GÓRNOŚLĄSKA WYŻSZA SZKOŁA

HANDLOWA W KATAWICACH

KATEDRA RACHUNKOWOŚCI I FINANSÓW

F I N A N S E

Temat 1

Wprowadzenie do zagadnień teorii nauki finansów

Omówienie tez służyć ma wprowadzeniu w podstawowe zagadnienia z zakresu nauki finansów, wyjaśnienie pojęć, terminów.

Tezy:

1. Etymologia terminu „finanse”

2. Znaczenie pojęcia finansów oraz nauki finansów,

3. Wyjaśnienie terminu gospodarki finansowej,

4. Charakterystyka polityki finansowej - cele, relacje w polityce finansowej w odniesieniu do podmiotów gospodarujących

5. Definicja zjawisk finansowych i umiejscowienie ich w całokształcie zjawisk ekonomicznych,

6. Klasyfikacja zjawisk finansowych w ujęciu przedmiotowym oraz podmiotowym

7. Mechanizm powiązań pomiędzy ogniwami finansów i systemu finansowego

- podmiotami gospodarczymi,

- finansami publicznymi,

- bankami,

- zakładami ubezpieczeniowymi oraz gospodarstwami domowymi,

8. Funkcje finansów w gospodarce.

Literatura:

[1] S.Owsiak: PODSTAWY NAUKI FIANSÓW, PWE, Warszawa 2002

[2] A.Majchrzycja-Guzowska: FINANSE I PRAWO FINANSOWE, PWN, Warszawa 1998

1. Etymologia terminu „finanse”

Termin „finanse” ma swoje korzenie w średniowiecznej łacinie. Wywodzi się od czasownika „finire”, które z czasem uległo przekształceniu w słowo „finare”. Następnie pojawiło się słowo „finatio”. Terminem tym określano orzeczenie sądowe kończące spór (finis). Treścią orzeczenia sądowego była m.in. należność finansowa, którą należało przekazać albo na rzecz innej osoby lub też związku publicznoprawnego a więc np. państwa. Zatem w wyniku orzeczenia sądowego przeprowadzono operacje pieniężne.

Pierwotnie termin „finanse” obejmował głównie zjawiska związane z finansami publicznymi, co wiązane było z nakładaniem i ściąganiem przez państwo podatków, ale także gromadzeniem dochodów z tytułu podatków oraz innych danin publicznych, zaciąganiem pożyczek przez państwo i - wreszcie wydatkowaniem środków finansowych przez władze publiczne.

2. Znaczenie pojęcia finansów oraz nauki finansów

Współcześnie „Finanse” to proces gromadzenia i rozdziału zasobów pieniężnych, bądź też ogół zjawisk pieniężnych powstających w związku z działalnością gospodarczą i społeczna człowieka.

W literaturze przeważa pogląd, iż do zjawisk finansowych zaliczamy tylko te zjawiska, w których występuje pieniądz w postaci przepływających strumieni pieniężnych. Zatem w zjawiskach finansowych pieniądz występuje w ruchu w konkretnej postaci: gotówki, wkładów bankowych, należności lub zobowiązań, pełniąc funkcje środka wymiany, środka płatniczego lub środka przechowywania wartości.

Finanse, a ściślej zjawiska finansowe, powstają zatem w ramach stosunków pieniężnych w ramach różnorodnych transakcji gospodarczych, których przedmiotem są dobra i usługi. Przedmiotem transakcji jest również sam pieniądz i jego surogaty, pochodne pieniądza (derywaty).

Niektórzy autorzy pod pojęciem Finansów” rozumieją „posługiwanie się pieniądzem” przez państwo, samorządy terytorialne i inne podmioty gospodarcze, gospodarstwa domowe i instytucje międzynarodowe. [L.Kurowski]

Natomiast „Nauka finansów” to nauka o zjawiskach i procesach pienięż.nych.

Przedmiotem nauki finansów jest badanie ruchu pieniądza, polegające na:

• jego tworzeniu - kreacji w systemie bankowym,

• cyrkulacji między różnymi podmiotami gospodarującymi,

• osiadanie w postaci oszczędności i rezerw pieniężnych.

Analizę ruchu pieniądza w nauce finansów nie ogranicza się jednak do samych zjawisk pieniężnych, lecz prowadzi się na tle i w relacji: produkcji, spożycia indywidualnego, zbiorowego, podziału, wymiany z zagranicą (czyli procesów realnych, inaczej rzeczowych)

Z powyższych powodów można stwierdzić pewne podobieństwo między przedmiotem nauki finansów, a przedmiotem makroekonomii. Różnica tkwi w stopniu szczegółowości analizy zjawisk pieniężnych. Makroekonomia bada globalne agregaty natomiast finanse czynni je kształtujące.

3. Wyjaśnienie terminu gospodarki finansowej

Gospodarka finansowa - jest pojęciem szerszym niż termin finanse. Obejmuje ona wszelkie formy działania w zakresie zjawisk pieniężnych:

1. przygotowanie przeprowadzenia wszelkiego rodzaju operacji pieniężnych (w tym ich planowanie)

2. faktyczna realizacja operacji pieniężnych - i w tej części gospodarka finansowa obejmuje w całości definicję finansów

3. ewidencja i analiza przebiegu operacji pieniężnych w przeszłości w celu wyciągnięcia wniosków co do dalszych działań w tym obszarze.

Najogólniej można ująć termin gospodarka finansowa jako gospodarowanie pieniądzem polegające na uzyskiwaniu przychodów, ponoszenie wydatków a także gromadzenie zasobów pieniężnych na pokrycie przyszłych wydatków. Z tak przedstawionego ujęcia wynika, iż mówić o gospodarce finansowej państwa ale także innych podmiotów.

Prowadzenie gospodarki finansowej wymaga stosowania określonych metod gospodarowania.

W zasadzie wyróżnić można dwie metody: a) bezzwrotną oraz b) zwrotną.

Metoda bezzwrotna polega na nieodpłatnym i bezzwrotnym wyposażeniu poszczególnych podmiotów w środki pieniężne i ma zastosowanie głównie do jednostek budżetowych, których działalność polega nie na produkcji, lecz na świadczeniu usług i to nieodpłatnie. Takimi dziedzinami są: oświata, nauka, kultura czy ochrona zdrowia.

Metoda zwrotna polega na tworzeniu, gromadzeniu i rozdzielania zasobów pieniężnych na czas oznaczony, z obowiązkiem ich zwrotu po upływie oznaczonego terminu. Typowym podmiotem jest przedsiębiorstwo, które pokrywa swoje wydatki głównie z uzyskanych przychodów ze sprzedaży wyrobów, towarów i usług.

4. Charakterystyka polityki finansowej - cele, relacje w polityce finansowej w odniesieniu do podmiotów gospodarujących

Polityka finansowa - to dokonywanie wyboru celów, które mają być osiągnięte w wyniku gospodarki finansowej a także metody i sposoby ich osiągnięcia. Inaczej można powiedzieć, że polityka finansowa to działalność podmiotu, który dąży do osiągnięcia określonych celów za pomocą narzędzi pieniężnych (finansowych).

Polityka finansowa jest w zasadzie domeną państwa z uwagi na pełną suwerenność co do kwestii finansowych, jak np. kreacja pieniądza, ustalanie wysokości stóp procentowych, stawek podatkowych, celnych, regulacja strumieni wymiany z zagranicą zarówno po stronie importu jak i eksportu. Zatem polityka finansowa państwa prowadzona jest w dwóch obszarach:

• monetarnym,

• fiskalnym.

W pierwszym przypadku odpowiedzialność państwa może mieć symboliczny charakter, gdyż bank centralny posiada w istotnym stopniu autonomię prowadzonej polityki monetarnej obsadzając jedynie władze monetarne, natomiast brak możliwości oddziaływania państwa na politykę monetarną, przez co bank centralny jest wyłączony z presji politycznej rządu.

W drugim przypadku widoczny jest już silny zakres oddziaływania, gdyż obszar ten jest wyłączną podporządkowany państwu, rozumianemu tu jako: władze stanowiące, wykonawcze itp.

Cele polityki finansowej w zasadzie nie mają bezpośredniego charakteru pieniężnego lecz są pochodnymi tychże celu. Może to być np. zdobycie dominującej pozycji na rynku, ekspansja na nowe rynki, czy poszerzenie działalności o nowe segmenty. Cele polityki finansowej jak i sama polityka finansowa zależy bowiem od podmiotu, który ją realizuje.

W przypadku państwa można wyróżnić cele uniwersalne jak np.:

• wzrost gospodarczy (przyrost PKB)

• tworzenie nowych miejsc pracy,

• stabilizacja gospodarki,

• wspieranie konkurencyjności gospodarki,

• zachowanie realnej wartości pieniądza (walka z inflacją),

• bezpieczeństwo wewnętrznego systemu finansowego,

• bezpieczeństwo zewnętrznego systemu finansowego.

Wskazana hierarchia celów nie jest przypadkowa, gdyż cele polityki finansowej państwa są społecznie użyteczne. Natomiast w ramach w ramach celów uniwersalnych można wskazać cele specyficzne, np. określa optymalne wielkości dla danego kraju i danego roku tempo wzrostu gospodarczego. W ramach walki z bezrobociem można dążyć do zróżnicowania struktury bezrobotnych: ograniczać liczbę bezrobotnych absolwentów szkół wyższych, czy też poszukiwanie specjalnych środków, instrumentów likwidujących wysokie bezrobocie w ogóle. Inaczej będzie wygląda polityka finansowa - cele w państwach z nadwyżką budżetową, a inaczej w państwach w wysokim deficytem, itp.

5. Definicja zjawisk finansowych i umiejscowienie ich w całokształcie zjawisk ekonomicznych

W najszerszym ujęciu finanse to zjawiska finansowe. Zjawiska te mogą być elementarne jak np. cena, kredyt, procent czy podatek, a także zjawiska złożone w których pieniądz nabiera cech dynamicznych czyli np. akt kupna-sprzedaży a więc powstał strumień pieniężny.

6. Klasyfikacja zjawisk finansowych

1. KRYTERIUM PRZEDMIOTOWE - następuje tu wyodrębnienie zjawisk finansowych bez względu na podmiot je realizujący.

1. Strumienie ekwiwalentne - następuje powiązanie wydatku pieniężnego ze strony jednego podmiotu ze wzajemnym świadczeniem ze strony drugiego. Strumienie te są regulowane przez mechanizmy rynkowe, jednak ich działanie jest zakłócane przez interwencyjne działanie państwa.

