WYŻSZA SZKOŁA HANDLOWA
im. Bolesława Markowskiego
w Kielcach
Wydział Zamiejscowy
w Tarnobrzegu
Kierunek: EKONOMIA
Specjalność: Informatyka Ekonomiczna
Praca Kontrolna z Prawa Podatkowego
(nazwa przedmiotu)
Stymulowanie i ograniczanie popytu konsumentów przy pomocy podatków .…………………………………………………………………………………………
( tytuł pracy)
Rok akademicki 2008/2009
Łukasz Falarz , Krzysztof Kukla
(imię i nazwisko)
15197 , 15203
(nr albumu)
II, gr. ćw. 1
(rok studiów, grupa)
Prowadzący zajęcia
Dr Łukasz Furman
Tarnobrzeg 2009
(rok)
Stymulowanie i ograniczanie popytu konsumentów przy pomocy podatków .
Pierwsze podatki pojawiły się już w starożytności. Stanowią one szczególną formę daniny publicznej. Państwo czerpie środki na realizację zadań publicznych i społecznych z danin publicznych. Państwo wykorzystuje swoje uprawnienia władcze i ustanawia obowiązek wnoszenia na jego rzecz i na rzecz innych związków publiczno-prawnych różnego rodzaju danin publicznych. Pierwotnie daniny publiczne pobierane były w naturze, czego przykładem jest dziesięcina oraz w postaci świadczeń osobistych (obowiązkowa służba wojskowa). Gdy pojawił się pieniądz, daniny publiczne zaczęto pobierać w tej formie. Pieniężne daniny publiczne przyjęły postać podatków i opłat publicznych. Opłaty te zgodnie z ich nazwą są świadczeniami pieniężnymi o charakterze odpłatnym. Są one pobierane za czynności urzędowe, np. sporządzenie aktu małżeństwa. Podatki są natomiast świadczeniami pieniężnymi o charakterze nieodpłatnym - podatnicy nic w zamian nie otrzymują za zapłacone podatki. Podatki są ciężarem nakładanym przez władzę publiczną na osoby fizyczne i jednostki gospodarcze. W rezultacie opodatkowania wyżej wymienionych podmiotów, władza zawłaszcza część ich dochodów, dzięki temu bierze udział w podziale produktu i dochodu narodowego. Podatki korygują rynkowy podział dochodów między osoby fizyczne i jednostki gospodarcze. Podstawową funkcją podatków jest funkcja fiskalna. Wyraża się ona w przysparzaniu dochodów władzy publicznej. Podatki stanowią obecnie najważniejsze źródło dochodów publicznych. Dochody te są z kolei niezbędne dla ponoszenia wydatków na realizację różnego rodzaju zadań publicznych i społecznych. Funkcja fiskalna podatków wyraża się w zawłaszczaniu części dochodów osób fizycznych i jednostek gospodarczych. Powinna być ona dostosowana do zakresu i skali zadań państwa, samorządów terytorialnych i innych związków publiczno-prawnych. Gdy zadania te są rozszerzane, podatki muszą być podniesione. Podatki mogą być obniżone tylko wówczas, gdy jednocześnie zredukowany zostanie zakres zadań realizowanych przez państwo i inne związki publiczno-prawne.
Zwolennicy doktryny neoliberalnej postulują, aby państwo realizowało jedynie wąsko rozumiane zadania publiczne w zakresie bezpieczeństwa wewnętrznego, obrony narodowej, ochrony środowiska, ładu przestrzennego, dróg publicznych. Jednocześnie są przeciwni nieodpłatnej realizacji przez państwo i inne związki publiczno prawne zadań społecznych
w zakresie usług socjalno-kulturalnych i zabezpieczenia społecznego. Wyjątek stanowią jedynie szczepienia ochronne, które powinny być obligatoryjne i nieodpłatne, gdyż zapobiegają epidemiom oraz szkolnictwo podstawowe i gimnazjalne. W gospodarce neoliberalnej zakres zadań władzy publicznej jest wąski i podatki mogą być względnie niskie. Najbliższa modelowi gospodarki neoliberalnej jest gospodarka amerykańska, w mniejszym stopniu japońska.
Zwolennicy doktryn socjaldemokratycznych postulują aby państwo pełniło nie tylko wąsko rozumiane zadania publiczne lecz również zadania społeczne w dziedzinie usług socjalno kulturalnych i zabezpieczenia społecznego. Ich zdaniem podstawowe usługi socjalno kulturalne powinny być świadczone przez władzę publiczną nieodpłatnie. Postulat ten dotyczy usług w zakresie wychowania, szkolnictwa wyższego, ochrony zdrowie i w mniejszym stopniu kultury. Uważają jednocześnie, że państwo powinno gwarantować ubezpieczenie społeczne na wypadek starości, inwalidztwa, bezrobocia, wielodzietności, nieporadności życiowej i innych ryzyk socjalnych. W gospodarce socjaldemokratycznej zakres zadań władzy publicznej jest bardzo szeroki - podatki muszą być wysokie. Model tej gospodarki przyjęły m.in. kraje skandynawskie ze Szwecją na czele. Kraje te są znane z wysokich podatków. Biedni raczej są zwolennikami gospodarki socjaldemokratycznej, a bogaci neoliberalnej.
