F I N A N S E

Temat

Publiczny system finansowy - finanse publiczne

Tezy:

1. Istota finansów publicznych - pojęcie

2. Finanse publiczne a finanse prywatne

3. Zadania publiczne i środki ich realizacji w powiązaniu z modelem państwa

4. Specyfika publicznego systemu finansowego

• pojęcie dobra publicznego i społecznego

• kryterium użyteczności

• kryterium ekonomiczne

• cechy dobra publicznego

5. Sektor finansów publicznych - podmioty i instytucje - klasyfikacja

6. Struktura finansów publicznych

• przekrój podmiotowy

• przekrój prawny

• przekrój instytucjonalny

• przekrój instrumentalny

7. Budżet - istota, propcedura

Literatura:

[1] S.Owsiak: FINANSE PUBLICZNE, PWE, Warszawa 2005

[2] B. Pietrzak, Z.Polański, B.Woźniak: SYSTEM FINANSOWY W POLSCE, PWN, Warszawa

2003

[3] Red. W.Wójtowicz: ZARYS FINANSÓW PUBLICZNYCH I PRAWA FINANSOWEGO, DOM WYDAWNICZY ABC, Warszawa 2002

1. Pojęcie F i n a n s ó w P u b l i c z n y c h

F i n a n s e p u b l i c z n e to kategoria historyczna, powstała na określonym etapie rozwoju ludzkości, wraz z pojawieniem się pieniądza oraz instytucji publicznych. We współczesnym świecie istnienie finansów publicznych jest całkowicie niezależne od woli i stanowiska w tym względzie społeczeństwa. Nie ma innej alternatywy dla funkcjonowania społeczeństwa a także podziału dochodu bez konieczności istnienia finansów publicznych.

W ujęciu teorii klasycznej, neoklasycznej czy też ekonomii neoklasycznej finanse publiczne, ich przedmiot sprowadzał się do badania skutków jakie wywołują podatki czy inne instrumenty polityki fiskalnej - na mikropodmioty (gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa). Z czasem zapotrzebowania państwa na dochody były coraz większe (a więc państwo jako związek publiczno - prawny zmuszane było sięgnąć do dochodów innych podmiotów, nie tylko mikropodmiotów), stąd też przedmiot finansów publicznych musiał zostać rozszerzony o kwestie dotyczące sektora publicznego „ żyjącego własnym życiem”, co oznaczało zbadanie wpływu decyzji fiskalnych na:

• wzrost gospodarczy,

• równowagę ekonomiczną,

• skalę redystrybucji dochodu narodowego,

• wpływ na zjawiska inflacyjne,

• granicę ciężarów publicznych,

• sposób alokacji środków publicznych i ich wpływ na procesy makroekonomiczne.

Przedmiotem nauki o finansach publicznych są zatem zjawiska oraz procesy związane z powstawaniem i rozdysponowaniem pieniężnych środków publicznych zapewniających funkcjonowanie sektora publicznego. Bada ona przyczyny, dla których tworzy się fundusze publiczne w tym samym różnorakie skutki, jakie wywołuje tworzenie tychże funduszy.

Samo jednak zdefiniowanie „f i n a n s ó w p u b l i c z n y c h” jest sprawą dość skomplikowaną i kontrowersyjną. Niektórzy autorzy w ogóle kwestionują potrzebę precyzyjnego definiowania finansów. Przykładowo Profesor Stefan Bolland wyrażał pogląd:

- że żadna z definicji nie może oddać istoty finansów i dlatego nie objaśnia tego pojęcia. Wg Profesora wszystkie znane kryteria i definicje okazują się nieścisłe, zbyt wąskie lub nazbyt rozbudowane, przez co żadna z nich nie została ogólnie zaakceptowana. Trudności jakie pojawiają się w precyzyjnym określeniu jak rozumieć pojęcie finansów publicznych nie jest jednak niczym wyjątkowym. Z podobnymi problemami spotykamy się w innych dyscyplinach, co nie przeszkadza ich pomyślnemu rozwojowi, np. matematyka - nauka ścisła: „ nie udało się znaleźć określenia, które w pełni charakteryzowałoby matematykę w pełni i zadowalało choćby samych matematyków”. Stanowisko Bollanda jest jednak dość nietypowe i odosobnione w polskiej jak i zachodniej literaturze. Tak więc można spotkać następujące definicje finansów publicznych:

J. Harasimowicz określa finanse jako stosunki społeczne powstające w związku z gromadzeniem i wydatkowaniem środków pieniężnych.

L. Kurowski twierdzi, iż nie należy używać pojęcia „ finanse” lecz „gospodarka finansowa”. Przez co autor rozumie „ posługiwanie się pieniądzem”.

M. Weralskiego - finanse to pieniężna forma podziału dochodu narodowego.

J.M. Gaudemet uważa, że finanse publiczne stanowią gałąź prawa publicznego, której przedmiotem jest badanie norm odnoszących się do publicznych zasobów pieniężnych oraz operacji tymi zasobami.

Reasumując można wyrazić pogląd, zgodnie z którym:

finanse są to zasoby pieniężne, operacje tymi zasobami oraz normy prawne ich dotyczące. Natomiast w zależności od podmiotów dysponujących zasobami pieniężnymi rozróżniamy

• finanse publiczne (czyli finanse podmiotów publicznych)

• finanse prywatne (czyli podmiotów prywatnych).

Na bazie tego podsumowania w literaturze przedmiotu wyrażany jest pogląd, iż finanse publiczne w danym miejscu i czasie są zjawiskiem prawno-ekonomicznym, powstałym z nałożenia się zasad prawnych (systemu finansowego) na ich ekonomiczną istotę.

2. Finanse p u b l i c z n e a finanse p r y w a t n e

Podsystem rynkowy będący częścią składową systemu finansowego charakteryzuje się tym, że do osiągnięcia celu wykorzystuje się mechanizmy rynkowe, natomiast podsystem publiczny posługuje się mechanizmem tworzenia i przepływu środków pieniężnych w trybie nieprywatnym (publicznym), w związku szeroko rozumianą działalnością państwa, które interpretowane jest jako władza centralna a także jednostek samorządu terytorialnego. To właśnie ta specyficzna działalność państwa polegająca na realizacji zadań publicznych wymaga uruchomienia mechanizmów pieniężnych specyficznych dla publicznego systemu finansowego.

