MYŚLENIE
CZYNNOŚĆ MYŚLENIA - jest łańcuchem operacji umysłowych za pomocą, których przetwarzamy informacje zakodowane w spostrzeżeniach, wyobrażeniach i pojęciach.
Materiał myślenia - to czym myślimy :
spostrzeżenia
wyobrażenia
pojęcia
Operacje umysłowe
Reguły myślenia - sterują operacjami, organizują operacje umysłowe
RODZAJE MYŚLENIA:
a ) myślenie produktywne
Prowadzi do powstania zupełnie nowych informacji dla osoby stosującej ten rodzaj myślenia, czyli podmiotu. Wychodzimy poza utarte schematy. Myślenie to dzieli się na:
- twórcze - wynik obiektywnie nowy
- nietwórcze - wynik nowy tylko dla podmiotu.
Wg Guilfard'a są dwa rodzaje problemów związane z myśleniem twórczym i nietwórczym. Wiążą się one z dwoma sposobami rozwiązywania problemów. Jednak aby je zastosować muszą być odpowiednie struktury.
konwergencyjne - zbieżne; gdy istnieje jedno prawidłowe rozwiązanie problemu i naszym zadaniem jest wskazanie rozwiązania tego zadania ( np. testy )
dywengencyjne - rozbieżne; nie mają jednego prawidłowego rozwiązania. Wymagają one myślenia twórczego. Aby móc zastosować, samo zadanie musi mieć odpowiednią strukturę.
b ) myślenie reproduktywne - bazujemy na istniejących skojarzeniach, polega na stosowaniu wiedzy w odpowiedniej sytuacji.
c ) sensoryczno-motoryczne - inaczej zmysłowo ruchome, myślenie w działaniu połączone z manipulowaniem przedmiotami w celu osiągnięcia jakiegoś celu
d ) konkretno-wyobrażeniowe - oparte jest na spostrzeżeniach i wyobrażeniach
e ) słowno-logiczne - inaczej pojęciowe, operacja stanowi czynność umysłową odwracalną, co oznacza możliwość powrotu do punktu wyjściowego
RODZAJE OPERACJI MYŚLOWYCH
- analiza - jest rozkładaniem całości na części, wyodrębnienie części
- synteza - łączenie części w całość, pozwala spostrzegać całości nawet, gdy są one rozdrobnione
- porównywanie - jest to zestawienie ze sobą podobnych desygnatów i porównywanie ich cech
- dedukcja - zastosowanie teorii ogólnej do konkretnego przykładu
- indukcja - zdolność do tworzenia ogólnych koncepcji w oparciu o konkretne przykłady
MYŚLENIE TWÓRCZE ( model Parkinsa, który wyróżnia 6 cech )
- zgoda na ryzyko ( odwaga )
- element estetyczny ( zawiera coś ładnego )
- celne znajdowanie problemów ( odpowiednie ich formułowanie )
- umysłowa ruchliwość ( patrzenie na problem z różnych punktów widzenia )
- obiektywność ( poszukiwanie obiektywnej oceny innych wobec swojego pomysłu, brak strachu przed krytyką )
- wew. motywacja
2b)Psychika jako narzędzie poznania siebie i otaczającego świata oraz podstawowych mechanizm regulacji stosunków czł. z otoczeniem.
Myślenie to proces odzwierciedlania stosunków strukturalnych i funkcjonalnych otaczającej nas rzeczywistości: to wyprowadzenie wniosków, dochodzenie do uprzednio niezauważalnych konkluzji. Czynność myślenie to nie tylko wytwarzanie ale też i wybór. Wybór inf. Jest niezbędny, ponieważ spośród wytworzonych wielu inf. Trzeba wybrać te najlepsze.
