Fizjologia pracy - WSZOP 2009/2010

Zagadnienia egzaminacyjne

Uwaga:
obowiązuje również materiał przerabiany w ramach ćwiczeń - w tym rozumienie obliczeń i ćwiczeń wykonywanych praktycznie.

1. Podstawowe definicje, charakterystyka i analiza procesów pracy fizycznej, operatorskiej i umysłowej w kontekście właściwości człowieka jako istoty żywej i członka społeczeństwa.

1. Elementarne właściwości biologiczne człowieka w środowisku życia i środowisku pracy; w tym własności psychofizjologiczne i antropometryczne - jako czynnik limitujący adaptację do pracy.

1. Podstawy normowania. Pojęcie normy biologicznej, fizjologicznej, ergonomicznej i higienicznej.

1. Przystosowanie człowieka do środowiska pracy (fizjologia pracy) i środowiska pracy do człowieka (ergonomia) - zagrożenia kondycji człowieka w związku z wykonywaną pracą. Prawo tolerancji Shelforda, adaptacja, stres. Zdrowie i choroba. Przykłady i interpretacja przypadków zachodzenia tych praw.

1. Praktyczny zarys fizjologii pracy fizycznej - fizjologia poszczególnych układów ciała (krew, ukł. krwionośny, oddechowy, szkieletowy, mięśniowy … etc.) w warunkach pracy, w tym.:
   - przenoszenie tlenu, pozyskiwanie ATP w metabolizmie komórkowym, wykorzystanie ATP w mięśniach,
   - mechanizm skurczu, typy włókien mięśniowych a zdolność do pracy,
   - krążenie krwi i powrót żylny a zdolność do pracy, filtracja tkankowa, efekt Valsalvy-Flacka,
   - różnice między pracą dynamiczna a statyczną,
   - restytucja powysiłkowa, ocena zdolności do pracy fizycznej, … ).

2. Wysiłek fizyczny: przebieg zmian fizjologicznych podczas, koszt biologiczny pracy, wydolność fizyczna, trening, zmęczenie, hipokinezja - mechanizmy zmęczenia, wypoczynek.

3. Proste testy do oceniania wydolności i ich podstawy fizjologiczne.

1. Ogólna przemiana materii - przemiana podstawowa i czynnościowa (wysiłkowa), metody pomiaru i oszacowania. Odżywianie - pokrycie zapotrzebowania energetycznego przez pokarm.

1. Analiza czynników środowiska pracy, w tym: środowiska nowoczesnej pracy operatorskiej:
   - zastosowanie prawa tolerancji Shelforda w fizjologii pracy i życiu człowieka,
   - zjawisko hormezy, adaptacja i stres, normalność i biologiczne podstawy normowania czynników środowiska -
   - biologiczne podstawy norm higienicznych i państwowych.

2. Czynniki uciążliwe i szkodliwe w środowisku pracy - zagrożenia i metody zapobiegania im. Praca w warunkach ekstremalnych: hałas, wibracje, nieprawidłowe oświetlenie, zapylenie, promieniowanie, czynniki chemiczne, skrajne warunki fizyczne ciśnienia, temperatury, przeciążeń itp.

1. Praca umysłowa jako przetwarzanie informacji. Pojęcie bita, pojemności informacyjnej i entropii źródła informacji. Redundancja i jej znaczenie w pracy. Sterowanie jako przetwarzanie informacji.

1. Własności układu nerwowego i czynności nerwowe warunkujące zdolność do pracy umysłowej i operatorskiej. Podstawowe prawa rządzące praca umysłową i operatorską - ograniczenia zdolności do pracy umysłowej i operatorskiej.

Bloki tematyczne

PODSTAWY BIOLOGII PRACY CZŁOWIEKA

1. Podstawowe definicje: praca i własności człowieka jako istoty żywej i członka społeczeństwa.
   Homeostaza i pobudliwość

2. Adaptacja i elementarne właściwości biologiczne człowieka jako czynnik limitujący adaptację - Zasada Tolerancji Shelforda, stres.

3. Fizjologiczne podstawy normowania. Norma biologiczna, fizjologiczna, ergonomiczna i higieniczna. NDS, GWD, DSB, ADI/AWI, NOEC, LOEC, NOAEC i inne.

4. Antropometria i jej zastosowanie

5. Zdrowie.

FIZJOLOGIA MIĘŚNI I FIZJOLOGIA PRACY FIZYCZNEJ

1. Układ ruchu. Układ ruchu podczas pracy - ograniczenia i zagrożenia związane z wysiłkiem.

2. Anatomia i fizjologia mięśni. Mechanizm skurczu. Typy tkanki i komórek mięśniowych. Źródła energii do pracy mięśni.

3. Czynności układów zabezpieczających zdolność do pracy. Krew -transport tlenu i krzepnięcie; Układ krwionośny - wskaźniki czynności i empiryczny opis sprawności działania (podstawowe równania opisujące krążenie), ultrafiltracja w naczyniach włosowatych; Układ oddechowy- wskaźniki czynności i empiryczny opis sprawności działania. Ograniczenia czynności układów zabezpieczających zdolność do wysilku.

