ISTOTA PROFILAKTYKI - zespół działań, metod, środków, który ma na celu

• Nie dopuscić do niekorzystnych skutków (prof defensywna, destruktywna)

• Stworzenie warunków do prawidłowego rozwoju czł. (prof konstruktywna)

RODZAJE PRZYSTOSOWANIA:

- gatunkowe - określane w literaturze jako filocentryczne, wiąże się z przystosowaniem gatunków do życia zbiorowego

- osobiste - (egocentryczne) odnosi się do poszczególnych jednostek, które podlegają procesowi przystosowania, zwraca się uwagę na egzystencję człowieka w kontekście kar i nagród.

- społeczne - (socjocentryczne) następuje tu eliminacja pewnych ocen, zachowań, wartości, które są jakby niekorzystne z punktu widzenia grupy (większości).

Te wartości, które człowiek uzyskuje w procesie przystosowania są kształtowane pod wpływem dwóch czynników, mających podstawowe znaczenie dla organizacji życia zbiorowego - są to: PRAWO I MORALNOŚĆ (zostały ukształtowane na drodze społecznej socjalizacji)

WSPÓŁCZESNE UJĘCIE PROFILAKTYKI

- wyraźnie odróżnia się od pojęcia leczenia, które mieści w sobie pojęcie terapii, rehabilitacji i resocjalizacji.

3 GRUPY/OBSZARY PREWENCJI:

1. działania prewencyjne ogólne

- ukierunkowane na całą populację

- celem jest:

a) eliminacja przyczyn, które mogą wywołać zaburzenia

b) stworzenie korzystnych warunków dla zdrowia psychicznego

- podstawowe działania:

a) orientacja w rozkładzie zaburzeń w danej populacji

b) wypracowanie metod postępowania prewencyjnego i pomocowego

• Grupa osób szczególnego ryzyka w świetle ustaleń epidemiologicznych:

- osoby pozbawione wsparcia społecznego

- maltretowane i wykorzystywane seksualnie dzieci

- jednostki oderwane od swojego środowiska rodzinnego

Zakres prewencji ogólnej:

1. biologiczne strategie prewencji ogólnej - promocja zdrowego stylu zycia

2. działania psycho-społeczne - kształtowanie zdrowych relacji psychicznych z otoczeniem społecznym (zdrowie psycho-społeczne)

warunki:

- nabycie umiejętności skutecznego rozwiązywania problemów

(konstruktywny sposób wyrażania emocji)

- posiadanie właściwej płaszczyzny odniesienia - woparciu o którą człowiek może budować swoją tożsamość

- przygotowanie człowieka do sprostania problemom jakie niesie za sobą każdy etap życia

3) działania społeczno-kulturowe:

- celem jest:

a) stworzenie bezpiecznego środowiska

b) tworzenie warunków społecznych, które umożliwiają zdrowy rozwój oraz prawidłowe funkcjonowanie człowieka

- odpowiednie rozwiązania w sferze edukacyjnej, socjalnej, zdrowotnej, gospodarczej

2. działania prewencyjne kierunkowe

- podejmowane z myślą o konkretnych grupach, uznanych za grupy podwyższonego ryzyka

- zwraca się uwag e na tzw. aktywne strategie profilaktyczne:

• programy edukacyjne

• programy profilaktyczne dla szczególnie zagrożonej młodzieży ( progr. dot. presji rówieśników)

• programy dot. budowania poczucia własnej wartości

• programy modelujące z wykorzystaniem mass mediów

3. interwencje adresowane

- one są adresowane do osób zagrożonych „chorobą”, osób u których wystąpiły niewielkie objawy zaburzeń, które nie spełniają formalnych kryteriów diagnostycznych

- zwraca się uwagę na ograniczenie szkodliwego zachowania (w kręgu rodzinnym czy najbliższej społeczności)

- formy oddziaływań:

a) interwencja kryzysowa- reakcja na potrzebę natychmiastowej pomocy

b) krótkotrwała terapia kryzysowa - koncentruje się na bieżących problemach, które dotyczą jednostki bądź jej najbliższej rodziny

c) interwencje podejmowane w ramach telefonu zaufania

ZASADY NA KTÓRYCH OPIERA SIĘ WSPÓŁCZESNE PODEJŚCIE DO PROFILAKTYKI:

