Długie unieruchomienie u osób starszych prowadzi do wielu zmian we wszystkich układach, pogłębia niesprawność, często jest spowodowane spadkiem aktywności po upadku osoby starszej.
Metody przeciwdziałające unieruchomieniu?
zwiększanie aktywności fizycznej
prawidłowe odżywianie
unikanie niepotrzebnych hospitalizacji
Skutki przewlekłego unieruchomienia
Zmiany w ukł. ruchu:
demineralizacja,
zmniejszenie płynu maziowego w stawach,
spadek siły mięśniowej w stawach, zaniki mięśniowe, przykurcze.
Zmiany w ukł. krążenia:
arytmie,
niewydolność serca,
zwiększenie zapotrzebowania tlenu przy wysiłku,
hipotonia ortostatyczna.
Zmiany w ukł. oddechowym:
zmniejszenie wentylacji,
osłabienie odruchu kaszlowego,
zmniejszenie aktywności rzęskowej, spadek oczyszczania.
Zmiany w ukł. moczowym:
zaburzenia opróżniania pęcherza,
nawracające zakażenia,
cewnikowanie i jego konsekwencje.
Zmiany w ukł. pokarmowym:
spadek apetytu i pragnienia,
zmniejszenie perystaltyki,
zaparcia.
Zmiany metaboliczne:
spadek wrażliwości na insulinę,
nietolerancja glukozy,
zwiększenie produkcji cholesterolu i trójglicerydów.
Zmiany psychologiczne:
zaburzenia funkcji poznawczych.
Zmiany skórne:
Odleżyny.
Upadki osób starszych
Upadek- nagła, niezamierzona zmiana pozycji ciała w wyniku utraty równowagi, bez sił zewnętrznych w czasie chodzenia lub wykonywania innej czynności wskutek czego poszkodowany znajduje się na podłodze, ziemi lub innej nisko położonej powierzchni.
Przyczyny upadków
Zewnętrzne
nieodpowiednie oświetlenie
schody
śliska podłoga
dywany
nierówności chodników i dróg
Wewnętrzne
Wynikające z procesu starzenia:
starzenie układu ruchu- ograniczenie ruchomości stawów, zmniejszenie masy mięśniowej,
starzenie układu nerwowego- osłabienie czucia, zwolnienie czasu przewodzenia starzenie się narządów zmysłu.
Następstwa chorób:
choroby neurologiczne- choroba Parkinsona, choroby otępienie, choroby móżdżku, stany po udarach, neuropatie obwodowe (w cukrzycy),
zaburzenia psychiczne- otępienie, stany depresyjne, lękowe,
układ sercowo naczyniowy- niedokrwienieniedotlenienie, zaburzenia rytmu serca, hipotonia ortostatyczna,
układ kostno-stawowy- choroba zwyrodnieniowa stawów, zespoły bólowe, zniekształcenia stawów,
zespoły metaboliczne- hiper- i hipoglikemia, anemia zaburzenia wodno-elektrolitowe,
jaskra, zaćma.
Działanie leków: hipotensyjnych, przeciwdepresyjnych, psychotropowych.
Sytuacje sprzyjające upadkom
Najwięcej upadków zdarza się osobom:
po 80 r.ż.,
nieaktywnym, niesprawnym ale również osobom ruchliwym, szybko chodzącym,
podczas zmiany pozycji z siedzącej na stojąca np. przy wstawaniu z łóżka lub krzesła,
podczas chodzenia nocnego wstawania do ubikacji.
Czym grożą upadki?
Konsekwencje pourazowe:
złamania(np. szyjki kości udowej),
wstrząśnienie mózgu,
obrażenia tkanek miękkich.
Konsekwencje unieruchomienia po upadku:
zapalenie płuc,
zakażenia układu moczowego,
zaburzenia krążenia obwodowego,
odleżyny.
Zespół poupadkowy lęk przed kolejnym upadkiem powoduje, że osoba starsza rezygnuje z aktywności.
