Termin Bałkany Zachodnie powstał na mapie geopolitycznej Europy w następstwie rozpadu Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Jugosławii i towarzyszących mu konfliktów etnicznych z okresu lat dziewięćdziesiątych . Wyodrębniony z obszru Europy Południowo- Wschodniej, rejon Bałkanów Zachodnich na długie lata pozostawał areną wojen i konfliktów, rodzących się nacjonalizmów i pozostawał w centrum uwagi polityków, mediów i społeczeństw innych krajów, a dodatkowo wymagał zaangażowania politycznego i militarnego kluczowych aktorów sceny międzynarodowej. To zaangażowanie wynikało nie tylko z faktu, że międzynarodowa opinia publiczna nie pozostaje i nie powinna pozostawać bezczynna wobec rodzących się na\cjonalizmów, zagłady ludności cywilnej, masowych mordów i cierpień tysięcy ludzi, ale także i z takiego powodu, że Bałkany stały się realnym zagrożeniem dla stabilności całego kontynentu europejskiego. W związku z tym zagrożeniem oraz w związku z bardzo trudnym , a nierzadko niemożliwym rozwiązywaniem konfliktów bałkańskich ex post - co wynikało z doświadczenia nieskuteczności podejmowanych działań - elity europejskie uświadomiły sobie , że jedynie zaplanowanie długofalowych działań celem opracowania strategii w zakresie prewencji , a także wyznaczenie drogi, która prowadziłaby Bałkany do zjednoczonej Europy jest jedynym skutecznym sposobem załagodzenia konfliktów na tym terenie. Unia wyciągnęła wnioski i podjęła realne kroki do w celu stabilizacji i intensyfikacji kontaktów z regionem.
Region Bałkanów Zachodnich, to obszar ,w skład którego wchodzą Albania oraz sześć
państw dawnej Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Jugosławii - Bośnia i Hercegowina,
Chorwacja, Czarnogóra, Kosowo, Macedonia i Serbia. Trzeba zaznaczyć, że używane w kontekście polityki Unii Europejskiej pojęcie „ Bałkany Zachodnie ” nie obejmuje swoim zakresem Chorwacji , która choć geograficznie należy do Bałkanów Zachodnich, to status kraju kandydującego uzyskała w 2005 r.
Historycznie, Bałkany to region gdzie najczęściej dochodziło do wszelkiego rodzaju konfliktów. Potocznie region ten nazywa się Kotłem Bałkańskim, co oznacza, że region składa się z mieszanki kulturowo, etniczno - religijnej tak mocno przemieszanej z sobą, że nierzadko staje się to mieszanką wybuchową i dochodzi do konfliktów zbrojnych. Już I wojna światowa potwerdziła , że region ten należał do najbardziej gorących i zapalnych .
Unia mocno zaangażowała się w procesy stabilizacji i integracji Bałkanów . Dotychczasowe doświadczenia są obiecujące. Perspektywa członkowska krajów
Bałkanów Zachodnich oraz ich pełnej integracji w UE odegrała kluczowe znaczenie
w stabilizacji politycznej, społecznej i gospodarczej, łagodzeniu konfliktów wewnętrznych
i realizacji reform ustrojowych przez poszczególne państwa regionu.
Oczywistym jest, ze poszczególne państwa Bałkanów Zachodnich znajdują się na różnych etapach relacji
z Unią Europejską, jednak perspektywa akcesji działa mobilizująco
na wszystkie państwa regionu i stanowi bodziec do kontynuowania dotychczasowych
wysiłków.
Oczywiście akcecja państw Bałkanów Zachodnich ma dwa wymiary. Ekonomiczny wymiar takiego procesu jest bardzo kosztowny i długotrwały. Przepaść gospodarcza między państwami Bałkanów i „starą” Unią Europejską jeste bardzo duża , a społeczeństwa europy zachodniej nie chcą płacić za kolejne rozszerzenie Europy tym bardziej, że Unia wspiera znacznie , także finansowo Bałkany już teraz .
Jednakże wymiar polityczny integracji Bałkanów Zachodnich z Europą jest niezwykle istotny i mający zapewnić gwarancję stabilności w tym regionie i całej Europie.