2. Strumienie redystrybucyjne (transfery) są to przepływy pieniężne bez wzajemnego świadczenia ze strony podmiotu który otrzymuje (jest beneficjentem) środki pieniężne od innego podmiotu. A więc będą to np..:

• stypendia,

• zasiłki, subwencje, dotacje,

• renty, emerytury

• podatki,

• opłaty (ale tylko te, które są cenopodatkiem bądź też opłatą lecz realizującą wszystkie cechy podatku), itp.

Strumienie te są regulowane przez akta normatywne, a te z kolei są pochodną systemu politycznego, gospodarczego czy społecznego obowiązującego w danym momencie w danym czasie.

3. Strumienie kredytowe, które są związane z akcją kredytową banków czy innych instytucji finansowych

Należy przy tym pamiętać, że udzielenie przez bank kredytu nie jest wydatkiem a spłata kredytu nie jest przychodem.

2. KYTERIUM PODMIOTOWE:

1. Finanse przedsiębiorstw,

2. Finanse ludności (gospodarstw domowych),

3. finanse publiczne

4. finanse banków i innych instytucji finansowych,

5. finanse ubezpieczeń.

Wskazane powyżej kryterium podmiotowe stanowi zarazem strukturę systemu finansowego państwa.

System finansowy to ogół norm prawnych oraz zespół instytucji finansowych, których zadaniem jest gromadzenie, dzielenie oraz wydatkowanie zasobów pieniężnych w państwie. Prawidłowe funkcjonowanie pomiędzy poszczególnymi ogniwami systemu uwarunkowane jest sprawnym obiegiem pieniądza pomiędzy poszczególnymi ogniwami systemu.

8. Funkcje finansów

Podstawową rzeczą, którą przy tej kwestii należy podkreślić to fakt iż w zasadzie nie można mówić o funkcjach finansów ogółem, gdyż trudno by wskazać funkcje, które w swej treści odpowiadałyby wszystkim ogniwom systemu finansowego w takim sam sposób.

Przy czym w literaturze wyróżnia się funkcje, które są niejednokrotnie przypisywane właśnie finansom, co w zasadzie jest błędne, gdyż ich wytłumaczenie odpowiada funkcjom ale tylko finansów publicznych.

Są to:

Funkcja alokacyjna

Funkcja redystrybucyjna

Funkcja stabilizacyjna, niekiedy wskazuje się jeszcze na funkcje informacyjną oraz kontrolną co w odpowiada raczej funkcjom budżetu czy podatków.

FUNNKCJA ALOKACYJNA

Alokacja oznacza rozmieszczenie czynników produkcji w różnych rodzajach działalności. W gospodarce rynkowej proces alokacji odbywa się za pośrednictwem finansów, czyli poprzez gromadzenie i wydatkowanie zasobów pieniężnych. Natomiast alokacja czynników produkcji odbywa się za pomocą mechanizmu rynkowego na zasadzie strumieni ekwiwalentnych. Jednak realizacja zadań społecznych państwa nie zawsze może być realizowana w drodze mechanizmu rynkowego. Wynika to ze specyfiki świadczonych usług (dóbr społecznych, publicznych). Alokacja określonych dóbr i usług realizowana przez państwo jest niezbędna z uwagi na następujące czynniki:

• zróżnicowanie dochodów w społeczeństwie,

• brak atrakcyjności świadczenia danych usług czy potrzeb dla kapitału prywatnego,

• brak jakichkolwiek możliwości urynkowienia z uwagi na dobro ogółu społeczeństwa, jak np. bezpieczeństwo wewnętrzne - policja, służby administracji państwowej, a także z uwagi na fakt, iż urynkowienie pewnych dóbr, czy usług mogłoby spowodować w konsekwencji likwidację pewnych świadczeń, które w ramach procesu alokacji przez państwo są one powszechnie dostępne np. oświetlenie ulic, czy też sprzątanie ulic, (odśnieżanie itp.)

FUNKCJA REDYTRYBUCYJNA

Dla alokacji dóbr publicznych i realizacji potrzeb publicznych państwo potrzebuje określonych środków finansowych. Wytwarzanie i dostarczanie określonych dóbr publicznych i społecznych wymaga w warunkach gospodarki pieniężnej - posiadania dochodów. Przy czym państwo nie wytwarza żadnego dochodu, stąd zmuszone jest sięgać do dochodów innych., wykorzystując atrybut władzy.

Redystrybucja dochodów jest realizowana w formie pieniężnej - przez system transferów dochodów (podatki). Z kolei władze publiczne w sposób bezpośredni, albo pośredni dokonują transferów na rzecz różnych podmiotów, w tym także podatników.

Transfery mogą być związane:

• z kontrświadczeniami, np. praca nauczyciela, lekarza, policjanta,

• mogą one nie być związane z kontrświadczeniem, a więc podatki,, emerytury, renty,

• transfery wewnątrz sektora publicznego, np. transfery z budżetu państwa do publicznych funduszy celowych, budżetów samorządowych itp.

• transfery o charakterze zwrotnym, czyli transfery pieniądza związane z zaciąganiem i spłacaniem przez państwo (samorządy) pożyczek.

Poza tym wyróżniamy jedno z ważniejszych kryteriów ich systematyki, czyli stosunek do wykorzystania PKB (dochodu narodowego), a więc:

1. transfery, których skutkiem są wydatki nabywcze podmiotów, na rzecz których transfery są dokonywane

2. transfery nie mające bezpośredniego związku z wykorzystaniem PKB.

Redystrybucyjna funkcja FP jest przedmiotem wielu kontrowersji, gdyż realizacja narusza interesy ekonomiczne jednych podmiotów, przysparzając korzyści innym. Stąd konieczne jest ustalenie jasnych kryteriów redystrybucji zasobów publicznych.

• Aspekt makroekonomiczny redystrybucji dochodów - dotyczy redystrybucji PKB, ogólnej struktury dochodów i wydatków realizowanych przez władzę publiczną w ramach redystrybucyjnej funkcji finansów publicznych W tym ujęciu redystrybucja przez swoje globalne rozmiary, wywołuje określony (pozytywny czy też negatywny) wpływ na całą gospodarkę, jej poszczególne działy, sektory, gałęzie, branże, regiony (aspekt przestrzenny).

• Społeczny aspekt redystrybucji dochodów - to analizowanie skutków tego rodzaju działalności państwa w odniesieniu do poszczególnych grup społecznych: emerytów, rencistów, pracowników sektora publicznego (tzw. budżetówki), grup zawodowych, sektora prywatnego itp.

W kat. ogólnych można zatem stwierdzić , że podstawowym kryterium redystryb. doch. w aspekcie makroekonomicznym jak i makrospołecznym jest taki zakres i taka jej struktura, które pozwalają w sposób niezakłócony funkcjonować gospodarce, a państwu wypełniać jego funkcje publiczne i społeczne. W rzeczywistości redystrybucja analizowana jest na podstawie szeregu licznych operacji finansowych, co rodzi wiele sprzeczności i konfliktów.

Aby zatem mogła być realizowana funkcja alokacyjna konieczne jest ponoszenie określonych ciężarów (wyrzeczeń) na rzecz ogółu. pojawia się zatem problem natury etycznej, jakie instrumenty zastosować aby nie naruszać w sposób rażący egzystencji i rozwoju poszczególnych jednostek? oraz jakie przyjąć kryterium sprawiedliwego (a tym samym efektywnego) rozłożenia ciężarów finansowania zadań publ. i społ. ?

W teorii ekonomii taką interpretację efektywności sformułował włoski ekonomista i socjolog Vilfredo PARETO. Wg niego efektywność jest osiągana wtedy, gdy sytuacja danej osoby (grupy osób) poprawi się nie powodując pogorszenia sytuacji innych osób. Warunkiem koniecznym realizacji koncepcji jest, aby krańcowa stopa substytucji dwóch towarów nabywanych przez każdą osobę odpowiadała krańcowej stopie transformacji czynników wytwórczych dla dobra A i B. Koncepcja Pareto w pewnych sytuacjach może być skuteczna, a mianowicie gdy przyjmie się, że mierzenie efektywności opiera się na krańcowych kosztach społecznych powstających przy wytwarzaniu każdego dobra. Problem komplikuje się, gdy wyjdziemy poza czysto techniczne ujęcie efektywności Pareto. W rzeczywistości okazuje się, ze społeczeństwo może preferować inną, nieefektywną alokację zasobów, opartą na zasadach równości, czy sprawiedliwości itp. W warunkach mechanizmu rynkowego spełnienie tych innych kryteriów jest nie możliwe , wymaga wówczas interwencji państwa i zastosowania mechanizmu administracyjnego.

Pojawia się również inny problem związany z mierzeniem „korzyści” i „strat”, które powstają w wyniku redystrybucji.

Korzyści obywatela z tytułu wydatku (podatku) poniesionych na rzecz wytworzenia dobra publicznego są trudno mierzalne. Podobnie jest z resztą ze stratami powstałymi w wyniku redystrybucji.

Podstawowy dylemat związany z redystrybucyjną funkcją FP sprowadza się do wyboru: czy w procesie dystrybucji i redystrybucji dochodów nadać priorytet efektywności gospodarowania, czy sprawiedliwości (równości). Pierwsze kryterium sprzyja aktywności gospodarczej, lepszemu wykorzystaniu zasobów, wyzwala motywację do pracy i powiększania dochodów. Działanie takie mogą jednak wywołać nadmierne zróżnicowanie dochodów - jeden z negatywnych aspektów działania mechanizmu rynkowego. nierówności te są zatem podstawą do interwencji - podatkowe -, i chociaż z punktu widzenia równości (sprawiedliwości) mogą być w pełni uzasadnione to pozostają w sprzeczności z efektywnością gospodarowania.

Ta sprzeczność między efektywnością a sprawiedliwością znajduje odzwierciedlenie na ogół w systemach podatkowych w zasadzie zdolności podatkowej. Sprowadza się to do tego, że stopień obciążenia danego podmiotu na rzecz zaspokojenia potrzeb publicznych i społecznych jest uzależniony od tego, jakimi dochodami, majątkiem dysponuje dana jednostka.

