Opieka nad małoletnim
W jakich przypadkach sąd ustanawia opiekę nad małoletnim?
1.Opieka nad małoletnim ustanowiona zostaje zawsze wówczas, gdy małoletni nie pozostaje pod władzą rodzicielską.
Mogą to być następujące przypadki: rodzice nie żyją, są nieznani, nie mają pełnej zdolności do czynności prawnych (są nieletni, zostali ubezwłasnowolnieni całkowicie lub częściowo), władza rodzicielska im nie przysługuje, władza rodzicielska została w stosunku do nich zawieszona. Jeśli tylko jedno z rodziców nie ma władzy rodzicielskiej nad dzieckiem, to nie ma podstaw do ustanowienia opiekuna dla dziecka.
2.Opiekę ustanawia się zawsze wtedy, gdy sąd uzyska informację o tym, że zachodzą podstawy do jej ustanowienia. Sąd może, więc działać z urzędu, jak i na wniosek. Każdy ma prawny obowiązek poinformować sąd opiekuńczy o tym, że zachodzą przesłanki do wszczęcia postępowania opiekuńczego. Natomiast szczególnie zobowiązane do poinformowania sądu opiekuńczego są inne sądy, prokuratury, organy policji, administracji państwowej i samorządowej, placówki oświatowe, organizacje działające na rzecz dzieci itp.
Jaka jest właściwość sądu w sprawach o ustanowienie opieki?
Wyłącznie właściwy jest sąd miejsca zamieszkania osoby, która ma być poddana opiece, a w braku takiego miejsca, sąd właściwy ze względu na miejsce pobytu tej osoby. W braku i takiej podstawy właściwości, właściwy jest sąd rejonowy dla miasta stołecznego Warszawy. Sąd opiekuńczy może także wydawać potrzebne zarządzenia w przypadkach nagłych w stosunku do osób, które nie podlegają jego właściwości miejscowej. Ma przy tym obowiązek zawiadomić właściwy miejscowo sąd opiekuńczy.
Kto może zostać ustanowiony opiekunem małoletniego?
Opiekunem może być osoba fizyczna. Wspólne sprawowanie opieki może być powierzone jedynie małżonkom. Nie mogą, więc sprawować opieki wspólnie nad małoletnim osoby pozostające w związku partnerskim czy konkubinacie. Dodatkowe wymagania w stosunku do osoby opiekuna to: korzystanie z pełni praw publicznych, rodzicielskich i opiekuńczych (tzn., że osoba ta nie została pozbawiona tych praw na mocy wyroku sądu karnego) oraz zachodzące prawdopodobieństwo, że osoba ta należycie wywiąże się z obowiązków opiekuńczych. Pozbawienie praw rodzicielskich, opiekuńczych nie jest równoznaczne z pozbawieniem władzy rodzicielskiej. Dlatego też osoba, w stosunku, do której sąd orzekł pozbawienie władzy rodzicielskiej w innej sprawie, może być ustanowiona opiekunem. Jednak sąd musi wtedy rozważyć, czy osoba, która została pozbawiona władzy rodzicielskiej do swoich dzieci, daje gwarancje prawidłowego wypełniania obowiązków opiekuna.
Sąd decydując o wyborze opiekuna bierze pod uwagę w pierwszej kolejności osobę wskazaną przez ojca lub matkę dziecka, o ile nie byli oni pozbawieni władzy rodzicielskiej oraz gdy nie stoi to na przeszkodzie dobru dziecka. Wola rodziców w kwestii wyboru osoby opiekuna nie musi być wyrażona w testamencie czy innym dokumencie. Może być także ustalona na podstawie zeznań świadków czy przeprowadzenia innych dowodów.
Gdy rodzice nie wskazali opiekuna dla swojego dziecka lub osoba przez nich wskazana nie może pełnić tej funkcji, sąd wybierze opiekuna spośród rodziny lub osób bliskichmałoletniego lub jego rodziców. Wbraku takich osób, sąd zwraca się do organu gminy lub organizacji sprawującej pieczę nad małoletnimi. Gdy małoletni przebywa w zakładzie wychowawczym wówczas sąd może prosić ten zakład o pomoc we wskazaniuopiekuna.Natomiast dla małoletniego, który przebywa w rodzinie zastępczej, opiekunami powinni zostać ustanowieni przede wszystkim rodzice zastępczy.
Jeden opiekun może sprawować opiekę nad kilkoma osobami, o ile nie stoi to w sprzeczności z ich interesami. Jeśli istnieją powody, aby ustanowić opiekuna dla rodzeństwa, opiekunem powinna być jedna osoba.
Czy można odmówić przyjęcia funkcji opiekuna?
Zgodnie z kodeksem rodzinnym i opiekuńczym, każdy, komu sąd powierzy sprawowanie opieki powinien tę funkcjęprzyjąć. Osoba, którą sąd ustanowi opiekunem może jednak wnosić do sądu, w terminie tygodnia od daty doręczenia jej postanowienia sądu, o zwolnienie z tego obowiązku, z ważnych powodów. Te ważne powody, to przede wszystkim zły stan zdrowia, zaistnienie sytuacji uniemożliwiającej wypełnianie funkcji opiekuna (np. konieczność zmiany miejsca pobytu, wyjazd zagraniczny), obciążenie innymi obowiązkami, w tym rodzinnymi, podeszły wiek.
Jakie są obowiązki opiekuna?
Do podstawowych obowiązków opiekuna należy dbałość o dobro pozostającego pod opieką. Opiekun sprawuje pieczę nad osobą małoletniego oraz nad jego majątkiem. Przede wszystkim chodzi tu o dbanie o wychowanie małoletniego, jego rozwój, zapewnienie mu środków utrzymanie i ochronę jego interesów. Opiekun nie ma obowiązku łożyć na utrzymanie małoletniego, chyba, że jest do tego zobowiązany. Pieniądze na utrzymanie małoletniego powinny pochodzić albo z jego majątku albo od osób, które mają obowiązek przyczyniać się do utrzymania dziecka. Opiekun powinien podjąć starania o zapewnienie małoletniemu alimentów od osób zobowiązanych, wystaranie się o rentę, lub odszkodowanie, czy świadczenia z pomocy społecznej.
Opiekun musi uzyskiwać pozwolenie sądu opiekuńczego we wszystkich sprawach ważniejszych, które dotyczą osoby lub majątku osoby małoletniej. Opiekun ma ponadto obowiązek wysłuchiwać małoletniego oraz uwzględniać jego rozsądne życzenia przed podjęciem ważnych decyzji, jeśli małoletni jest w stanie zrozumieć istotę tych postanowień.
Jeśli chodzi o kwestie związane z zarządem majątkiem małoletniego, to opiekun niezwłocznie po objęciu opieki powinien sporządzić inwentarz tego majątku, jednak sąd może go z tego obowiązku zwolnić. Sąd może nakazać także opiekunowi złożenie do depozytu sądowego kosztowności, dokumentów i papierów wartościowych podlegającego opiece. Natomiast gotówkę małoletniego opiekun zobowiązany jest wpłacić do banku.