Wojna w byłej Jugosławi wybuchła w 1991 roku. Od początku tego konfliktu dało się zauważyć , że konflikt nie jest obojętny krajom europejskim i był stale monitorowany. Jednocześnie dawało się także zauważyć nieskuteczność podejmowanych działań celem zapobieżenia eskalacji konfliktu. Oprócz zainteresowania ogólnoeuropejskiego, poszczególne kraje europejskie z racji na swoje kluczowe interesy angażowały się intensywniej, były to Niemcy, Francja i Wielka Brytania . W 1995 roku, podpisano traktat w Dayton kończący pierwszy etap rozpadu Jugosławii. Unia Europejska , jako żywo zainteresowana zakończeniem tego konfliktu była jednym z jego gwarantów ( obok Rosji i USA) .
Zaraz po tym traktacie , Unia Europejska aktywnie
zaangażowała się w proces odbudowy i stabilizacji regionu. W 1999 roku
sformułowane zostały główne elementy strategii UE wobec Bałkanów Zachodnich
(zawarte w ramach Procesu Stabilizacji i Stowarzyszenia - Stabilisation and
Association Process, SAP). Te założenia opierały się na 3 zasadach , a były to - założenie, że region będzie szedł w kierunku integracji z Europą, same kraje regionu będą aktywnie dążyły do stabilizacji politycznej i unormowania stosunków z sąsiadami, oraz wszystkie stosunki bilateralne z poszczególnymi krajami europejskimi powinny opierać się na zasadzie poszanowania ich odmienności kulturowej, historycznej i gospodarczej, co stanowi pewną specyfikę i odmienność każdego z krajów. Proces został przygotowany w 1999 r. i zainicjowany w Zagrzebiu w 2000 r. Wspomaga on rozwój, transformację i modernizację państw regionu. Wspiera współpracę regionalną, szczególnie w wymiarze ekonomicznym, oraz kompleksowe przemiany systemowe. Zakłada też ścisłą współpracę z UE. W ramach Procesu z poszczególnymi państwami zawierane są Układy o Stabilizacji i Stowarzyszeniu (Stabilisation and Assiciation Agreements, SAA). Wskazują one na kierunki reform, które są konieczne na drodze do UE i tworzą preferencje handlowe z Wspólnotą. Zapewniają pomoc finansową i ustanawiają dialog w obszarze sprawiedliwości i spraw wewnętrznych. Wprowadzają też obowiązek konstruktywnej współpracy państw regionu z Międzynarodowym Trybunałem ds. Zbrodni w byłej Jugosławii (International Criminal Tribunal for the former Yugoslavia, ICTY) w Hadze. SAA stanowią „siłę napędową” dla integracji handlowej, reform wewnętrznych oraz zbliżenia z UE, m.in. dzięki klauzulom tych układów, które zachęcają do zbliżenia prawodawstwa oraz budowy zdolności administracyjnej.
Unia stale odgrywa kluczową rolę w procesie stabilizacji Bałkanów. Warto wspomniec tu także chociazby o aperacjach stabilizacyjnych - militarnych , chcociażby operacji „Althea” w Bośni i Hercegowinie czy „Concordia” w Macedonii. Oraz policyjnych : międzynarodowe siły policyjne EUPM - „European Union Police Mission”w Bośni i Hercegowinie).
Unia bierze także aktywny udział w odbudowie
i wsparciu rozwoju Kosowa oraz uczestniczy w szeregu inicjatywach, takich między innymi
jak Partnerstwo Regionalne, Inicjatywa Jońsko-Adriatycka czy Proces
Współpracy Europy Południowo-Wschodniej, a wcześniej Pakt Stabilizacji
dla Europy Południowo-Wschodniej ( długoterminowa strategia na rzecz rozwiązania konfliktów, odbudowy i rozwoju Bałkanów. 10 czerwca 1999. Ponad czterdzieści krajów i organizacji zadeklarowało swe partnerstwo w celu wsparcia państw Południowo-Wschodniej Europy. Na szczycie w Sarajewie 30 lipca 1999 zostało to potwierdzone. Choć idea strategii pojawiła się przed wojną w Kosowie, to niewątpliwie ten kolejny dramat zmobilizował do podjęcia konkretnych kroków. Strategia ta odwołuje się do mechanizmów zarządzania kryzysami międzynarodowymi, a zatem prowadzi do jednoczesnego stworzenia bezpiecznego otoczenia, demokratyzacji i rozwoju ekonomicznego. Partnerami strategii są: państwa UE i Komisja Europejska, kraje bałkańskie, Norwegia i Szwajcaria oraz państwa z G-8, które nie są członkami Unii Europejskiej (Stany Zjednoczone, Japonia, Kanada, Rosja), międzynarodowe organizacje, jak m.in. Organizacja Narodów Zjednoczonych, OBWE, Rada Europy, NATO, OECD, Bank Światowy, Fundusz Walutowy, oraz regionalne struktury współpracy.)