1 zasada: dysfunkcjonalność człowieka jest wyrazem małej skuteczności radzenia sobie z wymogami życia

2 zasada: poziom zaradności zależy od splotu czynników pośredniczących (czynniki ryzyka i czynniki chroniące)

3 zasada: manifestowane przez człowieka przejawy dysfunkcji są względem siebie alternatywne

DWIE KONCEPCJE PROFILAKTYKI

1. opracowana przez Departament Publicznego Szkolnictwa w USA

( wypracowana na potrzeby praktyki społecznej)

• W świetle tej koncepcji profilaktyka to proces który ma zapewnić człowiekowi zasoby i środki niezbędne do konfrontacji ze złożonymi i stresującymi warunkami życia.

• Unikanie zachowań które mogą prowadzić do negatywnych konsekwencji natury psychicznej, fizycznej i społecznej.

• W ramach tej profilaktyki podaje się działania które należy zrealizować:

- przekaz wiedzy i kształtowanie umiejętności

- samoocena i zaufanie do ludzi

- zwracanie uwagi na system wsparcia społecznego w rodzinie, szkole, miejscu pracy, społeczności lokalnej..

- stwarzanie warunków, które umożliwiają prowadzenie zdrowego stylu życia

- stwarzanie warunków dla funkcjonowania zdrowego społeczeństwa

2. KONCEPCJA profilaktyki wg Gasia

• Profilaktyka to proces, który koryguje niedostatki wychowania

• Stwarza warunki do realizacji celów wychowania

• Gaś zwraca uwagę na:

- wspieranie młodego człowieka w radzeniu sobie z różnymi zagrożeniami dla prawidłowego rozwoju oraz prowadzeniu zdrowego stylu życia

- ograniczenie bądź eliminacja czynników ryzyka

- wzmacnianie czynników chroniących

• Relacja między profilaktyka a wychowaniem:

Gaś uważa, że:

- nie można utożsamić profilaktyki z wychowaniem, ale profilaktyka jest ściśle powiązana z wychowaniem

- wychowanie nadaje profilaktyce sens i pełni nadrzędną rolę w stosunku do profilaktyki

- wspólnym obszarem procesu wych. i oddziaływań prof. jest profilaktyka pierwszorzędowa, która wzmacnia proces wychowania o treści profilaktyczne.

Gaś dzieli profilaktykę na:

- uniwersalną

- selektywną

- zalecaną

POROWNANIE TRADYCYJNEGO I WSPÓŁCZESNEGO MODELU PROFILAKTYKI

• Preferencje dla kreatywnej wersji profilaktyki (promocja zdrowia, kształtowanie systemu wartości, postaw oraz umiejętności w kontekście szeroko pojętego zdrowia)

• Odchodzenie od koncepcji profilaktyki ograniczającej się do sporadycznych akcji organizowania wiedzy na rzecz działań systematycznych i planowych

• Poszukiwanie nowych środków oddziaływań prof. (różne formy dialogu, zachęcenie do aktywnego uczestnictwa adresatów, wzbudzanie społecznego zaangażowania)

PROF NA GRUNCIE PRAKSEOLOGII - rodzaje działań:

• Permutacyjne - ich celem jest uzyskanie zmian obiektu oddziaływań

• Czynnosci konstrukcyjne - obiekt zyskuje nową cechę pozytywna np. asertywność

• Czynności destrukcyjne - obiekt traci swoja dotychczasowa cechę

• Perseweracyjne - obiekt ma zachowac swoje dotychczasowe cechy

• Czynnosci konserwacyjne - obiekt ma zachować posiadane cechy

• Czynnosci profilaktyczne - obiekt nie może nabyc cech, których wcześniej nie posiadał

PROF NA GRUNCIE SOCJOTECHNIKI - to jedna z procedur ingerowania w rzeczywistość społ i świadome kształtowanie rozwoju rzeczywistości społ w pożądanym kier

• Postępow reformujace - gdy istnieje potrzeba zmiany aktualnego stanu rzeczy (elementów nieskutecznych)

• Postępow projektujące - stworzenie pewnego pożądanego stanu rzeczy, który aktualnie nie istnieje

• Postepow profilaktyczne - podejmowane, gdy przewidywany kier aktualnego stanu rzeczy oceniany jest jako negatywny

