Jak pomóc dziecku
w osiąganiu sukcesów w nauce szkolnej
Dziecko w okresie edukacji wczesnoszkolnej przebywa drogę rozwoju od dzieciństwa
po początek dorastania.
Od tego, jaki zasób wiadomości, umiejętności, przekonań i postaw zostanie przezeń osiągnięty zależy w dużym stopniu jego dalsze powodzenie w szkole i w życiu.
Nauczanie zintegrowane jest więc fundamentem całego „gmachu” edukacji narodowej.
Nauka staje się dominującą formą aktywności w młodszym wieku szkolnym. Wraz z wstąpieniem dziecka do szkoły w jego życiu dokonuje się wiele zmian. Dziecko wchodzi w nowe środowisko, nawiązuje nowe kontakty społeczne, poznaje nauczycieli i kolegów.
Dzieci rozpoczynające naukę szkolną w zasadzie chętnie się uczą, pragną osiągać jak najlepsze wyniki w nauce.
Z moich obserwacji wynika, że państwo nie zawsze wiecie jak ustosunkować się do powodzeń i niepowodzeń szkolnych swoich dzieci. Nie zawsze wiecie też, czy możecie i w jaki sposób możecie pomagać swoim pociechom w nauce.
Dziś chciałabym państwu wyjaśnić, jakie czynniki decydują o powodzeniach i co możemy uczynić, aby poprawić sytuację szkolną dziecka. Poprawić tak skutecznie, aby nie dopuścić do trudności i niepowodzeń.
Większość polskich pedagogów, którzy zajmowali się zjawiskiem powodzeń i niepowodzeń szkolnych (J. Konopnicki, H. Spionek, E. Pietsch-Szurek i inni) zgodnie wyodrębniają dwie grupy czynników, które decydują o powodzeniu w nauce szkolnej.
Są to:
Czynniki wewnętrzne - związane z rozwojem psychofizycznym dziecka, z jego indywidualnymi właściwościami.
Czynniki zewnętrzne - na które składają się warunki życia dziecka, oddziaływanie otoczenia także opieka i praca wychowawcza domu oraz szkoły.
Aby wasze dzieci uchronić przed niepowodzeniami szkolnymi, przygotowanie do nauki szkolnej należy zacząć dużo wcześniej niż w chwili podjęcia przez dziecko nauki w szkole (wiek 6 - 7 lat). Jak twierdzi M. Żebrowska już w wieku przedszkolnym należy dbać o prawidłowy, harmonijny, wszechstronny rozwój psychiczny dziecka, zapewniać mu jak najlepsze warunki życia sprzyjające temu rozwojowi oraz właściwe oddziaływanie wychowawcze. W tym okresie powinniście państwo skorygować z pomocą specjalisty wszelkie wady, wyleczyć ewentualne schorzenia (w takim stopniu jak to tylko możliwe) ponieważ wcześniej podjęte działania korygujące są bardziej skuteczne i wymagają mniejszego wysiłku.
Bardzo ważnym zadaniem jest również czuwanie nad prawidłowym rozwojem umysłowym swoich dzieci. Nie chodzi tu o uczenie dziecka. Takie zadanie ma spełnić szkoła. Natomiast warto wykorzystać naturalne sytuacje życia rodzinnego np. zabawa, spacery, codzienne czynności do przygotowania dziecka do szkoły. W rozkładzie dnia warto też wygospodarować pewną ilość czasu na zajęcia kształcące (czytanie bajek, opowiadanie obrazków, układanie puzzli itp.).
Kolejnym bardzo ważnym zadaniem jest troska o prawidłowy rozwój społeczno - emocjonalny. Należy unikać sytuacji, które mogą mieć ujemny wpływ na przeżycia uczuciowe dzieci, powodujące napięcia czy stany lękowe. Starajcie się też państwo nie straszyć dziecka szkołą. Unikajcie lekceważącego wypowiadania się na temat szkoły.
Gdy dziecko w wieku 7 lat przekroczy szkolne mury, rodzice często z obawą myślą o tym czy ich pociecha podoła wszystkim szkolnym obowiązkom, jak potoczą się jej szkolne losy.
Wśród elementów, które warunkują powodzenie dziecka w nauce szkolnej psycholodzy wymieniają:
stan zdrowia i rozwój fizyczny dziecka
rozwój umysłowy, motoryczny i emocjonalny
rozwój zainteresowań zarówno przedmiotami nauki jak i zainteresowań pozaszkolnych
atmosferę panującą w domu rodzinnym
tryb życia, organizację codziennych zajęć, w szczególności przygotowanie zadań domowych.
Omówię je poniżej.