W czerwcu 2003 roku w czasie szczytu UE - Bałkany w Salonikach na terenie Grecji, podjęto zobowiązanie do wspólnej realizacji działąń przedakcesyjnych i wyrażono wspólne poparcie dla perspektywy europejckiej dla krajów Bałkanów Zachodnich. Na szczycie tym zatwierdzono tzw Agendę z Salonik , w ramach której prowadzony jest dialog polityczny i ścisła współpraca w dziedzinia wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa. W 2004 roku na jednym z corocznych spotkań ministrów powołano Wspólne Konisje Parlamentarne zrzeszające przedstawicieli UE i odpowiednio : Chorwacji i Byłej Jugosłowiańskiej Republiki Macedonii .
Agenda z Salonik przewidziała także konieczność zawierania paktów partnerskich - europejskich, w ramach których kraje odpowiadają za opracowanie action plans spójnych z polityką wewnętrzną , zaewierających plany legislacyjne , administracyjne i finansowe w obszarach wymagających reform. Partnerstwa Europejskie stanowiły bazę do wprowadzania programów wsparcia CARDS ( Wspólnotowe Wsparcie dla Odbudowy , Rozwoju i Stabilności Bałkanów ) .
Mapa Drogowa dla Bałkanów Zachodnich.
W 2005 roku Komisja Europejska przedstawiła tzw Road Map - Mapę Drogową dla Bałkanów Zachodnich celem ich integracji z Unią Europejską :
poszczególnymi etapami są :
ewentualny pobyt Specjalnego Przedstawiciela (Bośnia, Kosowo, Macedonia) oraz Misji Wojskowej UE (Bośnia) lub Policyjnej (Bośnia, Macedonia) w celu stabilizacji regionu,
-przedstawienie raportu dopuszczalności rozpoczęcia negocjacji, przygotowanego przez KE dla Rady Europejskiej na podstawie oceny stabilności,
- negocjacje i zawarcie Układu o Stabilizacji i Stowarzyszeniu dającego dostęp do programów wspólnotowych m.in. w obszarze edukacji, nauki i badań oraz preferencje celne,
-złożenie przez państwo aspirujące do UE wniosku o członkostwo,
-przyznanie statusu kandydata w oparciu o opinię KE, wiążące się z szerszym dostępem do pomocy ze strony UE i wzmocnieniem dialogu politycznego,
-osiągnięcie odpowiedniego poziomu zgodności z kryteriami akcesyjnymi potwierdzone w opinii KE otwierające drogę po zatwierdzeniu przez Radę Europejską do podjęcia negocjacji. Na konferencji międzyrządowej przedstawiane są ramy negocjacyjne.
-Zamknięcie negocjacji przeniesienie ich wyników do Traktatu Akcesyjnego,
-zatwierdzenie Traktatu przez Parlament Europejski i ratyfikacja przez wszystkie państwa członkowskie UE oraz kraj przystępujący Traktat pozwalające na jego wejście w życie wraz z zapisaną w nim datą. Tym samym kraj kandydujący staje się nowym państwem członkowskim.
Dodatkowymi inicjatywami są tzw programy bliźniacze, polegające na wymianie doświadczeń z nowo przyjętymi do Unii państwami ( np. z Polską ) dzięki którym nowe państwa mogą uniknąć błędów swoich poprzedników.