MODELE POMOCY

medyczny - czł nie odp za problem ani za jego rozwiązanie;

+ oczekuje się, że jedn bedzie umiała dotrzeć do pomocy i podporządkuje się zaleceniom;

- zaniechanie odpowiedzialnosci za wł problemy, zanik inicjatywy i samodzielnosci (eduk podst)

kompensacyjny - czł nie odp za problem ale za jego rozwiązanie tak; brak korzystnych warunków rozwojowych; reakcja pomocowa koncentruje się nakompensacji dotychczasowych braków i współpracy w zakresie rowiązywanie problemów jedn (szk gimn, ponadgimnazjalne)

+ twórcza aktywność czł

- nieufność jedn do społ generującego trudności

oświatowy - czł odp za problem, nie odp za rozwiązanie; pomoc koncentruje się na eduk, analiza problemów trudności (AA, MONAR)

- czł utwierdza się w negat obrazie wł osoby

- nadmierna koncentracja na 1 problemie

moralny - czł odp za problem i jego rozw; pomoc terapeuty to zachęcanie do poszukiwania sposobów wyjścia z trudności (eduk akademicka)

+ przyjmowanie odpowiedzialności za własne życie i jego zmianę

- nie zawsze słuszne przekonanie, że czł potrafi sam pokonać trudności

KIERUNKI POSTEPOWANIA PROF PODJĘTE NA 7 KONGRESIE ONZ

1. Stwarzanie warunków dla młodzieży do pełnowartościowego życia

2. Zwracanie uwagi na tzw środki pozytywne, tj promujace pozyt rozwój młodzieży (rodzina, stowarzyszenia młodz)

3. Ukierunkowanie prof na ogół młodzieży a nie tylko na zagrożone grupy

4. Potrzeba realizacji progr prof ktore będą nie tylko dla młodzieży ale z ich aktywnym udziałem

5. Niedostosowanie jest zjawiskiem zlożonym, więc działania powinny być dostosowane do istniejących potrzeb, do kultury danego środow, do indywidualnych cech adresata, uwzgledniać kompetencje osób podejmujących dział prof

KONC PROF KREATYWNEJ (konstruktywnej)

wykorzystanie czynnosci o charakterze konstrukcyjnym, nakierowanych na wspomaganie i aktywizowanie czlowieka, ktory w efekcie oddziaływań prof radzi sobie z różnymi zagrożeniami (których nie udalo się wyeliminować na gruncie prof defens). System racjonalnych działań, są to działania, które wzmacniają albo podtrzymują określone prospołeczne postawy (mamy na myśli postawy ukształtowane w okresie dorastania). Jest to system oddziaływań kształtujący pożądane postawy.

KONC PROF DEFENSYWNEJ (destruktywnej)

piętnowanie, blokowanie, wygaszanie niepożądanych postaw za pomoca różnych negatywnych środków i sposobów działania

Czynności:

 uniemożliwianie

 odcinanie możliwości

 utrudnianie podejmowania określonych zachowań

 wytłumienie (reagowanie sankcją negatywną na określone zachowania)

 zagrażanie (zapowiedź reakcji negatywnej na określone zachowania)

RELACJA MIĘDZY PROF KREAT A DEF

Są komplementarne; wybór jednej zalezy od indywidualnych preferencji realizatorów i szczególnego typu zagrożeń i ich odporności na zabiegi eliminujące

TEORIA KONTROLI SPOŁECZNEJ HIRCHIEGO

Nieprzystosowaniom społecznym zapobiega silna więź miedzy jedn a innymi osobami

• Przywiazanie uczuciowe i poszanowanie dla osób znaczących

• Zaangażowanie - włączanie się w różne działania konwencjonalne

• zaabsorbowanie - czas poświęcony zajęciom prospoł

• przekonanie - akceptacja danego systemu norm społ

Prof koncentruje się na wzmacnianiu więzi społ

TEORIA NAPIĘCIA SPOŁECZNEGO MERTONA

Podłożem nieprzystosowania społecznego jest pewne napięcie, wywołane niemożliwym osiągnięciem sukcesu, aspiracji przy pomocy społecznie aprobowanych metod.

