KONCEPCJA Martina, E. P. SELIGMANA
Jednym z podstawowych pojęć tej koncepcji jest
STYL WYJAŚNIANIA zdarzeń.
Rodzaj naszego stylu wyjaśniania pcha nas
albo w kierunku aktywności, podejmowaniu prób rozwiązywania zadań i problemów, radzenia sobie,
albo w kierunku bierności i wycofywania się.
Ten pierwszy styl Seligman nazywa optymistycznym, drugi - pesymistycznym.
Styl wyjaśniania charakteryzuje Seligman na 3 wymiarach:
STAŁOŚCI, ZASIĘGU I PERSONALIZACJI
Stałość
Ludzie, którzy uważają, że ich niepowodzenia mają charakter trwały, że im nigdy nic się nie uda - łatwo rezygnują, wycofują się.
Ci, którzy sądzą, że niepowodzenia są incydentalne, chwilowe - nie poddają się próbują, nie są bezradni.
Przykłady wyjaśniania:
Niepowodzenia mają charakter:
Stały Chwilowy
Nigdy mi się nie udaje Tym razem mi się nie udało
Zawsze masz mi za złe Masz mi za złe kiedy się
spóźniam
Nigdy nie słuchasz co do Od wczoraj nie słuchasz
ciebie mówię ciebie mówię
Jeśli niepomyślnym wydarzeniom przypisuje się kategorie zawsze i nigdy to prezentuje się pesymistyczny styl wyjaśniania.
Jeśli przypisuje im się kategorie czasem, niekiedy, dzisiaj - zatem jeśli uważa się, że trudności są przejściowe, chwilowe - to prezentuje się optymistyczny styl wyjaśniania.
Inaczej jest z interpretacją wydarzeń pomyślnych:
Charakter
Stały Chwilowy
Zawsze mi się udaje Miałem szczęście
Znam się na tym To akurat wiedziałem
Stach jest słaby (cecha trwała) Stach się zmęczył
Jeśli pomyślnym wydarzeniom przypisuje się kategorie zawsze i nigdy to prezentuje się optymistyczny styl wyjaśniania.
Jeśli przypisuje im się kategorie czasem, niekiedy, dzisiaj - zatem jeśli uważa się, że sukcesy są przypadkowe, przejściowe, chwilowe - to prezentuje się pesymistyczny styl wyjaśniania.
Zasięg
O ile stałość dotyczy trwania w czasie (zawsze - tym razem), to zasięg informuje o uniwersalności jakiegoś zjawiska lub o jego ograniczeniu.
Zasięg uniwersalny Zasięg ograniczony
Wszyscy nauczyciele źle tłumaczą Pan X źle tłumaczy
Jestem głupi On sądzi, że jestem
głupi
Teatr jest nudny Ten spektakl by nudny
Zasięg uniwersalny - jeśli dotyczy negatywnych opinii - wiąże się ze stylem pesymistycznym, podczas gdy ograniczony - ze stylem optymistycznym.
I odwrotnie: jeśli mówimy o wydarzeniach pozytywnych, zakres uniwersalny charakteryzuje styl optymistyczny, zaś zakres ograniczony - styl pesymistyczny:
Jestem bystry - jestem bystry w matematyce.
Personalizacja
Za coś złego możemy winą obarczyć siebie lub kogoś (coś); podobnie sukces może być naszym udziałem, lub może nam się zdarzyć dzięki innym ludziom lub przypadkowi. Personalizacja może zatem być:
Wewnętrzna Zewnętrzna
Nie udało się coś, bo:
jestem niezręczny przeszkodziłeś mi
nie nauczyłem się nie powiedział mi, co
zadane
wyszedłem za późno uciekł mi autobus
W tym wypadku personalizacja wewnętrzna wiąże się ze stylem pesymistycznym zaś zewnętrzna z optymistycznym.
Seligman popiera postawę, w ramach której niepowodzenie spostrzega się jako krótkotrwałe i o ograniczonym zasięgu.
Jednak jeśli chodzi o personalizację, uważa, że poza przypadkami DEPRESJI, prezentowanie w niektórych przypadkach personalizacji wewnętrznej pozwala czuć się odpowiedzialnym za wydarzenia; daje to poczucie SIŁY SPRAWCZEJ, pozwala sterować wydarzeniami (zależą ode mnie!)
Badania Seligmana wskazują na to, że
NASTAWIENIE MOŻNA KSZTAŁCIĆ.
OBRAZ ŚWIATA, OBRAZ SIEBIE, POGLĄDY- MOŻNA ZMIENIAĆ !