Pomoc finansowa
UE wspiera państwa starające się także finansowo . Unia przeznaczyła w latach 1991-2006 6,8 miliarda euro na rzecz Bałkanów Zachodnich, a wsparcie w wysokości kolejnych 11,5 miliarda euro zaplanowane zostało
na lata 2007-2013. Środki finansowe przekazywane są za pomocą odpowiednich „instrumentów przedakcesyjnych”. Do końca 2006 r. odbywało się to m.in. w ramach programów PHARE czy OBNOVA. Od 2001 roku do 1 stycznia 2007 wsparcie finansowe pochodziło z programu CARDS (Wspólnotowego Wsparcia dla Odbudowy, Rozwoju i Stabilności Bałkanów), w ramach którego przekazano ok. 4,6 mld euro na działania, mające na celu:
• odbudowę, demokratyczną stabilizację, pojednanie i umożliwienie powrotu uchodźców,
• rozwój instytucji i legislacji, zawierający w sobie harmonizację z normami i podejściem UE, aby wzmocnić rządy prawa, przestrzeganie praw człowieka, powstanie społeczeństwa obywatelskiego i rozwój mediów oraz działalność gospodarki wolnorynkowej,
• zrównoważony rozwój ekonomiczno-społeczny oraz reformy strukturalne,
• promocję bliższych więzi i współpracy regionalnej pomiędzy państwami oraz z państwami Unii Europejskiej z Europy Centralnej.
Od początku 2007 r. CARDS zastąpiono przez Instrument Wsparcia Przedakcesyjnego (ang. Instrument for Pre-accession Assistance, IPA). Obejmuje on Turcję oraz kraje Bałkanów Zachodnich z Chorwacją i posiada pięć elementów :
• pomoc w transformacji i budowaniu instytucji,
• współpraca ponadgraniczna,
• rozwój regionalny,
• rozwój kapitału ludzkiego,
• rozwój obszarów wiejskich.
Unia Europejska zaangażowana jest w pomoc przedakcesyjną w ramach kilkunastu
różnych projektów i instytucji, na przykład SIGMA (Wsparcie dla Poprawy
w Zarządzaniu), EAR (Europejska Agencja Odbudowy), EIB (Europejski
Bank Inwestycyjny), EBRD (Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju), Europejski
Fundusz Walutowy (IMF)
Wsparcie Współpracy Regionalnej
Unia Europejska wspiera współpracę regionalną między państwami Bałkanów . Regionalnej, jako sprawy niezwykle ważnej dla zacieśniania wzajemnych stosunków. W 1999 roku zawarto tzw Pakt Stabilności. W chwili obecnej współpracę regionalną wspiera szereg ośrodków m.in. Obserwatorium ds. Transportu w Belgradzie, Komisja ds. Sawy w Zagrzebiu, Sekretariat ds. Energii w Wiedniu, Regionalny Ośrodek Inicjatywy na rzecz Migracji, Azylu i Uchodźców (MARRI) w Skopje i inne.
W ramach CEFTA rozwija się także wymianę handlową wewnątrzregionalną. Pod auspicjami Paktu stabilności na posiedzeniu w Sofii w czerwcu 2005 r. ministrowie właściwi ds. handlu z Europy Południowo - Wschodniej rozpoczęli proces integracji istniejącej sieci dwustronnych umów o wolnym handlu poprzez łączenie ich w jedną regionalną umowę o wolnym handlu. Ministrowie uzgodnili ponadto realizację programu ograniczania lub znoszenia przeszkód pozataryfowych oraz współpracę na rzecz dalszej harmonizacji prawodawstwa w dziedzinie handlu usługami.
Współpraca regionalna rozwija się ponadto w ramach innych inicjatyw. Należą do nich m.in. Południowoeuropejska Inicjatywa Współpracy(Southeast European Cooperative Initiative, SECI) i Południowoeuropejski Proces Współpracy (Southeast European Cooperative Process, SECP) oraz Środkowoeuropejska Inicjatywa Współpracy (Central European Initiative, CEI).
Współpraca regionalna ma na
celu nie tylko wzmocnienie wzajemnego powiązania gospodarek państw bałkańskich,
ale także rozwój instytucji dialogu w przypadku wzajemnych nieporozumień i sporów
o charakterze międzynarodowym.
