Budowa i funkcja pnia mózgu.
Funkcja i objawy uszkodzenia rdzeniomózgowia
Rdzeniomózgowie nosi nazwę rdzenia przedłużonego lub opuszki rdzenia kręgowego dł. ok..25mm, sięga od wyjścia 1 pary nerwów rdzeniowych do podstawy mostu (do środka dna komory IV).
W górnej części rdzenia przedłużonego następuje przemieszanie się substancji białej i szarej. Jest to spowodowane skrzyżowaniem drogi piramidowej oraz dróg czuciowych, zakończeniem pęczków smukłego i klinowatego, oraz znacznym rozwojem tworu siatkowatego. Substancję szarą tworzą:
- jądro oliwki dzięki połączeniu z móżdżkiem, tworem siatkowatym oraz rdzeniem
kręgowym bierze udział w koordynowaniu pracy móżdżku z układem
pozapiramidowym.
- jądro smukłe i jadro klinowate zawierają komórki czuciowe będące przełącznikiem drogi rdzeniowo-opuszkowej. Tu kończy się neuron rdzeniowo - opuszkowy, a zaczyna się opuszkowo - wzgórzowy (jako droga opuszkowo-rdzeniowa).
- jądra nerwów czaszkowych od IX do XII
Substancja biała w rdzeniu przedłużonym to przede wszystkim droga piramidowa, pączek smukły i klinowaty oraz wstęga przyśrodkowa, będąca pasmem włókien czuciowych wychodząca z jądra smukłego i klinowatego
Twór siatkowaty znacznie się rozrasta w rdzeniu przedłużonym, składa się z substancji szarej i białej. Substancja szara tworzy jądra czuciowe i ruchowe, a substancja biała drogi nerwowe, które łączą różne ośrodki rdzenia przedłużonego, mostu i śródmózgowia z rdzeniem kręgowym, móżdżkiem i miedzy sobą.
Włókna tworu siatkowatego przenoszą pobudzenia z jąder czuciowych na jadra ruchowe nerwów czaszkowych, a pośrednio do wyższych ośrodków znajdujących się w śródmózgowiu i międzymózgowiu, a także do rogów przednich rdzenia, celem wysłania pobudzenia na obwód. Twór siatkowaty dzięki licznym połączeniom przenosi łatwo pobudzenia z jader czuciowych na jadra ruchowe przez co współtworzy wieloneuronowe odruchy takie jak odruch ssania, połykania, kichania, oddychania).
W tworze siatkowatym rdzenia przedłużonego występują więc następujące ośrodki:
Ośrodek oddechowy (odpowiedzialny za ruchy oddechowe) wdechu i wydechu.
Ośrodek naczynioruchowy i pracy serca (zwalniający pracę serca).
Ośrodki regulujące takie czynności jak: ssanie, żucie, połykanie, wymioty, kichanie, kaszel, mruganie, wydzielanie potu i soków trawiennych.
Uszkodzenie wyżej wymienionych ośrodków doprowadza do śmierci przez uduszenie lub porażenie układu krążenia.
Funkcje i objawy uszkodzenia tyłomózgowia wtórnego (mostu i móżdżku)
Most Varola leży pomiędzy górnym brzegiem rdzenia przedłużonego a konarami środkowymi móżdżku. W moście wyróżnia się powierzchnię brzuszą i grzbietową. Powierzchnia brzuszna to przedłużenie piramid rdzenia przedłużonego, a grzbietowa tworzy dno komory IV. W budowie wewnętrznej mostu wyróżniamy część podstawną (leżącą po stronie brzusznej) i nakrywkę mostu( leżącą po stronie grzbietowej).
Istota szara mostu zawiera tzw:
1. jądra własne mostu (pośredniczy w przekazywaniu informacji z kory mózgowej do móżdżku)
2. jądra ciała czworobocznego (będącego fragmentem drogi słuchowej).
3. jądra ruchowe, czuciowe i przywspółczulne nerwów czaszkowych od V do VIII (V, VI, VII, VIII)
4. ośrodki tworu siatkowatego, wpływające na motorykę i statykę ciała, czynności wegetatywne takie jak wydzielanie gruczołów układu pokarmowego, proces oddychania, pracę układu krążenia, percepcję bodźców czuciowych.,
Istota biała mostu to fragment drogi piramidowej oraz włókna łączące jądra własne mostu z móżdżkiem biegnące w konarach środkowych móżdżku ( część podstawna mostu). W nakrywce mostu istota biała to:
Wstęga przyśrodkowa będąca kontynuacją wstęgi przyśrodkowej rdzenia przedłużonego
Wstęga boczna, która swój początek ma w jądrze ciała czworobocznego, będąca częścią drogi słuchowej.