Słabość naszej gospodarki powoduje jednak, że zakres zabezpieczenia społecznego gwarantowanego przez państwo i zakres usług socjalno-kulturalnych świadczonych nieodpłatnie będzie zawsze węższy niż np. w Szwecji. Zwolennicy doktryn neoliberalnych postulują aby podatki pełniły wyłącznie funkcję fiskalną, aby były one neutralne, a więc nie zakłócały działania mechanizmu rynkowego. W praktyce jednak żaden podatek nie jest w pełni neutralny. Podatki powodują bowiem uszczuplenie zasobów pieniężnych podatników i wpływają na ich zachowania w przypadku osób fizycznych podatki powodują w pierwszej kolejności spadek skłonności do oszczędzania. Osoby fizyczne, które zapłaciły wysokie podatki mniej środków pieniężnych przeznaczają na oszczędności.
Gdy podatki są wysokie osoby fizyczne mogą być zmuszone do ograniczenia konsumpcji i zmiany ich struktury, obniżenia konsumpcji dóbr luksusowych i zwiększenia konsumpcji dóbr normalnych i podrzędnych. Podatki powodują w pierwszej kolejności spadek skłonności do inwestowania. Niektóre podatki obniżają popyt na towary i usługi i zmuszają jednostki gospodarcze do obniżenia produkcji. Najbliższy postulatowi neutralności jest podatek od wartości dodanych, gdy spełnia on dwa następujące warunki:
1.jest podatkiem powszechnym, a więc nie przewiduje żadnych zwolnień podmiotowych i przedmiotowych
2.gdy w podatku tym stosowane są jedynie dwie stawki podatkowe:
a. stawka zerowa tylko w odniesieniu do eksportu
b. stawka podstawowa w odniesieniu do wszystkich pozostałych czynności opodatkowanych tym podatkiem.
Polski podatek od wartości dodanej, którym jest podatek od towarów i usług bynajmniej nie jest neutralny. Występują w nim bowiem zwolnienia podmiotowe i przedmiotowe, a ponadto oprócz stawki zerowej i podstawowej (22%) występuje stawka obniżona (7%) i stawka przejściowa (3%) na nieprzetworzone produkty rolne. W praktyce w większości państw na świecie podatki są wykorzystywane przez państwo nie tylko w celach fiskalnych lecz również pozafiskalnych dla oddziaływania na życie społeczne i gospodarcze. W niektórych państwach Europy Zachodniej podatki są ważnym instrumentem polityki pro-rodzinnej. Państwo poprzez wprowadzenie odpowiedniej polityki podatkowej zachęca osoby w wieku matrymonialnym do wchodzenia w związki małżeńskie, prokreacji (posiadania dzieci). Przykładem państw, których system podatkowy ma charakter pro-rodzinny może być Francja i BRD. Zwłaszcza Francja w okresie po II wojnie światowej osiągnęła znaczne sukcesy w tej polityce. Obecnie przyrost naturalny we Francji należy do najwyższych w Europie Zachodniej i jest wyższy niż w Polsce. Mniejsze sukcesy w polityce tej osiągnęły Niemcy, gdzie przyrost naturalny jest ujemny. W Polsce w '90 dramatycznie spadła liczba urodzeń, w rezultacie w '00 stopa przyrostu naturalnego była zerowa (w skali kraju liczba urodzeń przekroczyła liczbę zgonów o kilka tysięcy) Od wielu lat w dużych miastach przyrost naturalny jest wysoce ujemny. Funkcje podatku pro-rodzinnego pełni w pewnym stopniu podatek od osób fizycznych. Zakłada on możliwość wspólnego opodatkowania małżonków, co przynosi im wymierne korzyści w postaci niższego łącznego zapłaconego podatku, gdy ich dochody są silnie zróżnicowane. Ponadto niektóre ulgi przewidziane w podatku dochodowym od osób fizycznych mają charakter małżeński. W przypadku małżonków przysługuje jedna ulga na jedno małżeństwo. Ulgami małżeńskimi są m.in. ulgi mieszkaniowe. Obecnie podatek ten jest podatkiem bardzo niesprawiedliwym. W przypadku dwóch małżeństw o tym samym dochodzie, gdy pierwsze małżeństwo jest bezdzietne o drugie wychowuje dwójkę nieletnich dzieci, obydwa małżeństwa zapłacą taki sam podatek.
