Rozpoznanie dysleksji jest rezultatem wielospecjalistycznej diagnozy i jest efektem badania interdyscyplinarnego - psychologa i pedagoga. W razie potrzeby można korzystać z konsultacji logopedy, laryngologa, okulisty, foniatry i neurologa. Przy rozpoznaniu dysleksji należy wykluczyć jako przyczyny:

• upośledzenie umysłowe,

• zaburzenia wzroku,

• zaburzenia słuchu,

• brak motywacji do nauki,

• niewłaściwe metody nauczania,

• porażenia i niedowłady kończyn górnych.

Dysleksja może współwystępować z zaburzeniami emocjonalnymi i niekorzystnymi warunkami środowiska, ale nie jest ich bezpośrednim rezultatem.

Zjawiskiem powszechnym w ostatnich latach jest zwiększająca się liczba dzieci określanych przez nauczycieli jako „dzieci napotykające trudności w nauce”. Nie wszyscy słabi uczniowie są dyslektykami. Wg prof. M. Bogdanowicz „pseudodysleksja” (dysleksja rzekoma) to trudności w czytaniu i pisaniu, które nie mają specyficznego charakteru, nie ograniczają się tylko do czytania i pisania, nie mają specyficznych symptomów i nie są uwarunkowane zaburzeniami funkcji psychoruchowych. Są one uwarunkowane:

• zaniedbaniem środowiskowym,

• błędami dydaktycznymi szkoły,

• brakiem motywacji do nauki,

• przebywaniem w dwujęzycznym lub obcojęzycznym otoczeniu itp.

Przyczyny dysleksji rzekomej to :

• szybkie tempo wprowadzania nowych treści, brak czasu na powtórzenia i utrwalenia,

• niedostosowanie metod nauki czytania i pisania do indywidualnych potrzeb i możliwości dzieci,

• trudny do pokonania próg kl. IV.

Prof. M. Bogdanowicz rozróżnia pojęcia dysleksja rozwojowa i dysleksja nabyta. Termin „dysleksja rozwojowa” oznacza specyficzną trudność w uczeniu się czytania i pisania, obserwowaną od początku nauki szkolnej, a nawet w kl. „0”. Natomiast dysleksja nabyta oznacza utratę już opanowanej umiejętności czytania i pisania, zwykle przez osoby dorosłe po przebytym uszkodzeniu mózgu.

PSYCHOLOGICZNA DIAGNOZA DYSLEKSJI :

Nie można postawić diagnozy dysleksji bez diagnozy ogólnej sprawności intelektualnej. Inteligencja jest rozumiana jako ogólna zdolność jednostki do celowego działania, racjonalnego myślenia i efektywnego radzenia sobie w otaczającym środowisku. Różne definicje inteligencji akcentują różne jej sfery:

• Inteligencja to ogólna zdolność adaptacji do nowych warunków i do wykonywania nowych zadań

• Inteligencja to zdolność do uczenia się

• Inteligencja to zdolność rozwiązywania problemów

• Inteligencja jest tym, co mierzą testy inteligencji (inteligencja psychometryczna).

Iloraz inteligencji jest wskaźnikiem ogólnej sprawności umysłowej, takiej jednak sprawności, jaką mierzą testy. Wiele można mu zarzucić, ale jedno jest pewne : II wysoce koreluje z osiągnięciami szkolnymi. Wartość II = 100 przypisuje się wynikowi odpowiadającemu stwierdzonej w badaniach średniej arytmetycznej. II danej osoby pozwala określić jak daleko jej wynik oddalony jest od tej średniej. Rozkład II w populacji przyjmuje kształt zbliżony
do dzwonu, zgodnie z krzywą Gaussa. Korzystając z danych o rozkładzie normalnym, można umiejscowić wynik badanego wśród wyników innych ludzi. W ten sposób jest wiadomo, jaki procent osób uzyskuje wyniki wyższe czy niższe od badanego.

Diagnoza dysleksji jest związana z pojęciem normy intelektualnej.