REDYSTRYBUCJA BUDŻETOWA

Redystrybucja budżetowa to dokonywanie zmian w strukturze dochodów poszczególnych grup obywateli i firm. Redystrybucja powoduje zazwyczaj zmniejszenie rozpiętości dochodowych w społeczeństwie i gospodarce. Temu celowi służą takie instrumenty finansowe jak:

• progresywne skale podatkowe, w wyniku czego osoby i firmy z wysokimi dochodami opłacają wyższe podatki,

• ulgi i zwolnienia podatkowe skierowane do uboższych warstw społeczeństwa,

• świadczenia emerytalno-rentowe oraz różnego typu zasiłki z pomocy społecznej,

• zasiłki rodzinne,

• stypendia,

• zasiłki dla bezrobotnych,

• dopłaty do wybranych towarów i usług,

• dotacje budżetowe dla firm znajdujących się w trudniej sytuacji ekonomicznej - np. bezpośrednie wypłaty lub dopłat kredytowych.

Niewidoczne świadczenia jako redystrybucja budżetowa

Większość ww form redystrybucji budżetowych realizowana jest przez dokonywanie wydatków. Wyjątek stanowi redystrybucja przez ulgi, zwolnienia podatkowe i odroczenia podatków. Przy czym są to tzw. niewidoczne formy redystrybucji, gdyż jedyny ich ślad jest w aktach personalnych podatnika - zeznaniach podatkowych osoby, która korzysta z danej preferencji podatkowej. Natomiast inne formy redystrybucji z budżetu są zarejestrowane w sprawozdaniach budżetowych. Stąd rezygnacja z pobrania całości czy też części należnych podatków (stanowiących dochód budżetu państwa) jest argumentem przemawiającym za ograniczeniem preferencji w systemie podatkowym.

Art.22 paragr. 2 Ordynacji podatkowej -organ podatkowy może, na wniosek podatnika, zaniechać w całości lub w części ustalania zobowiązania podatkowego oraz poboru podatku gdy pobranie podatku zagraża ważnym interesom podatnika, a w szczególności jego egzystencji. Takie jednak sformułowanie - dość ogólnikowe -otwiera duże możliwości interpretacyjne dla uznaniowych decyzji.

Ukryta redystrybucja

Jest ona realizowana poprzez dofinansowanie czy wręcz finansowanie ze środków publicznych wybranych usług świadczonych przez jednostki sektora publicznego. Wyjątkowość sprowadza się do tego, że następuje dofinansowanie osób korzystających z pewnych usług przez tych, którzy z tych usług nie korzystają.

Tolerowanie zaległości płatniczych

Jest akceptacja faktu, iż pewne pewni dłużnicy podatkowi , np. kopalnie, czy PKP nie wywiązują się ze swoich zobowiązań podatkowych, co stanowi swego rodzaju dotowanie.

Zagrożenia nadmiernej redystrybucji

Potrzeba realizacji redystrybucji budżetowej jest niekwestionowana: ogranicza ono ubóstwo, wspiera branże, których rozwój jest ważny czy nawet strategicznych dla gospodarki danego kraju, które to firmy (branże nie są w stanie samodzielnie utrzymać się na rynku czy też dostosować do zmieniających wymagań rynku).

Jeżeli jednak redystrybucja jest zbyt duża generuje to niebezpieczeństwa, np.

• utrzymywanie wysokich podatków,

• osłabienie motywacji do poszukiwania pracy i do zwiększenia wydajności pracy

• ograniczenie inwestycji oraz oszczędności.

FUNKCJA STABILIZACYJNA

Polega na oddziaływaniu za pomocą instrumentów polityki finansowej i monetarnej na:

• globalny popyt,

• wzrost gospodarczy,

• obniżanie bezrobocia - kreację nowych miejsc pracy,

• zapewnienie odpowiedniej siły nabywczej pieniądza,

• zachęcanie do oszczędzania, itp.

Natomiast główne instrumenty polityki stabilizacyjne państwa to podatki i wydatki budżetowe.

Przykładowe przepływy środków pieniężnych pomiędzy ogniwami systemu finansowego

2

1 1 2

13 10

14

3

8 9 11 15 5 4

6

7

Opis przepływów.

1. dofinansowanie wypłat emerytur i rent z budżetu państwa.

2. wpłaty do budżetu państwa należnych podatków(np. podatek dochodowy od osób prawnych

3. wpłaty do budżetu państwa należnego podatku od osób fizycznych.

4. prowadzenie przez banki rachunków bankowych,

5. udzielanie przez banki komercyjne podmiotom gospodarczym kredytów bankowych

6. prowadzenie przez banki rachunków ROR, gromadzenie oszczędności i lokat terminowych

7. udzielanie kredytów konsumpcyjnych

8. przyjmowanie składek na ubezpieczenia gospodarcze oraz wypłaty odszkodowań

9. wypłaty środków pieniężnych z tytułu ubezpieczeń społecznych

10. wypłaty wynagrodzeń pracownikom z tytułu świadczenia usług pracy

11. udzielanie przez banki komercyjne kredytów instytucjom ubezpieczeniowym

12. wpłaty składek na ubezpieczenie społeczne i ubezpieczenia gospodarcze

13. wpłaty z zysku NBP

14. udzielanie kredytów budżetowi państwa

15. prowadzenie przez NBP rachunków budżety państwa

GÓRNOŚLĄSKA WYŻSZA SZKOŁA

HANDLOWA W KATAWICACH

KATEDRA RACHUNKOWOŚCI I FINANSÓW

F I N A N S E

Temat 2

System bankowy - wprowadzenie do zagadnień bankowości

Omówienie tez służyć ma wprowadzeniu w podstawowe zagadnienia z zakresu bankowości, wyjaśnienie pojęć, terminów, zasad którymi kieruje się ustawodawca z polskim prawie bankowym.

Tezy:

1. Struktura obowiązujących powszechnie rozwiązań w zakresie organizacji systemu bankowego

2. Pojęcie banku

3. Funkcje banku

4. Zasady i tryb tworzenia banku

5. Rodzaje banków - podział banków ze względu na różne kryteria

6. Struktura polskiego systemu bankowego

7. Struktura NBP

8. Cel i funkcje NBP

9. Organa NBP - zadania

10. Środki oddziaływania NBP na podaż pieniądza oraz banki komercyjne (refinansowanie w polskim systemie

11. Nadzór Bankowy - rola, zadania, struktura organizacyjna

12. Bankowy Fundusz Gwarancyjny - rola, zadania, struktura organizacyjna

13. Operacje bankowe (czynne, bierne, pośredniczące)

14. System rozliczeń na rynku międzybankowym - WIBOR, WIBID, SYBIR, ELIXIR

15. Formy rozliczeń pieniężnych - gotówkowe, bezgotówkowe

16. Pieniądz i podaż pieniądza - pierwotna kreacja pieniądza, wtórna kreacja pieniądza, agregaty pieniężne (Mo, M1, M2.

Literatura:

Podstawowa:

[1] Red. W.L.Jaworski, Z.Zawadzka BANKOWOŚĆ, Poltext,Warszawa 2005

D.Korenik, S.Korenik, PODSTAWY FINANSÓW, PWN, Warszawa 2004

Uzupełaniająca

[2] Z.Dobosiewicz: BANKOWOŚĆ, PWN, Warszawa 2002

[3] S.Owsiak: PODSTAWY NAUKI FINANSÓW, PWE, Warszawa 2002

[4] A.Majchrzycka-Guzowska: FINANSE I PRAWO FINANSOWE, PWN, Warszawa 1998

[5] www.nbp.pl

1. Organizacja systemu bankowego

System bankowy w Polsce jest klasycznym modelem systemu bankowego tzn. dwuszczeblowym. W jego skład wchodzi; Bank Centralny (NBP) realizujący funkcję banku państwa, banku emisyjnego i banku banków oraz banki komercyjne świadczące usługi finansowe, których zakres jest określony przez specyfikę ich działalności.

NBP jako bank emisyjny - ma wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych w postaci banknotów i monet, które są prawnym środkiem płatniczym w Polsce. NBP ustala wzór, wartość nominalną banknotów, stop, próbę i wagę monety. Bank centralny czuwa nad zabezpieczeniem emisji, co oznacza, że nie może emitować „ tzw. pustego” pieniądza nie znajdującego pokrycia w towarach i usługach.

NBP jako bank państwa - zajmuje się obsługą i organizacją płatności zagranicznych, realizacją polityki państwa w odniesieniu do kursu walutowego, pośrednictwem w kupnie złota, dewiz, a także utrzymaniem rezerw międzynarodowych środków pieniężnych. NBP jest z jednej strony regulatorem obiegu pieniężnego wewnątrz kraju oraz równowagi bilansu płatniczego, a z drugiej bankiem państwa w zakresie udzielania kredytów dla rządu, obsługi długu państwowego oraz kasowej obsługi budżetu.

2. Pojęcie banku

Początki pośrednictwa finansowego wiążą się z działalnością średniowiecznych włoskich kupców zajmujących się wymianą pieniędzy. Sama nazwa „bank” pochodzi od włoskiego słowa banca oznaczającego kontuar, przy którym wymieniano pieniądze. Najstarsze banki nowożytne powstały w XVI w. w miastach włoskich, a następnie holenderskich.

W myśl ustawy z 31.011989r - Prawo Bankowe, bank jest osobą prawną utworzoną zgodnie z przepisami ustawy, działającą na podstawie zezwoleń uprawniających do wykonywania czynności bankowych obciążających ryzykiem środki powierzone pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym.

Przepisy bankowe Unii Europejskiej nie posługują się pojęciem banku, lecz instytucji kredytowej. Instytucja kredytowa jest to podmiot gospodarczy, którego działalność polega na przyjmowaniu wkładów lub innych środków zwrotnych oraz na udzielaniu kredytów na własny rachunek. (Pierwsza Dyrektywa Rady z dnia 12 grudnia 1977 r. nr 77/780/EWG w sprawie koordynacji przepisów prawnych, zarządzeń i postanowień administracyjnych dotyczących podejmowania i prowadzenia działalności przez instytucje kredytowe - OJ Nr L 322 z dnia 17 grudnia 1977 r.)

Pojęcie banku wydaje się zatem węższe niż instytucji kredytowej. Nie obejmuje ono bowiem innych jednostek uprawnionych do udzielania kredytów, jak np. spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych.