4. Fizjologia wysiłku fizycznego. Typologia wysiłków fizycznych i praktyczne konsekwencje zróżnicowania wysiłków; m.in. wysiłki statyczne i dynamiczne (różnica miedzy wysiłkiem dynamicznym i statycznym, przyczyny większej uciążliwości wysiłku statycznego). Podstawowe objawy i wskaźniki ciężkości wysiłku statycznego,

5. Koszt energetyczny i fizjologiczny pracy - przemiana podstawowa i przemiana czynnościowa oraz metody ich oszacowania, prawo Rubnera, pokrycie zapotrzebowania na energię i metody jego szacowania.

6. Wydolność fizyczna. Podstawy oceny wydolności fizycznej. Najprostsze metody oceny wysiłku i wydolności.

7. Trening. Zmęczenie. Wypoczynek.

8. Motoryczność człowieka w procesie pracy. Postawa ciała i jej zaburzenia w pracy.

PRAKTYCZNY ZARYS HIGIENY ŚRODOWISKA PRACY

1. Toksykologia - mechanizm fizjologiczny toksyczności - koncepcja receptorowa, podstawy tworzenia norm i normy toksykologiczne (LD50, NOEC, LOEC, NOAEC, LOAEC, ADI/AWI, DSB), fizjologiczne mechanizmy detoksykacji.

1. Środowisko dźwiękowe i słuch - psychofizjologiczne własności dźwięków; podstawy działania narządu słuchu, Prawa Webera-Fechnera i biologiczne podstawy zasad pomiaru oraz normowania intensywności dźwięków.

2. Światło i wzrok - widzenie centralne i peryferyczne oraz zróżnicowanie ich praktycznego znaczenie w pracy, zaburzenia czynności narządu wzroku.

3. Mikroklimat i termoregulacja. Temperatura, wilgotność, promieniowanie termiczne, ruch powietrza. Temperatura optymalna, temperatura efektywna, średnia ważona temperatura skóry i ciała.. Mechanizmy produkcji i wymiany ciepła z otoczeniem. Bilans ciepła w organizmie. Wpływ warunków mikroklimatu na wydolność człowieka.

4. Metabolizm i odżywianie oraz trawienie. Metabolizm podstawowy i czynnościowy. Zależność metabolizmu od rozmiaru ciała. Metody szacowania średniej przemiany okołodobowej i przemiany czynnościowej. Znaczenie dla prawidłowego żywienia. Główne składniki pokarmu i zasady normowania ich spożycia.

5. Inne czynniki szkodliwe środowiska: promieniowanie jonizujące; wibracje; zapylenie - mechanizmy obronny przed zapyleniem.

PRACA UMYSŁOWA I PRACA OPERATORSKA

1. Praca umysłowa i praca operatorska.

2. Praca umysłowa jako proces przetwarzania informacji - definicje.

3. Podstawowe pojęcia teorii systemów i cybernetyki odnoszące się do pracy umysłowej.

4. Przekaz informacji w systemach ujęcie matematyczne i praktyczne implikacje - oszacowanie ilości informacji w systemie i sygnałach.

5. Biologiczne podłoże czynności nerwowych - wybrane elementy budowy i czynności układu nerwowego.

6. Główne kategorie procesów neuropsychicznych i ich znaczenie w procesie pracy: wzbudzenie, pamięć i uczenie, spostrzeganie, kojarzenie, motywacja i emocje, reagowanie i zachowanie.

7. Zmęczenie i znużenie w pracy umysłowej - przebieg narastania zmęczenia.

8. Spostrzeganie i prawa nim rządzące - spostrzeganie w pracy i jego ograniczenia, prawo 7±2 Milera.

9. Podstawy fizjologii uczenia i pamięci - typy pamięci, zjawisko Sperlinga, efekt Kamina - prawa i ograniczenia (powiązania pamięci operacyjnej z prawem 7±2 Milera).

10. Kojarzenie - lejek Keidla

11. Motywowanie do pracy - fizjologia motywacji: prawa Yerkesa i Vrooma.

12. Reakcje jako podłoże pracy i zachowanie się człowieka w pracy: motoryczność, therbligi jako przykład analizy motoryczności roboczej.

TYPOWE NIEDOSTATKI WIEDZY EGZAMINOWANYCH

• Nieumiejętność prawidłowego zapisania terminów lub rozwinięcia podstawowych skrótów do pełnego brzmienia.