Wg prof. Bogdanowicz rozpoznaje się dysleksję u osób o co najmniej przeciętnym poziomie rozwoju umysłowego czyli u osób o II co najmniej 85 i wyższym. Wg niej w wyjątkowych przypadkach można zdiagnozować dysleksję u osób o inteligencji niższej niż przeciętna czyli o II poniżej 85, gdy zachodzi natomiast podejrzenie, że wynik badania testowego jest zaniżony np. wskutek zaburzeń percepcji lub koordynacji wzrokowo - ruchowej czy zaburzeń funkcji językowych.

Dzieci o inteligencji niższej niż przeciętna mają wszystkie funkcje obniżone, nie mają dysharmonii rozwojowych. Mają trudności w nauce czytania i pisania, ale nie tylko, ich niepowodzenia szkolne mają charakter uogólniony i niespecyficzny, dotyczą także innych przedmiotów szkolnych. Wśród dzieci o inteligencji niższej niż przeciętna wyróżniamy 5 grup:

1. Dzieci zaniedbane pedagogicznie i wychowawczo, które mogą w wyniku intensywnej stymulacji wyrównać braki i funkcjonować jak dzieci o prawidłowym rozwoju, ponieważ mają dobre tempo uczenia się i są wyuczalne.

2. Dzieci z parcjalnymi deficytami (to te rzadkie przypadki, w których pomimo II niższego od 85, rozpoznajemy dysleksję, ponieważ globalny II dziecka jest zaniżony
   na skutek deficytów)

3. Dzieci o powolnym, choć poprawnym, przebiegu procesów orientacyjno - poznawczych, intelektualnych i wykonawczych (dzieci te powoli spostrzegają, wolniej tworzą pojęcia i zapamiętują, powoli rozwiązują problemy i uczą się)

4. Lekko upośledzone umysłowo, z dobrą pamięcią, intensywnie rehabilitowane, które pochodzą zazwyczaj z bardzo stymulujących środowisk, od wczesnego dzieciństwa są otoczone opieką rodziców, dziadków, specjalistów, ale mimo intensywnej rewalidacji i stymulacji nie mogą sprostać wymaganiom szkoły masowej).

5. Dzieci o obniżonym poziomie sprawności intelektualnej (ich ogólny poziom II jest niższy niż przeciętny i nie można ich zakwalifikować do żadnej z powyższych 4 grup).

Wobec osób z tych 5 grup dzieci o inteligencji niższej niż przeciętna - zalecenia psychologiczne i pedagogiczne są zróżnicowane w zależności od postawionej diagnozy. O tych dzieciach Centralna Komisja Egzaminacyjna zapomniała, nie uwzględniła ich w swoich regulaminach oceniania. Pamiętała natomiast o dzieciach upośledzonych w stopniu lekkim.

Zatem nie możemy diagnozować dzieci o II niższym niż 85 jako dzieci dyslektycznych, ponieważ dysleksja jest zaliczana do specyficznych trudności w uczeniu się. Określenie „specyficzne” wskazuje na ograniczony, wąski zakres trudności w uczeniu się oraz
na prawidłowy rozwój umysłowy tych dzieci (dysleksja, dysortografia, dysgrafia i dyskalkulia). To odróżnia je od uogólnionych trudności w uczeniu się, które występują u dzieci o obniżonej sprawności umysłowej (upośledzenie umysłowe i o inteligencji niższej niż przeciętna).

Rozpoznawanie dysleksji powinno następować w oparciu o takie przesłanki jak:

• symptomatologia (wynik badania pedagogicznego),

• etiologia i patomechanizm (wynik badania psychologicznego).

Zawsze badanie psychologiczne poprzedza wywiad przeprowadzony z rodzicami dziecka dotyczący :

• przebiegu ciąży i porodu,

• wczesnego rozwoju dziecka ze szczególnym uwzględnieniem sprawności motorycznej, mowy i rozwoju emocjonalno - społecznego,

• stanu zdrowia dziecka (wyniki badań wzroku i słuchu, wady narządów ruchu, przebyte urazy i choroby, poważne schorzenia),

• ewentualne obciążenia dziedziczne w rodzinie,

• dane o sytuacji rodzinnej, stosunek rodziców do problemów w uczeniu się,

• przebieg nauki szkolnej (frekwencja, sukcesy, niepowodzenia),

• zdolności, zainteresowania i zamiłowania dziecka.