Podstawowym warunkiem niezbędnym do uzyskania członkostwa w UE jest
wypełnienie warunków określonych artykułem 49 Traktatu o Unii Europejskiej, uzupełnionych następnie o cytowane wyżej kryteria kopenhaskie . Artykuł
ten stanowi, że o członkostwo w Unii może się ubiegać każde państwo europejskie,
które szanuje zasady określone w artykule 6 TUE, tj. poszanowanie dla zasad
wolności, demokracji, praw człowieka i podstawowych wolności, praworządności,
praw podstawowych zagwarantowanych w Europejskiej Konwencji o Ochronie
Praw Człowieka i Podstawowych Wolności oraz wynikające z tradycji konstytucyjnych
wspólnych dla państw członkowskich oraz dla tożsamości narodowych
państw członkowskich. W przypadku Bałkanów Zachodnich dodaje się jednak że dodatkowo muszą one spełniać kryteria sformułowane w ramach Procesu Stabilizacji i Stowarzyszenia odnoszących
się w szczególności do dialogu politycznego z UE, współpracy z międzynarodowym
wymiarem sprawiedliwości, współpracy gospodarczej, kooperacji
w obszarze sprawiedliwości i bezpieczeństwa oraz szeroko pojętej współpracy regionalnej i dialogu
CHORWACJA
W chwili obecnej Chorwacja, która jako jedyne państwo Bałkanów Zachodnich prowadzi
negocjacje akcesyjne z UE.
Chorwacja proklamowała niepodległość 25 czerwca 1991 r., występując z Federacyjnej
Republiki Jugosławii, co spowodowało trwający do 1995 r. konflikt zbrojny
z Jugosławią. Działania wojenne prowadzone na terytorium Chorwacji spowodowały
nie tylko zapaść gospodarczą, ale także zahamowanie procesu reform. Duży
wpływ na politykę zagraniczną i wewnętrzną miał też styl rządów prezydenta
Franjo Tudjmana, który wraz ze swoją nacjonalistyczną partią - Chorwacką Unią
Demokratyczną sprawował władzę od 1991 do 1999 roku. Reżim
wprowadzony przez Tudjmana spowodował izolację Chorwacji na arenie
międzynarodowej ze względu na brak przestrzegania demokratycznych standardów.
Wstrzymano także reformy gospodarcze, co w połączeniu ze zniszczeniami
wojennymi i napływem dużej liczby uchodźców spowodowało zapaść gospodarczą
w latach dziewięćdziesiątych.
Wygrana partii lewicowych w 2000 r. spowodowała powolną ale jednak - demokratyzację systemu politycznego
kraju oraz zmianę polityki zagranicznej i wewnętrznej władz. Priorytetem
nowego rządu Ivicy Račana stała się akcesja do UE i NATO, a także transformacja
ekonomiczna w kierunku gospodarki rynkowej. Członkostwo w UE i NATO było priorytetem wszystkich
chorwackich rządów od 2000 r., a wprowadzanie reform zgodnie z wymaganiami
UE jest przedmiotem konsensusu pomiędzy największymi chorwackimi partiami.
Pod względem gospodarczym Chorwacja jest dobrze funkcjonującą gospodarką
rynkową. Ustabilizowano powolny wzrost PKB, zatrzymano galopującą inflację, rozpoczęto reformę fiskalną , dostosowano i ciągle ten proces trwa prawo do wymogów Unii Europejskiej . Gospodarka Chorwacji mimo sporego jeszcze zadłużenia, pozostaje największą i najbardziej stabilną gospodarką w rejonie Bałkanów Zachodnich.
Trzeba zwrócic uwagę na fakt, że zarówno Chorwacja , jak i Słowenia jeszcze w czasach byłej Jugosławii były najlepiej rozwinięte gospodarczo, oraz sprawne administracyjnie co zdecydownaie pomogło w dopasowywaniu i modernizowaniu gospodarki do wymogów UE .
Chorwacja 29 października 2001 r. podpisała Porozumienie o Stabilizacji i Stowarzyszeniu
(SAA), które weszło w życie 1 lutego 2005 roku. Już w lutym 2004 r. Zagrzeb
złożył wniosek o członkostwo, a w kwietniu 2004 r. UE przyznała Chorwacji status
oficjalnego kandydata. Rozpoczęcie negocjacji opóźniło się jednak ze względu
na brak pełnej współpracy Zagrzebia z Międzynarodowym Trybunałem Karnym
dla Jugosławii (MTKJ). Oficjalne negocjacje z Unią rozpoczęły się 3 października
2005 roku. Pierwsza faza tzw. screeningu zakończyła się 18 października 2006
roku. Nadal pozostaje jeszcze kilkanaście obszarów do zakończenia , jednak optymistyczne prognozy zakładają możliwość zakończenia negocjacji i zamknięcia rozdziałów koniecznych na ok 2 lata.