Finanse publiczne są nauką o publicznych zasobach pieniężnych, natomiast przeciwieństwem są finanse prywatne.

Przedmiotem badań finansów prywatnych jest bogactwo w formie płynnej, tzn. dającej się natychmiast transferować (gotówka, kredyty bankowe, wkłady na rachunkach bieżących itp.), będące w dyspozycji osób fizycznych lub innych podmiotów prywatnych. najogólniej rzecz ujmując F i n a n s e P r y w a t n e to bogactwo wykorzystywane wg zasad prawa prywatnego.

Podobieństwo jakie istnieje między finansami publicznymi a finansami prywatnymi sprowadza się do prawie identycznych problemów:

• sporządzania budżetu i kierowania jego wykonaniem,

• ograniczania wydatków,

• uzyskiwania dochodów zwyczajnych i nadzwyczajnych,

• kontroli,

• rachunkowości,

• skarbowości itp.

Takie zmniejszenie skali jest bardzo wygodne, lecz istnieją w tym obszarze zasadnicze różnice:

• zasadnicze różnice wynikają z faktu, że równowaga finansów prywatnych i przemieszczenia prywatnych zasobów są kształtowane przez prawa gospodarki rynkowej (np. prawo popytu i podaży na kapitałowym wyznaczające stopę procentową), natomiast równowaga finansów publicznych i przemieszczenia zasobów publicznych są zdominowane przez interwencję państwa i wyznaczane przez władzę publiczną.

• Państwo dysponuje środkami przymusu zapewnienia sobie wpływów, samo z kolei nie podlega przymusowi w zakresie dokonywania wydatków, czyli nie istnieje droga egzekucji przymusowej wobec państwa. W przypadku osób prywatnych sytuacja jest odwrotna.

• Finanse publiczne wyrażają się w pieniądzu, nad którymi w mniejszym bądź większym stopniu sprawuje kontrolę państwo, a kolei prywatne osoby nie mają w tym względzie żadnego wpływu,

• Finanse prywatne są ukierunkowane na osiąganie dochodów i osiąganie zysku, natomiast Finanse publiczne są instrumentem realizacji interesu ogółu, dobra ogółu

• Wielkość zasobów należąca do finansów publicznych jest nieporównywalnie większa, od tych, którymi mogą dysponować podmioty prywatne.

3. Z a d a n i a p u b l i c z n e w powiązaniu z m o d e l e m p a ń s t w a

Zadania publiczne państwa są bezpośrednio związane z aktywnością państwa czyli funkcjami państwa, tj.:

• publicznymi ( administracja celna, bezpieczeństwo publiczne, obrona narodowa, wymiar sprawiedliwości, infrastruktura, itp. pełnienie tych funkcji jest obiektywną koniecznością, co oznacza, że niewykonanie tych zadań zagraża egzystencji społeczeństwa i państwa.

• społecznymi ( jest to zaspokajanie potrzeb społeczeństwa w takich dziedzinach, jak: edukacja, kultura, zatrudnienie, bezpieczeństwo socjalne czyli opieka zdrowotna, zabezpieczenia emerytalno-rentowe, pomoc społeczna - działalność państwa w tym obszarze polega na finansowaniu, zaopatrzeniu a także opiece, w postaci takich narzędzi jak dotacje, emerytury, renty, zasiłki, stypendia, zapomogi, dopłaty np. do leków

• gospodarczymi

Z funkcjami społecznymi wiąże się określony model państwa będący swego rodzaju mieszanką roli państwa, rynku i rodziny w zaspokajaniu potrzeb. Można zatem wskazać następujące modele:

• liberalny - o minimalnym zakresie pomocy państwa, interwencja państwa następuje dopiero wówczas, gdy naturalne kanały typu rodzina, rynek zawodzą, (Wielka Brytania, USA, Kanada, Australia)

• motywacyjny - podstawowym elementem w tym modelu są obowiązkowe ubezpieczenia społeczne ; są to ubezpieczenia chorobowe, wypadkowe, emerytalne, na wypadek utraty pracy, generalnie od wszelkiego rodzaju ryzyka społecznego ( Niemcy, Francja, Austria),

• redystrybucyjny - każdy obywatel w takim samym stopniu powinien być chroniony przed ryzykiem utraty materialnego zabezpieczenia i mieć zapewniony dostęp do wszystkich usług społecznych na najlepszym poziomie, w modelu tym to państwo staje się podstawowym dostawcą wszystkich usług społecznych (kraje Skandynawii)

4. S p e c y f i k a p u b l i c z n e g o s y s t e m u f i n a n s o w e g o - pojęcie dobra

publicznego i społecznego

Z punktu widzenia finansów publicznych podstawowe znaczenie ma kategoria d o b r a p u b l i c z n - e g o. To właśnie istnienie tego dobra jest przyczyną gromadzenia funduszy publicznych, niezbędnych do finansowania np. budowy dróg, lotnisk, portów, itp. Zadania publiczne , społeczne i gospodarcze są realizowane w zakresie dostarczania dóbr publicznych o specyficznych właściwościach co stanowi istotę publicznego systemu finansowego.

Co to jest zatem dobro publiczne ?

Dobrami wyłącznie publicznymi są: powietrze, rzeki, jeziora, morza, oceany, parki narodowe itp. Niektóre dobra mogą być zarówno dobrem prywatnym jak i publicznym - np. energia elektryczna, którą wykorzystuje do oświetlenia w domach, jak i do oświetlenia ulic. Dobrem publicznym będzie także: obrona narodowa, ochrona zdrowia, edukacja, czy wymiar sprawiedliwości. itp.

Konieczne jest jednak zastosowanie kryteriów decydujących o tym czy dane dobro jest dobrem prywatnym czy publicznym. Wyróżniamy zatem :

- kryterium użyteczności (kryterium społeczne),

- kryterium odpłatności (kryterium ekonomiczne).

