Wykład 4 (26.10.2005r.)
Rozwój systemu nerwowego (centralny system nerowy):
21 dzień życia płodowego (początek fazy embrionalnej) pojawiają się pierwsze komórki systemu nerwowego. Powstają 3 pęcherzyki mózgowe i w następnych tygodniach pojawia się bardzo szybko tysiące neuronów (2 miesiąc życia płodowego (ż.p.) kilka tysięcy neuronów co minutę, 3 miesiąc ż.p. - kilka tysięcy neuronów co sekundę.)
8 tydzień ż.p. - 5 podstawowych pęcherzyków, które budując centralny system nerwowy. System nerwowy już działa (wysyła pewne neurony do podstawowych narządów wewn. i zewn.)
8 miesiąc ż.p. - wyraźnie zaznacza się okres czuwania i okres snu. W fazie snu pojawia się faza REM (faza szybkich ruchów oczu, służy przede wszystkim utrwalaniu i porządkowaniu informacji)
Pod koniec fazy płodowej, tuż przed narodzinami płód waży ok. 2,90-3,50 kg i mierzy ok. 49-54cm.
Działanie systemu nerwowego jest podstawą różnych działań dziecka w okresie ż.p., jego aktywności (4 miesiąc ż.p. - 15 schematów czynności np. przeciąganie się, ssanie kciuka, połykanie, obroty; świadczy to o ogromniej aktywności rozwijającego się płodu - AKTYWNOŚĆ cechą charakterystyczną rozwijającego się płodu!)
W okresie życia płodowego rozwijają się narządy zmysłu i funkcjonują bo funkcjonuje układ nerwowy (odbierają bodźce):
Równowaga - płód reaguje na zmiany pozycji, jest to związane z przemieszczaniem się ciała matki, płód rozwija zmiany pozycji matki
Od 6,7 tyg. ż.p. (pod koniec fazy embrionalnej, na pograniczu fazy embrionalnej i fazy płodowej) płód reaguje na dotyk. Reakcja na dotyk na charakter globalny (podrażnienie płodu w jakiejkolwiek części jego ciała wywołuje ruchy całego ciała a więc poruszanie głową, rękami). W dalszym rozwoju odpowiedź na dotyk różnicuje się, odpowiedź jest specyficzna (Różnicowanie akcentuje w swojej teorii Hegel)
Smak - rozwija się w 3 miesiąc ż.p. Płód różnicuje poszczególne smaki (słodki, słony, kwaśny, gorzki - preferuje smak słodki) Jeżeli wody płodowe są słodkie płód połyka więcej tych wód. Od 5 miesiąca ż.p. smak funkcjonuje sprawniej i właściwie niczym nie różni się od funkcjonowania smaku po urodzeniu
Wzrok - od 4 miesiąca ż. p. płód reaguje na światło, ruchy gałek ocznych od 6 miesiąca ż.p., 8 miesiąc ż.p. faza REM
Słuch - między 4 a 5 miesiące ż.p. płód reaguje na bodźce słuchowe i odpowiada wzmożonymi ruchami. Szczególnie wyraźnie reaguje na hałasy, na głośną muzykę. „Lubi” muzykę o niskich częstotliwościach, rozlaną, o wolnym tempie, spokojną, taką której rytm jest podobny do tempa uderzeń serca (wiolonczela, flet, fagot). Płód odbiera także dźwięki mowy ludzkiej, mówi się ze mózg płodu jest zaprogramowany na odbieranie mowy ludzkiej - o tym przekonują badania noworodków ( w 4 dniu po urodzeniu noworodek odróżnia ten język który słyszał w okresie ż.p. od innych języków. Odróżnia język należący do pewnej grupy językowej. Jeżeli np. noworodek słyszał w okresie ż.p. język polski to reaguje na języki słowiańskie (języki o pewnym wzorze akcentowym, o pewnym wzorze rytmicznym). Język np. polski wśród słowiańskich dziecko odróżnia dopiero ok. 5 miesiąca życia.
W okresie ż. p. kształtują się odruchy wrodzone takie jak n.p. odruch chwytny (przy podrażnieniu wew. części dłoni następuje zaciśnięcie dłoni), odruch Moro zwany inaczej odruchem obejmowania (występuje też u innych człekokształtnych, odruch ten zabezpiecza dziecko, pojawia się gdy dziecko traci równowagę).