3. Funkcje banku

Banki są pośrednikami finansowymi, których zadaniem jest równoważenie popytu i podaży środków pieniężnych. Rolę banków można sprowadzić do trzech zasadniczych funkcji:

Podstawowe funkcje ekonomiczne:

• zaspokajanie za pomocą kredytu zapotrzebowania na środki pieniężne (funkcja kredytowa),

• skupianie wolnych środków (funkcja oszczędnościowa);

• obsługiwanie obiegu pieniężnego (funkcja rozliczeniowa).

Ponadto banki wykonują kasową obsługę budżetów, zaopatrują gospodarkę narodową w znaki pieniężne (funkcja emisyjna) oraz pośredniczą w rozliczeniach z zagranicą.

Funkcję emisyjną wykonują banki emisyjne ( a więc centralne), drugą zaś - bankowość komercyjna, przede wszystkim banki kredytowe i depozytowe.

4. Zasady i tryb tworzenia banków

Podstawową zasadą obowiązującą przy tworzeniu banków jest zasada licencjonowania działalności bankowej (czyli posiadanie przez bank odpowiednich kapitałów własnych oraz fachowość kadry zarządzającej. Licencjonowaniu podlega również utworzenie w kraju oddziału lub filii banku zagranicznego. W trakcie procedury zmierzającej do wydania licencji można bowiem dokonać weryfikacji:

• wielkości i jakości zgromadzonego kapitału własnego,

• fachowość osób mających zarządzać bankiem, oraz

• ocenić czy bank jest należycie przygotowany do wykonywania czynności bankowych z punktu widzenia jego wyposażenia oraz organizacji.

Tryb tworzenia banku, z wyjątkiem banku państwowego obejmuje dwa etapy:

1. wiąże się z uzyskaniem przez założycieli zezwolenia na utworzenie banku; po jego otrzymaniu może nastąpić zorganizowanie banku i jego rejestracja;

2. polega na uzyskaniu przez bank zezwolenia na podjęcie działalności operacyjnej.

Dopiero po otrzymaniu zezwolenia bank może rozpocząć wykonywanie czynności bankowych. Zgodnie z przepisami Prawa bankowego, oprócz wskazanych już wymagań o charakterze techniczno-organizacyjnym szczególne znaczenie mają zasady dotyczące funduszy własnych. Prawo bankowe wymaga, aby ich wielkość była dostosowana do rodzaju przewidywanych czynności bankowych i rozmiarów zamierzonej działalności. Ponadto jeden z założycieli lub grupa założycieli powiązanych kapitałowo nie może wnieść więcej niż połowę kapitału założycielskiego. Wyjątek dotyczy banku krajowego lub zagranicznego, który może samodzielnie założyć innych bank, a tym samym wnieść cały kapitał założycielski. Kapitał założycielski nie może pochodzić z pożyczki, kr4edytu lub ze źródeł nieudokumentowanych.

Stosownie do standardów Unii Europejskiej, również w polskich realiach ustanowiono minimalny poziom kapitału założycielskiego ; odpowiada on równowartości 5 000 000 euro, jest on wnoszony w złotych wg kursu NBP. Przy czym na mocy uchwały upoważniono Komisję Nadzoru Bankowego do określenia niższego poziomu minimalnego kapitału założycielskiego dla banków spółdzielczych - jest równowartość 1 000 000 euro. Osiągnięcie tychże poziomów ustano dla banków spółdzielczych do 2010 r.

Kapitał założycielski może być także wnoszony przez założycieli w postaci wyposażenia i nieruchomości, jeżeli będą one przydatne w prowadzeniu działalności bankowej. Wartość wnoszonych wkładów nie może przekroczyć 15% kapitału założycielskiego.

Zezwolenie na utworzenie banku wydaje Komisja Nadzoru Bankowego. W przypadku banków zagranicznych oraz spółdzielczych wydanie zezwolenia wymaga uzgodnienia z Ministerstwem Finansów.

1. Rodzaje banków

Ze względu na podmiot własności; - państwowe i prywatne.

Ze względu na formę organizacyjną; - banki o statucie specjalnym, b. państwowe, b. banki w formie spółek akcyjnych, i spółdzielcze.

Ze względu na formy udzielanych kredytów; banki. kredytu długoterminowego i krótkoterminowego.

Ze względu na zasięg (terytorium) występowania; b. ogólnokrajowe regionalne i lokalne.

Ze względu na rodzaj obsługiwanej klienteli oraz operacji wykonywanych przez banki- retail banks jako banki detaliczne i wholesale banks jako banki hurtowe. Pojęcia te mogą być przypisane bankom, w których dany rodzaj działalności jest dominujący i nie zależy od wielkości banku;

Ze względu na wykonywane czynności wyróżniamy:

• banki emisyjne (bank centralny), są podstawą każdego systemu bankowego, działają jako jednostki państwowe albo podporządkowane państwu; są one bankami banków, refinansując kredyty udzielane przez inne banki oraz prowadząc ich rachunki gromadzące pieniądz rezerwowy; banki te prowadzą rachunki rządowe (budżetowe), wykonują operacje finansowe zlecone przez organy rządowe, a także udzielają państwu kredytów;

• banki komercyjne (kredytowe, depozytowe), banki te zajmują się przede wszystkim przyjmowaniem depozytów i kreowaniem wkładów w postaci udzielania kredytów oraz dokonywaniem na ich podstawie rozliczeń bezgotówkowych; tradycyjnie udzielają one przde wszystkim kredytów krótkoterminowych, ale obecnie także średnio- i krótkoterminowych; ponadto banki komercyjne wykonują na zlecenie klienta różne operacje pośredniczące (komisowe) i świadczą inne usługi bankowe,

• banki rozwojowe; - banki kredytu długo i średnioterminowego zw. też b. inwestycyjnymi, hipotecznymi, gromadzą środki o charakterze długoterminowym, emitują obligacje i listy zastawne, a także przyjmują wkłady długoterminowe; wykorzystują zgromadzone środki udzielają kredytów długo- i średnioterminowych oraz pośredniczą w przetwarzaniu zasobów pieniężnych na kapitał rzeczowy; banki te mają swój współudział w tworzeniu nowych przedsiębiorstw lub w rozbudowie istniejących;

• banki i kasy oszczędnościowe, gromadzą rozproszone oszczędności indywidualne i najczęściej udzielają na ich podstawie kredytów (w tym kredytów konsumcyjnych) lub korzystnie lokują gromadzone zasoby, często banki te działają w powiązaniu z urzędami pocztowymi, które dysponują gęstą siecią placówek;

• banki specjalne, finansują wykonywanie specjalnych zadań, wymagających szczególnego rodzaju fachowej obsługi bankowej; można do nich zaliczyć np. banki obsługujące handel zagraniczny, a nawet jego obszary wydzielone przedmiotowo lub geograficznie, specjalistyczny charakter banki budownictwa mieszkaniowego, finansujące określone gałęzie gospodarcze, obsługujące giełdy itp.

• banki spółdzielcze, ze względu na formę własności i ekonomiczną treść działalności, tworzą wyodrębnioną grupę banków, są to małe lokalne banki, działające samodzielnie na zasadach spółdzielczych, łączą się w związki regionalne i krajowe będące ich centralami rozliczeniowymi i finansowymi.

W skład polskiego systemu bankowego wchodzą następujące banki:

1. NBP jako bank centralny,

2. Powszechna Kasa Oszczędności - bank państwowy o zasięgu ogólnokrajowym

3. Kredytowe banki komercyjne i akcyjne bez ograniczenia podmiotowego i terytorialnego zakresu działania

4. Banki spółdzielcze działające na zasadach komercyjnych

5. Wyspecjalizowane banki w formie spółek akcyjnych do obsługi określonych przedsięwzięć (BGŻ, Bank Handlowy S.A. obsługujący przedsiębiorstwa przemysłowe, usługowe i handlowe zaangażowane we współpracę z zagranicą;

6. Inne banki, np. komunalne,

7. Banki tworzone przez osoby zagraniczne lub z udziałem osób zagranicznych,

8. Banki prywatne.

W strukturze jednostek świadczących usługi bankowe ważna rolę spełniają placówki pocztowe, obsługujące obrót oszczędnościowy i czekowy.

NBP

Zgodnie z ustawą z dn. 29. 08. 1997 (Dz. U.nr 140, poz 938) NBP jest bankiem Centralnym RP posiada osobowość prawną.

1. Podstawowym celem NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu cen, przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej rządu, o ile nie zakłóca to podstawowego celu

• Organami NBP są:

1. Prezes NBP - powoływany jest przez Sejm na wniosek Prezydenta RP na okres 6 lat nie dłużej niż dwie kolejne kadencje. Przewodniczy RPP (Rada Polityki Pieniężnej), Zarządowi NBP, Komisji Nadzoru Bankowego oraz reprezentuje NBP na zewnątrz . Reprezentuje interesy Rzeczypospolitej Polskiej w międzynarodowych instytucjach finansowych i bankowych. Uczestniczy w posiedzeniach Sejmu i Rady Ministrów.

2. RPP - ustala corocznie założenia polityki pieniężnej i przedkłada je do wiadomości Sejmowi równocześnie z przedłożeniem przez Radę Ministrów projektu ustawy budżetowej. W szczególności, zgodnie z kierunkami polityki pieniężnej, RPP:

• ustala wysokość stóp procentowych NBP,

• ustala zasady i stopy rezerwy obowiązkowej banków,

• określa górne granice zobowiązań wynikających z zaciągania przez NBP pożyczek i kredytów w zagranicznych instytucjach bankowych i finansowych,

• zatwierdza plan finansowy NBP oraz sprawozdania z działalności NBP,

• ustala zasady operacji otwartego rynku.

• przyjmuje roczne sprawozdanie finansowe NBP.

W skład RPP wchodzą przewodniczący Rady, którym jest Prezes NBP,

9 członków powoływanych w równej liczbie przez Prezydenta RP, Sejm i Senat spośród specjalistów z zakresu finansów. Członkowie powoływani są na 6 lat. Bezpartyjni, nie prowadzący żadnej działalności zarobkowej lub publicznej, poza pracą naukowa, dydaktyczną lub twórczością autorską.

3. Zarząd NBP - kieruje działalnością NBP ; skład Prezes NBP, 6-8 członków Zarządu w tym dwóch wiceprezesów NBP.

Zadania to m.in.:

• realizowanie zadań z zakresu polityki pieniężnej,

• ocena funkcjonowania systemu bankowego,

• nadzorowanie operacji otwartego rynku

• uchwalania planu działalności i planu finansowego NBP. Itp.