Wg KRYTERIUM UŻYTECZNOŚCI występuje zasadnicza różnica między korzyściami, które daje dobro prywatne, i korzyściami osiąganymi z dóbr publicznych. Korzyści z dobra prywatnego ograniczają się najczęściej do jednej (kilku osób). Co więcej, jeżeli dana osoba używa dobra prywatnego, np. samochodu, to jest ono niedostępne dla innych. Inaczej jest w przypadku transportu publicznego. Poza tym w dostępie do dobra prywatnego mamy do czynienia z rywalizacją, czego raczej niema przy dobrach publ. np. korzystanie parku (jeziora, morza itp.) jednej osoby nie wyklucza takich możliwości u innych.

Wg KRYTERIUM EKONOMICZNEGO o tym, czy dobro ma charakter dobra publ. czy prywatnego decyduje źródło odpłatności. Dobrami publicznymi są te dobra (usługi, towary), które są finansowane przez budżet państwa, budżety samorządowe i inne fundusze publiczne. Dla odbiorców takich dóbr oznacza, że są one dostępne bezpłatne lub za częściową odpłatnością. Ta jednak bezpłatność określonych dóbr może prowadzić do marnotrawstwa lub nadużyć w gospodarowaniu nimi.

Inną wadą dóbr publ. jest fakt, że z jednej strony są bezpłatne, lecz z ekonomicznego punktu widzenia są opłacone zbiorowo. Następuje wskutek tego okrojenie dochodów indywidualnych. Poza tym preferencje konsumpcyjne poszczególnych osób mogą znacznie się różnić od preferencji ustalonych przez władzę publiczną.

Specyficzne cechy dobra publicznego to:

• brak wyłączenia (niewykluczalność),

• dostępność

• brak konkurencji

• uniezależnienie od partycypacji w kosztach wytworzenia lub utrzymania

• zaspokajanie - przede wszystkim - potrzeb o charakterze zbiorowym.

Od dobra publicznego należy odróżnić dobro społeczne, które również jest finansowane - jak dobro publiczne - z funduszy publicznych, ale może ono być także finansowane ze środków prywatnych.

5. S e k t o r f i a n s ó w p u b l i c z n y c h - podmioty i instytucje sektora finansów

publicznych

Zgodnie z nowelizacją ustawy o finansach publicznych z dnia 27 lipca 2001 r. (Dz.U.2001, Nr 102, poz. 1116) sektor finansów publicznych obejmuje:

1. organy władzy publicznej, organy administracji rządowej, organy kontroli państwowej i ochrony prawa, sądy i trybunały, a także jednostki samorządu terytorialnego i ich organy oraz związki,

2. jednostki budżetowe, zakłady budżetowe i gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych,

3. fundusze celowe,

4. państwowe szkoły wyższe,

5. jednostki badawczo-rozwojowe,

6. samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej,

7. państwowe i samorządowe instytucje kultury,

8. Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Kasę Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i zarządzane przez nie fundusze,

9. Polską Akademię Nauk i tworzone przez nią jednostki organizacyjne

10. państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych, z wyłączeniem przedsiębiorstw, banków i spółek prawa handlowego.

6 . S t r u k t u r a f i n a n s ó w p u b l i c z n y c h

Przekrój p o d m i o t o w y

1. władza ustawodawcza, na szczeblu centralnym, szczebla pośredniego, tj. rady regionalnej, szczebla samorządowego, tj. rady gminy

2. władze wykonawcze (np. rząd) wymienionych powyżej szczebli

3. władze kontrolne działające w imieniu władz stanowiących, których zasięgiem kontroli objęte są wszystkie dziedziny życia gospodarczego i społecznego, które implikują finanse publiczne a więc NIK i Regionalne Izby obrachunkowe

4. aparat skarbowy (finansowy)

5. podmioty, które są finansowane z funduszy publicznych (szkoły, szpitale, jednostki wojskowe, sądy, policja administracja publiczna)

Przekrój p r a w n y

1. konstytucja lub inna tego typu ustawa zasadnicza - zawierająca ogólne zasady tworzenia funduszy publicznych oraz obowiązki poszczególnych rodzajów władz publicznych w zakresie uchwalania, wykonania i kontroli funduszy publicznych

2. prawo budżetowe i uchwały budżetowe samorządów

3. coroczne ustawy budżetowe i uchwały budżetowe samorządów

4. ustawy podatkowe

5. ustawa o pozabudżetowych funduszach publicznych

6. ustawy o finansach samorządowych

7. ustawy regulujące działalność ministra finansów (skarbu) oraz działalność aparatu skarbowego

8. ustawa karnoskarbowa

9. ustawa o zobowiązaniach podatkowych

10. art. normatywne regulujące działalność ministra finansów (w Polsce Rady Ministrów) oraz innych ministrów, na szczeblu lokalnym + zarządu gminy i jego przedstawicieli

Przekrój i n s t y t u c j o n a l n y

1. budżet państwa

2. budżety samorządowe szczebla podstawowego lub wyższych (powiat, region samorządowy)

3. fundusze ubezpieczeń społecznych

4. pozostałych funduszy publicznych

5. fundacji publicznych

Przekrój i n s t r u m e n t a l n y

1. podatki centralne

2. podatki lokalne

3. opłaty

4. cła

5. dochody z majątku publicznego (renty, dywidendy itp.)

6. składki na ubezpieczenie społeczne

7. subwencje

8. dotacje

9. kredyty państwowe i pożyczki publiczne

7. Budżet - pojęcie, procedura

W systemie Finansów Publicznych. centralne miejsce zajmuje budżet państwa. Podyktowane to jest dwoma zasadniczymi przesłankami:

• w budżecie państwa gromadzi się i dzieli największą część środków publicznych (w tym też też istotnych transferów głównie na rzecz samorządów terytorialnych oraz funduszy ubezpieczenia społecznego)

• władza centralna nadal jest dominującym podmiotem systemu politycznego, gospodarczego i społecznego kraju.