Podatki w gospodarce rynkowej są wykorzystywane głównie do oddziaływania na gospodarkę. W związku z tym wyróżniamy następujące pozafiskalne funkcje ekonomiczne podatków: alokacyjną - wyraża się w wykorzystaniu podatków do skorygowania rynkowego rozmieszczenia czynników produkcji i skorygowania rynkowej struktury PKB. Sam mechanizm rynkowy jest niedoskonałym instrumentem alokacji zasobów. W Polsce w '90 wykorzystywano podatki w celach alokacyjnych. W przypadku podatku dochodowego od osób prawnych do 1998r. przewidziane były w tym podatku specjalne ulgi inwestycyjne w rejonach dużego bezrobocia i w dziedzinach wyznaczonych przez państwo, a w przypadku podatku od osób fizycznych takie ulgi obowiązywały do końca '99. Zostały one jednak zlikwidowane jednocześnie na wniosek ówczesnego ministra finansów. Podjęto jednocześnie próbę radykalnego obniżenia stawek w podatkach dochodowych i przekształcenia podatku dochodowego od osób fizycznych w podatek liniowy ze stawką 22%. Próba ta zakończyła się jednak niepowodzeniem. Funkcję alokacyjną pełnią również inne ulgi i zwolnienia przewidziane w podatkach dochodowych. Przysługują one podatnikom inwestującym w specjalnych strefach ekonomicznych. Ulgi są najbardziej rozbudowane w podatku dochodowym od osób fizycznych. Zachęcają one do darowizn na cele społeczno użyteczne. Zachęcają do ponoszenia wydatków związanych z remontem mieszkania, do kupowania nowego mieszkania, do kształcenia się, do zakupu pomocy naukowych. Również podatki od wydatków (konsumpcyjne) pełnią funkcję alokacyjną. Należą do nich podatek od towarów i usług i akcyzowy. W przypadku podatku od towarów i usług, towary i usługi o podstawowym znaczeniu dla konsumpcji są opodatkowane stawką obniżoną, przez co są tańsze, wyższa jest ich konsumpcja, produkcja i import. Państwo nakładając podatek akcyzowy na wyroby spirytusowe i tytoniowe, przyczynia się do wzrostu ich cen i obniżenia konsumpcji. Zapobiega w ten sposób upowszechnieniu się niektórych patologii społecznych i pogorszeniu się stanu zdrowotności społeczeństwa.
Funkcja alokacyjna podatków z wyjątkiem podatku akcyzowego pozostaje w sprzeczności z ich podstawową funkcją jaką jest funkcja fiskalna. Mianowicie ulgi i zwolnienia oraz niższe stawki wpływające na rozmieszczenie czynników produkcji przyczyniają się do spadku dochodów publicznych.
Stabilizacyjną - Gospodarka rynkowa charakteryzuje się wahaniami cyklicznymi. Wahania te wystąpiły również w polskiej gospodarce w latach 90. Wahania cykliczne mogą być obniżone poprzez prowadzenie przez państwo odpowiedniej polityki fiskalnej, która powinna zmierzać do bardziej szczegółowych celów zapewnienia stałego wzrostu gospodarczego stosunkowo szybkiego w przypadku Polski, szybszego niż w państwach Europy Zachodniej. Powinniśmy dążyć do osiągnięcia w jak najkrótszym okresie poziomu rozwoju gospodarczego najsłabszych krajów UE: Grecji i Portugalii. Czasami wysuwany jest postulat, by temp wzrostu PKB w znaczeniu realnym wynosiło co najmniej 5%. Polityka stabilizacyjna powinna zmierzać do stopniowego obniżania bezrobocia. Niestety jednak w trzech ostatnich latach bezrobocie wzrosło o 1 mln osób, a stopa bezrobocia z 10 do 16 %. Należałoby jednak dążyć do obniżenia tej stopy do poziomu akceptowanego przez społeczeństwo. Jedyną szansą na obniżenie bezrobocia jest przyspieszenie wzrostu gospodarczego. Wzrost gospodarczy jest najważniejszym celem polityki gospodarczej. Polityka ta powinna dążyć do zrównoważenia bilansu płatniczego. nie ma potrzeby zamykania bilansu płatniczego nadwyżką, gdyż polskie rezerwy dewizowe netto wynoszą obecnie ok. 27 mld $ i są nadmierne w stosunku do potrzeb wynikających z obsługi transakcji gospodarczych. Bilans płatniczy może być równoważony poprzez zrównoważenie bilansu handlowego i równowagę między kapitałami napływającymi i odpływającymi albo też przy ujemnym bilansie handlowym i dodatnim bilansie kapitałowym. W Polsce w ostatnich latach bilans handlu zagranicznego był wysoce ujemny. W latach 99-00 roczne ujemne saldo bilansu handlowego wynosiło w każdym w tych lat ok. 18 mld $. O tę kwotę wyższy był import od eksportu. Popyt wewnętrzny skierowany był w znacznej mierze na towary importowane. Ujemne saldo bilansu handlowego było spowodowane m.in. niskimi kursami walut wymienialnych w zł. Taniość tych walut powodowała, że eksport był mało opłacalny przy bardzo wysokiej opłacalności importu. Bilans płatniczy w Polsce w ostatnich latach był równoważony wpływami uzyskiwanymi z prywatyzacji majątku państwowego, głównie z udziałem kapitału zagranicznego oraz kapitałami spekulacyjnymi napływającymi do Polski, bo stopy procentowe są dużo wyższe niż w innych krajach Europy Zachodniej. Polityka stabilizacyjna powinna dążyć do stopniowego obniżania stopy inflacji. NBP poprzez wprowadzenie restrykcyjnej polityki fiskalnej spowodował, że stopa inflacji jest bardzo niska. To jednak zahamowało wzrost gospodarczy i jest jedną z przyczyn rosnącego bezrobocia.