DZIAŁALNOŚĆ NBP

Narodowy Bank Polski jest bankiem centralnym Rzeczypospolitej Polskiej. Jego zadania są określone w Konstytucji RP, ustawie o Narodowym Banku Polskim i ustawie Prawo bankowe. Podstawowym celem działalności NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu cen. Zgodnie z opracowaną przez Radę Polityki Pieniężnej Strategią Polityki Pieniężnej po 2003 roku, celem NBP jest ustabilizowanie inflacji na poziomie 2,5% z dopuszczalnym przedziałem wahań +/- 1 punkt procentowy.

Do głównych obszarów działalności NBP należą:

• polityka pieniężna,

• działalność emisyjna,

• wykonywanie nadzoru bankowego,

• działania na rzecz systemu płatniczego,

• zarządzanie rezerwami dewizowymi,

• działalność edukacyjna i informacyjna,

• obsługa Skarbu Państwa.

• W najbliższych latach największy wpływ na realizację zadań NBP będą miały procesy integracji europejskiej, w tym starania o przystąpienie Polski do strefy euro. W celu właściwego przygotowania się do przyjęcia euro NBP będzie dążył do spełnienia wymagań nałożonych na banki centralne państw, które już wprowadziły wspólną walutę. NBP będzie się starał uzyskać pozycję znaczącego ośrodka naukowego w zakresie

• Narodowy Bank Polski odpowiada za stabilność narodowego pieniądza. Wypełniając ten konstytucyjny obowiązek, NBP opracowuje i realizuje strategię polityki pieniężnej oraz - uchwala corocznie - założenia polityki pieniężnej.

• Poprzez zarządzanie rezerwami dewizowymi zapewnia odpowiedni poziom bezpieczeństwa finansowego państwa. Dzięki emisji znaków pieniężnych zabezpiecza płynność obrotu gotówkowego.

• Ważnym celem NBP jest dbałość o stabilność systemu finansowego. Realizując ten cel, Komisja Nadzoru Bankowego oraz - działający w strukturze NBP - Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego przede wszystkim sprawują nadzór nad bankami i zapewniają bezpieczeństwo środków powierzonych bankom. W ramach pełnionych funkcji nadzorczych i regulacyjnych NBP dba o płynność, sprawność i bezpieczeństwo systemu płatniczego. Przyczynia się również do rozwoju bezpiecznej infrastruktury rynku finansowego.

FUNKCJE BANKU CENTRALNEGO

W rozwiniętej gospodarce rynkowej bank centralny odgrywa zasadniczą rolę. Pełni on trzy podstawowe funkcje, jako: Bank emisyjny. NBP ma wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych będących prawnym środkiem płatniczym w Polsce. Narodowy Bank Polski określa wielkość ich emisji oraz moment wprowadzenia do obiegu, za którego płynność odpowiada. Ponadto, organizuje obieg pieniężny i reguluje ilość pieniądza w obiegu. Bank banków. NBP pełni w stosunku do banków funkcje regulacyjne, które mają na celu zapewnienie bezpieczeństwa depozytów zgromadzonych w bankach oraz stabilności sektora bankowego. Organizuje system rozliczeń pieniężnych, prowadzi bieżące rozrachunki międzybankowe i aktywnie uczestniczy w międzybankowym rynku pieniężnym. Narodowy Bank Polski jest odpowiedzialny za stabilność i bezpieczeństwo całego systemu bankowego. Pełniąc funkcję banku banków, sprawuje kontrolę nad działalnością banków, a w szczególności nad przestrzeganiem przepisów prawa bankowego. Ponadto NBP nadzoruje systemy płatności w Polsce. Centralny bank państwa. NBP prowadzi obsługę bankową budżetu państwa, prowadzi rachunki bankowe rządu i centralnych instytucji państwowych, państwowych funduszy celowych i państwowych jednostek budżetowych oraz realizuje ich zlecenia płatnicze.

POLITYKA PIENIĘŻNA

Od 1999 r. w realizacji polityki pieniężnej wykorzystuje się strategię bezpośredniego celu inflacyjnego. W jej ramach Rada Polityki Pieniężnej określa cel inflacyjny, a następnie dostosowuje poziom podstawowych stóp procentowych NBP tak, by maksymalizować prawdopodobieństwo osiągnięcia tego celu. Od początku 2004 r. Narodowy Bank Polski realizuje ciągły cel inflacyjny na poziomie 2,5% z dopuszczalnym przedziałem wahań +/- 1 punkt procentowy. NBP utrzymuje poziom stóp procentowych spójny z realizowanym celem inflacyjnym, wpływając na wysokość nominalnych krótkoterminowych stóp procentowych rynku pieniężnego. Stopy rynku pieniężnego mają wpływ na oprocentowanie kredytów i depozytów w bankach komercyjnych, a co za tym idzie na rozmiary kredytu, popyt w gospodarce i stopę inflacji. Wykorzystywany przez NBP zestaw instrumentów polityki pieniężnej pozwala na kształtowanie rynkowych stóp procentowych. Instrumenty te obejmują: operacje otwartego rynku, rezerwę obowiązkową oraz operacje depozytowo-kredytowe. Operacje otwartego rynku Operacje otwartego rynku to transakcje dokonywane z inicjatywy banku centralnego z bankami komercyjnymi. Obejmują one warunkową i bezwarunkową sprzedaż lub kupno papierów wartościowych lub dewiz, a także emisje własnych papierów dłużnych banku centralnego. Operacje otwartego rynku równoważą popyt i podaż środków utrzymywanych przez banki komercyjne w banku centralnym. Dzięki temu bank centralny wpływa na poziom krótkoterminowych stóp procentowych na rynku międzybankowym. Obecnie operacje otwartego rynku przeprowadzane przez Narodowy Bank Polski polegają na emisji własnych papierów dłużnych (7-dniowych bonów pieniężnych), których minimalna rentowność jest równa stopie referencyjnej wyznaczonej przez Radę Polityki Pieniężnej. Rezerwa obowiązkowa Bank centralny nakłada na banki obowiązek utrzymywania rezerwy obowiązkowej. Rezerwa ma na celu łagodzenie wpływu bieżących zmian płynności sektora bankowego na stopy procentowe na rynku międzybankowym. Służy również ograniczaniu nadpłynności banków. Rezerwą obowiązkową jest wyrażona w złotych część środków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach bankowych i uzyskanych ze sprzedaży papierów wartościowych oraz innych środków przyjętych przez banki, podlegających zwrotowi, z wyjątkiem środków przyjętych od innego banku krajowego, a także pozyskanych z zagranicy na co najmniej 2 lata. Rezerwa obowiązkowa utrzymywana jest na rachunkach w NBP. Wysokość stopy rezerwy obowiązkowej ustala Rada Polityki Pieniężnej. Od 31 października 2003 r. stopa rezerwy obowiązkowej wynosi 3,5% dla wszystkich rodzajów depozytów. Od 30 września 2003 r. wszystkie banki pomniejszają naliczoną rezerwę obowiązkową o równowartość 500 tys. euro. Środki rezerwy obowiązkowej od 1 maja 2004 r. są oprocentowane. Zasady polityki kursowej Od 12 kwietnia 2000 r. kurs złotego jest kursem płynnym i nie podlega żadnym ograniczeniom. Bank centralny nie stawia sobie za cel określenia z góry poziomu kursu złotego do innych walut. Zastrzega sobie jednak prawo do interwencji, o ile uzna je za konieczne do realizacji celu inflacyjnego. Wstępując do Unii Europejskiej, Polska zobowiązała się, że przystąpi do strefy euro. W przyszłości złoty zostanie zatem zastąpiony wspólną walutą europejską, a politykę pieniężną będzie kształtował Europejski Bank Centralny. Jednym z warunków przystąpienia do strefy euro jest spełnienie kryterium stabilności kursu walutowego. Dlatego w okresie poprzedzającym przyjęcie euro kurs złotego do euro zostanie, na co najmniej dwa lata, usztywniony w ramach systemu kursowego ERM II (ang. Exchange Rate Mechanism II). Oznacza to, że w tym czasie Narodowy Bank Polski będzie utrzymywał rynkowy kurs złotego wobec euro w przedziale dopuszczalnych wahań w stosunku do ustalonego kursu centralnego. Operacje kredytowo-depozytowe W przypadku prowadzenia przez NBP podstawowych operacji otwartego rynku z 7-dniowym terminem zapadalności może dochodzić do znacznych wahań najkrótszych, zwłaszcza jednodniowych, stóp rynku międzybankowego. Łagodzeniu tych wahań służą operacje kredytowo-depozytowe, prowadzone z bankami komercyjnymi z ich inicjatywy: kredyt lombardowy oraz lokaty terminowe banków w NBP (depozyt na koniec dnia). Operacje kredytowo-depozytowe NBP wpływają na wysokość stóp procentowych na rynku pieniężnym, których górną granicę stanowi oprocentowanie kredytu lombardowego, a dolną - oprocentowanie depozytu w NBP. NBP udziela bankom kredytu lombardowego pod zastaw skarbowych papierów wartościowych. Kredyt ten umożliwia im pokrywanie krótkookresowych niedoborów płynności. Udzielany jest na następujących zasadach: zastawem są skarbowe papiery wartościowe, a wysokość kredytu nie może przekroczyć 80% ich wartości nominalnej, termin spłaty kredytu przypada w następnym dniu operacyjnym po dniu jego udzielenia, warunkiem udzielenia kredytu jest uprzednia spłata wcześniej zaciągniętego kredytu. Narodowy Bank Polski oferuje też bankom możliwość składania krótkookresowego (jednodniowego) depozytu w banku centralnym. Lokaty przyjmowane są do końca dnia operacyjnego, a zwrot kwoty depozytu wraz z należnymi odsetkami następuje w kolejnym dniu operacyjnym. Lokaty są oprocentowane według stopy zmiennej ustalanej przez Radę Polityki Pieniężnej (stopy depozytowej). Lokaty terminowe w NBP pozwalają bankom komercyjnym na zagospodarowanie nadwyżek płynnych środków. W efekcie przeciwdziałają spadkowi krótkookresowych stóp na rynku międzybankowym poniżej stopy depozytowej.

NADZÓR BANKOWY

NADZÓR BANKOWY

Instytucja NB została wymuszona przez wielki kryzys gospodarczy w latach 1930-1934.Spowodował on zamrożenie aktywów wielu banków i ich niewypłacalność oraz upadłość , co naraziło klientów banków na poważne straty Bankructwo uderza w duże grupy ludności oraz destabilizuje system finansowy oraz obniża zaufanie do instytucji finansowych w państwie.