Jednak, mimo iż procesy przedakcesyjne i negocjacje z UE idą sprawnie to jednak większość kwestii, które są najbardziej problematyczne,
nie została jeszcze w negocjacjach poruszona. Spośród głównych problemów należy
wymienić przede wszystkim: spór ze Słowenią , konieczność przeprowadzenia
reformy administracji oraz zwalczanie korupcji i zorganizowanej przestępczości,
niedostateczne przestrzeganie praw mniejszości narodowych przez władze oraz
eurosceptyczne nastawienie społeczeństwa.
Spór ze Słowenią dotyczy nieuregulowanej granicy morskiej
i przebiegu granicy lądowej w kilku punktach (Istria, Sveta Gera, brzegi rzeki
Mury)i toczy się od uzyskania niepodległości przez oba kraje. Problemem w stosunkach
dwustronnych jest także wspólne zarządzanie elektrownią atomową Krsko, a
także nieuregulowane zobowiązania Ljubljanskiego Banku wobec obywateli chorwackich. Fakt, iż w opinii wielu Chorwatów Unia popiera stanowisko Słowenii jest także powodem do wzrostu nastrojów eurosceptycznych w Chorwacji.
Sporym problemem dla Chorwacji jest także wprowadzenie zasadniczej reformy pracy sądów i administracji publicznej , która jest niewydolna, niedostatecznie profesjonalna .
Problemem jest także korupcja, zwłaszcza w administracji publicznej, służbie
zdrowia i właśnie w sądownictwie. Według ostatnich badań Transparency International
przeprowadzone w ostatnim czasie reformy i programy walki z korupcją
nie przyniosły oczekiwanych efektów. Zwraca się uwagę na brak instytucji,
która w sposób bezstronny monitorowałaby i koordynowała działania antykorupcyjne.
Kolejnym problemem dla tego pięknego kraju jest także kwestia mniejszości narodowych, a przestrzeganie praw mniejszości narodowych ( ok 10,3 % populacji) rażąco odbiega od standardów unijnych.
Nie są do końca także rozwiązane kwestie powrotu uchodźców , szczególnie serbskich , zwrotu ich majątków ( i tu wyraźnie zaznacza się opieszałość sądów ).
Problematyczne także są kwestie ochrony środowiska, reformy przemysłu ciężkiego ( hutnictwa , górnictwa ) a także wyraźny wzrost nastrojów eurosceptycznych w samej Chorwacji co może skutkować negatywnym wynikiem referendum przedakcesyjnego.
SERBIA
Sytuacja Serbii w procesie integracji czy też ewentualnej integracji z Europą jest szczególnie skomplikowana. Abstrahując od wielu czynników , o których potem , to najważniejszą przeszkodę formalną na drodze do akcesji stanowi fakt niewystarczającej, w opinii UE, współpracy
z Trybunałem ds. Zbrodni w byłej Jugosławii . Ogromny wpływ na opinie
obywateli Serbii i tamtejszych polityków ma również skomplikowana sytuacja związana z kwestią statusu Kosowa - zamieszkałej w przeszło 90% przez Albańczyków historycznej
prowincji Serbii, która 18 lutego 2008 r. proklamowała niepodległość. Ponieważ większość państw Unii ( w tym także Polska) poparła niepodległość Kosowa , społeczeństwo Serbii , które nie godzi się na utratę tej ważnej historycznie dla Serbii prowincji, uznaje , iż akcesja do UE zmusiłaby Serbię do ostatecznego wyrzeczenia się tych ziem , które zgodnie uznają za kolebkę serbskiej państwowości.
W tej kwestii zgodne jest nie tylko społeczeństwo ale także wszystkie , często różniące się w poglądach na wiele innych spraw, elity polityczne tego kraju .
Poza tym , Serbia wyszła z dekady lat 90tych doświadczona kilkoma konfliktami zbrojnymi, wieloma zniszczeniami powojennymi , interwencją zbrojną NATO w 1999 r. i wieloletnim
embargiem gospodarczym oraz siłą obciążenia przez opinię międzynarodową wyłączną odpowiedzialnością za konflikty, czystki etniczne i łamanie praw człowieka na terenach byłej Jugosławii.