Myślenie twórcze typu P i typu H
M. Boden wyróżnia dwa rodzaje twórczości
psychologiczną - z którą mamy do czynienia wtedy, gdy w umyśle osoby powstają pomysły, idee i hipotezy, które są nowe z punktu widzenia jej indywidualnego życia
historyczną - która prowadzi do odkryć i wynalazków technicznych, naukowych lub organizacyjnych, które dotychczas nie były znane ludzkości
Co jest zasadniczym źródłem działalności uczonego, wynalazcy czy majsterkowicza? Odpowiedzi można sprowadzić do dwóch konkurencyjnych modeli:
model konfliktowy - źródłem wszelkiej twórczości są konflikty motywów, frustracje i wewnętrzne sprzeczności. Odkrywanie i konstruowanie nowych form jest zastępczą metodą rozwiązywania takich konfliktów. W wypadku niezaspokojenia podstawowych potrzeb czy pragnień człowiek kompensuje deficyty wartości rozwiązując problemy naukowe czy artystyczne. Jednostka stara się sublimować energię popędową chcąc uniknąć frustracji. Twórczość nie jest naturalną działalnością osoby a raczej formą obrony przed skutkami konfliktu i frustracji.
model spełnienia - twórczość stanowi metodę aktualizacji naturalnych potencji jednostki. Jest rodzajem samospełnienia.
Myślenie - proces psychiczny zmierzający do rozwiązania danego zadania, programu opierający się na systemie pojęć o różnym stopniu konkretności. W celu rozwiązania danego zadania tworzy się program operacji oraz w trakcie wykonywania konfrontuje się go z oczekiwanym wynikiem.
Proces myślenia można omawiać w różnych aspektach
Operacyjny
W tym aspekcie myślenie to zespół pojęć. Pojęcia te wchodzą ze sobą w złożone relacje. Myślenie odpowiada za wyodrębnianie istotnych cech danego pojęcia, zauważanie podobieństw pomiędzy różnymi pojęciami, abstrahowanie od cech różniących pojęcia i uogólnianie, czego efektem jest tworzenie nowych pojęć. Uznaje się, że operacyjny aspekt myślenia konstytuują dwa procesy: abstrahowanie i uogólnianie
Objawami zaburzeń tej strony myślenia są:
myślenie nadmiernie konkretne - osoba nie potrafi wyjść poza obserwowalne właściwości danego przedmiotu lub jednoznaczne skojarzenia wobec pojęcia. Nie potrafi określić cech łączących pewną klasę pojęć (np. "Co ma wspólnego rower i motor?" Odp.: "Nic nie mają wspólnego rower jest na pedały a motor na silnik.")
myślenie nadmiernie abstrakcyjne - osoba wychodzi poza konkretne znaczenie pojęć, ale operacje abstrahowania i uogólniania są wykonywane na tak wysokim poziomie, że efekt jest nieprzydatny do wykonania jakiegokolwiek działania. (np. "Co ma wspólnego rower i motor?" Odp.: "Oba zbudowane są z materii.")
myślenie oparte na subiektywnych związkach między pojęciami - osoba wykonująca operacje abstrahowania i uogólniania opiera się na subiektywnych związkach między pojęciami, związkach które istnieją tylko dla niej (np. "Co ma wspólnego rower i motor?" Odp.: "Są to przedmioty chrystusowe.")
Dynamiczny
W tym aspekcie myślenie to proces, który wymaga odpowiedniego tempa i selektywności. Ta strona myślenia ma wiele wspólnego z uwagą.
Objawami zaburzeń są:
nadmierna dynamika - labilność myślenia. W czasie wykonywania operacji pojawiają się uobczne wątki, skojarzenia, których osoba nie potrafi wytłumić. (np. "Co ma wspólnego rower i motor?" Odp.: "Bo mają koła takie jak mój rower jaki dostałam w dzieciństwie - żółty tak jak samochód mojego kolegi ze szkoły podstawowej - tam był bardzo groźny dyrektor...")
osłabiona dynamika - inercja myślenia. Charakterystyczna jest tutaj "lepkość" myślenia. Jeżeli chory raz wykonał zadanie w określony sposób to kurczowo trzyma się tego sposobu, nawet jeżeli w kolejnych zadaniach nie daje odpowiedniego wyniku. (np. Pyt 1. "Co ma wspólnego rower i motor?" Odp.: "Mają koła." Pyt 2. "Co wspólnego mają dzbanek i filiżanka?" Odp: "Mają takie koła u góry (okrągłą górę)."