Budżet określa ramy, granice i kierunki rocznej działalności finansowej organów państwa (np. sądów, trybunałów) i organów administracji rządowej (np. ministrów, wojewodów). Przy czym budżety jednostek samorządu terytorialnego są odrębnymi aktami prawnymi i nie są elementami struktury budżetu państwa.

Instytucja budżetu państwa jest ściśle związana z działalnością finansową państwa. Większość autorów „narodziny” budżetu wiąże się z uchwalonym w Anglii w 1689 r. dokumentem „Bill of Rights” (Deklaracja Praw), na mocy której parlament angielski uzyskał prawa do nakładania podatków oraz decydowania o wielkości i przeznaczeniu wydatków. Bill of Rights ograniczała władzę królewską i ugruntowała znaczenie parlamentu, potwierdzając zarazem swobodę i przywileje ludności w tym m.in. zakaz dotycząca króla do nakładania podatków bez jej zgody. Jednak bezpośrednia przyczyna początków historycznego rozwoju to wzajemne waśnie i wojny prowadzone głównie między Francją i Anglią. Pierwszy polski budżet został uchwalony przez Sejm w roku 1768 i był jednym z wcześniejszych budżetów w Europie, choć za początek ewolucji polskiego prawa budżetowego uznaje się powszechnie przywilej koszycki z 1374 r., który ustanowił Ludwik Węgierski, chcąc uzyskać przychylność szlachty, w zamian za sukcesję tronu dla jednej ze swych córek.

Pierwszy polski budżet, pod nazwą Ostrzeżenie percepty y expensy wszystkich intrat skarbów obojga narodów, podług niżej opisanych tabell składał się z dwóch części.

Część I ustawy zawierała ustalenia co do poboru podatków i dokonywani wydatków. Postanowienia te ograniczają dokonywanie wydatków nadzwyczajnych do czasu, gdy uchwalone na ten cel podatki zaczną wpływać, a także zezwalają na pobór podatków służących pokryciu wydatków nadzwyczajnych w czasie ograniczonym, do wygaśnięcia potrzeby wydatkowania.

Część II ustawy mała charakter tabelarycznych zestawień zawierających planowane dochody (intraty) i wydatki (expensy) zwyczajne i nadzwyczajne, zestawione odrębnie dla Korony i Litwy.

Budżet te nie był zrównoważony, gdyż jego zrównoważenie miało nastąpić dopiero w drodze określenia nowych podatków, których w sumie nie uchwalono. Cechą znamienną tego budżetu był brak ograniczeń czasowych co do jego obowiązywania.Ten pierwszy polski budżet przypomina współczesny układ, składający się z części krótszej, teoretycznej, tekstowej oraz tabelarycznych załączników określających dochody i wydatki publiczne.

Powszechne uchwalanie budżetów datuje się na początek XX w., ponieważ rozwój teorii budżetu nastąpił dopiero w XIX w.

[Gajl N.]

Rozwój instytucji budżetu państwa został uwarunkowany następującymi przesłankami:

1. gospodarka musi mieć charakter pieniężny,

2. musi istnieć państwo jako instytucja,

3. oddzielenie majątku państwa od majątku panującego

4. musi nastąpić rozwój parlamentaryzmu i funkcji społeczno-gospodarczych państwa

Pojęcie - Budżetu jest terminem wieloznaczeniowym:

• w ujęciu ekonomicznym - jest to scentralizowany fundusz publiczny służący gromadzeniu środków pieniężnych w związku z realizacją funkcji państwa;.

• w ujęciu prawnym - jest to akt normatywny, ma formę i moc ustawy, zawierający wiążące ustalenia w zakresie rocznych dochodów/wydatków państwowych.; zatem cele i zadania są określane z góry.

• w ujęciu finansowym - jest to plan finansowy państwa (władz ustawodawczych jak i władz wykonawczych) obejmujący dochody i wydatki państwa, uchwalanym na okres jednego roku budżetowego, który w większości państw pokrywa się z rokiem kalendarzowym, w także w Polsce, ale w USA rok budżetowy zaczyna się w październiku, w Australii w lip, a w Wielkiej Brytanii w kwietniu. .

W literaturze przedmiotu formułuje się także pojęcia: systemu budżetowego, gospodarki budżetowej, a także prawa budżetowego

SYSTEM BUDŻETOWY - który należy interpretować jako zespół norm prawnych, który reguluje organizację finansowych organów państwa i instytucji objętych gospodarką budżetową oraz zasady pobierania dochodów pieniężnych na rzecz budżetu państwa i zasady ich wydatkowania.Szczególne znaczenie mają normy prawne regulujące tryb i metody planowania budżetowego, uchwalania budżetu, pobierania dochodów, dokonywania wydatków, ewidencji i kontroli gospodarki budżetowej

GOSPODARKA BUDŻETOWA -

w ujęciu ogólnym oznacza ona:

• planowanie budżetowe,

• gromadzenie dochodów budżetowych,

• dokonywanie wydatków budżetowych,

• kontrolę przestrzegania dyscypliny finansowej ( budżetowej)

w ujęciu węższym polegać ona: na działalności budżetowej, czyli pobieraniu dochodów i dokonywaniu wydatków. Działalność budżetowa to specyficzny mechanizm gromadzenia i wydatkowania, stanowiąc tym samym podstawowy instrument bezzwrotnej redystrybucji PKB. Redystrybucja ta dokonywana jest za pośrednictwem systemu budżetowego poprzez system podatkowy oraz wydatki budżetowe.

PRAWO BUDŻETOWE - działalność budżetowa państwa jest regulowana za pomocą aktów normatywnych określających pod względem merytorycznym, formalnym i organizacyjnym uchwalanie, opracowywanie budżetu państwa oraz samorządu terytorialnego; problem dotyczy zwłaszcza zasad pobierania dochodów oraz dokonywanie wydatków, a także struktury budżetu, zasad budżetowych, procedury budżetowej, kontroli i dyscypliny budżetowej.

PRAWO BUDŻETOWE - to kodeks i jako taki ma spełnienia pewne zadania.[Gajl N.]