Z tych 4 celów najmniej ważny jest cel inflacyjny. Wybór charakteru polityki fiskalnej powinien być uzależniony od fazy cyklu koniunkturalnego. W fazie recesji i w fazie stagnacji państwo w celu pobudzenia wzrostu gospodarczego powinno prowadzić ekspansywną politykę fiskalną: obniżyć podatki i zwiększyć wydatki publiczne. Tego typu polityka przyczynia się do wzrostu popytu globalnego, który pobudza wzrost gospodarczy. natomiast w fazie boomu gospodarczego, gdy występują symptomy przegrzania koniunktury gospodarczej (wzrost inflacji, pogłębienie się nierównowagi bilansu płatniczego) państwo powinno prowadzić restrykcyjną politykę gospodarczą: podnieść podatki i obniżyć wydatki publiczne. Tego typu polityka hamuje nadmierną ekspansję gospodarki. W gospodarce rynkowej działają tzw. automatyczne stabilizatory koniunktury, które samoczynnie ograniczają wahania cykliczne gospodarki. W przypadku Polski funkcję tę pełnią przede wszystkim podatki dochodowe zwłaszcza dochodowy od osób fizycznych oraz zasiłki dla bezrobotnych i wydatki pomocy społecznej. W okresie prosperity (boomu gospodarczego) wpływy z podatków dochodowych są bardzo wysokie przy niskich wydatkach publicznych na zasiłki dla bezrobotnych i pomoc społeczną. W okresie recesji sytuacja jest odwrotna: wpływy z podatków dochodowych są bardzo niskie przy wysokich wydatkach publicznych na w/w cele.
Dystrybucyjną - Mechanizm rynkowy prowadzi do pogłębiania się różnic dochodowych między osobami fizycznymi, gospodarstwami domowymi, a nawet grupami społecznymi i zawodowymi. W gospodarce rynkowej narastają różnice między osobami fizycznymi pod względem wysokości dochodów uzyskiwanymi z pracy. Płaca minimalna, która wynosi obecnie 760 zł/mc, rośnie bardzo wolno, a szybko rosną wysokie wynagrodzenia za płacę. Prezesi banków zarabiają w ciągu roku nawet 1mln $. Jeszcze bardziej zróżnicowane są dochody z kapitałów takie jak: otrzymane odsetki od lokat bankowych i z papierów wartościowych, otrzymana dywidenda, udział w zysku spółki. Większość społeczeństwa nie dysponuje żadnym kapitałem, bądź też jego kapitał jest bliski 0. Najczęściej dochody z kapitału są wolne od podatku dochodowego lub oprocentowane niską stawką. Te drastyczne różnice w poziomie dochodów uzyskiwane przez poszczególne osoby fizyczne są redukowane podatkami, a zwłaszcza progresywnym podatkiem dochodowym od osób fizycznych. Im większa jest progresja w tym podatku, tym bardziej redukuje on różnice dochodowe między osobami fizycznymi. Podatki powinny pełnić funkcję dystrybucyjną, gdyż poprzez wtórny podział dochodów przy danym PKB państwo może podnieść poziom dobrobytu społecznego. Dochody nadwyżkowe osób uzyskujących wysokie i średnie dochody powinny być przejęte podatkami, a zgromadzone środki przeznaczone na świadczenia pieniężne dla osób uzyskujących niskie dochody. Przykładem tego typu świadczeń mogą być renty, emerytury, zasiłki dla bezrobotnych, stypendia socjalne itd. Dystrybucję dochodów podatkami uzasadnia malejąca krańcowa użyteczność dochodów wraz ze wzrostem tego dochodu. Przy danym PKB można podnieść poziom dobrobytu społecznego zabierając nadwyżkowe dochody osobom o najwyższych i średnich dochodach przeznaczając te środki na świadczenia społeczne.