Motywacyjny
Ta strona myślenia zajmuje się ukierunkowaniem tego procesu na konkretny cel.
Objawami zaburzeń są:
wielowątkowość myślenia - osoba w akcie myślenia dąży do różnych, czasami sprzecznych ze sobą celów gubiąc po drodze to co istotne. Motywacji jest zbyt dużo i poszczególne motywy są sprzeczne. (np. Pyt 1. "Co ma wspólnego rower i motor?" Odp.: "Rower i motor mają koła. Ale też mają kierownicę. To jets najistotniejsza cecha, która je łączy..." itd.)
rezonerstwo - to myślenie, które utraciło ukierunkowanie na cel i do niczego nie prowadzi. (np. Pyt 1. "Co ma wspólnego rower i motor?" Odp.: "Wiele mają wspólego i też wiele różni je. Czy naprawdę to co jest między nimi wspólnego jest ważniejsze od tego co je różni. Podkreślając podobieństwa nie można zapominać o różnicach.")
MYŚLENIE jest to aktywność umysłowa, jest strukturą poznawczą. Lewa półkula - pamięciowa, Prawa - myślenie.
Klasyfikacja:
nie ukierunkowane /niekontrolowane/ inaczej asocjacyjne -skojarzenie
skojarzenie swobodne
kontrolowane
marzenia senne
nie realne myślenie
ukierunkowane /cel, rozwiązanie problemu/
myślenie krytyczne /formułowanie sądów, ocena prawdy, fałszu, prawdopodobieństwo, oceny moralne/
myślenie twórcze /odkrywa nowe wartości, nowe maszyny, urządzenia/
METODY BADANIA PAMIĘCI komputery, maszyny, symulacja myślenia
Składniki myślenia
INFORMACJE - cyfry /wiedza o świecie/ Pojęcia to źródła informacji /za nie odpowiada lewa półkula mózgowa/
Rodzaje pojęć
matrycowe - arystoteleskie, dobrze określone, dominują w naukach ścisłych, technicznych. Jest to poznawcza reprezentacja skończonej liczby wspólnych cech, które w jednakowym stopniu przysługują wszystkim egzemplarzom/desygnatom/ danej klasy /np. trójkąt ma trzy boki, trzy kąty, figura płaska, boki równe/
naturalne - poznawcza reprezentacja odzwierciedlająca zespół wspólnych cech które w różnym stopniu przysługują wszystkim elementom /szczęście, twórczość, choroba psychiczna.
Obydwa te rodzaje tworzą reprezentację poznawczą człowieka.
OPERACJE - działania /elementarne przetwarzanie/
Rodzaje operacji
operacje analizy - myślowy podział całości na części
operacje syntezy - łączenie w myśli różnych części w jedną całość
STRATEGIA - kolejność wykonywania działań /REGUŁY, metody taktyki. Reguły decydują o porządkowaniu łańcucha reakcji.
algorytmiczne - przepis określający jaki skończony ciąg operacji wykonać kolejno aby rozwiązać wszystkie zadania danej klasyfikacji /np. praca w księgowości/. Są niezawodnie i dobrze określone.
Heurystyczne - zawodne reguły. Zasady taktyki nie gwarantują prawidłowego rozwiązania.