Zachowanie w okresie życia płodowego pozwala przewidzieć zachowanie (aktywność) dziecka po urodzeniu:
dzieci aktywne ruchowo w łonie matki w okresie wczesnego dzieciństwa są lepiej rozwinięte ruchowo, lepiej rozwinięte pod względem motorycznym
dzieci powolniejsze ruchowo w łonie matki po urodzeniu cechuje wolniejszy rozwój motoryki i mowy
dzieci nadmiernie aktywne w łonie matki po urodzeniu wykazują nadruchliwość, nadwrażliwość, mają kłopoty w odprężeniu się, z zasypianiem. Reagują niepokojem i płaczem.
Słabe reakcje na hałas w okresie ż.p. - po urodzeniu umiejętność kontrolowania emocji. Dzieci zrównoważone, pogodne, rzadko płaczą
Nagłe i żywe reakcję na hałas w okresie ż.p. - po urodzeniu nadpobudliwość i nadwrażliwość na bodźce.
Psychiczne życie płodu (psych. prenatalna zajmuje się opisywaniem życia psychicznego płodu):
zdolność do uczenia się i zapamiętywania w okresie ż.p.
Dwa rodzaje pamięci rozwijającego się płodu:
pamięć ruchowa - płód zapamiętuje pozycję jaką przyjmuje w okresie ż.p., dziecko przyjmuje także po urodzeniu taką pozycje embrionalną (psychoanaliza mówi, że do tej pozycji człowiek powraca przez całe życie w sytuacji stresu i zagrożenia)
pamięć emocji - w okresie prenatalnym kształtuje się pewna orientacja emocjonalna, rozwijający się płód przeżywa proste emocję takie jak zadowolenie i stres.
Przeżywanie prostych emocji zadowolenie, stres - spowodowane jest to stanami emocjonalnym matki oraz działaniem jej systemu hormonalnego (szczególnie rozchwianiem systemu hormonalnego matki). W czasie przeżywania silnych emocji następuje wytwarzanie się silnych substancji chemicznych, które drogą osmozy docierają do krwiobiegu rozwijającego się płodu wywołując u niego pewne stany (napięcie, poczucie zagrożenia bądź zadowolenie). Stany te wpływają na uczenie się przez dziecko pewnej orientacji emocjonalnej, te emocje które dziecko pamięta z okresu ż.p. decydują o pewnych predyspozycjach do zachowania się emocjonalnego po urodzeniu. Silny stres matki może więc nie tylko doprowadzić do pewnych uszkodzeń fizycznych płodu ale może też prowadzić do predyspozycji u dziecka do przeżywania negatywnych emocji, dzieci po urodzeniu są lękowe, agresywne). Rozchwiane hormonalne matki - dzieci po urodzeniu mogą być skłonne do płaczu, mogą mieć trudności ze snem a w późniejszych etapach życia mogą mieć trudności z koncentracją, zaburzenia snu i koncentracji.
Warunki optymalizacji rozwoju dziecka w okresie prenatalnym (dr Kornas - Biela):
troska o zdrowie matki i dziecka (nie tylko dieta, wyzbywanie się używek, sen, odpoczynek ale także zdobywanie wiedzy o rozwijającym się dziecko)
nastawienie na komunikację z dzieckiem (z dzieckiem należy rozmawiać, głaskać brzuch itp.)