Cele podatków
W klasycznej teorii jedynym celem podatku jest pokrycie wydatków publicznych; podatek nie powinien mieć żadnego wpływu na gospodarkę. Taka koncepcja, ograniczająca rolę podatku do zasilania kas Skarbu Państwa i przyznająca mu funkcje czysto finansowe, jest zbliżona do koncepcji państwa żandarma. Podatek, będąc instrumentem takiego państwa, nie może sprawować funkcji gospodarczych lub społecznych, skoro państwo ogranicza się do utrzymywania porządku i nie wolno mu interweniować w dziedzinie gospodarczej i społecznej. Ta doktryna absolutnej neutralności podatku nie daje się już dziś obronić, ponieważ w oczywisty sposób niemożliwe jest pobranie z użyciem przymusu fiskalnego niemal ¼ PKB, nie powodując przy tym znacznych reperkusji gospodarczych. Dlatego podatek powinien mieć również inne cele oprócz finansowego takie jak cele gospodarcze i cele społeczne lecz spośród nich pierwszeństwo powinien mieć jednak cel finansowy. Oddziaływanie podatków na sferę społeczną może mieć charakter globalny lub selektywny. Poprzez podatki zmniejszyć można nierówności występujące w społeczeństwie. Na przykład poprzez zastosowanie progresywnych podatków dochodowych i spadkowych, wyłączenie spod opodatkowania artykułów pierwszej potrzeby i wysokiemu opodatkowaniu artykułów luksusowych. Podatki mogą także walczyć z alkoholizmem poprzez zwiększenie stawek podatkowych na napoje alkoholowe. Ulgi na koszty utrzymania dzieci czy zmniejszone podatki spadkowe są podatkowymi elementami polityki prorodzinnej, natomiast dochody podatkowe mogą być przeznaczone na finansowanie instytucji pomocy społecznej. Oddziaływanie podatków na sferę gospodarczą może być również ogólne lub selektywne. Jako ilustrację oddziaływania całości gospodarki można podać ostrą interwencję podatkową, mającą wchłonąć nadmierną siłę nabywczą i zwalczyć inflację. Selektywne oddziaływanie to użycie procedur podatkowych np. do rozwoju badań naukowych, ustanawiając system ulg skłaniających do wzrostu nakładów przedsiębiorstw na badania, czy rozładowanie kryzysu mieszkaniowego stymulując inwestycje budowy domów czynszowych. Czasami oddziaływanie selektywne przybiera jeszcze bardziej szczególną postać. Chodzi w niej nie tyle o faworyzowanie pewnej dziedziny produkcji, ile o wsparcie konkretnego przedsiębiorstwa. Jest to technika „coś za coś”, realizowana z użyciem uzgodnień, czyli przywilejów podatkowych przyznawanych wybranym przedsiębiorstwom pod warunkiem spełnienia przez nie określonych wymagań oraz podjęcia określonych zobowiązań zgodnych z celami polityki rządowej.
Funkcje podatków
Powszechnie wyróżnia się funkcje podatków: fiskalną, pozafiskalną, społeczną,. Ponadto można jako samodzielną funkcję podatków, chociaż rzadko się to czyni, wyróżnić funkcję polityczną. Niektórzy autorzy w ramach tak zwanych funkcji pozafiskalnych wyróżniają zamiast funkcji gospodarczej i społecznej funkcje: alokacyjną, stabilizacyjną oraz redystrybucyjną, a także stymulacyjną i informacyjną.
Zgodnie z funkcją fiskalną podatki służą wyłącznie pokryciu obciążeń publicznych.
W rezultacie, zgodnie z teorią absolutnej neutralności podatku, podatki nie powinny w żaden sposób oddziaływać.
Funkcja fiskalna podatku wyraża się w dostarczaniu za pośrednictwem podatku dochodów publicznych. Cel fiskalny stanowił w przeszłości i stanowi po dziś dzień jeden z podstawowych motywów pobierania podatków i w dużym stopniu przesądza o ich konstrukcji. Można nawet spotkać się z poglądami głoszącymi, że względy fiskalne stanowią jedyne uzasadnienie pobierania podatków.
Funkcja fiskalna może być odnoszona zarówno do pojedynczego podatku, jak i do ogółu podatków składających się na system podatkowy
Funkcje pozafiskalne podatków wyrażają się w wykorzystywaniu podatków do potrzeb oddziaływania przez państwo (i inne związki publicznoprawne) na życie gospodarcze i społeczne. Przypisywanie podatkom funkcji pozafiskalnych zakłada nie tylko aktywną rolę państwa (i innych związków publicznoprawnych) w gospodarce i życiu społecznym, ale także świadome i celowe wykorzystywanie podatków w wypełnianiu tej roli. Można spotkać się z poglądami głoszącymi, że podatki powinny być neutralne, a ich wykorzystywanie w oddziaływaniu na życie gospodarcze i społeczne jest nie tylko nieuzasadnione, ale wręcz szkodliwe. Należy jasno stwierdzić, że niezależnie od tego, czy podatki są świadomie i celowo lepiej lub gorzej wykorzystywane do oddziaływania na życie gospodarcze i społeczne, czy też nie, to zawsze powodują one rozliczne skutki gospodarcze i społeczne. Funkcje pozafiskalne mogą być zasadniczo odnoszone do pojedynczego podatku, dlatego też mówi się o wielości działających różnokierunkowo funkcji pozafiskalnych podatków. Ocena łańcucha różnorakich skutków gospodarczych i społecznych opodatkowania jest wyjątkowo trudnym do rozwiązania zagadnieniem.
Funkcja gospodarcza oznacza wykorzystanie podatku jako środka oddziaływania na gospodarkę. Oddziaływanie to może przybierać charakter globalny bądź selektywny. Oddziaływanie globalne polega na wykorzystaniu podatków do zmniejszenia siły nabywczej, tj. ściągnięciu nadwyżki inflacyjnej lub zwiększeniu siły nabywczej. Cele te realizowane są poprzez zwiększenie lub zmniejszenie skali zobowiązań podatkowych. Natomiast oddziaływanie selektywne polega na przyznawaniu korzyści podatkowych w celu przyspieszenia rozwoju określonej dziedziny gospodarki, zwiększenia eksportu itp., lub na nakładaniu dodatkowych dolegliwości podatkowych w celu zahamowania rozwoju czy też w celu likwidacji danej dziedziny gospodarki, rodzaju własności itp.