ETAPY ROZWIĄZYWANIA PROBLEMU
dostrzeżenie problemu
analiza sytuacji problemowej
wytwarzanie pomysłów wytwarzania
weryfikacja pomysłów
PROBLEM PODEJMOWANIA DECYZJI /efektu myślenia/
Wybór określonego działania. Trzeba wykonać czynności przed decyzyjne zanim podejmiemy decyzję i:
należy zadać sobie pytanie co się zdarzy po podjęciu decyzji
ocena wartości tego co się zdarzy
Sytuacje decyzyjne dzielimy na
zamknięte /wojsko, polityka, działy medycyny/ Jest to wybór najlepszych rozwiązań
otwarte /nie ma skończonej liczby możliwych rozwiązań
CZTERY TYPY ZACHOWAŃ
odraczanie gratyfikacji
pojęcie odpowiedzialności
wierność prawdzie
zachowanie równowagi
Myślenie produktywne i reproduktywne - rezultatem myślenia produktywnego jest wytwarzanie informacji dotychczas nie znanych danej osobie, takich z którymi poprzednio się nie zetknęła. Jeśli wytwór jest w dodatku nowy i oryginalny obiektywnie, tj. poszerza i wzbogaca wiedzę w danej dziedzinie, mówimy o myśleniu twórczym. Myślenie twórcze natomiast nie ma twórczego charakteru, jeśli jego wynik odczuwany jest subiektywnie jako nowy przez daną jednostkę , a informacje przez nią wytworzone stanowią nowość w jej wytworzonym doświadczeniu, zostały jednak już poprzednio wykryte przez innych ludzi i włączone do ogólnego dorobku nauki i kultury. W toku myślenia reproduktywnego człowiek wykorzystuje znane informacje w nowych warunkaqch. Istotną rzeczą jest bowiem i tutaj podobne jak w każdej czynności intelektualnej przetwarzanie informacji w jakiejś sytuacji problemowej. Rozwiązywanie zadania wymaga jednak w tym przypadku wybiórczej aktualizacji doświadczenia indywidualnego zastosowania pojęć, praw, reguł.
Podzielność - jest to możliwość jednoczesnego skupiania się na kilku obiektach. Przerzutność uwagi polega na szybkim przechodzeniu od jednego przedmiotu lub czynności do innych.
Roztargnienie - stan psychiczny neurotyczny - brak koncentracji nie pozwala na skupienie się na jednym przedmiocie.
Wrażenie - to prosty proces psychiczno poznawczy powstający pod wpływem działań elementarnych na receptory jednego rodzaju i polegające na odzwierciedleniu pojedyńczych cech bodźca. Wrażenie może być wzrokowe - czyli barwy naturalne widma słonecznego, słuchowe - bodźcem są fale dźwiękowe, węchowe - odzwierciedlają własności ciał lotnych wydzielające różne zapachy, smakowe - odzwierciedlają chemiczne własności ciał np. słoność, kwas.
Wrażenie równowagi - odzwierciedlają poł9ożenie ciała w2 przestrzeni, wrażenia mięsniowo ruchowe - np. wiemy że nasza ręka jest zgięta.
Spostrzeżenie - jest procesem poznawczym polegającym na odzwierciedleniu w świadomości całokształtu danego przedmiotu lub zjawiska oddziałującego na nasze narządy zmysłowe, np. spostrzegamy cały budynek. Spostrzeżenia dzielimy na: wzrokowe, słuchowe, dotykowe. Również : wzrokowo - słuchowe, wzrokowo- kinestetyczne.
Myślenie - ma wiele znaczeń ale według karteziusza to poczucie i pewność własnego istnienia.
Myśl - to zjawisko umysłowe zaliczane do formy odzwierciedlającej obraz świata przez jednostkę. Dwie pozostałe formy to obrazy i emocje.
Podział myślenia na skojarzeniowe, ukierunkowane: -sposób gromadzenia materiału, budowanie informacji; - kolejność w rozwoju ontogennym człowieka.
