Amortyzacja - proces utraty wartości majątku trwałego, wywołany jego zużyciem fizycznym - powstałym w skutek eksploatacji oraz ekonomicznym (moralnym) - będącym wynikiem postępu technicznego, związanego z możliwością uzyskania na rynku np. maszyn, urządzeń bardziej wydajnych, tańszych w eksploatacji, pozwalających uzyskać produkty lepszej jakości. Ta utrata wartości jest przenoszona na wartość produktów wytworzonych przy wykorzystaniu amortyzowanego majątku trwałego.

Charakterystyka

Amortyzacji podlegają środki trwałe, wartości niematerialne i prawne, inwestycje w obcych środkach trwałych, budynki, budowle na cudzym gruncie, inne składniki majątku nie stanowiące własności podatnika, ale spełniające przesłanki do uważania ich za środki trwałe, o przewidywanym okresie użytkowania dłuższym niż rok, wykorzystywane na potrzeby związane z prowadzoną działalnością gospodarczą albo oddane do używania na podstawie umowy dzierżawy, najmu lub leasingu. Przepisy prawne wyszczególniają również składniki, od których nie nalicza się odpisów amortyzacyjnych - np. eksponaty muzealne, dzieła sztuki, grunty nie służące wydobyciu kopalin metodą odkrywkową. Rozpoczęcie amortyzacji następuje nie wcześniej niż po przyjęciu do używania (wg prawa bilansowego), w miesiącu następującym po miesiącu wpisania do ewidencji (wg prawa podatkowego), a zakończenie w momencie zrównania się odpisów z wartością początkową lub postawieniem w stan likwidacji, sprzedaży, stwierdzenia niedoboru.

Rodzaje (metody) amortyzacji

• Liniowa - polegająca na równomiernym rozłożeniu wartości środka trwałego (WNiP) w czasie, czyli zakłada, że użytkowany obiekt zużywa się równomiernie przez cały czas jego eksploatacji - powoduje to, że stawka amortyzacyjna jest stała i wynika ze wzoru:

• Degresywna - wg tej metody przydatność ekonomiczna obiektu majątku trwałego maleje w miarę jego użytkowania, co przekłada się na fakt, że odpisy amortyzacyjne w początkowych latach użytkowania są wyższe niż w kolejnych. Pozwala to szybciej zaliczyć większą część wartości początkowej obiektu w koszty, co z reguły jest korzystne dla przedsiębiorstwa (ale nie zawsze). Licząc kwotę amortyzacji stawka amortyzacyjna nie ulega zmianie, ale zmienia się podstawa, od której liczymy bowiem liczymy od wartości netto, a więc po pomniejszeniu o dotychczasowe odpisy.

W polskim systemie prawnym obowiązuje specyficzna odmiana tej metody, czasem zwana metodą degresywno-liniową. W tej metodzie odpisów dokonuje się metodą degresywną, ale począwszy od roku, w którym tak obliczona amortyzacja miałaby być niższa od amortyzacji obliczonej metodą liniową, stosuje się metodę liniową,

• Naturalna - zakłada, że zużycie obiektu jest jednakowe na każdą jednostkę pracy (np. sztukę, kilogram, godzinę itp.), a więc kwota amortyzacji jest uzależniona od ilości pracy wykonanej w danym okresie czasu. Wyliczamy ją z formuły:

• Progresywna - wg tej metody kwota amortyzacji jest coraz większa z upływem okresu eksploatacji. Wynika to z założenia, że im starszy obiekt, tym wymaga większych nakładów na remonty, naprawy itp., a więc koszt jego eksploatacji się zwiększa. Metoda ta jest korzystna dla firm, które przez kilka początkowych lat, od wprowadzenia środka do ewidencji, ponoszą stratę,

• Marży przychodów - np. metoda przychodów netto - zgodnie z tą metodą wartość obiektu majątku trwałego jest amortyzowana proporcjonalnie do osiąganej marży przychodów netto w poszczególnych okresach.

• Inwentarzowa (szacunkowa) - polega na oszacowaniu bieżącej wartości danego obiektu i poprzez porównanie tej wartości z wartością na początek okresu, ustala się kwotę amortyzacji przypadającą na dany okres.

amort. = wart.napoczatekokresu + zwiekszeniawartosci − wart.nakoniecokresu

Wadą tej metody jest duża obiektywność oraz fakt, że wycena podlega bardzo silnie zmianą cen na rynku, co może doprowadzić do nieprawidłowych wniosków,

• Grupowa - w tej metodzie amortyzuje się łącznie grupę aktywów o podobnym wykorzystaniu w przedsiębiorstwie, podobnej wartości początkowej i zbliżonym okresie ekonomicznej przydatności. Metoda ta dotyczy z reguły obiektów o niskiej jednostkowej wartości.

Najczęściej wykorzystuje się metody: liniową, degresywną oraz naturalną, natomiast dla obiektów o niskiej jednostkowej wartości również metodę grupową. Pozostałe metody mają zdecydowanie mniejsze znaczenie.

Regulacje w prawie polskim

W polskim systemie prawnym:

1. Jeśli chodzi o prawo bilansowe - nie ma narzuconej konkretnej metody, jedynie obliguje do systematycznego i planowanego rozłożenia wartości początkowej na ustalony okres amortyzacji. Ustalając okres (stawkę) amortyzacji należy uwzględnić okres ekonomicznej użyteczności środka, na który wpływają w szczególności: liczba zmian, na których jest wykorzystywany, tempo postępu techniczno-ekonomicznego, prawne i inne ograniczenia czasu używania, wartość rezydualną, wydajność. Jedynie wartość firmy i koszty prac rozwojowych, zaliczonych do WNiP, amortyzuje się nie dłużej niż 5 lat - wartość firmy w uzasadnionych przypadkach do 20 lat. Ponadto środki o niskiej jednostkowej wartości można amortyzować łącznie lub jednorazowo,

2. Prawo podatkowe dopuszcza:

• amortyzację liniową - określając stawki w Wykazie stawek amortyzacyjnych, w uzasadnionych przypadkach, np. ze względu na pogorszone warunki użytkowania, stawki te mogą być podwyższone odpowiednimi współczynnikami,

• amortyzację degresywno-liniową - omówioną wyżej,

• można indywidualnie ustalić stawki amortyzacyjne dla używanych lub ulepszonych środków trwałych po raz pierwszy wprowadzonych do ewidencji danego podatnika, jak również dla przyjętych do używania inwestycji w obcych środkach trwałych - określono jedynie minimalne okresy amortyzacji,

• dla fabrycznie nowych środków trwałych, w pierwszym roku podatkowym, w którym środki te zostały wprowadzone do ewidencji można odpisać 30% wartości,

• podatnicy mogą nie dokonywać odpisów amortyzacyjnych od składników majątku, których wartość początkowa nie przekracza 3500 zł, wydatki na ich nabycie stanowią wówczas koszt w miesiącu oddania ich do używania.

Bibliografia

• Z. Dowgiałło Słownik ekonomiczny przedsiębiorcy wyd. Znicz Szczecin 2000 (definicja amortyzacji)

• B.Gierusz Podręcznik samodzielnej nauki księgowania wyd. ODDK Gdańsk 2001, 242-251

• M. Gmytrasiewicz A. Karmańska Rachunkowość finansowa wyd. Difin 2004, str. 67-92

• Ustawa o podatku dochodowym od osób prawnych (Dz.U. z 2000 r, nr 54, poz. 654 z późniejszymi zmianami)

• Ustawa o rachunkowości (Dz.U. z 2002 r. nr 76, poz. 694 z późniejszymi zmianami

---