Model profilaktyki:

 stwarzanie człowiekowi możliwości osiągnięcia wartości pozytywnych.

 wyrównywanie szans życiowych

 poprawa warunków życia

TEORIA SPOŁECZNEGO UCZENIA SIĘ (DOLLARD, MILLER, SUTHERLAND)

Zachowaniami, które naruszają normy są zachowania wyuczone. Do przestępczości dochodzi przez otrzymywanie nagród za zachowania społecznie nieaprobowane.

Profilaktyka w tej teorii: (jak powinna wyglądać)

 organizowanie oddziaływań poprzez system wzmocnień

 oddziaływanie na grupy nieletnich przestępców i zapobieganie ich tworzeniu

 zwracanie uwagi na wzory zachowań jakie propagują środki masowego przekazu

TEORIA REAKCJI SPOŁECZNEJ LEMERTA

Niewłaściwe reakcje wobec różnych osób, które odbiegają od normy swoimnieakceptowanym zachowaniem, prowadzą do samookreślenia się tych osób jako dewiantów, do utrwalenia pewnych zachowań napiętnowanych społecznie.

TEORIA REINTEGRACYJNEGO ZACHOWANI BRANTWEIT

Reakcja na zach nieakceptowane społ, czyli zawstydzanie sprawcy, może przyjąć formę reakcji stygmatyzujacej, odrzucającej sprawcę lub reakcji reintegrujacej, pietnujacej zachowanie a nie sprawcę

Profilaktyka powinna dotyczyć zachowań człowieka, a dezaprobacja nie powinna dotyczyć człowieka zachowującego się w ten sposób.

TEORIA PODKULTURY OHLINA, CLOWARDA

Podkresla się znaczenie grup dla przebiegu procesów adaptacyjnych. W pewnych grupach naruszenie norm jest często zgodne z normami jakie obowiązują w danej grupie. Proces socjalizacji zachęca do przekroczenia prawa, ale też dostarcza człowiekowi usprawiedliwienia w sytuacji popełnienia przestępstwa.

Prof: konieczność poznania mechanizmów tworzenia się grup, wykształcania się tego typu wartości, siły przyciagania czy atrakcyjnosci

ZAPOBIEGANIE PRZESTĘPCZOŚCI / PREWENCJA KRYMINALNA

• wszelkie działania bezpośr i pośr, których celem jest powstrzymanie powstawania przestępczości, niedopuszczenie do popelniania przestępstw praz ograniczenie zjaiska przestępczości w skali globalnej

• wszystkie środki, które powodują zapobieganie przestepczości lub/i które wpływają na poprawę społecznego poczucia bezpieczeństwa

• pewna forma interwencji społ, ktora ma na celu zmniejszenie częstotliwości wystepowania zjawisk niepożądanych, która powoduje nieatrakcyjność lub trudność w przeprowadzeniu działań przestepnych (Hasenpusch, Naramandean)

• interwencja społ zmieniająca prawne, fiz lub społ-ekonom warunki środowiska jedn czy grup społ

• działania, które zmieniają prawo lub oficjalną ocenę zachowań lub zdarzeń

• niedopuszczenie na drodze prewencyjnej interwencji społ do konfliktów w związku z określonym zach sprawcy, pomiędzy sprawcą a instytucjami

STRATEGIE ZAPOBIEGANIA PRZESTĘPCZOŚCI

1. treatment - indywidualizacja kar, wszelkie systemy probacji, prowadzenie terapii medycznej, intensywna opieka

2. defense social - stworzenie systemu zapobiegania przestepczości i postepowania z przestępcami (ustalenia 7 Kongr ONZ)

3. Deterrence (odstraszanie) - powrot do koncepcji prewencji generalnej

4. Diversion - sprawca dokonuje wyboru między progr rehablilitacyjnym i niestygmatyzujacym a normalnym procesem karnym

5. Uczestnictwo społ - strategia oparta na koncepcjach kontroli społ

6. Planifikacja -powiązanie zapobiegania przestepczości z ogólna polityka państwa

TRIADA KRYMINOL (przestępca, przestępstwo, ofiara)