Rodzaje myślenia - myślenie sensoryczno motoryczne czyli zmysłowo ruchowe jest to myślenie o działaniu poiłączonym z manipulowaniem przedmiotami dla osiągnięcia celu. --myślenie konkretno - wyobrażeniowe. Włancza się ono w orientację otoczenia już w 3 roku życia. - słowno logiczne: zależy od cech czynności umysłowych. Przysługuje tylko ono człowiekowi.
Operacje umysłowe - to swoiste rodzaje czynności wykonywanych w procesie myślenia, służą do przetearzania informacji odzwierciedlonych w świadomości w postaci spostrzeżeń, wyobraźni i pojęć. Do najważniejszych operacji należą: analiza synteza abstrachowanie uogólnienie.
Analiza i synteza - to dwie operacje umysłowe wzajemnie powiązane i ukierunkowane, które pełnią rolę w procesie myślenia.
Analiza - polega na wyodrębnieniu w przedmiocie jego elementów, cech i właściwości.
Synteza - dopełnia czynności analitycznych, łączy wyodrębnione poprzednio składniki w jedną całość.
Porównanie - to wyszukiwanie podoibieństw i różnic między przedmiotami i pojęciami. Przy wykrywaniu podobieństw i różnic między przedmiotami uwzględnionymi, cechy zmysłowe, tj. własności wyodrębnione w wrażeniach i spostrzeżeniach oraz cechy pośrednie nie odbierane są za pomocą narządów zmysłowych, np. pochodzenie przedmiotu.
Abstrakcje - to czynności oddzielające w myśli poszczególnych cech od konkretnego przedmiotu.
Uogólnienie - to wyodrębnienie cech od innych własności. `
Problem - to każda sytuacja, w której pojawiają się trudności i pytania
Obserwuje się niekiedy tendencję do utożsamiania każdego zadania z sytuacją problemową. Nie jest to jednak słuszne. Jeśli zadamy uczniowi do rozwiązania w domu zadanie, w którym ma on jedynie zastosować poznany i utrwalony wzór, to nie stawiamy go jeszcze w sytuacji problemowej. Problemy różnią się od innych zadań i sytuacji tym, iż są w nich jakieś „puste miejsca”, które należy wypełnić za pomocą operacji myślowych.
Myślenie jest czynnością a zatem - zgodnie z T. Tomaszewskim 1996r. ma dwie podstawowe cechy wszelkich czynności: jest procesem zorganizowanym i ukierunkowanym. Te właściwości myślenia jako czynności ujawniają się szczególnie wyraźnie w sytuacjach problemowych. Ukierunkowany charakter myślenia przejawia się tym, iż podejmujemy usilne starania aby osiągnąć cel, tzn.: usiłujemy rozwiązać problem za pomocą operacji myślowych dokonywanych ze względu na wynik końcowy, który chcemy uzyskać.
Czynność myślenia ma również pewną organizację, tzn.: można w niej wyróżnić jakieś podstawowe składniki, między którymi zachodzą określone powiązania. Struktura czynności myślenia zaangażowanej w procesie rozwiązywania problemów została poddana wnikliwej analizie jeszcze na początku XX wieku przez wybitnego uczonego amerykańskiego J. Deweya w książce pod tytułem „Jak myślimy”. Chociaż w późniejszym czasie inni autorzy także badali to zagadnienie, to jednak do dziś „analiza pełnego myślenia dokonana przez Deweya należy do klasycznych. Wyróżnił on w swej analizie pięć podstawowych faz pełnego aktu myślenia w sytuacji problemowej:
Charakterystykę myślenia dzieci w wieku przedszkolnym ułatwi przypomnienie trzech szczebli genetycznych tego procesu:
myślenie sensoryczno-motoryczne (zmysłowo-ruchowe)
myślenie konkretno-wyobrażeniowe
myślenie pojęciowe (symboliczne).