Dobry stan zdrowia dziecka stanowi podstawowy warunek osiągania pozytywnych wyników w nauce. Należy wyleczyć lub skorygować wszelkie wady fizyczne dziecka, zwłaszcza wady wzroku i słuchu.
Warunkiem powodzenia szkolnego jest harmonijny rozwój psychomotoryczny.
Badania wykazują że dzieci, u których rozwój intelektualny jest prawidłowy również maja niepowodzenia szkolne. Niepowodzenia wypływają z tego, że rozwój ów ma charakter nieharmonijny. Ogólnie jest prawidłowy, jednak nie we wszystkich sferach przebiega równomiernie, np. są dzieci, których rozwój fizyczny jest prawidłowy, lub nawet przyśpieszony, a rozwój umysłowy - opóźniony lub na odwrót. Nierówność może też dotyczyć samego rozwoju umysłowego. Takie fragmentaryczne opóźnienia nazywane są deficytami rozwojowymi.
Mogą one obejmować następujące obszary:
rozwój spostrzegania wzrokowego,
rozwój spostrzegania słuchowego
rozwój motoryczny (ruchowy), a zwłaszcza manualny.
Związek zainteresowań dziecka z nauką szkolną ma charakter wielostronny. Nauka szkolna może budzić u niego nowe zainteresowania lub może pogłębiać i rozszerzać zainteresowania już istniejące.
M. Przetacznikowa podaje, że na rozwój zainteresowań mają wpływ:
rodzina,
szkoła,
grupa rówieśnicza,
osobowość nauczyciela.
Może też tak się zdarzyć, że zainteresowania negatywnie odbijają się na nauce szkolnej. Dzieje się tak wtedy gdy dziecko ma zbyt wiele zainteresowań i zajmują mu one wiele godzin nadmiernie go absorbując. Dlatego powinniście państwo dbać o to aby zainteresowania nie przeszkadzały waszym dzieciom w nauce szkolnej lecz przyczyniały się do pogłębiania wiedzy.
Dziecko, w którego domu panuje atmosfera konfliktowa, pełna napięć, któremu rodzina nie zapewnia poczucia bezpieczeństwa, ma duże trudności w osiąganiu pozytywnych wyników w nauce. Dziecko nie jest w stanie skupić uwagę na zajęciach szkolnych, bowiem cała jego energia skierowana jest na przeżycia związane z sytuacją domową. Atmosferę tę mogą zaburzać konflikty między rodzicami, alkoholizm czy też atmosfera pełna nerwowości, ciągłego chaosu czy nieporządku.
Dziecko dużo lepiej czuje się w rodzinie, w której panuje spokój, ono samo czuje się w domu potrzebne i kochane, jest traktowane życzliwie, poważnie i konsekwentnie.
Nad rozkładem dnia dziecka w młodszym wieku szkolnym powinni czuwać rodzice. Ów rozkład jest oczywiście uzależniony od indywidualnych właściwości dziecka. Pewne rzeczy są jednak wyjątkowo ważne. Warunkiem osiągania dobrych wyników w nauce jest odpowiednia ilość wypoczynku, zwłaszcza snu nocnego.
Ważny jest też odpoczynek w ciągu dnia, szczególnie po powrocie ze szkoły. Dziecko powinno odpoczywać jednak w formie czynnej. W rozkładzie dnia dziecka powinien znaleźć się czas na wdrażanie go do pomocy w domu. Może mieć ona formę pomocy w sprzątaniu (odkurzanie dywanu lub inne), robieniu zakupów czy opieki nad młodszym rodzeństwem.
Istotnym dla dziecka jest również utrzymywanie kontaktu z rówieśnikami. Nie zapominajcie też państwo o dobrym, prawidłowym odżywianiu (tak istotnym u dziecka w okresie rozwoju). Powinno być ono regularne pod względem jakościowym.
Ważnym elementem codziennego życia dziecka jest praca domowa. Jednak do odrabiania zadań domowych nie powinno przystępować ono zaraz po zakończeniu lekcji, ponieważ ma prawo czuć się zmęczone. Nie dopuszczajcie też państwo do takich sytuacji aby dziecko przystępowało do odrabiania lekcji dopiero późnym wieczorem, po godzinie 20 -21
H. Filipczuk podaje kilka warunków, które powinny być spełnione aby odrabianie lekcji przebiegało bez zakłóceń.
Stałe miejsce, najlepiej biurko (jeżeli jest kilkoro dzieci należy ustalić godziny pracy).
Wysokość krzesła i biurka powinny być zharmonizowane i dostosowane do wzrostu dziecka.
Na biurku dziecka powinny znajdować się tylko potrzebne rzeczy aby nie rozpraszać jego uwagi.