9 kategorii zapobiegania przestepczości

1. Zapobieg I st skierowane do potencjalnego sprawcy

Działania do ogółu społ

Wzmocnienie wewn mechanizmów powstrzymujacych

Rozpoznanie biol i srodow czynników ryzyka

2. Zapobieg II st skierowane do potencjalnego sprawcy

Identyfikacja i dzialania ukier na grupę ryzyka

Nauka zach społ, poradnictwo, terapia

3. Zapobieg III st skierowane do konkretnego sprawcy

Progr interwencyjne po popełnieniu przestępstwa

Zapobieganie recydywie

4. Zapobieg I st skierowane do potencjalnej ofiary

Informowanie społ o zagrożeniach, sposobach zabezpieczenia się przed zagrożeniami, promocja zdr i bezpiecznego życia

5. Zapobieg II st skierowane do potencjalnej ofiary - os szczególnie predysponowanych do wiktymizacji

Prgr informacyjne, eduk, kursy samoobrony

6. Zapobieg III st skierowane do ofiar

KONTROLA SPOLECZNA - działania zmierzajace do podporzadkowania członków społeczeństwa normom grupowym, wskazujacym na sposób zachowania (zach nakazane, zakazane, uprawnione)

Rodzaje kontroli społecznej:

1. sformalizowana - system norm; agenda kontroli prawnej (sąd, policja); pozaprawnej (instytucje religijne, sądy koleżeńskie)

2. niesformalizowana - pełniona przez określone jednostki bądź społeczności

3. instytucjonalna kontrola niesformalizowania organizowania pewnych wspólnot lokalnych; nawiązuje: współpraca z policją

PROFILAKTYKA JAKO ALTERNATYWA NIEPRZYSTOSOWANIA SPOŁECZNEGO MŁODZIEŻY SZKOLNEJ

Koncepcja holistyczna:

 pozwala śledzić zmiany u dorastających; wynika z tego wniosek, że profilaktyka winna być wbudowana w cały proces socjalizacji człowieka

 skuteczność profilaktyki zwiększa się, kiedy zostaną rozwiązane problemy człowieka związane z ludzką egzystencją

Przykład programów działań:

Walijski program planowania zdrowia młodzieży

 stwarzanie młodzieży warunków, które sprzyjają wyborom korzystnym dla zdrowia

 dostarczanie młodzieży wiedzy, umiejętności, niezbędnych dla promowania zdrowia

 umożliwienie młodzieży udziału w przedsięwzięciu na rzecz promocji zdrowia

 stałe podnoszenie jakości wiedzy i umiejętności, które odpowiadają za pracę nad dorastaniem młodzieży

 pozytywne podejście do problemu zdrowia pozwala zwiększyć skuteczność oddziaływań profilaktycznych

 pozwala na budowanie modelu profilaktyki uprzedzającej, powstrzymującej; skoncentrowane jest na strukturze społecznej i poszczególnych jednostkach

Warunki te spełnia model edukacji kreatywnej; taka która stymuluje określone formy myślenia, działania, blokuje zjawiska negatywne.

Wnioski:

 organizowanie profilaktyki na styl prokuratorski, policyjny; jest mało skuteczna

 masowo profilaktyka szkolna ograniczona do profilaktyki wstępnej jest mało skuteczna

2 aspekty oddziaływania:

 ukierunkowanie i powstrzymywanie negatywnych zachowań i postaw

 kreatywna profilaktyka społeczna, która wzmacnia, powstrzymuje postawy prospołeczne, które minimalizują konsekwencje negatywnych zachowań

(Freusch i Kaufman)

Cele profilaktyki:

Wspieranie rozwoju fizycznego i społecznego człowieka, a w pojęciu wspierania zdrowia. Poprzez pomoc niezbędną w konfrontacji ze złożonymi i stresującymi warunkami życia, a także poprzez osiągnięcie subiektywnej, satysfakcjonującej oceny życia.

2 nurty działań zapobiegawczych:

1. promowanie rozwoju możliwości: zdobycie wykształcenia, stanowiska, kariera życiowa, tworzenie kultury; Celem jest rozwinięcie predyspozycji człowieka; osiągnięcie wyższego, świadomego, indywidualnego rozwoju

2. przeciwdziałanie szkodliwym wpływom: ryzyka utraty zdrowia i poczucia bezpieczeństwa; niedostosowanie społeczne; stresy rodzinne i zawodowe, izolacja społeczna, przemoc, niewłaściwe warunki życiowe (ubóstwo)

zakres problematyka profilaktyki

podział prof

prof przestępczości

zachowania ryzykowne

inne podziały prof

programy rówieśnicze

---