
Zwrócenie się do innych po pomoc i emocjonalne wsparcie dotyczy uruchomienia systemu wsparcia społecznego, mającego pomóc w danej sytuacji.