Opisane dwa rodzaje wyjaśniania niepowodzeń i sukcesów (pesymistyczne i optymistyczne) mają istotne konsekwencje. Liczne badania wskazują na to, że pesymiści istotnie częściej popadają w depresję, gorzej organizują sobie życie, mają mniej udane i mniej liczne związki interpersonalne w porównaniu z optymistami. Z kolei optymiści lepiej radzą sobie w nauce, pracy, kontaktach z innymi. Rzadziej chorują, dożywają sędziwszego wieku.
Pesymizm - w obliczu niepowodzeń - wyzwala raczej inercję niż aktywność.
Pesymizm powoduje, że charakteryzująca się nim osoba czuje się subiektywnie źle — jest zmartwiona, przybita, zirytowana, ma chandrę.
Pesymizm jest samospełniającym się proroctwem. Pesymiści nie potrafią stawiać wytrwale czoła wyzwaniu i dlatego o wiele częściej doznają niepowodzeń — nawet wtedy, kiedy sukces jest w ich zasięgu.
Pesymizm ma niekorzystny wpływ na stan zdrowia.
Jeśli okazuje się, że pesymista ma rację i sprawy przybierają zły obrót, czuje się on jeszcze gorzej. Zgodnie ze swym stylem wyjaśniania, traktuje przewidziane wcześniej niepowodzenie jako klęskę, a klęskę jako tragedię.
Ale...
Pesymizm zwiększa nasze poczucie rzeczywistości oraz daje nam zdolność poprawnego widzenia spraw, szczególnie jeśli żyjemy w świecie, w którym nagłe i niespodziewane katastrofy są na porządku dziennym.
Każdy z nas — zarówno wyjątkowy pesymista, jak i wyjątkowy optymista — doświadcza obu stanów.
STYL WYJAŚNIANIA wpływa na życie dorosłych. Może on wywołać depresję jako reakcję na nasze codzienne niepowodzenia albo - przeciwnie - uodpornić nas nawet na prawdziwe tragedie. Może spowodować, że człowiek stanie się obojętny na wszelkie przyjemności życia albo będzie się nimi w pełni cieszył. Może przeszkodzić nam w osiągnięciu upragnionego celu, ale może też pomóc nam dojść do niego. Styl wyjaśniania danej osoby wpływa również na sposób, w jaki postrzegają ją inni, powodując przychylne lub nieprzyjazne nastawienie. Ma też wpływ na zdrowie fizyczne.
Styl wyjaśniania kształtuje się w dzieciństwie.
Wg Seligmana już ok. 7 roku życia dysponujemy określonym sposobem wyjaśniania zdarzeń. Wówczas formuje się w człowieku optymizm lub pesymizm, który ma bardzo duże znaczenie dla jego przyszłych poczynań. Jest to rodzaj filtru, przez który postrzegamy nasze niepowodzenia i sukcesy i z czasem przechodzi w pewien zwyczaj myślenia o nas i o otaczającym nas świecie.
Dzieci przejmują styl wyjaśniania od swoich najbliższych. Sposób, w jaki rodzice opowiadają o świecie i różnych zdarzeniach, jak reagują na określone sytuacje, jest w dużej mierze naśladowany przez dzieci.
Innym źródłem stylu wyjaśniania są uwagi, jakie dziecko słyszy pod swoim adresem („ty nigdy nie umiesz nic zrobić porządnie”/ „tym razem nienajlepiej ci poszło”, ”nie masz zdolności matematycznych”/ „jesteś po prostu tępy”, „jesteś fantastyczny” - „dzisiaj świetnie pojechałeś konno”... - porównaj stałość-zasięg - personalizację).
Określone przekonania dotyczące trudnej sytuacji przywołują określone myśli. Np. Twój najlepszy przyjaciel/przyjaciółka nie oddzwania na Twoje telefony. Możesz wówczas myśleć (mieć przekonanie), że:
Jest ostatnio wyjątkowo zajęty, albo że nie zależy mu na Tobie, albo... jeszcze coś innego. W zależności od tego, co pomyślisz zjawiają się w Tobie różne emocje: w pierwszym przypadku czujesz neutralnie, współczujesz zapracowanemu, dziwisz się, że wziął na siebie tyle roboty, niepokoisz się, że coś złego go spotkało; w drugim - możesz poczuć żal do niego, upokorzenie, złość...
Następstwem określonych uczuć są konkretne czyny: możesz mieć ochotę wybrać się do przyjaciela, może ew. pomóc mu, itp.; w drugim przypadku może Cię np. najść ochota odpłacenia „pięknym za nadobne” i kiedy już przyjaciel zadzwoni - nie podejmiesz rozmowy, zrobisz mu awanturę, zaprzyjaźnisz się z kimś innym.
A WSZYSTO TO ZALEŻEĆ BĘDZIE OD TWOJEJ INTERPRETACJI WYDARZENIA.
3
Seligman Martin E.P
opr. K. Kosińska-Dec
1
3