zapewnienie matce dobrego samopoczucia
wzmocnienie więzi małżeńskiej (pośrednio wpływa to na stany emocjonalne dziecka)
ROZWAŻANIA NA TEMAT WYJAŚNIANIA ROZWOJU
Teoria - wiedza wyjaśniająca daną dziedzinę rzeczywistości, ściśle związana z praktyką (tj. sformułowana na jej podstawie i stanowiąca podstawę działań praktycznych)
Teoria naukowa - forma wiedzy naukowej; zawiera sprawdzone w praktyce i dostatecznie udokumentowane odzwierciedlenie w świadomości społeczeństwa fragmentu obiektywnej rzeczywistości, stanowi podstawę wiedzy praktycznej
Cechy teorii naukowej:
system twierdzeń logicznie i rzeczowo uporządkowanych
spełniająca kryteria naukowości
udokumentowana
sprawdzona
służąca do wyjaśnienia
oraz przewidywania
Teorie dotyczące rozwoju można podzielić wg kryterium natury zmian rozwojowych:
rozwój skokowy lub ciągły
ukierunkowany (na cel) lub nieukierunkowany
|
Ukierunkowanie zmian rozwojowych |
Brak ukierunkowania zmian rozwojowych |
Stadia |
Modele zmian fazowych (Freud, Piaget, Eriksson) - rozwój przechodzi przez kolejne stadia i do czegoś prowadzi |
Modele zmian cyklicznych (R. Havighurst) - brak jakiegoś wyraźnego celu ostatecznego w rozwoju |
Brak stadiów |
Modele zmian sekwencyjnych (A. Maslow) - ostatecznym celem jest dojście do samorealizacji, której najlepszym przejawem jest twórczość |
Modele zmian liniowych (A. Bandura) |
R. Trautner dzielił wszystkie teorie wg kryteriów przebiegu i mechanizmu rozwoju:
teorie biogenetyczne (np. Krob, Schneirla, Werner)
teorie psychoanalityczne (np. Freud, Eriksson)
teorie behawiorystyczne (np. Watson, Sears, Bear, Bijon)
teorie poznawcze (np. Piaget, Labouvie-Vief)
teorie społeczno - kulturowe (Wygotski)
teorie humanistyczne (np. Maslow)
Trzy wielkie syntezy XX w.
J. Piaget
L.S. Wygotski
J. Bowlby
J. PIAGET:
żył w XX w. (urodził się pod koniec XIXw.)
z wykształcenia był biologiem, w wieku 12 lat napisał pierwszą pracę naukową na temat wróbla białego
w wieku 22 lat doktoryzował się
był uczniem Bineta (twórcy testów inteligencji)
założył w Genewie centrum epistemologii genetycznej
=> Koncepcja Piageta jest znana pod nazwą epistemologia genetyczna. Epistemologia to teoria poznania, nauka która pozwala odpowiadać co jest poznawalne, jak poznajemy itd. Jeżeli mówi epistemologia genetyczna to chodzi tu o genezę poznania, jak narasta wiedza o świecie (podstawowe pytanie, które stawia sobie Piaget w swojej pracy naukowej), jak dziecko przechodzi od wiedzy niepewnej, nieustrukturowanej, niepewnej do wiedzy wiedzy pewnej, ustrukturowanej i logicznej. Inaczej mówiąc Piaget odpowiada na pytanie jak człowiek staje się logikiem ( tego prowadzi rozwój intelektualny człowieka).
=> Koncepcja Piageta jest określana także jako koncepcja konstruktywistyczna ponieważ zdaniem Piageta w toku rozwoju powstają i przekształcają się struktury umysłowe
Struktura - forma organizacji równowagi (pomiędzy strukturami oraz pomiędzy strukturami wewnętrznymi a informacjami zewnętrznymi), nie jest wrodzona (nie rodzimy się ze strukturami, rodzimy się z odruchami), nie tworzy się a priori, nie kształtuje się w wyniku doświadczeń z przedmiotami, tworzy się pod wpływem równowagi, nie jest zespołem stałych cech ale stanowi system przekształceń (a nie stan) podlegających określonym dla danej reguły prawom. Nie jest finalnym osiągnięciem, jest ciągle osiągana (jest to ciąg przekształceń)
Podstawową formą struktury jest schemat.
Schemat - model wewnętrzny czynności, forma struktury poznawczej dzięki której jednostka może się przystosować do rzeczywistości i ją porządkować. Schematy w toku rozwoju zmieniają się.
Motorem rozwoju jednostki zdaniem Piadeta jest brak równowagi pomiędzy dotychczasowym doświadczeniem jednostki a aktualnym zadaniem (konflikt poznawczy gdy jednostka musi coś zrobić).
Zdaniem Piageta rozwój jest konstrukcją ciągłą, mimo iż mówi że rozwój przechodzi przez pełne stadia. Rozwój przechodzi przez etapy ale na każdy etapie kształtują się specyficzne struktury czyli kryterium wyróżnienia danego etapu w rozwoju jest zidentyfikowanie struktury. Struktury pojawiają się w niezmiennej kolejności, struktura wyższego rodzaju stanowi rozwinięcie struktury niższego rodzaju i w tym sensie rozwój jest konstrukcją ciągłą. W każdym stadium następuje kształtowanie się struktury i jej stabilizacja czyli każde stadium ma swój początek i koniec.