Uszkodzenie mostu ze względu na bliskie sąsiedztwo rdzenia przedłużonego doprowadza do bardzo podobnych objawów. Mogą być związane z uszkodzeniem jader nerwów czaszkowych (V-XII),przebiegiem dróg czuciowych i ruchowych .Zaburzenia czynności jader czaszkowych doprowadza do stanów chorobowych po stronie uszkodzenia np. uszkodzenie jadra XII nerwu czaszkowego objawia się porażeniem mięśni języka po tej samej stronie.
Uszkodzenie dróg ruchowych czy czuciowych prowadzi do zmian patologicznych w obrębie kończyn i tułowia po stronie przeciwnej.
Funkcje i objawy uszkodzenia móżdżku (tylna część tyłomózgowia wtórnego)
Móżdżek składa się z dwóch półkul i robaka(część środkowa), oddzielony jest od półkul mózgowych namiotem móżdżku, będącego fragmentem opony twardej.
Substancja szara tworzy korę móżdżku oraz znajdujące się w obrąbie substancji białej jądra móżdżku. Substancja biała tworzy na przekroju strzałkowym tzw. ciało rdzenne, które zawiera drogi móżdżkowe (własne, doprowadzające i odprowadzające), które łączą móżdżek z sąsiednimi tworami mózgowia poprzez konary móżdżku. Konary dolne łączą móżdżek z rdzeniem przedłużonym, konary środkowe z mostem, a konary górne ze śródmózgowiem i dalej z mózgowiem.
Móżdżek otrzymuje informację z obrazów ruchomych kory mózgowej, z proprioreceptorów, mechanoreceptorów, telereceptorów, jak również z narządu równowagi ucha wewnętrznego. Móżdżek nie pobudza ani nie hamuje skurczu mięśni szkieletowych, ale bierze udział w:
Koordynacji czyli zborności ruchów dowolnych (porównywanie aktualnej pozycji ciała z pozycja zamierzoną, sygnalizowana przez korę mózgową)
Stopniuje napięcie mięśni szkieletowych
Wpływa na płynność ruchów i ich szybkość
Warunkuje zachowanie równowagi ciała (przez utrzymanie pionowej postawy ciała).
Uszkodzenie móżdżku może powodować:
Astazję - niemożność utrzymania pionowej postawy ciała
Atonię - obniżenie prawidłowego napięcia mięśniowego
Astenię - osłabienie siły skurczów mięśni.
Ataksję - czyli niezborność ruchów ( nieprawidłowo ocenia się zamierzone ruchy tzw. siłę i zakres skurczu odpowiednich mięśni, wskutek czego ruchy są niezręczne, mają zbyt duży lub zbyt mały zasięg).
Drżenie zamiarowe (ustawiczne drobne, ruchy nasilające się bezpośrednio przed wykonaniem jakiegoś zamierzonego ruchu
Dysmetrię - niemożność zahamowania ruchu w dowolnym momencie np. przy sięganiu po jakieś przedmioty.
Oczopląs.
Mową skandowaną.
Funkcja i objawy uszkodzenie śródmózgowia
Śródmózgowie to najmniejsza część mózgowia. Składa się z leżących na powierzchni brzusznej konarów mózgu oraz leżącej grzbietowo blaszki pokrywy. Pomiędzy nimi biegnie wodociąg mózgu, łączący komorę IV z komorą III (leżącą w międzymózgowiu).
Konary mózgu dzielą się na: odnogi (leżące brzusznie) i nakrywkę (leżącą grzbietowo), miedzy którymi jest istota czarna, a nad nią jądro czerwienne ( są to skupienia istoty szarej). Odnogi to skupienia istoty białej, w której biegną drogi ruchowe. Istota biała nakrywki to wstęga boczna i przyśrodkowa, będąca kontynuacją tych elementów z mostu, a także konary górne móżdżku. Substancja szara nakrywki to: jadro czerwienne ( nazwa pochodzi od pigmentu zawierającego żelazo), jadro przykonarowe, substancja szara środkowa. Struktury te wpływają na regulowanie ruchów niezamierzonych, mimowolnych i napięcia mięśniowego. Uszkodzenie ich może doprowadzić do zubożenia ruchów mimowolnych lub ich wzmożenie , wzmożonego napięcia i drżenia zamiarowego). Istota czarna (zawiera melaninę) bierze udział w wytwarzaniu dopaminy, neuroprzekaźnika, który przesyła impulsy na drodze pozapiramidowej.
W śródmózgowiu w nakrywce znajdują się także jądra nerwów czaszkowych III i IV (n.okoruchowego i n. bloczkowego). Uszkodzenie ich skutkuje opadaniem powieki i zaburzeniami ruchów gałki ocznej po tej samej stronie.