Myślenie dziecka w wieku przedszkolnym nie jest już często sytuacyjne, nie stanowi jednak odrębnej czynności poznawczej. Jest podporządkowane zadaniom praktycznym, przejawia się w rozwiązywaniu problemów podczas zabaw i codziennych zajęć. Jest to więc myślenie synpraktyczne, czyli związane z konkretnym celem. Wraz
z wiekiem czynności dziecka stają się coraz bardziej złożone, ich realizacja wymaga namysłu. W trakcie działania dziecko wykorzystuje narastające wciąż doświadczenie. Różnorodne czynności wykonywane przez dzieci w wieku przedszkolnym, są od początku czynnościami poznawczymi, w które włączają się procesy myślowe. Dzięki temu zabawy stają się stopniowo działaniami celowymi i zorganizowanymi. Myślenie wywodzi się
z działań motorycznych, wykonywanych na przedmiotach, ma ono zatem we wczesnych stadiach rozwoju charakter konkretno-ruchowy. Ten rodzaj myślenia kształtuje się w miarę rozwoju działań przedmiotowych. Dziecko przechodzi do zrozumienia swoistych funkcji narzędzi i przedmiotów codziennego użytku. Czynności ruchowe zostają coraz lepiej przystosowane do struktury i funkcji przedmiotów, których zastosowanie dziecko poznaje za pośrednictwem dorosłych. W działania przedmiotowe włącza się mowa. Nazwy przedmiotów i czynności wymieniane przez dorosłych, ich proste polecenia ułatwiają dziecku wykonywanie celowych ruchów za pomocą odpowiednich środków i narzędzi. Kształtowanie się związku myślenia i mowy z działaniem w ontogenezie przedstawił Stefan Szuman przytaczając liczne przykłady obserwacji zachowania małych dzieci podczas zabaw manipulacyjnych. Wg niego dziecko dokonuje w toku działania następujących czynności poznawczych: wyodrębnia i obserwuje przedmiot, ocenia, jakie są jego możliwości w zakresie rozwiązywania różnego rodzaju zadań. Działalność rozwija u dzieci zarówno umiejętność orientowania się w świecie, jak i umiejętność radzenia sobie w różnych okolicznościach. Dziecko w działaniu uczy się jednocześnie poznawać świat oraz przekształcać go w sposób celowy i świadomy. Rozwój umysłu dziecka polega właśnie na tym, że w miarę coraz lepszego uprzytamniania sobie poszczególnych składników działania: celu, środków, sposobów, warunków, motywów, skutków, konsekwencji własnych i cudzych czynności, zdobywa ono orientację w rzeczywistości,
a jego działalność staje się zamierzona.
Rozwój myślenia.
Myślenie to najwyżej zorganizowana i złożona czynność poznawcza.
Pojęcie myślenia obejmuje szeroki zakres czynności umysłowych. Przyczyną tego jest fakt, iż samo słowo „myśl” odnosi się przynajmniej do kilku czynności umysłowych. Nawet słowniki podają różne definicje słowa „myśl”. Niektóre po prostu uznają je za proces myślenia, zainteresowania się czy medytowania. Inne dodają, że myśl to także umysł lub świadomość.
Odpowiedzi na pytanie, kiedy dziecko zaczyna w ogóle myśleć, nie jest łatwa. Myślenie w okresie wczesnego dzieciństwa nie stanowi jeszcze odrębnej i samodzielnej czynności poznawczej, lecz podporządkowane jest praktycznym działaniom. Myślenie wywodzi się z działań motorycznych, wykonywanych na przedmiotach.
W okresie pomiędzy siódmym a jedenastym rokiem życia następują stopniowe i istotne zmiany w procesie myślenia.
Pod koniec młodszego wieku szkolnego myślenie staje się wewnętrzną czynnością umysłową, operującą pojęciami, realizowaną w słowach i przebiegającą zgodnie z zasadami logiki (myślenie słowno - logiczne).
Ważnym warunkiem rozwoju myślenia jest ukształtowanie się operacji. Operacje charakteryzują się tym, że są działaniami myślowymi uwewnętrznionymi i odwracalnymi. Myślenie operacyjne pozwala na kształtowanie się pewnych pojęć, np.: matematycznych.