W latach 1989-2000 miało miejsce jeszcze kilka procesów w państwie, wśród których
do najważniejszych należały: powolna transformacja gospodarcza w kierunku
gospodarki wolnorynkowej35, walka opozycji demokratycznej o obalenie populistyczno-
nacjonalistycznej dyktatury oraz o demokratyzację. Mimo to, procesy te nie zostały zakończone. Serbia nadal kroczy drogą powolnych zmian w procesie domokratyzacji kraju i przywracania gospodarki wolnorynkowej. Poza tym w przekonaniu większości Serbów, wspólnota międzynarodowa nigdy nie traktowała Serbii sprawiedliwie i Serbowie mają poczucie krzywdy co umacnia postawy antyeropejskie i nacjonalistyczne. Ważna dla Serbii jest także postawa prorosyjska, wynikająca nie tylko z uwarunkowań historycznych ale także odnowionych poprzez proserbskie zachowanie Rosji w trakcie konfliktów i w sytuacji uznania niepodległości Kosowa przez Zachód.
Mimo to, Serbia pozostaje formalnie i faktycznie demokracją parlamentarną gdzie nie kwestionuje się ładu politycznego, media są wolne , a nawet zachowuje się pewien konsensus w stosunkach z UE utrzymując przyjacielskie stosunki i ubieganiem się do przystąpienia do UE jednak z zachowaniem serbskiej racji stanu , a do niej należy bezapelacyjnie kwestia Kosowa. Mimo to wynik wszystkich badań przeprowadzanych w tym kraju wskazuje zaskakująco wysoki poziom pozytywnych opinii na temat ewentualnej akcesji do UE.
Podobną postawę reprezentują tez prawie wszystkie siły polityczne Serbii.
Serbia
Podjęcie rozmów z UE nastąpiło po obaleniu Slobodana Miloszewicza w roku 2000 r. Już w lipcu 2001 r. rozpoczęła rozpocząłdziałalność tzw. Konsultacyjny Komitet Zadaniowy ). Wiążące decyzje o zaangażowaniu w proces akcesyjny zostały zaś podjęte
przez EU podczas szczytu w Salonikach w czerwcu 2003 r., czego konsekwencją
było uruchomienie procesu tzw. Stałego Dialogu (EU Enhanced Permanent Dialogue
with Serbia and Montenegro). Negocjacje nad Porozumieniem o Stabilizacji i
Stowarzyszeniu (SAA) rozpoczęły się w październiku 2005 roku, jednak już w maju
2006 r. zostały zawieszone w związku z niewystarczającą, w opinii unijnych negocjatorów,
współpracą Belgradu z Międzynarodowym Trybunałem ds. Zbrodni w byłej
Jugosławii (ICTY).
Rozmowy w sprawie Porozumienia o Stabilizacji i Stowarzyszeniu
(SAA) zostały zakończone już jesienią 2007 roku. Porozumienie podpisano w Brukseli
7 listopada 2007 roku, pod dużym naciskiem Unii (komisarz Danuta Huebner dała do zrozumienia
władzom Serbii, że niepodpisanie SAA będzie oznaczać będzie utratę
większej części z zagwarantowanych wstępnie przez UE kwot funduszy pomocowych,
których wartość do 2013 roku wynieść ma 1,6 mld Euro).
9 września 2008 roku, po przeszło trzech latach negocjacji, parlament Serbii zdominowany
przez proeuropejską większość ratyfikował porozumienie SAA.
W związku jednak z sytuacją w Kosowie, tempo rozmów integracyjnych znacznie osłabło, UE przystąpiła do zachęcania Serbii do kontynuacji procesów integracyjnych poprzez stworzenie jej specjalnych programów oraz przyznanie kolejnych środków pomocowych. Nie zmienia to jednak faktu, że kwestia przystąpienia Serbii do struktur europejskich to jeszcze bardzo daleka i niepewna droga, która może rozwinąć się w wielu kierunkach.