Objawy chorobowe mogą wystąpić także w wyniku uszkodzenia dróg ruchowych biegnących w odnogach mózgu np. drugostronny niedowład połowiczy (uszkodzenie drogi korowo-rdzeniowej) lub porażenie mięsni twarzy i języka (uszkodzenie drogi korowo-jądrowej).
W śródmózgowiu znajdują się ośrodki snu i czuwania tworu siatkowatego.
Powierzchnia grzbietowa śródmózgowia to blaszka pokrywy. Utworzona jest przez parzyste wzgórki górne i dolne. We wzgórkach górnych leżą jądra wzgórków górnych tworzące podkorowy ośrodek wzroku. Od jądra odchodzą włókna nerwowe tworzące ramiona wzgórków górnych, będące częścią drogi wzrokowej. Jądra wzgórków dolnych zawierają podkorowy ośrodek słuchu. Ramiona wzgórków dolnych stanowią część drogi słuchowej.
Uszkodzenie śródmózgowia prowadzi przeważnie do śmierci.
Funkcje i objawy uszkodzenia międzymózgowia
Międzymózgowie stanowi zakończenie pnia mózgu. Jest `niższą” częścią przodomózgowia, która od dołu sąsiaduje ze śródmózgowiem, a od góry i z boku z kresomózgowiem. Dzieli się na część grzbietową i część brzuszną (podstawną). Do części grzbietowej zalicza się wzgórzomózgowie obejmujące wzgórze, zawzgórze i nadwzgórze. Największą jego część zajmuje wzgórze. Wzgórze jest to duża owalnego kształtu istota szara, podzielona białymi pasmami na tzw. blaszki rdzenne wzgórza, między którymi występują jadra wzgórza. Część brzuszną międzymózgowia stanowi podwzgórze.
Wzgórze jest podkorowym ośrodkiem czucia (zarówno powierzchownego jak i głębokiego). Każda droga czuciowa przechodząc do kory mózgu musi przejść przez wzgórze. Większość informacji czuciowych nie dochodzi do ośrodków korowych, lecz analizowana i „zatrzymywana” jest na poziomie wzgórza.
Wzgórze jest wiec ośrodkiem koordynacyjnym, skupiającym szereg dróg i przenoszącym bodźce dalej do kory (poprzez drogi wzgórzowo - korowe).
Jądra wzgórza mają połączenie z korą mózgową, móżdżkiem, tworem siatkowatym i jądrem czerwiennym, tu następuje przełączenie drogi smakowej, a także drogi wzrokowej (jest więc podkorowym ośrodkiem wzroku). Jądra wzgórza mają więc połączenie z płatami potylicznym, skroniowym i ciemieniowym. Wzgórze posiada połączenia z korą ruchową i dlatego jest też podkorowym ośrodkiem ruchu.
Od dołu wzgórze zrasta się z podwzgórzem, a od tyłu z zawzgórzem i nadwzgórzem, stanowiąc ściany komory III.
Zawzgórze - składa się z dwóch niewielkich wzgórków zwanych ciałami kolankowatymi przyśrodkowymi i bocznymi. Ciała przyśrodkowe połączone są ramionami ze wzgórkami dolnymi blaszki pokrywy i czynnościowo są związane ze zmysłem słuchu (stanowiąc podkorowy ośrodek słuchu). Ciała boczne połączone są ramionami ze wzgórkami górnymi blaszki pokrywy i wchodzą w skład dróg wzrokowych (stanowiąc podkorowy ośrodek wzroku).
Nadwzgórze - jest najmniejszą częścią międzymózgowia, umiejscowione jest w górnej części wzgórzomózgowia. Zbudowane jest z części środkowej oraz dwóch części bocznych. W częściach bocznych znajdują się trójkąty uzdeczek zawierające jądra uzdeczek, które stanowią podkorowy ośrodek niektórych czynności wegetatywnych. W części środkowej nadwzgórza leży szyszynka zawieszona na spoidle uzdeczki, układa się pomiędzy wzgórkami blaszki pokrywy śródmózgowia. Nadwzgórze wchodzi w skład dróg węchowych mózgowia.
Podwzgórze - jest ściśle związane ze wzgórzem, tworzy dolną część ściany bocznej komory III. Od przodu leży skrzyżowanie nerwów wzrokowych (jest to część drogi wzrokowej), za nim guz popielaty, który przechodzi w lejek, na którym zawieszona jest przysadka mózgowa. Do tyłu leżą dwa ciała suteczkowate, które związane są z drogą węchową (zmysłem węchu). Powyżej skrzyżowania wzrokowego do kresomózgowia biegnie pasmo istoty szarej zwaną blaszką krańcową.