Prawdopodobieństwo zaistnienia takiego zjawiska wymusiło w systemach bankowych, funkcjonujących w gospodarkach rynkowych ustanowienie w interesie klientów - zawodowej publicznej kontroli banków. NB koncentruje się na dwóch sprawach;

- kontroli zjawisk ekonomicznych które mogą zagrażać bezpieczeństwu powierzonych kapitałów

- kontroli możliwości zaistnienia niekorzystnych sytuacji finansowych banków .

Bezpieczeństwo wkładów i lokat zgromadzonych w bankach jest ściśle uzależnione od bezpieczeństwa operacji bankowych, jak również od stosowania przez poszczególne banki założeń polityki pieniężnej określanych przez bank centralny. W myśl nowego prawa bankowego w Polsce nadzór nad bankami pełni Komisja Nadzoru Bankowego. W skład Komisji Nadzoru Bankowego wchodzą; (Zgodnie z art. 77 ust. 2 ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym do 31 grudnia 2007 roku Komisja Nadzoru Bankowego:

• Przewodniczący Komisji - Prezes NBP

• Zastępca Przewodniczącego - Minister Finansów (lub delegowany przez niego

Sekretarz lub podsekretarz stanu w Ministerstwie Finansów

• przedstawiciel prezydenta RP.

• Prezes Zarządu Bankowego Funduszu Gwarancyjnego

• Przewodniczący Komisji Papierów Wartościowych i Giełd

• Przedstawiciel Ministra Finansów

• Generalny Inspektor Nadzoru Bankowego.

Organem wykonawczym KNB jest Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego.

Do kompetencji KNB należy:

- udzielanie zezwoleń na utworzenie banku

- zawieszanie działalności banku i wnioskowanie o jego upadłość

- nakładanie kar

- badanie wypłacalności , płynności płatniczej i wyników ekonomicznych

- badanie zgodności udzielanych kredytów ,pożyczek , poręczeń, gwarancji bankowych z

obowiązującymi przepisami

- badanie zabezpieczenia i terminowości spłaty kredytów i pożyczek

- badanie stosowanego oprocentowania pożyczek i kredytów oraz rachunków bankowych

- dokonywanie sytuacji finansowej banków.

Głównym celem nadzoru bankowego jest zapewnienie bezpieczeństwa depozytów zgromadzonych w bankach oraz stabilności sektora bankowego. Nadzór nad działalnością banków sprawuje Komisja Nadzoru Bankowego oraz jej organ wykonawczy - Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego. Cele i zadania nadzoru są realizowane poprzez prowadzenie polityki nadzorczej (w tym polityki licencyjnej) oraz sprawowanie nadzoru analitycznego i inspekcyjnego nad sektorem bankowym. W ramach polityki nadzorczej tworzone są regulacje prawne, których celem jest zapewnienie, aby banki stosowały się do norm bezpiecznego funkcjonowania. Regulacje te odnoszą się przede wszystkim do poziomu kapitału i płynności banków, jakości kredytów i pożyczek oraz tworzenia rezerw. Stosowane obecnie regulacje są w pełni dostosowane do wymogów Unii Europejskiej. Polityka licencyjna polega na określaniu warunków dokonywania inwestycji kapitałowych w sektorze bankowym przy zapewnieniu właściwego pochodzenia kapitału oraz rozpatrywaniu wniosków dotyczących prowadzenia działalności operacyjnej przez banki, oddziały i przedstawicielstwa banków zagranicznych w Polsce. Stała analiza sektora bankowego oraz poszczególnych banków zapewnia bezpieczeństwo całego systemu. W ramach analiz kompleksowych oceniane są m.in. sytuacja sektora bankowego oraz wpływ polityki pieniężnej, podatkowej i nadzorczej na sektor bankowy. Nadzór inspekcyjny nad działalnością banków polega na analizie i ocenie ryzyka oraz przestrzegania przez banki norm bezpiecznego funkcjonowania. Nadzór bankowy czuwa też nad sprawnym przebiegiem restrukturyzacji i uzdrowieniem sytuacji banków realizujących programy naprawcze. Po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej weszły w życie przepisy normujące zasady podejmowania i prowadzenia działalności na terenie Polski przez instytucje kredytowe mające siedzibę w innych krajach Unii. Obowiązuje zasada jednej licencji. Oznacza to, że bank albo instytucja kredytowa mający licencję wydaną w jednym z krajów UE może podjąć działalność na terenie wszystkich państw Unii, po zawiadomieniu kraju, na którego terenie będzie jego placówka.

Komisja Nadzoru Bankowego przede wszystkim sprawuje nadzór nad działalnością banków. Organem wykonawczym Komisji, realizującym i koordynującym decyzje oraz określone przez nią zadania jest, wydzielony organizacyjnie w strukturze NBP, Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego.

DZIAŁANIA NA RZECZ SYSTEMU PŁATNICZEGO

System płatniczy umożliwia przepływ środków finansowych w kraju. Działania Narodowego Banku Polskiego w tym zakresie polegają na organizowaniu rozliczeń pieniężnych w gospodarce - zarówno między osobami fizycznymi, jak i podmiotami gospodarczymi. Do najważniejszych działań należą: organizowanie rozliczeń pieniężnych, działania regulacyjne, nadzór nad systemami płatności oraz systemami rozrachunku papierów wartościowych. NBP prowadzi system płatności SORBNET, obejmujący rachunki bieżące banków. Umożliwia on szybki i nieodwołalny rozrachunek transakcji dokonywanych na rynkach międzybankowych. W tym systemie dokonuje się też rozrachunku zleceń płatniczych obsługiwanych przez pośredników rozliczeniowych, takich jak Krajowa Izba Rozliczeniowa SA oraz Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych SA. Podstawowym celem nadzoru nad krajowymi systemami płatności jest zapewnienie ich sprawnego i bezpiecznego funkcjonowania. NBP wydaje zezwolenia na uruchamianie nowych systemów płatności, ocenia zasady działania poszczególnych systemów, zbiera dane statystyczne, a także wydaje zalecenia w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości, stwarzających ryzyko dla określonego systemu. NBP współpracuje również z Komisją Papierów Wartościowych i Giełd w kwestiach związanych z nadzorem nad systemami rozrachunku papierów wartościowych. W związku z wejściem Polski do Unii Europejskiej NBP uruchomił nowy system SORBNET-EURO do obsługi rachunków bieżących banków w euro. Umożliwia on również obsługę płatności pomiędzy bankami polskimi a bankami z krajów Unii Europejskiej. System SORBNET-EURO pozwala także na rozrachunek zleceń płatniczych, które obsługiwane są przez Krajową Izbę Rozliczeniową SA w nowym systemie obsługi płatności detalicznych w euro (EURO-ELIXIR).

ZARZĄDZANIE REZERWAMI DEWIZOWYMI

Rezerwy dewizowe zapewniają pełną wymienialność złotego, pozwalają na dokonywanie płatności wynikających ze zobowiązań międzynarodowych państwa i wzmacniają wiarygodność finansową kraju. Rezerwy są utrzymywane w walutach obcych oraz złocie. W inwestowaniu rezerw na międzynarodowych rynkach finansowych NBP kieruje się: bezpieczeństwem inwestowanych środków, płynnością rezerw, dochodowością rezerw przy nieprzekraczaniu dopuszczalnego stopnia ryzyka. NBP inwestuje przede wszystkim w papiery wartościowe emitowane przez rządy i międzynarodowe instytucje finansowe, a także lokuje rezerwy w bankach. Dobór inwestycji zapewnia dostępność środków dewizowych zgodnie z ich przewidywanym wykorzystaniem oraz możliwością wystąpienia sytuacji nadzwyczajnych. Na maksymalizację dochodu z rezerw walutowych istotny wpływ ma jakość zarządzania ryzykiem związanym ze zmianami kursu walutowego oraz stopy procentowej i płynności. Uczestnictwo NBP w Europejskim Systemie Banków Centralnych wiąże się z koniecznością wniesienia przez NBP stosownego wkładu do kapitału Europejskiego Banku Centralnego. Po wejściu Polski do Unii Gospodarczej i Walutowej i przyjęciu euro NBP wniesie wkład do rezerw dewizowych EBC. Narodowy Bank Polski będzie nadal zarządzał własnymi rezerwami, natomiast w odniesieniu do rezerw EBC będzie pełnił funkcję agenta i dokonywał transakcji na rzecz EBC i w jego imieniu.

OBSŁUGA SKARBU PAŃSTWA

Narodowy Bank Polski prowadzi obsługę bankową budżetu państwa w zakresie określonym w ustawie o finansach publicznych. NBP prowadzi m.in.: centralny rachunek bieżący budżetu państwa, rachunki bieżące państwowych jednostek budżetowych, urzędów skarbowych i państwowych funduszy celowych. Od 2002 r. Narodowy Bank Polski wprowadza u posiadaczy rachunków w NBP system Bankowości Elektronicznej enbepe, który zapewnia klientom stały dostęp do rachunków bankowych i pozwala na ograniczenie kosztów związanych z wykonywaniem operacji. Od 2002 r. NBP prowadzi także prace związane z przygotowaniem i wprowadzeniem Zintegrowanego Systemu Księgowego, który dostosowuje oprogramowanie operacyjno-księgowe oraz ewidencyjno-zarządcze do wymagań współczesnej rachunkowości oraz zasad współpracy NBP z Europejskim Bankiem Centralnym. Od momentu przystąpienia do Unii Europejskiej NBP prowadzi rachunki bankowe przeznaczone do obsługi środków finansowych przekazywanych z funduszy unijnych oraz środków Unii z tytułu składki członkowskiej Polski.