CECHY BUDŻETU

• budżet państwa jest funduszem scentralizowanych zasobów pieniężnych gromadzonych i dzielonych przez państwo w związku z realizacją zadań (funkcji państwa),

• gromadzenie środków budżetowych odbywa się - przeważnie - w sposób przymusowy, co wynika z atrybuty władzy,

• szczególna rola budżetu w funkcjonowaniu państwa,

• proces gromadzenia i dzielenia dochodów za pomocą budżetu implikują zasady ustrojowo-konstytucyjne; chodzi o zakres uprawnień władzy ustawodawczej i wykonawczej w określaniu źródeł, wysokości i rodzajów dochodów oraz kierunków wydatków; wymaga to nadania budżetowi państwa formy aktu prawnego wysokiej rangi - ustawy - forma normatywna;

• procesy gromadzenia i dzielenia przez państwo dochodów w budżecie zawsze mają charakter nie tylko ekonomiczny, lecz także społeczny; wyraża się to w przejmowaniu części produktu społecznego i dysponowaniu nim, co wpływa na sytuację dochodową i socjalną osób, grup społecznych itp.

• dochody budżetowe powstają na skutek definitywnego przejęcia ich przez państwo od różnych podmiotów, czyli że dochody budżetowe są gromadzone bezzwrotne,

• budżet państwa dotyczy działalności organów i podmiotów państwa w przyszłości, stąd też zawsze jest planem dochodów i wydatków państwa na z góry określony czas;

• budżet musi cechować specjalizacja, polegająca na nadaniu rygorów prawnych wydatkom budżetowym;

• wiązanie dochodów i wydatków budżetowych z działalnością państwa w zamkniętym okresie oznacza, że w istocie budżet państwa tworzą strumienie dochodów i strumienie wydatków

• strumieniowy charakter budżetu oznacza, z reguły, konieczność egzekwowania należnych w danym okresie dochodów, jak również obliguje do wydatkowania środków budżetowych przed upływem okresu budżetowego; cecha ta powoduje istotne skutki dla racjonalności budżetu;

• budżet państwa nie jest jedynym „urządzeniem”, w którym znajduje finansowe odzwierciedlenie działalność państwa, co oznacza, że nie może on być wystarczającą podstawą oceny finansowej działalności państwa.

PROCEDURA BUDŻETOWA

UKŁAD PRAC NAD POKEKTEM USTAWY BUDŻETOWEJ

do 30 września uchwalony do 20 października do 1 grudnia

przez Radę Ministrów projekt dysponenci środków budżetowych JST przekazują swoje

budżetu złożony w Sejmie informują JST o wysokości plany finansowe

proponowanych dochodów, dysponentom

wydatków i dotacji głównym

do 30 września RPP przedkłada

Sejmowi założenia polityki

pieniężnej

Konstytucja określa dwie zasady rzutujące na przebieg prac nad projektem ustawy budżetowej.

Pierwszą z nich jest zasada wyłącznej kompetencji Rady Ministrów do przygotowania i przedłożęnia projektu ustawy budżetowej (art. 221Konstytucji PR). Oznacza to, że jedynie Rada Ministrów ma wystrczające możliwości organizacyjne, kadrowe i techniczne, by opracować projekt budżetu i zainicjować proces ustawodawczy.

Drugą jest zasada ustowowej regulacji procedur budżetowych . Dotyczy ona trybu opracowania projektu budżetu państwa, stopnia jego szczegółowości oraz wymogów, którym powinien odpowiadać projekt ustawy budżetowej (art. 219 Konstytucji RP).

Przepisy ustawy o finansach publicznych nie określają precyzyjnie terminu prac nad projektem budżetu. Jedną z pierwszych czynności rozpoczynający tryb przygotowań jest prognoza warunków, w których będzie realizowany projekt. Za inicjatora prac nad ustawą budżetową uważa się Ministra Finansów, który określa koncepcję planowania budżetowego i tryb działań mających na celu sporządzenie projektu budżetu oraz przedstawia Radzie Ministrów założenia projektu państwa na następny rol..

Opracowanie założeń polityki gospodarczej stanowi wstępny etap prac nad projektem budżetu. Założenia te opracowywane są przez Ministra Finansów, przy współudziale pozostałych Ministrów. Na tym etapie wymagana jest także współpraca z NBP.

W oparciu o te założenia Minister Finansów przedstawia tzw. notę budżetową, w której określa szczegółowe zasady, tryb i terminy opracowywania materiałów do projektu budżetu. Materiały do projektu budżetu poszczególnych części budżetu opracowują właściwi dysponenci środków budżetowych i przekazują je Ministrowi Finansów. Na tym zostaje zakończony etap prac wstępnych.

Opracowany projekt budżetu trafia na obrany Rady Ministrów, która powina go uchwalić i przekazać Sejmowi wraz z uzasadnieniem w terminie do 30 września roku poprzedzjącego rok budżetowy. W wyjątkowych sytuacjach istnieje możliwość niedotrzymania przez Radę Ministrów terminu 30.09. W tym terminie powinny wpłynąć założenia polityki pieniężnej opracowane przez RPP.

Po uchwaleniu projektu budzetu przez Radę Ministrów dysponenci części budżetowych zobligowani są do przekazania w terminie do 20 paździenika roku poprzedzjacego rok budżetowy informacji:

• jednostkom podległym o wysokości dochodów i wydatków przewidzianych w projekcie ustawy,

• samorządom terytorialnym o wysokości dotacji przewidzialnych na realizacje zadań zzleconych z zakresu administracji rządowej.

Ww. informacje sa niezbędne JST do opracowania swoich budżetwów samorządowych na rok nastepny. Plany te są przkazane dysponentom części budżetwych do 1 grudnia.

Założenia projektu budżetu stanowią jedynie główne idee przewodnie, obejmując:

1. priorytety ekonomiczne budżetu i społeczne

2. prognozy makroekonomiczne dotyczące PKB, cen, stopy procentowej, kursu walutowego, bilansu płatniczego zatrudnienia i bezrobocia oraz wynagrodzenia w gospodarce narodowej,

3. przewidywane wielkości dochodów i wydatków budżetowych

4. wielkości przewidywanego deficytu budżetowego oraz sposoby jego pokrycia

5. zasady ustalania limitów wydatków dla poszczególnych części budżetu.