Przeprowadzamy także rozmowę z uczniem dotyczącą:

• przebiegu dotychczasowej nauki szkolnej i jego planów edukacyjnych,

• stosunku ucznia do swoich problemów szkolnych,

• jego zainteresowań szkolnych i poza szkolnych.

Skoro dysleksja jest definiowana jako specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu u dzieci
o prawidłowym rozwoju umysłowym, u których występują zaburzenia funkcji percepcyjno - motorycznych zaangażowanych w proces nabywania tych umiejętności (określane jako fragmentaryczne deficyty rozwojowe) to badanie psychologiczne powinno przede wszystkim:

1. ustalić poziom rozwoju umysłowego dziecka (stosując właściwe testy do jego pomiaru),

2. ocenić poziom rozwoju funkcji percepcyjno - motorycznych zaangażowanych
   w proces czytania i pisania takich jak:

• percepcji wzrokowej (analizy i syntezy wzrokowej) - osłabiona percepcja obrazów wzrokowych oraz nieadekwatne do rzeczywistego postrzeganie kształtów

• percepcji słuchowej (analizy i syntezy słuchowej)

• słuchu fonematycznego

• funkcji motorycznych - głośne czytanie odbywa się dzięki ruchom gałek ocznych oraz uruchomieniu organów mowy

• sprawności motorycznej (manualnej)

• pamięci wzrokowej, słuchowej, ruchowej

• współdziałania czyli integracji ww. procesów

• lateralizacji (przewagi stronnej ciała)

3. określić cechy osobowości dziecka oraz charakterystykę jego reakcji emocjonalnych. (zbadanie stanu emocjonalnego ucznia podejrzanego o dysleksję jest ważne, ponieważ często trudna sytuacja szkolna pogarsza jego stan emocjonalny i zaburzenia emocjonalne są wtórne wobec dysleksji, bywają skutkiem kumulowania się niepowodzeń szkolnych)

4. Ważna jest również ocena skuteczności dotychczasowych oddziaływań środowiskowych i udzielonej pomocy.

Przeprowadzony wywiad i badanie psychologiczne pozwalają na wykluczenie innych niż specyficzne trudności w uczeniu się przyczyn niepowodzeń w nauce czytania i pisania takich jak : wada wzroku, wada słuchu, wada narządu ruchu, niepełnosprawność umysłowa, zaniedbanie wychowawcze).

Przeprowadzając badanie psychologiczne szukamy pierwotnych przyczyn trudności w czytaniu i pisaniu uznając koncepcję opóźnionego rozwoju CUN i wynikających z niego opóźnień w rozwoju poszczególnych funkcji wzrokowo - słuchowo - ruchowych
i ich integracji.

Stąd w praktyce wyróżnia się najczęściej 4 typy dysleksji, przyjmując za kryterium podziału dominujące zaburzenie, które decydują o jej obrazie klinicznym :

• dysleksja typu wzrokowego - gdzie występują przede wszystkim zaburzenia percepcji wzrokowej i pamięci wzrokowej,

• dysleksja typu słuchowego - u podłoża której leżą zaburzenia percepcji słuchowej
  i pamięci słuchowej powiązane często z zaburzeniami językowymi,

• dysleksja typu mieszanego - występują zaburzenia funkcji wzrokowych i funkcji słuchowych

• dysleksja integracyjna - rozpoznawana wówczas, gdy rozwój poszczególnych funkcji percepcyjnych badanych w izolacji jest zgodny z wiekiem badanego, zaburzony jest natomiast proces integrowania bodźców napływających z różnych zmysłów.

Do pełnej diagnozy dysleksji rozwojowej konieczne jest przeprowadzenie badania pedagogicznego, które obejmuje analizę prac pisemnych ucznia oraz ocenę umiejętności pisania i czytania.

Wystawiona przez poradnię opinia zawiera nie tylko stwierdzenie rozbieżności między możliwościami a wynikami w nauce, rozpoznanie specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu (w postaci dysleksji, dysortografii czy dysgrafii), ale także określenie „mocnych stron” badanego, obszarów dobrego funkcjonowania, jego zainteresowań i dążeń, na których należy bazować prowadząc terapię.

---