• Nieznajomość podstawowych definicji, np. RQ, PPM, NDS, GWD, bit…

• Nieumiejętność poprawnego odtworzenia sensu najważniejszych praw i podania przykładu ich zastosowania (np. prawa Yerkesa i ZTS)

• Nieumiejętność wykonania podstawowych obliczeń w zakresie klasy IV szkoły podstawowej, włączając w to podnoszenie liczby do niskich potęg całkowitych oraz interpretowania pojęcia/funkcji logarytmu (np. 2⁶ i log₂32)

• Nieumiejętność powiązania podstawowych terminów będących podstawą norm w ochronie pracy z możliwością ich osobistego szacowania w warunkach rzeczywistych (np. różnica miedzy NDS i GWD, np. PWC₁₃₀, PWC₁₇₀, zależność HR- Vo₂).

ŹRÓDŁA WIEDZY POZA WYKLADEM

Podstawowe, skrócone informacje nt. fizjologii człowieka z elementami fizjologii pracy można znaleźć w podręcznikach licealnych, podręcznikach wymienianych w piśmiennictwie, a także np. w:

1. Biomedyczne podstawy rozwoju z elementami higieny szkolnej. Red. Bogdan Doleżych i Piotr Łaszczyca. (ISBN 83-7322-680-X) Wyd. Adam Marszałek, Toruń 2003
   (do zamówienia drogą internetową: http://www.marszalek.com.pl; e-mail: [e-mail]

Oraz w stosunkowo niedawno wydanych (nieznanych wykładowcy) książkach

2. Bullock J., Boyle J., Wnag M.B.: Fizjologia. Wyd Urban&Partner Wrocław 2000

3. Ciesielska A.: Fizjologia życia. Drukarnia Wydawnicza Leszno 2002

Uzupełniając i przypominając listę publikacji książkowych nt. fizjologii pracy i ergonomii zwracam uwagę PT Studentów na następujące pozycje (możliwe do zamówienia w księgarniach po uprzednim sprawdzeniu)

1. Dołęgowski B., Janczara S.: Praktyczny poradnik dla służb BHP. Wyd. ODDK Gdańsk 2002

2. Engel Z. Ochrona środowiska przed drganiami i hałasem. PWN W-wa 2001

3. Grzegorczuk L. Walasek M. Drgania i ich oddziaływanie na organizm ludzki. PZWL 1972 (blp)

4. Hrynkiewicz A. (red) Człowiek i promieniowanie jonizujące. PWN W-wa 2001

5. Idczak D.: Ergonomia w kształtowaniu warunków pracy. Wyd. ODDK Gdańsk 1999

6. Indulski J. (red): Higiena pracy. Tom 1 i 2 Instytut Medycyny Pracy, Łódź 1999

7. Józwiak Z.: Stanowiska pracy z monitorami ekranowymi - wymagania ergonomiczne - (zam. -http://medbook.com.pl/towar/1144.htm)

8. Malinowski A., Bożiłow W.: Podstawy Antropometrii. Metody, techniki, normy. WN PWN 1997

9. Młodkowski J. Aktywność wizualna człowieka. WN PWN W-wa 1998

10. Olszewski J. Podstawy ergonomii i fizjologii pracy. Wyd. Akad. Ekonom. Poznań. 1997

11. Orzech J.: Siła mięsni człowieka (wyd. II) (zam. - http://medbook.com.pl/towar/1688.htm)

12. Ozimek E.. Dźwięk i jego percepcja. WN PWN W-wa 2002

13. pacholski L. (red). Ergonomia. Wyd. Politechniki Poznańskiej. Poznań 1996.

14. Podstawy Ergonomii i Fizjologii pracy - Poradnik (pr. zbior.) Wyd. TarBonus (cena. 30 zł + wysyłka; TarBonus, Sandomierska 102, 39-400 Tarnobrzeg; tel. [phone]; fax: [phone]

15. Rączkowki B.: BHP w praktyce. Wyd. ODDK Gdańsk 2003

16. Tytyk E.. Projektowanie ergonomiczne. PWN W-wa 2001

17. Zdziernicka-Kaczocha G.; Co każdy pracodawca wiedzieć powinien o zasadach BHP w swoim zakładzie BHP. Wyd. Sigma, Skierniewice, 2003

Niektóre z tych pozycji można zamawiać drogą internetową przez strony domowe wydawnictw.

Konspekty i bryki tematycznie związane można znaleźć na stronach internetowych, np.::

• http://misioss.republika.pl/

• strona Sylwii Ferenc: „Ergonomia - problemy techniczne i organizacyjne”

Obszerny przydatny materiał z zakresu fizjologii pracy i ergonomii dostępny jest na strona internetowych, m.in.:

• CIOP http://www.ciop.pl/

• IŻiŻ http://www.izz.waw.pl/

• IMP prof. J. Nofera http://www.imp.lodz.pl/?p=/home_pl/dla_pacjentow/

Warto szukać danych na stronach anglojezycznych z pewną ostrożnością w Wikipedii (angielskiej)

---