Zapożyczenia językowe to zjawisko przechodzenia pewnych cech jednego języka do innego. Zapożyczenia zacierają pierwotne zależności między językami.
Zapożyczenia językowe polegają na wprowadzaniu do języka różnych elementów obcych.
Rodzaje zapożyczeń:
1. właściwe - dotyczą wydarzeń historycznych (przechodzi cały wyraz)
a. bezpośrednie - wyrazy, które znalazły się w polszczyźnie w związku z okupacją niemiecką podczas II wojny światowej - Wermacht, gestapo, Volskdutsche;
b. pośrednie - zapożyczenia średniowieczne dotyczące liturgii chrześcijańskiej - z języka łacińskiego (rzadziej greckiego) za pośrednictwem czeskim - chrzest, ofiara, anioł, kielich, diabeł, msza;
c. szesnastowieczne - z języka włoskiego (ślub Zygmunta Starego z królową Boną) - marcepan, seler, kalafior, bransoleta, bankier, pałac, tort, bank;
d. z języka angielskiego - charakterystyczne dla XX w. oraz czasów współczesnych - dotyczą sportu, kultury masowej, ekonomii, informatyki, życia codziennego (po 89r.)
2. kalki - czasopismo (j. niem. Tzai + szift - czas + pismo), być na topie;
3. sztuczne - neologizmy z cząstek różnych języków - dwie cząstki obce (telewizja - tele z gr. „na odległości” i wizja z łac. „widzieć”);
4. hybrydy - cząstka polska + obca - być na topie, jest O.K., super zabawa, zabukować (zarezerwować), jest cały happy;
5. semantyczne - mysz (część komputera).
Zapożyczenia wg języków
Zapożyczenia:
♦ bohenizmy - zapożyczenia czeskie (władać, własny, brama, hańba, masarz).
W średniowieczu język czeski był dla polskiego jednym z głównych źródeł zapożyczeń językowych.
Wpływy czeszczyzny na polszczyznę dzielimy dwojako:
pośrednictwo w przyjmowaniu wyrazów łacińskich (szczególnie terminologii chrześcijańskiej, ze względu na wpływ tej religii po przyjęciu chrztu w 966 roku przez Mieszka I)
Przykładem są: opat (czes. opat z łac. abbate), poganin (czes. pohan z łac. paganus).
kształtowanie fonetyczne wyrazów staropolskich.
Wpływ ten widoczny jest choćby w nazwach niektórych miejscowości na Śląsku w zaniku samogłosek nosowych, np. Prudnik (zamiast *Prądnik) i Głubczyce' (zamiast *Gląbczyce).
Fonetyczne wpływy czeskiego to także przekształcenia takie jak: wiesiele (staropolski) - wesele (polski), sierce - serce, obywaciel - obywatel.
W renesansie wpływy czeskie na język polski znacznie osłabły, odtąd zapożyczenia z tego języka stały się o wiele rzadsze.
W okresie odradzania się tożsamości czeskiej, wielu czeskich historyków i językoznawców powoływało się na wspólnotę językową i korzystało z zasobów języka polskiego w tworzeniu literackich podstaw języka czeskiego.
♦ z łaciny (anioł, apostoł, kościół, ołtarz, pacierz, żak, żegnać się, inka, arkusz, atrament, kwestia, papier, magnes, prezes, patron, magister, doktor).
♦ z języka niemieckiego (burmistrz, bruk, rynek, plac, wójt, cegła, dach, ganek, rynna, strych, graty, kielich, zydel, talerz, cech, malarz, ślusarz, waga, pancerfaust, gestapo, firer).
Główny okres zapożyczania z języka niemieckiego przypada na okres XIII-XVI w., kiedy to miastom nadaje się oficjalne statusy prawne, oparte na tzw. prawie magdeburskim. Są to więc wyrazy związane z miastem i prawem, m.in. gmina (niem. Gemeinde), burmistrz (niem. Bürgermeister), wójt, rynek, szyld.
Drugi okres zapożyczania z języka niemieckiego to okres zaborów, dlatego też zjawisko "germanizacji" języka najbardziej widoczne jest na ziemiach wchodzących do zaboru niemieckiego (szczególnie Wielkopolska - do dziś mieszkańcy tych regionów posługują się "spolszczonymi" germanizmami, którym nie udało się przeniknąć do języka ogólnego). Jeszcze widoczniej nasiliło się zjawisko "kalki językowej", czyli bezpośredniego czerpania różnych zwrotów, wyrażeń oraz frazeologizmów przy pomocy dosłownego tłumaczenia. Do dziś używamy wyrażeń: "doszło do..." (niem. es kam zu...), "w międzyczasie" (niem. in der Zwischenzeit) czy "tutaj jest pies pogrzebany" (niem. hier liegt der Hund begraben).