Światło powinno padać z lewej strony lub z przodu.
Nie należy odrywać dziecka od pracy nad lekcjami.
Przystępując do odrabiania lekcji powinniście państwo pamiętać, że wybór kolejności uzależniony jest od uzdolnień i zainteresowań dziecka oraz jego właściwości psychicznych.
Dziecko, które ma trudności z zabraniem się do pracy powinno rozpoczynać od przedmiotu, który lubi, lub od zadania łatwego, po to, aby nie zniechęciło się do lekcji.
Dziecko pracujące szybko i energicznie, ale łatwo męczące się - od przedmiotu najtrudniejszego dla niego, na koniec niech zostawi łatwe.
Dziecko mające lepszą pamięć wzrokową powinno uczyć się z podręcznika. Pomocne dla niego będą: podkreślenia, tekst napisany kolorowym drukiem, myśli umieszczane w ramkach, itp.
Dziecko o przewadze pamięci słuchowej zapamiętuje przede wszystkim elementy słuchowe, dużo więc korzysta z objaśnień i informacji nauczyciela. W domu powinno uczyć się głośno albo słuchać tekstu czytanego przez inną osobę.
Rodzice często pytają czy pomagać dziecku w odrabianiu zadań domowych ? Myślę że nie powinniście państwo wyręczać dziecka. Należy natomiast wdrożyć go do samodzielnej pracy, przyzwyczajać do podejmowania wysiłku i pokonywania trudności. Takie dziecko bardziej wierzy we własne możliwości, uczy się rozwijać swoje uzdolnienia a przede wszystkim uczy się odpowiedzialności za swoje postępowanie.
Pomagamy jedynie:
Dziecku mniej zdolnemu, którego rozwój umysłowy jest nieco słabszy (inteligencja poniżej przeciętnej),
Dziecku, które rozwija się nieharmonijnie, czyli z opóźnionym rozwojem spostrzegania wzrokowego i słuchowego, z wadami wymowy, o słabszym rozwoju motorycznym. Najlepiej gdy pomoc jest ukierunkowana przez specjalistę (pedagoga, psychologa, logopedę). Przejściowa pomoc jest też potrzebna dziecku, które na skutek choroby ma zaległości w nauce.
PODSUMOWANIE
Rodzice, co możecie zrobić, aby wasze dziecko uniknęło trudności w szkole ?
Troszczyć się o wszechstronny rozwój psychofizyczny dziecka, szczególnie w okresie poprzedzającym naukę w szkole.
Przygotować dziecko do nauki szkolnej poprzez rozwijanie samodzielności, zainteresowań poznawczych, chęci do pracy.
Poprzez wszystkie lata nauki dbać o zdrowie fizyczne i psychiczne dziecka.
Troszczyć się o dobrą, życzliwą i spokojną atmosferę w domu.
Stawiać dziecku wymagania dostosowane do jego możliwości.
Utrzymywać systematyczny kontakt ze szkołą, współpracować z wychowawcą i nauczycielami.
Zapewnić najlepsze warunki do odrabiania lekcji, tj. miejsce, czas i spokój.
Żywo i systematycznie interesować się sprawami szkolnymi przez cały czas nauki.
Pamiętajmy jednak że nadmiar przypominania, pilnowania i kontroli utrudnia powstawanie poczucia obowiązku i odpowiedzialności za spełnienie tego, co do niego należy. Rola rodziców w stosunku do nauki szkolnej dziecka powinna przede wszystkim polegać na żywym, systematycznym okazywaniu zainteresowania jego sprawami szkolnymi przez cały czas nauki.
Troska o powodzenie dziecka w nauce, zapobieganie niepowodzeniom szkolnym wymaga od rodziców znacznego wysiłku, niemałego wkładu pracy. Jest to jednak wkład, który procentuje w postaci aktualnych sukcesów szkolnych dziecka, a także jego przyszłych osiągnięć już w samodzielnym, dorosłym życiu.
Opracowała
mgr Renata Zielińska
Wykorzystana literatura:
J. Konopnicki; „Powodzenia i niepowodzenia szkolne”
PZWS Warszawa 1966
H. Spionek „Psychologiczna analiza trudności i niepowodzeń szkolnych”
PZWS Warszawa 1970
E. Pietsch-Szczurek „Trudności szkolne najmłodszych”
IWZZ Warszawa 1981
M. Przetacznikowa, M. Makiełło-Jarza „Psychologia ogólna”
WSiP Warszawa
H. Filipczuk „Zapobiegamy trudnościom i niepowodzeniom szkolnym”
IWZZ Warszawa 1985
5
5
Referat opracowany dla potrzeb pedagogizacji rodziców