86. Szkolnictwo wyższe na ziemiach polskich- ośrodki, kierunki badań, dokonania.
Największym ośrodkiem naukowym i kulturalnym w początkach XIX wieku było Wilno, w którym to oprócz działalności stricte naukowej miało miejsce zawiązywanie organizacji konspiracyjnych na dużą skalę. Za działalność filomatów Wilno spotkały represje: wydalono z uczelni Lelewela, a dymisje złożył Czartoryski, po nim Nowosilcow. Ponadto bardzo dobrze funkcjonowało Liceum Krzemienieckie przemianowane z gimnazjum w 1818 r., miało ono arystokratyczny profil, a założycielem jej był Tadeusz Czacki. W 1831 r. nauki pobierało weń 700 osób. Po powstaniu zlikwidowano uniwersytet wileński i wileński okręg naukowy, zbiory z biblioteki uniwer. Przewieziono do Kijowa w którym w 1834 powstał Uniwersytet św. Włodzimierza (ważnego ośrodka polskiej nauki- ok. 1860: 50 % studentów polskich), w Wilnie pozostawiono jeszcze Akademie Medyko- Chirurgiczną, a także zał. W 1833/34 r. Akademię Duchowna, jednakże po spisku Szymona Konarskiego , w efekcie w 1842 r. pierwszą zlikwidowano, natomiast drugą przeniesiono do Petersburga. Był to kres szkolnictwa polskiego na Ziemiach Zabranych.
W Król. Pol. w 1816 r. powołano Uniwersytet Aleksandryjski (5 wydziałów) w W-wie. Do 1830 r. wydał 1254 dyplomów większość na wydz. prawa. Korzystniejsza sytuacja w okresie kierownictwa Stanisława Kostki Potockiego, jednak odwołany w wyniku nacisku bp katolickich, następcom Stanisław Grabowski- pogorszenie stanu szkolnictwa szczególnie elementarnego. Uniwersytet Aleksandryjski został zamknięty w 1831 r. jako odwet za liczny udział studentów w powstaniu listopadowym. Ponownie otwarto uczelnie w 1857 r. jako dwuwydziałową Akad. Medyko- Chirurgiczną. W 1862 r. otwarto Szkołę Główną (4 wydz.) zamknięta w 1869 r. W latach 1870- 1915 funkcjonowała jako Cesarski Uniwersytet Warszawski, a następnie pod okupacyjną władzą niemiecką w latach 1915-1918 jako polski Uniwersytet Warszawski. Z kolei w Galicji największym ośrodkiem naukowym był Lwów w którym Uniwersytet Józefiński funkcjonował już w latach 1784- 1805, czasowo w związku z połączeniem uczelni krakowskiej z lwowską we Lwowie liceum (1805-1817), ponowne odnowienie Uniwersytetu Franciszkańskiego, w związku z wyłączeniem Krakowa po kongresie wiedeńskim. Początkowo wykłady po łacinie i niemiecku. Katastrofą dla UF było zbombardowanie Lwowa w 1848r. przez gen. Hammesteina, za bunty. Spłonęły budynki i 38 tys. z 51 tys. zbiorów bibl.. Wznowiono działalność po pół roku. W latach 1870- 1874 repolonizacja uczelni. Na przełomie XIX i XX wieku druga co do wielkości uczelnia w Cesarstwie. Duże znaczenie dla ludności galicyjskiej, a także innych zaborów miało funkcjonowanie Akademii Krakowskiej, przemianowanej na UJ.
Na terenie Wielkopolski władza pruska nie zgodziła się na funkcjonowanie polskiego uniwersytetu. \powstawały natomiast na jej obszarze inicjatywy umożliwiające zdobywanie wykształcenia, zwłaszcza ubogim, a uzdolnionym osobom w szczególności dzięki Towarzystwu Naukowej Pomocy (pomysłodawcą: K. Marcinkowski)
Oprócz uniwersytetów powstały szkoły wyższe o profilu inżynieryjnym tak jak wpierw Akademia Techniczna ( działająca od 1844 r.), następnie od 1877 Politechnika Lwowska zajmujących się , inżynierią lądowo-wodną, budownictwem, chemią techniczną i budową machin. Oprócz uczelni lwowskiej dopiero od 1898 r. funkcjonowała Politechnika Warszawska.
Zakres badawczy był dość szeroki dotyczył w dużej mierze nauk humanistycznych (J. Lelewel), prawa, a spośród nauk przyrodniczych takich jak botanika, zoologia (B. Dybowski- badanie jez. Bajkał i jego fauny) , matematyka (Śniadecki, W. Sierpiński- teoria mnogości, teoria liczb i funkcji rzeczywistych), fizyki (Z. Wróblewski- odkrycie nadprzewodnictwa metali), chemia (K. Olszewski- skroplenie argonu, wspólnie skroplenie powietrza (tlenu, azotu i tlenku węgla) obaj z UJ, medycyna ( K. Noiszewski- model aparatu zastępującego oko). A to tylko część zakresu badawczego i osiągnięć polskich badaczy na przestrzeni XIX wieku.