1. Minister Finansów przedstawia Radzie Ministrów projekt ustawy budżetowej na rok następny wraz z uzasadnieniem.

2. Minister Finansów włącza do projektu ustawy budżetowej dochody i wydatki Kancelarii: Sejmu, Senatu, Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej; Sądu Najwyższego, NSA, TK, NIK, Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka, KRRiT, Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych, Instytutu Pamięci Narodowej, Krajowego Biura Wyborczego oraz Państwowej Inspekcji Pracy.

Rada Ministrów uchwala projekt ustawy budżetowej lub projekt ustawy o prowizorium budżetowym i wraz z uzasadnieniem przedstawia go Sejmowi w terminie do dnia 30 września roku poprzedzającego rok budżetowy,

1. W przypadku przedstawienia Sejmowi projektu ustawy o prowizorium budżetowym Rada Ministrów przedstawia Sejmowi projekt ustawy budżetowej nie później niż 3 miesiące przed zakończeniem okresu obowiązywania prowizorium,

2. Do projektu ustawy o prowizorium budżetowym stosuje się przepisy ustawy odnoszące się do projektu ustawy budżetowej.

Ustawa budżetowa ustala:

1. dochody budżetu państwa

2. wydatki budżetu państwa

3. deficyt państwa oraz źródła jego pokrycia

4. limity zatrudnienia w administracji rządowej

5. przychody i rozchody budżetu państwa

6. zestawienie przychodów i wydatków państwowych zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych i środków specjalnych

7. plany finansowe państwowych funduszy celowych

8. wykaz programów wieloletnich

9. wykaz inwestycji wieloletnich

10. dotacje celowe dla jednostek samorządu terytorialnego na realizację zadań z zakresu administracji rządowej i zadań zleconych ustawami

11. zakres i kwoty dotacji przedmiotowych

12) wykaz jednostek otrzymujących dotacje podmiotowe

• Zakresem budżetu państwa objęte są :

1. organy władzy państwowej, kontroli, ochrony prawa,

2. sądy i trybunały

3. organy administracji rządowej

Poza tym ustawa zawiera plany przychodów funduszy celowych oraz tzw. gospodarki pozabudżetowej (zakłady budżetowe, gospodarstwa pomocnicze, środki specjalne). Przy czym zarówno fundusze celowe, jak i wymienione elementy gospodarki pozabudżetowej nie wchodzą bezpośrednio do budżetu państwa, jednak ujęcie ich w ustawie budżetowej pozwala na wgląd i kontrolę parlamentu.

Budżet państwa uchwalany jest przez Sejm w postaci aktu prawnego - ustawy budżetowej. Podstawa do ustalenia budżetu jest makroekonomiczna prognoza na rok następny oraz na kolejne lata - z reguły trzy. Ponadto konieczne jest uwzględnienie przewidywanego wykonania budżetu państwa w bieżącym roku fiskalnym. Parametry prognozy makroekonomicznej to:

1. stopy wzrostu gospodarczego

2. stopy bezrobocia

3. stopy inflacji

4. czynników kreacji pieniądza

5. podaży pieniądza

6. poziomu rezerw oficjalnych

7. podstawowych stóp procentowych

8. kursów walutowych

9. salda bilansu handlowego

10. salda bilansu płatniczego

11. przeciętnej płacy w gospodarce

12. przeciętnej emerytury i renty

13. liczby rencistów

14. liczby młodzieży kształcącej się

15. liczby zatrudnionych w sferze budżetowej.

Do projektu ustawy budżetowej załącza się uzasadnienie zawierające w szczególności:

1. główne cele polityki społecznej i gospodarczej,

2. założenia makroekonomiczne na rok budżetowy i dwa kolejne lata, dotyczące:

1. kształtowania się PKB,

2. państwowego długu publicznego oraz długu Skarbu Państwa,

3. poziomu cen towarów i usług konsumpcyjnych,

4. bilansu płatniczego,

5. obrotów bieżących,

6. poziomu zatrudnienia i bezrobocia,

7. dochodów budżetu państwa,

8. deficytu budżetu państwa,

3. kierunki prywatyzacji majątku Skarbu Państwa,

4. przewidywane wykonanie budżetu państwa za rok poprzedzający rok, którego projekt ustawy budżetowej dotyczy,

5. omówienie projektowanych:

1. przychodów i rozchodów

2. przychodów i wydatków państwowych funduszy celowych

6) informacje o przewidywanej na koniec roku budżetowego wysokości długi Skarbu Państwa oraz aktywów finansowych Skarbu Państwa, będących jednocześnie długiem innych podmiotów sektora finansów publicznych, wraz z odpowiednimi wartościami odnoszącymi się do kwot zobowiązań z tytułu poręczeń i gwarancji.

PROCEDURA UCHWALANIA USTAWY BUDŻETOWEJ

• Rada Ministrów przedkłada Sejmowi projekt budżetu na rok następny co najmniej 3 miesiące przed rozpoczęciem roku budżetowego, czyli do 30 września. Konstytucja dopuszcza jednak odstępstwo od tej zasady w wyjątkowych sytuacja nie precyzując jednak, co ten termin oznacza.

• Za prawidłowy przebieg procedury budżetowej odpowiedzialny jest Marszałek Sejmu, chcąc nadać bieg inicjatywie ustawodawczej Marszałek Sejmu dokonuje wstępnej kontroli projektu oceniając, czy odpowiada on wymogom konstytucyjnym. Po akceptacji planu finansowego państwa, projekt przekazuje do rozpatrzenia przez Sejm.