Funkcja społeczna oznacza wykorzystanie podatków do oddziaływania na sferę społeczną. Podobnie jak w przypadku funkcji ekonomicznej, oddziaływanie to może przybierać charakter globalny lub selektywny. Oddziaływanie globalne wyraża się w zastąpieniu przemocy podatkami w celu likwidacji nierówności społecznych. Cel ten osiągnąć można poprzez ograniczenie siły nabywczej i majątku warstw zamożnych, stosowanie progresywnych podatków od dochodów, wysokie opodatkowanie majątku i artykułów luksusowych itp. Takim działaniom zazwyczaj towarzyszą poczynania, powodujące wzrost siły nabywczej niezamożnej części społeczeństwa.
Funkcja polityczna podatków umożliwia zastąpienie przemocy podatkami w celu realizacji programów politycznych, zakładających na przykład upaństwowienie lub prywatyzację środków produkcji, likwidację nierówności społecznych. Funkcja polityczna podatków zazwyczaj nie jest wyodrębniana. Możliwe do osiągnięcia przy jej pomocy cele wkomponowywane są do funkcji społecznej lub ekonomicznej..
Funkcja alokacyjna podatków wyraża się w oddziaływaniu za ich pomocą na zmiany w strukturze wytwarzanego produktu krajowego brutto. Podatki są instrumentami pośredniego oddziaływania na alokację czynników produkcji w sektorze prywatnym. Poprzez odpowiednie konstrukcje podatkowe państwo może wpływać na kierunki alokacji czynników produkcji, a tym samym na strukturę wytwarzanego produktu narodowego.
Funkcja stabilizacyjna podatków wyraża się w oddziaływaniu za pomocą podatków na stabilizację makroekonomiczną wyrażającą się w zapewnieniu zrównoważonego wzrostu gospodarczego przy możliwie pełnym zatrudnieniu czynników produkcji, zrównoważonym bilansie płatniczym i ustabilizowanym ogólnym poziomie cen. Stabilizującą rolę podatków uważa się za szczególnie ważną, a podatki traktowane są jako tzw. automatyczne stabilizatory koniunktury. Konstrukcje podatkowe mają jak się to określa — „wbudowaną giętkość”, która czyni z podatków wyjątkowo skuteczne i nie wymagające żadnych bieżących decyzji, a więc działające automatycznie, instrumenty stabilizacji.
Funkcja redystrybucyjna podatków wyraża się w oddziaływaniu za ich pomocą na rozkład dochodów ukształtowany w wyniku gry sił rynkowych. Oddziaływanie podatków jest jednak jednostronne i wyraża się w okrawaniu dochodów, co skłania niekiedy do nazywania tej funkcji dystrybucyjna. Pomijając problem terminologii trzeba stwierdzić, że wypełnianie przez podatki tej funkcji ma podstawowe znaczenie, a ocena skutków redystrybucyjnych opodatkowania m.in. ze względu na zjawisko przerzucalności podatków, o którym będzie jeszcze mowa należy do szczególnie trudnych i ważnych problemów finansów publicznych.
Podatki wypełniają przedstawione funkcje równocześnie, a wielość podatków i złożoność konstrukcji podatkowych składających się na system podatkowy powoduje potrzebę koordynacji w celu zapewnienia co najmniej spójności całego systemu podatkowego.
Zbliżoną do podatków kategorię ekonomiczną stanowią opłaty p u b liczne będące, podobnie jak podatki, ciężarem nakładanym w odróżnieniu od podatków, wyłącznie na te istniejące poza państwem (lub też innym związkiem publicznoprawnym) podmioty, które korzystają bezpośrednio z usług i czynności wykonywanych przez organy państwa (lub innego związku publicznoprawnego). Stosowanie opłat publicznych wypływało w przeszłości, a w jakimś stopniu wypływa także i współcześnie, z przekonania, że ciężar utrzymania aparatu państwowego powinien być w większym stopniu ponoszony przez tych, którzy wprost z usług i czynności tego aparatu korzystają aniżeli przez ogół podatników. W przypadku opłat publicznych występuje więc związek pomiędzy korzystaniem z określonych usług publicznych i czynności urzędowych, a pobieraniem opłaty publicznej. Trudno jednak uznać, aby był to związek ekwiwalentny, gdyż opłaty publiczne nie tylko nie mają charakteru cen rynkowych, ale często nawet nie opierają się na rachunku kosztów. Warto także zwrócić uwagę na fakt, że w praktyce niektórych państw niektóre podatki określane są mianem opłat publicznych i odwrotnie niektóre opłaty publiczne nazywane są podatkami, co oczywiście jest bardzo mylące.