2. Środki oddziaływania NBP na banki komercyjne (podaż pieniądza):

A) Refinansowanie w polskim systemie bankowym

NBP jako bank centralny udziela kredytów pozostałym bankom; W polskim systemie bankowym kredyt refinansowy może mieć formę;

• kredytu refinansowego

{Kredyt refinansowy jest to kredyt dla banku legitymującego się zdolnością do spłaty kredytu wraz z odsetkami w terminach określonych w umowie kredytowej. NBP może udzielić kredytu refinansowego także bankowi dla realizacji programu postępowania naprawczego banku. Podstawowe formy refinansowania banków to:

• kredytu redyskontowego

Udzielany w sytuacji gdy banki handlowe wyczerpią swoje możliwości zwiększania kredytu ponieważ ich rezerwy kasowe osiągną zbyt niski poziom w stosunku do depozytów. Powiększanie rezerw kasowych następuje poprzez operacje redyskontowe w banku centralnym części posiadanych w swoich aktywach weksli handlowych. Tzn. bank komercyjny odsprzedaje do banku centralnego zdyskontowanych przez bank komercyjny weksli, których termin płatności (wykupu) jeszcze nie upłynął. NBP przyjmuje do redyskonta weksle, które spełniają następujące warunki:

• odpowiadają wymogom prawa wekslowego,

• pochodzą z obrotu gospodarczego,

• mają uiszczona opłatę skarbową,

• są podpisane przez wystawców i akceptantów,

• których termin płatności upływa nie później niż za 3 m-ce od daty przyjęcia do redyskonta i nie wcześniej niż to potrzebne aby zawiadomić dłużnika w przeddzień terminu płatności,

• mają termin płatności w określonym dniu,

• są płatne w oddziałach banków, gdzie dłużnicy mają rachunki,

• są opatrzone bezwarunkowym akceptem trasata, obejmującym całą sumę wekslową,

• są opatrzone indeksem otwartym banku, który weksel zdyskontował,

• są bez poprawek, określeń, ograniczeń,

• są podpisane czytelnie.

• kredytu refinansowego pod zastaw określonych papierów wartościowych zwykle do wysokości 75% ich nominalnej wartości -kredyt lombardowy. Banki korzystają z tego rodzaju kredytu dla przezwyciężenia krótkookresowego braku płynności w sytuacji gdy uważają za nieopłacalne redyskonto lub sprzedaż tych papierów bankowi centralnemu w ramach operacji otwartego rynku. Kredyt ten powinien być spłacony w terminie do 3 miesięcy, ponieważ jego celem jest pomoc w przejściowym utrzymaniu płynności banku.

Wśród pozostałych instrumentów oddziaływania wymienia się:

B) Operacje otwartego rynku

OOR polegają na sprzedaży i zakupie przez bank centralny papierów wartościowych publicznych (np. bonów skarbowych, obligacji skarbowe, bony skarbowe i prywatnych (obligacji przedsiębiorstw i weksli) dopuszczonych przez bank centralny do tych operacji. Partnerami banku centralnego w obrotach papierami wartościowymi są banki komercyjne inne instytucje finansowe, a także przedsiębiorstwa i osoby prywatne. Kupno i sprzedaż państwowych pap. wart. wpływa na ilość krążącego pieniądza w kraju. Np. bank komercyjny, potrzebujący płynnych środków, odstępuje NBP posiadane bony pieniężne, aby je odkupić, gdy jego płynność się poprawi. Są to operacje repo i reverse repo, czyli operacje warunkowego zakupu lub sprzedaży. Dominującym rodzajem operacji były reverse repo czyli sprzedaży z obowiązkiem odkupu.

OOR REPO - polega na kupnie pap. wart. po określonej cenie z jednoczesnym odkupieniem tych pap. po cenie wyższej w określonym dniu w przyszłości

OOP Reverse repo - sprzedaż pap. wart. z jednoczesną odsprzedażą w przyszłości.

Operacje oor są krótkoterminowe (od 1 dnia do 6 miesięcy); kupowanie skarbowych pap. wart. jest przesłanką wypływu pieniądza na rynku , który pochodzi z rachunków i kas NBP i pozostaje do dyspozycji podmiotów sprzedających wspomniane pap. wart. sprzedawanie pap. wart. jest przesłanka ściągania pieniądza z rynku finansowego.

Bony pieniężne NBP są to krótkoterminowe papiery wartościowe emitowane przez NBP oferowane głównie bankom uniwersalnym. Po terminie wykupu bony nie są oprocentowane. Posiadacze bonów mogą przed terminem wykupu odsprzedać je w NBP z ustaloną stopą dyskontową.

Bony skarbowe - emitentem jest Ministerstwo Finansów. Bony skarbowe służą do zaciągania na rynku pieniężnym krótkoterminowych pożyczek w celu zachowania bieżącej płynności finansowej wydatków państwa. Oprocentowanie ich nie zmienia się w całym okresie posiadania bonów.

Obligacje skarbowe to pap. wartościowe o pierwotnym terminie wykupu nie krótszym niż jeden rok, oferowane do sprzedaży w kraju i za granicą, oprocentowanych w postaci odsetek lub dyskonta. Emitentem jest Minister Finansów.

C Rezerwy obowiązkowe )powyżej)

OPERACJE BANKOWE

Pod pojęciem operacji bankowych rozumiemy wszystkie rodzaje czynności bankowych. Rozróżniamy operacje; bierne, czynne i pośredniczące.

Operacje bierne polegają na gromadzeniu wkładów i lokat , emitowaniu własnych papierów wartościowych i wykonywaniu czynności zmierzających do powiększenia sumy środków znajdujących się w dyspozycji banków.

Operacje czynne - polegają na udzielaniu kredytów (krótko, średnio i długoterminowych), lokowaniu kapitałów własnych i klientów w różne przedsięwzięcia i papiery wartościowe.

Cechą charakterystyczną tych operacji jest działanie banków na własny rachunek i ryzyko.

Operacje pośredniczące (usługowe) - Do czynności usługowych zaliczmy ;

Czynności wykonywane na zlecenie i ryzyko klientów oraz dokonywanie rozliczeń pieniężnych , a także inne czynności takie jak ; przechowywanie przedmiotów , papierów wartościowych, oraz udostępnianie skrytek sejfowych

Szczególnym rodzajem operacji czynnych i biernych są operacje na międzybankowym rynku pieniężnym Odgrywa on bardzo istotną rolę, ułatwiając przepływ strumieni pieniężnych między bankami oraz optymalne wykorzystanie przez nie posiadanych zasobów pieniężnych. Także bank centralny wykorzystuje ten rynek do realizacji polityki pieniężnej, przeprowadzając na nim operacje otwartego rynku.

Uczestnikami na międzybankowym rynku pieniężnym są banki operacyjne, bank centralny i instytucje finansowe. Instrumentami międzybankowego rynku pieniężnego w PL są przede wszystkim wzajemne lokaty międzybankowe, obligacje i bony skarbowe oraz baony pieniężne NBP. W praktyce polskich banków pojawiły się depozyty:

• na jeden dzień, ze zwrotem następnego dnia do określonej godziny (overnight - O/N);

• na jeden dzień, bank przyjmujący lokatę otrzymuje pieniądze w następnym dniu po zawarciu transakcji, a zwraca w dniu następnym (tom/next - T/N);

• miesięczne, kwartalne, półroczne i roczne.

Dla oznaczenia wysokości oprocentowania operuje się skrótami:

• WIBOR (Warsaw Interbank Offered Rate) - oferowana stopa procentowa kredytów na międzybankowym rynku pieniężnym w W-wie;

• WIBID (Warsaw Interbank Bid Rate) - oferowana stopa, po jakiej banki gotowe są przyjmować depozyty na pieniężnym rynku międzybankowym.

BANKOWY FUNDUSZ GWARANCYJNY (od 1995 r.)

Gwarancja środków ulokowanych w systemie bankowym jest ograniczona pod względem wysokości i obejmuje łącznie wymienione środki z odsetkami naliczonymi do dnia upadłości, w wysokości:

• równowartość w złotych 1000 euro w 100% wartości środków gwarantowanych

• przekraczającej równowartość w złotych 1000 euro, a nie przekraczającej równowartości w złotych 22500 euro w 90% wartości środków gwarantowanych.

Równowartość euro w złotych oblicza się wg średniego kursu NBP, obowiązującego w dniu ogłoszenia upadłości danego banku. Pozostałą część deponent może otrzymać dopiero w ramach postępowania upadłościowego.

FORMY ROZLICZEŃ PIENIĘŻNYCH.

Przez bankowe rozliczenia pieniężne rozumieć należy operacje polegające na dokonywaniu zmian w stanie środków pieniężnych na rachunku bankowym na zlecenie klienta lub czynności , które z mocy prawa powodują wskazane zmiany w stanie praw majątkowych klienta.

Rozliczenia dzielimy na gotówkowe i bezgotówkowe,

Rozliczenia pieniężne bezgotówkowe przeprowadzane są przy użyciu papierowych lub elektronicznych nośników informacji w tym również za pomocą kart płatniczych,.

Wśród podstawowych , stosowanych obecnie rozliczeń bezgotówkowych wyróżniamy

- polecenie przelewu

- czek rozrachunkowy

- akredytywa

- weksel

Polecenie przelewu - polega na wydaniu bankowi dyspozycji przelania określonej kwoty z rachunku bankowego płatnika na wskazany przez niego rachunek w dowolnym banku.

Bank może odmówić przyjęcia przelewu w przypadku braku jego pokrycia na rachunku dłużnika.

Polecenie zapłaty-(używane głównie w rozliczeniach pomiędzy podmiotami gospodarczymi)

W tym rozliczeniu będącym alternatywą dla polecenia przelewu) pobranie należności z rachunku dłużnika i przekazanie jej na rachunek wierzyciela , dokonuje się nie na zlecenie dłużnika , ale z inicjatywy wierzyciela.

Czek- jest pisemnym zleceniem bezwzględnego wypłacenia określonej kwoty wydanym bankowi przez posiadacza rachunku bankowego. W praktyce stosuje się dwa rodzaje czeków;

czeki kasowe (gotówkowe), rozrachunkowe

Czeki gotówkowe- stosuje się przy podejmowaniu gotówki z banku.

Czeki rozrachunkowe - stosuje się w rozliczeniach bezgotówkowych. Nie mogą one być zamienione na gotówkę . Stanowią one podstawę do dokonania przelewów bezgotówkowych z rachunku wystawcy czeku na rachunek jego posiadacza. Dla zapewnienia gwarancji posiadaczowiczeku w praktyce stosuje się czeki potwierdzone.(Bank potwierdza na czeku , że ma on pokrycie na rachunku wystawcy). Pod rygorem surowych kar prawo czekowe zagrania wystawiania czeków bez pokrycia.