• Rozpatrywanie przez Sejm projektów ustaw odbywa się wg ściśle określonych procedur, tradycyjnie nazywane „czytaniami”. Prace nad projektem ustawy budżetowej w Sejmie składają się z trzech czytań (art.119 st.1 Konstytucji RP). Procedurę parlamentarną otwiera pierwsze czytanie projektu ustawy budżetowej. Podczas posiedzenia Sejmu Minister Finansów wygłasza tzw. expose budżetowe, prezentując w nim warunki realizacji planów finansowych państwa na następny rok, oraz założenia, które stanowił podstawę przygotowania projektu ustawy budżetowej. Po pierwszym czytaniu projekt trafia do Sejmowej Komisji Finansów Publicznych - celem tego etapu jest wysłuchanie stanowisk zaproszonych na debatę ekspertów kierownictwa Ministerstwa Finansów i NBP oraz uzyskanie wyjaśnień w kwestiach budzących wątpliwości; w tym samym czasie sejmowe komisje branżowe analizują na podstawie szczegółowych projektów opracowanych przez dysponentów, plan dochodów i wydatków ujętych w poszczególnych częściach budżetu. Komisje formują opinie, uwagi, wnioski, które przekazują Komisji Finansów Publicznych. Na podstawie wniosków komisji branżowych oraz własnych analiz Komisja Finansów Publicznych przedstawia Sejmowi projekt. Na drugim czytaniu Komisja Finansów Publicznych przedstawia sprawozdanie z przebiegu prac nad poprawkami do projektu ustawy wraz z wnioskami oraz składa wnioski o ich przyjęcie lub też odrzucenie- w debacie można zgłaszać poprawki i wnioski, które zgłaszać mogą zarówno posłowie jak i Rada Ministrów; w przypadku dużej liczby poprawek Sejm kieruje je do rozpatrzenia w Komisji Finansów Publicznych. W czasie trzeciego czytania Komisja Finansów Publicznych przedstawia swoje dodatkowe sprawozdanie; poseł sprawozdawca prezentuje poprawki i wnioski zgłoszone podczas drugiego czytania. Etap ten kończy się uchwaleniem ustawy budżetowej zwykłą większością głosów przy obecności co najmniej połowy posłów.

• Należy także wskazać, iż Konstytucja RP nakłada na Sejm pewne ograniczenia dotyczące ingerencji w przekładany mu projekt. Art. 220 ust.1 Konstytucji RP stanowi, że zwiększenie wydatków lub ograniczenie dochodów planowanych przez Radę Ministrów nie może spowodować ustalenia przez Sejm większego deficytu niż przewidziany w projekcie ustawy budżetowej, a także w myśl art. 220 ust.2 Konstytucji RP nie można przewidywać pokrywania deficytu budżetowego przez zaciąganie zobowiązań w centralnym banku państwa.

• Senat ma prawo wprowadzić poprawki do ustawy budżetowej w ciągu 20 dni od momentu jej przekazania, wówczas ustawa wraca ponownie do sejmu, który może przyjmując poprawki lub je odrzucić większością 2/3 głosów, w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów.

• Prezydent RP ma obowiązek podpisania ustawy budżetowej w ciągu 7 dni od jej przekazania i zarządzenie przez Prezydenta publikacji ustawy w Dzienniku Ustaw RP kończy procedurę budżetową chyba, że Prezydent przekaże ją do Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzenie zgodności budżetu z Konstytucją

• Trybunał Konstytucyjny ma obowiązek orzec zgodność ustawy budżetowej (ustawy o prowizorium budżetowym) z konstytucją w ciągu 2 miesięcy od złożenia przez Prezydenta wniosku w tej sprawie.

• Prezydent ma prawo skrócić kadencje Sejmu, jeżeli w ciągu 4 miesięcy od przedłożenia ustawy budżetowej Sejmowi nie zostanie ona przedłożona Prezydentowi do podpisu. Decyzje taką Prezydent może podjąć w ciągu 14 dni od obowiązującej daty złożenia ustawy budżetowej do podpisu.

• Rada Ministrów ma obowiązek przedłożenia Sejmowi sprawozdania w wykonania budżetu państwa wraz z informacją o stanie zadłużenia państwa w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego.

• Sejm ma obowiązek rozpatrzyć sprawozdanie z wykonania budżetu państwa, po zapoznaniu się z opinią NIK, oraz podjąć uchwałę o udzieleniu lub odmowie udzielenia Radzie Ministrów absolutorium.

Art. 119 ust.1 Konstytucji - SEJM rozpatruje projekt

ustawy budżetowej w 3 czytaniach

Art.121 ust. 1 Konstytucji - Marszałek Sejmu przekazuje

ustawę budżetową SENATOWI

Art. 122 ust. 1 Konstytucji - po zakończeniu prac w Senacie

Marszałek Sejmu przekazuje ją Prezydentowi

Art. 224 ust. 2 Konstytucji Trybunał Konstytucyjny

sprawdza zgodność ustawy budżetowej z Konstytucją

Podpisanie ustawy budżetowej przez Prezydenta RP i

ogłoszenie jej w Dzienniku Ustaw

opracowanie własne

W wyjątkowych sytuacjach plan finansowy państwa na następny rok budżetowy może być określony w ramach czasowych krótszych niż jeden rok, czyli ustawa o prowizorium budżetowym. Ustawa ta ustanawia budżet prowizoryczny, ograniczony do określonych ram czasowych, z reguły trzy miesiące i zawiera jedynie niezbędne dla funkcjonowania państwa ustalenia dotyczące dochodów i wydatków przy zachowaniu takiego samego toku prac jak w przypadku prac nad projektem ustawy budżetowej. Ustawa o prowizorium traci moc z chwilą wejścia w życie ustawy budżetowej.

Jeżeli jednak ani ustawa o prowizorium budżetowym ani ustawa budżetowa nie weszły w życie, to w dniu rozpoczęcia nowego roku budżetowego, wówczas Rada Ministrów prowadzi gospodarkę finansową na podstawie przedłożonego projektu ustawy budżetowej- regulacja ta wynika z art. 219 ust. 4 Konstytucji RP.

POJĘCIE FINANSÓW PUBLICZNYCH:

J. Harasimowicz określa finanse jako stosunki społeczne powstające w związku z gromadzeniem i wydatkowaniem środków pieniężnych.

L. Kurowski twierdzi, iż nie należy używać pojęcia „ finanse” lecz „gospodarka finansowa”. Przez co autor rozumie „ posługiwanie się pieniądzem”.