Szczególny przypadek podatków stanowią cła, które ze względu na swoje znaczenie i specyfikę są rozpatrywane odrębnie, a niektórzy traktują je nawet jako przypadek opłat publicznych. Cła są pobierane na granicy państwa lub unii celnej w związku z przewożonymi przez tę granicę towarami. Clą podobnie jak podatki i opłaty publiczne spełniają funkcję fiskalną oraz funkcje pozafiskalne. Funkcja fiskalna ceł wyraża się w przysporzeniu dochodów władzy publicznej, która je pobiera. Funkcje pozafiskalne ceł mogą być ujmowane rozmaicie, ze względu na znaczenie ceł jako instrumentu polityki handlowej. Cła mogą wiec pełnić funkcję ochronną, nazywaną też protekcyjną, wówczas, gdy nakładane są na towary importowane po to. aby chronić towary pochodzenia krajowego. Cła mogą pełnić funkcję antydumpingową wówczas, gdy nakładane są na towary importowane z krajów, które uprawiają dumping. Mogą one także pełnić funkcję prohibicyjną wtedy, gdy stosowane są wobec importu towarów uznawanych za niepożądane. Można ponadto mówić o preferencyjnym i dyskryminacyjnym znaczeniu ceł w zależności od celów, jakie są stawiane konkretnym opłatom celnym w polityce handlowej prowadzonej przez dane państwo (unię celna) w danym czasie.
Warto zaznaczyć, że niektórzy autorzy traktujący cła po prostu jako odmianę podatków przypisują im te same funkcje, jakie spełniają podatki, a więc alokacyjną, stabilizacyjną i redystrybucyjną.
Zalety i wady podatków pośrednich.
Zalety podatków pośrednich:
Podstawową zaletą podatków pośrednich jest mała świadomość osób fizycznych w Polsce, że w całości ponoszą one ciężar tych podatków. Dzięki tej małej świadomości podnoszenie omawianych podatków z reguły nie powoduje żadnej reakcji ani samych podatników ani tez osób trzecich. Podatnicy nie protestują, gdyż i tak omawiane podatki przerzucą na osoby trzecie Osoby trzecie również nie protestują, gdyż w większości przypadków są nieświadome, że w całości ponoszą ich ciężar.
Podatki pośrednie charakteryzują się znaczną wydajnością. Najbardziej wydajnym podatkiem w Polsce jest podatek od towarów i usług, a podatek akcyzowy jest trzecim pod względem wydajności.
Podatki pośrednie charakteryzują się szybkością poboru i systematycznością wpływów podatkowych. Największą szybkością poboru charakteryzuje się podatek akcyzowy. Producenci wyrobów akcyzowych codziennie wpłacają zaliczkę na ten podatek. Podatnicy podatku akcyzowego ostatecznie rozliczają się z urzędem skarbowym za okresy miesięczne w terminie do 25 dnia następnego miesiąca. Również podatnicy VAT rozliczają się z urzędem skarbowym z omawianego podatku za okresy miesięczne w terminie do 25 dnia następnego miesiąca. Rozliczenie to dotyczy różnicy między podatkiem należnym a naliczonym. Podatkiem należnym jest podatek od sprzedawanych przez podatnika towarów i usług. Figuruje on w fakturach wystawionych przez podatnika. Podatkiem naliczonym jest natomiast podatek od zakupów dokonanych przez podatnika. Figuruje on w fakturach otrzymanych przez podatnika.
Wpływy z podatków pośrednich charakteryzują się znaczną stabilnością. Podatki te obciążają bowiem konsumpcję, która jest mało podatna na wahania koniunkturalne. Podatki pośrednie przynoszą budżetowi państwa stosunkowo wysokie dochody również w okresie stagnacji i recesji.
Wady podatków pośrednich:
Podstawową wadą podatków pośrednich jest ich niesprawiedliwość. Omawiane podatki
w największym stopniu obciążają gospodarstwa domowe o najniższych dochodach, a w najmniejszym gospodarstwa o najwyższych dochodach. Ciężar opodatkowania podatkami pośrednimi mierzony jest udziałem omawianych podatków w dochodzie rozporządzalnym gospodarstwa domowego. GD o najniższych dochodach ponoszą najwyższy ciężar podatków pośrednich z dwóch względów:
prawie cały uzyskany dochód przeznaczają na konsumpcję, która jest opodatkowana podatkami pośrednimi, natomiast gospodarstwa o wysokich i średnich dochodach, część dochodu przeznaczają na oszczędności, które są wolne od podatków pośrednich
gospodarstwa domowe o najniższych dochodach charakteryzują się względnie wysoką konsumpcją wyrobów spirytusowych, piwa, wina i wyrobów tytoniowych, a więc wyrobów opodatkowanych wysokimi podatkami pośrednimi
Podatki pośrednie hamują rozwój działalności gospodarczej. Powodują one wzrost cen towarów i usług, co przyczynia się do spadku popytu na te towary i usługi. W rezultacie jednostki gospodarcze zmuszone są ograniczyć skalę prowadzonej działalności gospodarczej do obniżonego popytu wysokimi podatkami pośrednimi.
Podatki pośrednie obniżają płynność finansową jednostek gospodarczych. Płynność ta wyraża się w ich zdolności do terminowego regulowania zobowiązań bieżących. Obowiązek podatkowy w najważniejszych podatkach pośrednich, jakimi są podatek od towarów i usług i akcyzowy, najczęściej powstaje przed rzeczywistym otrzymaniem należności za sprzedane towary i usługi. Podatnicy zmuszeni są zapłacić obydwa podatki, mimo że nie otrzymali należności za sprzedane towary i usługi.
Podatki pośrednie obniżają konkurencyjność polskich towarów, nie tylko na rynkach międzynarodowych, lecz również na rynku krajowym. Konkurencyjność tę w przypadku Polski w największym stopniu obniża relatywnie wysoka składka ubezpieczenia społecznego i inne narzuty na płacę.
