Etapy rozwoju edukacji plastycznej
w nauczaniu zintegrowanym
Według zreformowanego szkolnictwa w klasach I-III wprowadzono zmiany funkcji programu szkolnego. „Program ma być instrumentem sprawczym w ręku nauczyciela w wytwarzaniu oczekiwań dzieci, a ponadto ma proponować różne możliwości osiągania tych oczekiwań. ''1 Program edukacji wczesnoszkolnej w klasach I-III składa się z trzech integralnie ze sobą powiązanych elementów. Pierwszy element-to założenia -ogólne, określające właściwości w edukacji wczesnoszkolnej, drugi- określa treściowe kierunki aktywności edukacyjnej nauczyciela i dzieci, trzeci- program. W programie szkolnym klas I-III wyróżnia się następujące edukacje: polonistyczna, matematyczna, środowiskowa, techniczna, muzyczna, notoryczno - zdrowotna
i plastyczna. Program edukacji plastycznej składa się z trzech podstawowych działów: „Obserwacja i doświadczenie; Działalność plastyczna; Wiadomości
z zakresu sztuk plastycznych'' 2 Kształcenie plastyczne rozpoczynamy od działalności plastycznej( rysowanie, malowanie, rzeźbienie) i dopiero na tej podstawie rozwijamy wrażliwość zmysłową, umiejętność dostrzegania
i zapamiętywania kształtów, wielkości, proporcji przedmiotów i zjawisk występujących w otoczeniu ucznia, a potem zapoznajemy uczniów z różnymi rodzajami sztuk plastycznych. Edukacja plastyczna jest bardzo istotnym elementem wspierającym rozwój dziecka w młodszym wieku szkolnym. Umożliwia dzieciom spostrzeganie tzw. wartości wizualnych tkwiących
w otoczeniu, przeżywanie ich i wyrażanie ich za pomocą dostępnych technik plastycznych. „Dziecko żyje w świecie dźwięków i wartości wizualnych. Są one wyrazem form czysto fizycznych, jak i ukonstytuowanych oraz ukonkretnionych w dziełach sztuki. Poziom rozwoju potrzeb dziecka motywuje go do percepcji określonej grupy bodźców, o prostej, tzn. jednoznacznej w odbiorze lub złożonej formie, np. takiej jak dzieło sztuki. Dziecko podejmuje działania coraz bardziej świadomie, celowe, których wyrazem jest dziecięca twórczość. Wyróżnia ją na początku spontaniczność niekontrolowana, z czasem ukierunkowana na cel, kontrolowana, planowana. Przyjmuje ona różne formy ekspresji: ruchowej, muzycznej, literackiej, plastycznej, teatralnej. ”3 Edukacja plastyczna pełni ważną rolę w procesie harmonijnego rozwijania osobowości uczniów. Ma na celu m.in. kształtowanie kultury estetycznej, wrażliwości na otaczający świat oraz rozwijanie postawy twórczej poprzez praktyczną działalność plastyczną i pobudzanie procesów percepcji wizualnej. Dziecko spostrzegając świat ma wewnętrzną potrzebę wyrażania doznań i przeżyć z tym związanych. Ma ono często trudności precyzyjnego wyrażenia się w języku mówionym, dużo łatwiej czyni to środkami plastycznymi.
Plastyczna, działalność dziecka jest to działalność przebiegająca w toku przyswajania materiału nauczania w edukacji wczesnoszkolnej. W toku tej działalności występują równocześnie procesy umysłowe i rozwój moralny. Postępy dziecka w poznawaniu rzeczywistości kształtują nie tylko treść, ale
i formę wytworów jego rąk i na odwrót - wytwory te dają dziecku możność rozszerzania i kontrolowania jego wiedzy o świecie. Wszystkie te zajęcia jak; malowanie, wydzieranie, wycinanie, modelowanie, konstruowanie stają się podstawą bogatej akcji wychowawczej. Aktywizując u dziecka procesy myślenia, wzbogacają rozwój intelektualny, a będąc bogatym źródłem przeżyć estetycznych, stwarzają równocześnie niezastąpioną sposobność kształcenia wielostronnego, w tym i moralnych cech człowieka.
Własna ręka dziecka decyduje o pięknie i estetyce każdego wytworu, zbliża dziecko do zagadnień sztuki, uczy przeżywać urodę i ład świata, czyni życie radosne.
Dziecko rozpoczynające edukację wczesnoszkolną wykazuje znaczny rozwój wrażliwości na bodźce otaczającego je świata. Dostrzega piękno w dziełach plastycznych, muzycznych, literackich w otaczającym je środowisku i odczuwa potrzebę wyrażania go we własnej twórczości artystycznej. Punktem wyjścia
w rozwoju twórczości dziecka jest jego naturalna wrażliwość, a zadaniem kształcenia jest jej ukierunkowanie, pobudzanie nagraniem muzycznym, widowiskiem teatralnym, filmem. To doświadczenie polega na poruszeniu głębokiej psychiki dziecka, dotarciu do najgłębszych jej zakamarków, by wywołać siły, które by bez inspiracji nie mogły się uzewnętrznić.
Twórcza praca dziecka jest językiem jego wypowiadania się, wyrazem jego przeżyć uczuciowych, jego aktywności umysłowej, wrażliwości, jednym ze sposobów poznawania świata. Dzieci mają swoisty rodzaj doznań uczuciowych, własny sposób wyrażania wewnętrznych przeżyć. „Dla dzieci w wieku lat czterech do czternastu słońce chodzi w glorii, księżyc jest pełen baśni, a trawa jest tak zielona, jak nie bywa nigdy później .''4
W programie edukacji plastycznej rozwijanie wrażliwości zmysłowej, umiejętności dostrzegania i zapamiętywania kształtów, proporcji itp. obiektów ma charakter pierwszoplanowy. Również plan pracy dydaktyczno- wychowawczy powinien być zgodny ze strukturą programu i zawierać najpierw obserwacje i doświadczenie, działalność plastyczną, techniki i materiały, oraz wiadomości z zakresu sztuk plastycznych. Uczeń w edukacji plastycznej jest twórcą i odbiorcą dzieła plastycznego. „Dziecko, jako twórca, jak i odbiorca powinno znać elementy składające się na dzieło oraz sposoby zestawienia tych elementów w celu nadania im znaczeniowej formy. Sam element nie wyznacza dzieła, ale w odpowiednim połączeniu tworzy formę znaczeniową, która staje się: nośnikiem określonej treści, swoistym językiem dzieła i decyduje o wartości dzieła.” 5W klasach początkowych edukacja plastyczna jest ważnym środkiem wspierającym rozwój dziecka, szczególnie emocjonalny. Przebywanie wśród dzieł sztuki własnej oraz innych wzbogaca wnętrze każdego dziecka i sprzyja
w przyszłości prawidłowy rozwój człowieka.
BIBLIOGRAFIA
Więckowski R. Pedagogika wczesnoszkolna, Warszawa 1998.
Program zintegrowanej edukacji w klasach I-III, „Moja szkoła”,
Kielce 1999.
Dziecko w świecie muzyki, Red. Dymary B. Kraków 2000.
Słodzian Z. Twórcza praca dziecka, Warszawa 1972.
Zintegrowana edukacja wczesnoszkolna. Klasy I- III, Warszawa 1998.
2