Dziecko w młodszym wieku szkolnym znajduje się w stadium operacji konkretnych, co znaczy, że nie radzi sobie ono jeszcze z wykonywaniem czynności myślowych w oderwaniu od konkretnego działania. Dzieci w tym wieku opanowują umiejętność prawidłowego wnioskowania, jeśli podstawę ich myślowych operacji stanowi działanie z konkretami i efektywne czynności. Przy rozwiązywaniu zadania, pozwala to uczniom zastąpić odwołanie się do ich poprzednich doświadczeń, spostrzeżeń lub wyobrażeń czynności. Natomiast wyciąganie wniosków na podstawie przesłanek tylko słownych sprawia dzieciom w tym wieku trudności. Wykonując określone działanie na realnym przedmiocie, dziecko jest zdolne do przeprowadzenia wielu operacji myślowych, takich jak : szeregowanie, klasyfikacja, porównanie, abstrahowanie, uogólnianie i systematyzowanie.
Operacja szeregowania i klasyfikacji wiąże się z porządkowaniem wiedzy o świecie. Dziecko w młodszym wieku szkolnym potrafi dokonywać czynności szeregowania, biorąc pod uwagę istniejące relacje między przedmiotami.
Klasyfikując przedmioty, czyli grupując potrafi przestrzegać zasad podziału.
Doskonalenie obu czynności odbywa się niemal na wszystkich zajęciach szkolnych. Uczniowie, porównując przedmioty i stosując pod kierunkiem nauczyciela określone zasady, nabywają umiejętności kontrolowania swoich myśli i świadomego kierowania nimi. Wykształcone formy myślenia ucznia łączą się z jego ogólnym rozwojem, pozwalają mu coraz lepiej przyswajać całość wiedzy szkolnej, coraz lepiej orientować się w zjawiskach otaczającego życia i rozumniej działać.
MECHANIZM DZIAŁANIA. POZIOM ASPIRACJI
Twórcy koncepcji poznawczej zwrócili uwagę, że ocena atrakcyjności i użyteczności działań ekonomicznych, wychowawczych czy politycznych zależy od ich wyników, a więc od tego, do jakich konsekwencji prowadzą zachowania.
W procesie myślenia człowiek analizuje dwa wymiary wyników,
Prawdopodobieństwo (tych wyników)
subiektywną wartość (tych wyników)
Są to informacje o tym, co może się zdarzyć po wykonaniu działania i jak wartościowe jest to, co może się zdarzyć, decydują o jego globalnej użyteczności.
Tadeusz Tomaszewski: przebieg czynności ludzkich jest funkcją wartości celu, którego ona dotyczy, oraz prawdopodobieństwa jego realizacji.
W procesie oceny atrakcyjności działań i podejmowania decyzji człowiek - zgodnie z pewnym programem - kombinuje i integruje dane o prawdopodobieństwie i wartości. Proces ten jest jednak bardzo skomplikowany. Z reguły każde działanie prowadzi nie do jednego, ale do całego zbioru możliwych wyników. W najprostszym przypadku wchodzą w grę dwie konsekwencje:
sukces, wynik o wartości pozytywnej
niepowodzenie - wynik niekorzystny
Przed podjęciem decyzji człowiek nie może powiedzieć z całą pewnością, jaki wynik osiągnie po wykonaniu działania. Może jedynie ocenić prawdopodobieństwo możliwych konsekwencji. Musimy działać w świecie, w którym z reguły występuje niepewność i ryzyko.
Szuman S. Rozwój myślenia u dzieci w wieku szkolnym. Lwów-Warszawa 1983, wyd. WsiP, str. 25
Por. L. Wołoszynowa : Młodszy wiek szkolny [W:] Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży. Red. M.
Żebrowska. Warszawa. P W N. 1986