Podwzgórze - zwane jest centrum koordynacji czynności autonomicznych, są w nim zlokalizowane liczne ośrodki nerwowe (posiadające receptory zwane centralnymi, które wrażliwe są na zmiany w składzie krwi: osmolarność, temperaturę, stężenie glukozy, hormonów i gazów we krwi).:
1. ośrodek regulacji temperatury ciała (ośrodek produkcji i utraty ciepła)
2. ośrodek łaknienia (ośrodek głodu i sytości)
3. ośrodek pragnienia (gospodarki wodnej i mineralnej)
4. ośrodek agresji i ucieczki (czynności obronnych), związany z emocjami.
5. ośrodek snu i czuwania
Następną ważną funkcją podwzgórza jest neurosekrecja. Podwzgórze sprawuje kontrolę nad działalnością wewnątrzwydzielniczą przedniego płata przysadki mózgowej poprzez syntezę i uwalnianie liberyn (hormonalnych czynników uwalniających - RH) i statyn (czynników hamujących uwalnianie hormonu przez przedni płat przysadki - RIH). Czynniki przedostają się do przedniego płata przysadki pobudzając lub hamując uwalnianie hormonów przez przedni płat przysadki.
Podwzgórze produkuje w swoich jądrach również dwa neurohormony.
Wazopresynę (hormon antydiuretyczny - ADH), który zatrzymuje wodę w organizmie, bierze udział w procesie zagęszczania moczu i regulacji ciśnienia krwi (niedobór hormonu powoduje moczówkę prostą).
Oksytocynę (hormon pobudzający ciężarną macicę do skurczu), oraz obkurczający przewody mleczne, powodując wydzielanie mleka.
Przysadka mózgowa położona jest w zagłębieniu siodełka tureckiego kości klinowej. Jest naczelnym gruczołem dokrewnym, wielkości i kształtu małej fasoli.
Składa się z dwóch części:
przedniej - nabłonkowej - gruczołowej i części tylnej - nerwowej (zbudowanej z włókien nerwowych, biegnących z jąder podwzgórza) .
W płacie tylnym przysadki magazynowane są hormony, które schodzą z jąder podwzgórza: oksytocyna i wazopresyna.
Płat przedni produkuje następujące hormony:
I. Hormony działające bezpośrednio na tkanki:
Somatotropiną (GH) - hormon wzrostu - pobudza tkanki i narządy do rozwoju i wzrostu.
Prolaktyną (PRL) - hormon który zapoczątkowuje laktację - pobudza gruczoły mleczne do produkcji mleka, hamuje wydzielanie LH i FSH, zatrzymuje owulację i menstruację w okresie karmienia.
II. Hormony tropowe - pobudzające inne gruczoły dokrewne do wydzielania
hormonów.
Tyreotropiną - hormon tyreotropowy (TSH) - pobudza tarczycę do wydzielania hormonów, jednocześnie hamuje wydzielanie zwrotne hormonów podwzgórza pobudzających czynność wydzielniczą tarczycy.
Adrenokortykotropiną - hormon adrenokortykotropowy (ACTH) - pobudza wydzielanie hormonów kory nadnerczy, oraz hamuje zwrotne wydzielanie hormonów podwzgórza pobudzających wydzielanie hormonów kory nadnerczy.
Folikulostymuliną - hormon folitropowy (FSH) - pobudza wzrost i dojrzewanie komórek jajowych oraz wydzielanie estrogenów, u mężczyzn pobudza spermatogenezę.
Luteotropiną - hormon luteinizujący (LH) - stymuluje owulację, powstanie ciałka żółtego, wydzielanie estrogenu i progesteronu, u mężczyzn stymuluje wydzielanie testosteronu.
Lipotropiną (LPH) - hormon, który pobudza rozkład tłuszczów zapasowych, zwiększając stężenie wolnych kwasów tłuszczowych we krwi.
Uszkodzenie wzgórza doprowadza do:
Obniżenie czucia powierzchownego i głębokiego po przeciwnej stronie.
Patologiczne ruchy mimowolne - zaburzenia motoryki w obrębie tułowia i części proksymalnych kończyn.
Uszkodzenie podwzgórza doprowadza do:
- zaburzeń termoregulacji, pobierania pokarmu i wody, zaburzeń ciśnienia i krwi,
Zaburzenie motoryki przewodu pokarmowego, nadmierne pocenie się itp.
- zaburzeń snu i czuwania.
- zaburzeń emocjonalnych (zmiany nastroju, nadmierna wrażliwość, płacz lub śmiech
niekontrolowany, lub nieuzasadnioną wściekłość).
- zaburzeń hormonalnych.