♦ z węgierskiego (bekiesza, kontusz, dobosz, giermek, hajduk, orszak, deresz, korbacz, sekiel)
Hungaryzmy przenikały do języka polskiego w okresach ożywionych kontaktów Polski i Węgier (głównie XV i XVI wiek). Królami Polski byli między innymi Ludwik Węgierski i Stefan Batory. Później hungaryzmy przenikały do polszczyzny sporadycznie (np. giermek, choć pierwsze poświadczone użycia w języku polskim pochodzą z XVI w., to jednak sam wyraz został w polszczyźnie spopularyzowany dopiero w XIX w. przez Henryka Sienkiewicza).
Do najważniejszych hungaryzmów zaliczane się m.in.:
♦ z tureckiego (altem ba, basałyk, kontusz, kaftan, kobierzec, kołpak, tleje, żołdak, arkan, bohater, buława, czambuł, orda, janczar, jasyr, kozak, ułan, wataha)
♦ włoskie (agrest, sałata, seler, kalafior, pomidor, szparag, akapella, opera, sonata, balet, cytadela, pałac, stacjonata)
♦ wschodniosłowiańskie (haratać, durny, opryszek, morda, portki, tuman, samowar, prycza, katiusze, tankisty, fufajka, kufajka, pałatka, sputnik)
♦ francuskie (perfumy, bilet, bukiet, szambelan, maniera, gabinet, gorset, moda, bluza, krem, woalka, balkon, arkada, pawilon, awangarda, batalion, kadet, szampan, szofer, pisuar, żabot, żyrandol)
Okres pojawienia się wyrazów francuskich w polszczyźnie to XVII i XVIII wiek - związane jest to uniwersalnością języka francuskiego oraz z licznymi koneksjami ówczesnej Polski z Francją. Galicyzmy weszły o bieg przede wszystkim warstw wyższych: arystokracji i szlachty: nie tylko wplatano słowa i wyrażenia w zdanie, prowadzono nawet całe rozmowy w języku francuskim.
Ze względu na docelową grupę społeczną nowe wyrazy dotyczyły głównie życia dworskiego, tańców i rozrywek np.: amant, awangarda, batalia, fryzjer, gorset, kokietka, mariaż czy peruka. Inne francuskie wyrazy, które zadomowiły się w polszczyźnie to np. rendez-vous, vis-ŕ-vis, ŕ propos, déjŕ vu, adres, biżuteria czy parasol.
♦ z angielskiego (tenis, komputer, szkuner, jacht, kajak, rekord, trener, sport, bigbit, rock end roll, jazz, bikini, pulower, dres, buty, snikersy, adidasy)
Anglicyzm to słowa lub formy występujące w danym języku, zapożyczone z języka angielskiego.
Wraz z rosnącą dominacją języka angielskiego jako nowożytnego odpowiednika łaciny oraz coraz większą liczbą wynalazków pochodzących z USA, w wielu językach, w tym także polskim, pojawiają się setki anglicyzmów. Niekiedy staje się to swego rodzaju plagą, z którą usiłuje się walczyć przez promowanie rodzimych określeń lub wręcz zakazywanie używania anglicyzmów .
Puryzm (z fr. purism, pochodzi od słowa pur - czysty) to rygorystyczna dbałość o czystość języka, często popadająca w przesadę. Polega na ścisłym przestrzeganiu reguł gramatycznych i ortograficznych oraz unikaniu zapożyczeń z innych języków. Najbardziej typowy przykład języka purystycznego to język islandzki.
PURYZM JĘZYKOWY
Polegający na przesadnym, wręcz wynaturzone formie troski o czystość języka.
1. Tradycjonalistyczny - obrona przed nowymi zapożyczeniami.
2. Dążność do spolszczenia słownictwa technicznego.
3. Powstanie neologizmów zamiast terminów obcego pochodzenia np. płonica zamiast szkarlatyna.
Jako nauczyciel języka polskiego dostrzegam wartość tej książki jako poradnika językowego opisującego reguły gramatyczne, wyjaśniającego poprawność językową w języku literackim, poruszającą problem agresji w języku. Omawia kryteria poprawności językowej i leksykalnej.
Obie przytoczone pozycje dotykają problemu komunikacji.
Z doświadczenia wiem, że uczniowie mają olbrzymie problemy z formułowaniem i odbiorem /rozumieniem/ komunikatów językowych, dlatego staram się tej problematyce poświęcić dużo jednostek metodycznych. Dla uczniów ważne jest podjecie tematyki zajęć z zakresu porozumiewania i komunikowania się. Dzięki temu maja możliwość poznania na przykładach zależności między nadawcą, rodzajem komunikatu a odbiorcą.