Bośnia I Hercegowina
Bośnia i Hercegowina to najbardziej skomplikowane politycznie i strukturalnie państwo na Bałkanach Zachodnich . Wypracowany na bazie porozumienia w Dayton w 1995 roku ład miał na celu uporządkowanie i stwoirzenie takiego porządku, w którym mogłyby ze sobą wspołżyć 3 zwaśnione do tej pory strony Serbowie , Bośniacy i Chorwaci. Jednocześnie stworzono stwór, który ma najbardziej na świecie skomolikowane struktury polityczne, warto tylko zauważyć, że
Władze
republikańskie (ogólnopaństwowe) tworzą wybierane w wyborach powszechnych
i kurialnych trzyosobowe Prezydium (w którym zasiada w nim po jednym
przedstawicielu z trzech tzw. narodów konstytucyjnych: Bośniak, Chorwat
i Serb, sprawujący swój urząd rotacyjnie) oraz Parlament BiH. W Bośni
istnieją jednak również dwa tzw. podmioty (ang. entities): Republika Serbska
(RS) ze zdecydowaną przewagą ludności serbskiej oraz Federacja Bośni i Hercegowiny
(FBiH) zamieszkała w większości przez Bośniaków i Chorwatów.
Każdy z podmiotów ma własnych prezydentów, parlamenty i rządy, odrębne
aparaty policyjne oraz struktury administracyjne. Osobnym organem
władzy jest Urząd Wysokiego Przedstawiciela ONZ (od 2007 roku - również
Specjalnego Przedstawiciela UE) Wysoki Przedstawiciel ONZ, wybierany przez
tzw. Radę ds. Wcielenia Pokoju, nadzoruje proces demokratyzacji w BiH i od
1999 roku posiada tzw. uprawnienia bońskie, dające mu prawo do odwoływania
miejscowych polityków i urzędników łamiących postanowienia pokojowe z Dayton.
Jednocześnie Bośnia i Hercegowina to bardzo biedna republika , której stopa bezrobocia przekracza 20% , a struktury gospodarcze są wysoce przestarzałe z prawie zerowym wpływem inwestycji zagranicznych.
Poza tym w BiH od czasu wojny nie udało się zrealizować spisu ludności, stąd strukturę narodowściową tej republiki określa się jedynie szacunkowo . Trudno jest także oszacować społeczny stopień zadowolenia lub niezadowolenia z procesu integracji z UE.
Relacje z Unią Bi H nawiązała już zaraz po traktacie z Dayton, w 1998 r. powołana
została tzw. Konsultacyjna Grupa Zadaniowa UE- BiH (EU - BiH Consultative
Task Force). W roku 2000 Unia sprecyzowała najważniejsze czekające
Bośnię zadania, tworząc tzw. Road Map, w tym samym też roku
rada Rada Europejska na posiedzeniu Feira uznała, że Bośnia jest potencjalnym
kandydatem do członkostwa57. Władze Bośni rozpoczęły negocjowanie Porozumienia
o Stabilizacji i Stowarzyszeniu (SAA) jesienią 2005 roku, jednak dopiero
w trzy lata później, 16 czerwca 2008 r. doszło do podpisania tego dokumentu.
5 czerwca 2008 roku BiH rozpoczęła też rozmowy z UE rozmowy
na temat zniesienia wiz.
Negocjacje nad treścią SAA toczyły się w trybie „od kryzysu do kryzysu” (do
ich kilkumiesięcznego zawieszenia doszło np. m.in. po wyborach parlamentarnych
w październiku 2006 r.).
Za najważniejsze i kluczowe kwestie dla BiH uznano :
reformę policji, w szczególności jej systemu organizacyjnego;
usprawnienie współpracy z Międzynarodowym Trybunałem
ds. Zbrodni w byłej Jugosławii (ICTY);
- reformę radiofonii publicznej
- wdrożenie strategii reformy administracji publicznej z roku 2006 r.;
- wzmożenie wysiłków w celu odbudowy atmosfery zaufania i pojednania między
obywatelami BiH po zakończeniu wojny domowej
Niestety ze względu na znaczne rozbieżności między przedstawicielami Bośniaków i Serbów w kręgach władzy, nie udało się przeprowadzić żadnej z reform , a reforma policji niestety utknęła w martwym punkcie. W chwili obecnej ze względu na podzielone stanowisko władzy kwestie negocjacyjne utknęły i niestety nie widać żadnego postępu. Wszystko uzależnia się od podpisania ustawy zasadniczej BiH, co w chwili obecnego patu politycznego wydaje się niemożliwe.
Bośnia i Hercegowina ma przed sobą długą drogę do przystąpienia do struktur UE, ale najtrudniejsze problemy , które przeszkadzają w tym procesie - czyli ekstremalny brak współdziałania i porozumienia , skomplikowana sytuacja etniczna