Ocena ryzyka
zebranie wywiadu na temat przebytych upadków, ich okoliczności
przeanalizowanie przyjmowanych przez chorego leków
ocena chodu i równowagi (skala Tinetti, skrócona skala Tinetti, test „Wstań i idź”)
ocena wzroku i słuchu pacjenta
ocena kardiologiczna- rytm serca, ciśnienie tętnicze krwi
TEST OCENY RYZYKA UPADKÓW
(skrócony test Tinetti)
|
Samodzielnie |
Samodzielnie ale z pomocą urządzeń |
Z pomocą drugiej osoby |
Zmiana pozycji z siedzącej na stojącą |
2 |
1 |
0 |
Utrzymanie pozycji stojącej przez 5 sekund |
2 |
1 |
0 |
Przejście 3 m |
2 |
1 |
0 |
Obrót o 180Ⴐ |
2 |
1 |
0 |
Zmiana pozycji ze stojącej na siedzącą |
2 |
1 |
0 |
Ocena testu- ryzyko upadku w danej sytuacji:
2 ryzyko minimalne
1 ryzyko średnie jeśli wymaga pomocy urządzeń technicznych
0 ryzyko duże jeśli wymaga pomocy osób drugich
Uzyskanie co najmniej jednego 0 lub dwóch 1 = konieczności dalszego postępowania diagnostyczno-terapeutycznego.
TEST „WSTAŃ I IDŹ”
Zmiana z pozycji siedzącej do stojącej
Obrót o 180 stopni
Powrót na miejsce
Przejście trzech metrów
Ponowne przyjęcie pozycji siedzącej
Ocena płynności ruchu i stabilności postawy
Jeśli czas wykonania testu przekracza 12 sekund - istnieje PROBLEM
Co można zrobić?
Zapobieganie upadkom:
likwidacja zagrożeń środowiskowych,
dobór obuwia i sprzętu rehabilitacyjnego,
rehabilitacja,
skuteczne leczenie ostrych i przewlekłych chorób,
weryfikacja przyjmowanych leków.
Ad. 1. Organizacja otoczenia
Oświetlenie: dostateczne, nie rażące, łatwo dostępne włączniki.
Dywany i chodniki: przeciwpoślizgowa dolna powierzchnia.
Meble: stabilne, nie utrudniające przejścia.
Ogrzewanie: optymalna temperatura 22,2º C.
Kuchnia
szafki i szuflady: odpowiednia wysokość, przedmioty codziennego użytku na wysokości talii
podłoga: gumowy dywanik przy zlewie, kapcie na gumowej podeszwie
Łazienka
wanna: paski przeciwpoślizgowe, gumowa mata, siedzisko, przenośne uchwyty na brzeg wanny
sedes: odpowiednia wysokość, uchwyty, poręcze
zamek: bez możliwości zablokowania, np. dwustronny
apteczka: dokładne oznakowanie leków
Schody
wysokość stopni: < 15 cm
poręcze: po obu stronach schodów, w odległości 2,5- 5 cm od ściany, powinny sięgać dalej niż najniższy i najwyższy stopień, końce zakrzywione, zwrócone od ściany
powierzchnia: paski przeciwpoślizgowe
oświetlenie: lampa na górze i na dole schodów, odblaskowe paski na stopniach
Ad. 2. Dobór obuwia i sprzętu rehabilitacyjnego
Obuwie powinno mieć podeszwy antypoślizgowe, być łatwe do włożenia i ściągnięcia, lekkie i ciepłe, dopasowywać się do zniekształceń stopy.
Pomoce techniczne np. laski, podpórki dwukołowe lub czteropunktowe tzw. balkoniki, trójnogi są przydatne do kompensowania siły mięśniowej, poprawy koordynacji ruchów, zwiększenia wytrzymałości. Trzeba koniecznie poinstruować osobę starszą jak ma korzystać z tego sprzętu.
Ad. 3. Rehabilitacja
Konieczne jest stosowanie programów ćwiczeń dla osób starszych z uwzględnieniem tych, które poprawią równowagę i usprawnią chód.
Należy pamiętać o właściwym przyjmowaniu pozycji przed rozpoczęciem chodzenia, unoszeniu stóp a także korzystanie z pomocy technicznych.