Akredytywa- forma rozliczenia stosowana wobec mało znanego partnera. Wykonawca usługi uzależnia jej wykonanie od uprzedniego utworzenia przez bank specjalnego rachunku akredytywy i przelania na niego odpowiedniej kwoty z rachunku bieżącego płatnika . Płatnik upoważnia bank do pokrywania z tego rachunku określonych zobowiązań wobec dostawcy z zastrzeżeniem że bank jest zobowiązany sprawdzić zgodność wykonania dostawy lub usługi z warunkami na jakich akredytywa zostaje otwarta. Zaletą tej formy jest duża pewność wierzyciela , że otrzyma zapłatę. Wadą jest fakt że wymaga ona zamrożenia środków pieniężnych na dłuższy okres (ok. 30 dni) , często na długo przed wykonaniem usługi.

Rozliczenia planowe- forma ma zastosowanie przy systematycznie powtarzających się dostawach zbliżonych do siebie pod względem wielkości. Charakterystyczną ich cechą jest występowanie w ich ramach dwóch form ; Płatności zaliczkowych i okresowo dokonywanych płatności wyrównawczych.

Okresowe rozliczenia saldami- W przypadku stałych wzajemnych dostaw między dwoma lub kilkoma przedsiębiorstwami można stosować okresowe rozliczenia saldami. - forma ta polega na kompensacie wzajemnych płatności. Jednostki nie dokonują przelewów za każdą transakcję , ale rejestrują jedynie wartość wzajemnych świadczeń i w ściśle określonym czasie obliczają saldo swych wzajemnych świadczeń i należności , porównują je po czym jedna ze stron wyrównuje saldo przelewem bankowym.(strona która mniej dostarczyła świadczeń niż otrzymała)

Weksel- w obrocie wekslowym rozróżnia się dwa typy weksli;

-

• weksel trasowany- Oznacza on bezwarunkowe polecenie wydane przez osobę wystawiającą weksel (trasanta) skierowane pod adresem innej osoby (trasata) do zapłacenia przez nią osobie wskazanej (remitentowi) określonej kwoty w określonym czasie.

Weksel własny -wystawca zobowiązuje się sam zapłacić wskazanej osobie lub na jej zlecenie określoną sumę pieniężną

Rozliczenia gotówkowe

Wpłaty gotówkowe; mogą być dokonywane w różnych formach

• bezpośredniej wpłaty dokonywanej w kasie banku

(w kasie dziennej lub wieczorowej banku , przeliczenie w obecności wpłacającego.

- wpłaty zamkniętej

gotówka doręczona do kasy banku w zamkniętym woreczku ,przeliczanie odbywa się komisyjnie następnego dnia)

• wpłaty do skarbców nocnych

Skarbiec nocny jest to urządzenie techniczne umożliwiające wrzucenie woreczka z gotówką o każdej porze , jego zawartość jest przeliczana rano.

• samochodowego inkasa utargów

Zorganizowana forma odbioru utargów gotówkowych przedsiębiorstw. Inkasenci osobiście odbierają utargi w formie zamkniętej i odpowiadają za dostarczenie ich do banku w nienaruszonym stanie. Przeliczani następuje rano .

PODSTAWOWE RODZAJE PIENIĄDZA:

• pieniądz kruszcowy

• pieniądz zdawkowy (gotówkowy)

• pieniądz rozrachunkowy (bezgotówkowy)

• pieniądz międzynarodowy

• pieniądz bankowy

• pieniądz elektroniczny

PIENIĄDZ ZDAWKOWY

Pieniądz zdawkowy jest najczęściej zwany bilonem. Są to monety, wybite z niepełnowartościowego materiału, czyli metali nieszlachetnych. Bilon wywodzi się z pieniądza kruszcowego: w miarę rozwoju handlu stopniowo zmniejszano ilość złota czy srebra w stosunku do nominału monet. Bilon jest jednym z elementów systemu fiducjarnego, czyli opartego na zaufaniu: otrzymując monetę 5-złotową jesteśmy przekonani o jej wartości w danym momencie i w przyszłości, choć sama w sobie jest mniej warta niż nominał, który uosabia.

PIENIĄDZ PAPIEROWY

Pieniądz papierowy jest obecnie - podobnie jak bilon - niewymienialny na złoto, choć w przeszłości był potwierdzeniem zdeponowania w banku złotych monet. Pieniądz papierowy ma wartość niezależną od materiału, z którego jest wyprodukowany, posiada tak zwany „kurs przymusowy”, nadany przez bank centralny, działający w imieniu państwa. Obok bilonu jest drugim najważniejszym elementem systemu fiducjarnego, czyli opartego na zaufaniu.

PIENIĄDZ BANKOWY

Pieniądz bankowy jest nazywany inaczej bezgotówkowym lub żyrowym. Ma on postać zapisu na rachunku depozytowym w banku. Zapis tego typu zaczyna funkcjonować jako pieniądz w momencie, gdy są wykorzystywane do dokonywania płatności - to jest przesuwanie zapisu z jednego konta na drugie, typowym przykładem takiej operacji jest polecenie przelewu.

PIENIĄDZ ELEKTRONICZNY

Najnowszą formą jest pieniądz elektroniczny, zakodowany na karcie magnetycznej w postaci elektronicznych impulsów. Pieniądz taki może być zamieniany na fizycznie istniejące jednostki - w specjalnych automatach, zwanych bankomatami. Z drugiej strony można nim realizować transakcje bezgotówkowe, na przykład płacąc kartą za zakupione towary w sklepie.

ZABEZPIECZENIA BANKNOTÓW

Banknoty posiadają zabezpieczenia chroniące przed fałszerstwami i tym samym należą do grupy druków zabezpieczonych. Oto niektóre z nich:

• specjalna, tajna receptura papieru, nadająca specyficzne cechy wytrzymałościowe i

optyczne

• zastępowanie papieru podłożem polimerowym trudnym do zadruku

Dalsze zabezpieczenia opisane na podstawie banknotu polskiego po denominacji w 1995r. o nominale 200 zł (część z tych zabezpieczeń występuje w niższych nominałach) - opis od strony awersu:

• folia hot-stamping metaliczna ze wzorem holograficznym: NBP 200

• wypukłości wynikające z druku stalorytniczego, m.in. trójkąt w lewym dolnym rogu

• skomplikowana grafika, a mimo to wyraźna, z mocnym nasyceniem barw i połyskiem farby

• znak wodny przy lewym marginesie, szczególnie widoczny pod światło (powtórzenie

rysunku głównego: wizerunek Zygmunta Starego)

• pasek zabezpieczający wpuszczony do wewnątrz papieru z prześwitami tworzącymi napis: 200 zł

• nadruk farbą zmienną optycznie: wieniec laurowy przy prawym marginesie obserwowany na wprost i

pod ostrym kątem zmienia barwę

• przetłoczenie przy dolnym prawym rogu oglądane pod różnym kątem ukazuje w owalu koronę lub

liczbę 200

• rysunek widoczny w świetle UV, m.in. w lewym górnym rogu: 200 zł

• banknoty drukowane są z użyciem kilku technik druku: offset - w tej technice drukowane są tła i

elementy płaskie, staloryt = wypukłe rysunki z wysokim odwzorowaniem detali, niemożliwym do

osiągnięcia innymi technikami druku, typografia - numerowanie banknotów

• zabezpieczenie widoczne w promieniach podczerwonych (wykrywalne jedynie przy pomocy

specjalnych testerów, porównujących banknot testowany z wzorcem) - znajdujące się na orle - pieczęci

na rewersie banknotu

PODAŻ PIENIĄDZA

Pieniądz jest kreowany w operacjach kredytowych.

Pierwotna kreacja pieniądza przebiega w banku centralnym, który udziela kredytów bankom komercyjnym, natomiast wtórna kreacja ma miejsce na poziomie banków komercyjnych.

Z kreacją pieniądza wiąże się rodzaj pieniądza:

1. kreowany przez BC to pieniądz rezerwowy, który jest efektem operacji czynnych

2. kreowany przez Instytucje kredytowe to pieniądz żyrowy, jest on efektem operacji czynnych i biernych

Podaż pieniądza to całkowita wartość znajdujących się w obiegu zasobów pieniądza, występującego w roli środka wymiany. W polskich realiach:

podaż pieniądza ogółem to - podaż pieniądza krajowego oraz zobowiązania walutowe wobec osób prywatnych i podmiotów gospodarczych;

podaż pieniądza krajowego składa się pieniądz gotówkowy w obiegu )poza kasami banków) i zobowiązania złotowe wobec osób prywatnych i podmiotów gospodarczych.

Pieniądz gotówkowy w obiegu (poza kasami banków) oznacza gotówkę w złotych (banknot i monety), będącą w obiegu poza kasami banków. Rachunkowo jest to różnica między stanem pieniądza gotówkowego w obiegu, znajdującego się poza NBP, i stanem gotówki w kasach banków

Zobowiązania wobec osób prywatnych to depozyty bieżące (w tym książeczki oszczędnościowe a vista), rachunki zastrzeżone bieżące, rachunki inwestycyjne w bankowych biurach maklerskich, depozyty terminowe i zablokowane, rachunki zastrzeżone terminowe oraz bony oszczędnościowe i certyfikaty depozytowe.

Zobowiązania wobec podmiotów gospodarczych obejmują zarówno zobowiązania wobec jednostek sektora niefinansowego jak i niebankowych instytucji finansowych. Do tych kategorii zaliczane są rachunki bieżące, depozyty terminowe i zablokowane, rachunki zastrzeżone, rachunki w bankowych biurach maklerskich, kredyty i pożyczki otrzymane od funduszy i fundacji niebankowych i niebankowych instytucji finansowych oraz zobowiązania z tytułu sprzedaży papierów wartościowych.

Podstawową miarą podaży pieniądza stosowaną przez BC są tzw. AGREGATY PIENIĘŻNE. Są one niezbędne do wyrażenia kierunków polityki pieniężnej i dla celów analitycznych.

Mo - baza monetarna

M1 - obejmuje pieniądz gotówkowy w obiegu oraz depozyty na żądanie (złotowe i walutowe) osób prywatnych i podmiotów gospodarczych

M2 - M1 + (podaż pieniądza ogółem) co zostało rozszerzone o depozyty niebankowych instytucji finansowych oraz zobowiązania w stosunku do podmiotów gospodarczych z tytułu sprzedaży papierów wartościowych z udzielonym przyrzeczeniem odkupu.

26

System

przedsiębiorstw

System

budżetowy

System

Ubezpieczeń

System

bankowy

System

gospodarstw

konsumenckich

---