Rozwój przechodzi przez pewne etapy zmian rozwojowych (na każdym z tych etapów kształtują się określone struktury):
1. Okres inteligencji sensomotorycznej (do końca 2 roku życia) - kształtują się najprostsze struktury w postaci schematów czynnościowych (są to różne formy schematów czynnościowych, które ulegają przekształceniu w czasie rozwoju) Najpierw występują najprostsze schematy są to schematy czynnościowe pierwotne wywodzą się one z reakcji odruchowych organizmu (a więc z odruchu chwytnego wywodzi się schemat pytania, z odruchu ssania wywodzi się schemat ssania, itd.). Piaget uważa, że najlepszym przykładem organizowania pierwszych odruchów jest odruch ssania i wywodzący się z tego schemat ssania. Schemat czynnościowy pierwotny ok. 4 miesiąca życia przekształca się w schemat czynnościowy wtórny, powstaje dzięki temu, że dziecko kieruje swoje działanie na świat zewnętrzny, jest to wewnętrzny model działania na przedmiotach (może być np. schemat kołysania, pocierania itd.), wszystkie te schematy są realizowane niezależnie jeden od drugiego. Schematy wtórne powyżej 8 miesiąca koordynują się i powstają złożone schematy czynnościowe (skoordynowane schematy czynnościowe) w których jeden ze schematów nastawiony jest na cel a drugi na sposób osiągnięcia tego celu czyli jest związany ze środkiem czy ze środkami, które prowadzą do osiągnięcia celu.
Schemat czynnościowy jest więc systemem przekształceń schematów czynnościowych pierwotnych, wtórnych, i skoordynowanych.
Schematy czynnościowe są podstawą wyodrębnienia okresu inteligencji sensomotorycznej.
2. Okres wyobrażeń przedoperacyjnych (do 7 roku życia) - podstawowa struktura to schematy oglądowe (schematy oparte na percepcji) oraz schematy umysłowe. Schematy te są wyprowadzane ze schematów czynnościowych. Gdy dziecko ma skoordynowane schematy czynnościowe i stosuje różne schematy do jednego obiektu w ten sposób dziecko zdobywa wiedzę o przedmiocie np. o łyżce
Cała wiedza zdobyta w czasie eksplorowania przedmiotu zapisuje się w umyśle dziecka i dziecko pod koniec 2 roku życia może myśleć o łyżce nie widząc łyżki Jest to podstawa do tego żeby w okresie operacji wyobrażeń przedoperacyjnych żeby zastąpić np. łyżkę patyczkiem w zabawie
Schematy percepcyjne i umysłowe są podstawą do wyodrębnienia okresu wyobrażeń przedoperacyjnych.
W tym okresie powstają czynności umysłowe, które są podstawą ludzkiej inteligencji (szeregowanie, klasyfikowanie, przyporządkowywanie). Wszystko co zdobywany w okresie rozwoju inteligencji pozostaje w człowieku, nie tracimy tego.
3. Okres operacji konkretnych (do 11, 12 roku życia) - podstawowy schemat to operacje pierwszego rzędu, dla których charakterystyczne jest wykonywanie czynności umysłowych a więc realizowanie pewnych schematów operacyjnych na informacjach danych ale bez konieczności wykonywania konkretnych działań (np. dziecko może teraz klasyfikować nie wykonując konkretnych działań na klockach).
4. Okres operacji formalnych (do 15 roku życia) - powstają schematy operacji drugiego rzędu, mogą one być wykonywane na znakach, nie są potrzebne konkretne informacje, te operacje mają charakter bardzo abstrakcyjny a także mogą mieć postać hipotetyczną. Prawdopodobieństwo jest cechą charakterystyczną operacji drugiego rzędu.
Piaget uważał, że do końca 15 roku życia człowiek staje się logikiem ale badania pokazują, że tak się nie dzieje. Schematy operacji drugiego rzędu są opanowywane dużo później (niektórzy mówią, że w 17 roku życia inni, że w 20).
Gdy opanujemy schematy operacji drugiego rzędu rozwój intelektualny się nie kończy. Piaget mówi, że dalszy rozwój polega na tym, ze potrafimy rozwinąć nasze operacje w określeniu do dziedziny w której się specjalizujemy, możemy nie umieć stosować tych operacji do innego typu materiału.
1