Koszty poboru podatków pośrednich, a zwłaszcza podatku od towarów i usług, są relatywnie wysokie. Podatek od towarów i usług jest bowiem płacony również przez bardzo drogie jednostki gospodarcze. Z omawianego podatku są zwolnieni podatnicy, których przychody ze sprzedaży łącznie z eksportem w poprzednim roku podatkowym nie przekroczyły 10000€.
Zalety podatków bezpośrednich na przykładzie podatków dochodowych:
Podstawową zaletą omawianych podatków jest ich sprawiedliwość. Podatki dochodowe umożliwiają dostosowanie ciężaru podatkowego do zdolności podatkowej podatników.
W podatkach tych zakłada się, że zdolność ta rośnie wraz ze wzrostem ich dochodu. Aby jednak podatki dochodowe były naprawdę sprawiedliwe w społeczeństwie powinny dominować postawy obywatelskie oraz powinien istnieć sprawny, nie podatny na korupcję aparat podatkowy. Oszustwa podatkowe zwłaszcza w podatku dochodowym od osób fizycznych, bardzo rozpowszechnione w Polsce, poważnie osłabiają omawianą zaletę podatków dochodowych.
Podatki dochodowe zwiększają poczucie obywatelskiej odpowiedzialności za państwo oraz za dochody i wydatki publiczne. Podatnicy uczciwie płacący podatki dochodowe domagają się, aby środki publiczne pochodzące z tych podatków były racjonalnie wykorzystane na cele przez nich aprobowane. W Polsce mamy wiele przypadków przeznaczania środków publicznych na cele nie aprobowane przez podatników.
Podatki dochodowe odznaczają się dużą wydajnością. Podatek dochodowy od osób fizycznych jest drugim pod tym względem w Polsce, a dochodowy od osób prawnych czwartym.
Podatki dochodowe w gospodarce rynkowej pełnią funkcje automatycznych stabilizatorów koniunktury. Samoczynnie ograniczają one wahania cykliczne tejże gospodarki.
Wady podatków bezpośrednich na przykładzie podatków dochodowych:
Podstawową wadą jest ich ostentacyjne forma. W skrajnych przypadkach omawiane podatki są przyjmowane w świadomości podatników jako konfiskata części uzyskanego dochodu, a nawet jako okradanie przez państwo. Z tego względu omawiane podatki, zwłaszcza podatek dochodowy od osób fizycznych, przy wysokich stawkach podatkowych stwarzają silną pokusę do oszustw podatkowych i część podatników tej pokusie ulega.
Wpływy z omawianych podatków następują niesystematycznie i z pewnym opóźnieniem. Podstawowym okresem obrachunkowym w omawianych podatkach jest bowiem rok podatkowy. W ciągu roku podatnicy wpłacają miesięczne zaliczki na podatek dochodowy. Gdy jednak w danym roku podatkowym suma miesięcznych zaliczek jest niższa od należnego podatku wówczas fiskus ponosi stratę, która jest tym wyższa, im wyższa jest stopa inflacji.
Niektóre kategorie podatników są niezwykle rygorystycznie opodatkowane podatkiem dochodowym od osób fizycznych (osoby uzyskujące dochód ze stosunku pracy), natomiast inne kategorie osób stosunkowo łatwo mogą ukryć przed fiskusem niektóre źródła dochodów lub zaniżyć ich wysokość, a fiskusowi trudno jest dowieść, że popełnili oszustwa podatkowe. Z tego względu największe możliwości ukrycia niektórych źródeł dochodów maja przedstawiciele niektórych wolnych zawodów np. ginekolodzy, architekci, adwokaci.
Podsumowanie:
Opodatkowanie to niezwykle złożone zjawisko społeczne, gospodarcze, a także polityczno ustrojowe i prawne., wymagające rozmaitych punktów widzenia.
Podatki były i są przede wszystkim narzędziem które służy do gromadzenia przez państwo środków zasilających dochody budżetowe, niezbędnych do finansowania jego zadań. Państwo może również stymulować zachowania różnych podmiotów gospodarczych za pomocą odpowiednich konstrukcji podatkowych. Motywacyjne oddziaływanie podatków jest związane nie tylko z ich konstrukcją, ale także z wysokością stawek. Zbyt wysokie obciążenia podatkowe działają anty motywacyjnie, hamują przedsiębiorczość. Wysokie stawki podatkowe mogą być czynnikiem, który hamująco wpływa na mobilność siły roboczej.
Podatki i system podatkowy mogą pozytywnie oddziaływać na:
- rozwój prac badawczo-rozwojowych
- pobudzenie działalności inwestycyjnych
- dyfuzja innowacji produktowych i technologicznych
- wzrost elastyczności pracy oraz zatrudnienia
- podniesienia kwalifikacji pracowników
Regulacyjne i fiskalne działanie podatków można ocenić z punktu widzenia funkcji stymulacyjnej, która polega na oddziaływaniu podatku na decyzje podatników i procesy gospodarcze. Oddziaływanie to zależy od konstrukcji poszczególnych podatków.