M. Weralskiego - finanse to pieniężna forma podziału dochodu narodowego.

J.M. Gaudemet uważa, że finanse publiczne stanowią gałąź prawa publicznego, której przedmiotem jest badanie norm odnoszących się do publicznych zasobów pieniężnych oraz operacji tymi zasobami.

Reasumując można wyrazić pogląd, zgodnie z którym:

Finanse są to zasoby pieniężne, operacje tymi zasobami oraz normy prawne ich dotyczące. Natomiast w zależności od podmiotów dysponujących zasobami pieniężnymi rozróżniamy

• finanse publiczne (czyli finanse podmiotów publicznych)

• finanse prywatne (czyli podmiotów prywatnych).

Na bazie tego podsumowania w literaturze przedmiotu wyrażany jest pogląd, iż finanse publiczne w danym miejscu i czasie są zjawiskiem prawno-ekonomicznym, powstałym z nałożenia się zasad prawnych (systemu finansowego) na ich ekonomiczną istotę.

PODOBIEŃSTWO MIĘDZY FINANSAMI PRYWATNYMI A PUBLICZNYMI

Podobieństwo jakie istnieje między finansami publicznymi a finansami prywatnymi sprowadza się do prawie identycznych problemów:

• sporządzania budżetu i kierowania jego wykonaniem,

• ograniczania wydatków,

• uzyskiwania dochodów zwyczajnych i nadzwyczajnych,

• kontroli,

• rachunkowości,

• skarbowości itp.

Takie zmniejszenie skali jest bardzo wygodne, lecz istnieją w tym obszarze zasadnicze różnice:

• zasadnicze różnice wynikają z faktu, że równowaga finansów prywatnych i przemieszczenia prywatnych zasobów są kształtowane przez prawa gospodarki rynkowej (np. prawo popytu i podaży na kapitałowym wyznaczające stopę procentową), natomiast równowaga finansów publicznych i przemieszczenia zasobów publicznych są zdominowane przez interwencję państwa i wyznaczane przez władzę publiczną.

• Państwo dysponuje środkami przymusu zapewnienia sobie wpływów, samo z kolei nie podlega przymusowi w zakresie dokonywania wydatków, czyli nie istnieje droga egzekucji przymusowej wobec państwa. W przypadku osób prywatnych sytuacja jest odwrotna.

• Finanse publiczne wyrażają się w pieniądzu, nad którymi w mniejszym bądź większym stopniu sprawuje kontrolę państwo, a kolei prywatne osoby nie mają w tym względzie żadnego wpływu,

• Finanse prywatne są ukierunkowane na osiąganie dochodów i osiąganie zysku, natomiast Finanse publiczne są instrumentem realizacji interesu ogółu, dobra ogółu

• Wielkość zasobów należąca do finansów publicznych jest nieporównywalnie większa, od tych, którymi mogą dysponować podmioty prywatne.

Z a d a n i a p u b l i c z n e w powiązaniu z m o d e l e m p a ń s t w a

Zadania publiczne państwa są bezpośrednio związane z aktywnością państwa czyli funkcjami państwa, tj.:

• publicznymi ( administracja celna, bezpieczeństwo publiczne, obrona narodowa, wymiar sprawiedliwości, infrastruktura, itp. pełnienie tych funkcji jest obiektywną koniecznością, co oznacza, że niewykonanie tych zadań zagraża egzystencji społeczeństwa i państwa.

• społecznymi ( jest to zaspokajanie potrzeb społeczeństwa w takich dziedzinach, jak: edukacja, kultura, zatrudnienie, bezpieczeństwo socjalne czyli opieka zdrowotna, zabezpieczenia emerytalno-rentowe, pomoc społeczna - działalność państwa w tym obszarze polega na finansowaniu, zaopatrzeniu a także opiece, w postaci takich narzędzi jak dotacje, emerytury, renty, zasiłki, stypendia, zapomogi, dopłaty np. do leków

• gospodarczymi

Z funkcjami społecznymi wiąże się określony model państwa będący swego rodzaju mieszanką roli państwa, rynku i rodziny w zaspokajaniu potrzeb. Można zatem wskazać następujące modele:

• liberalny - o minimalnym zakresie pomocy państwa, interwencja państwa następuje dopiero wówczas, gdy naturalne kanały typu rodzina, rynek zawodzą, (Wielka Brytania, USA, Kanada, Australia)

• motywacyjny - podstawowym elementem w tym modelu są obowiązkowe ubezpieczenia społeczne ; są to ubezpieczenia chorobowe, wypadkowe, emerytalne, na wypadek utraty pracy, generalnie od wszelkiego rodzaju ryzyka społecznego ( Niemcy, Francja, Austria),

• redystrybucyjny - każdy obywatel w takim samym stopniu powinien być chroniony przed ryzykiem utraty materialnego zabezpieczenia i mieć zapewniony dostęp do wszystkich usług społecznych na najlepszym poziomie, w modelu tym to państwo staje się podstawowym dostawcą wszystkich usług społecznych (kraje Skandynawii)

KRYTERIÓW DECYDUJĄCYCH O TYM CZY DANE DOBRO JEST DOBREM PRYWATNYM CZY PUBLICZNYM.

WYRÓŻNIAMY ZATEM :

- kryterium użyteczności (kryterium społeczne),

- kryterium odpłatności (kryterium ekonomiczne).

Wg KRYTERIUM UŻYTECZNOŚCI występuje zasadnicza różnica między korzyściami, które daje dobro prywatne, i korzyściami osiąganymi z dóbr publicznych. Korzyści z dobra prywatnego ograniczają się najczęściej do jednej (kilku osób). Co więcej, jeżeli dana osoba używa dobra prywatnego, np. samochodu, to jest ono niedostępne dla innych. Inaczej jest w przypadku transportu publicznego. Poza tym w dostępie do dobra prywatnego mamy do czynienia z rywalizacją, czego raczej niema przy dobrach publ. np. korzystanie parku (jeziora, morza itp.) jednej osoby nie wyklucza takich możliwości u innych.

Wg KRYTERIUM EKONOMICZNEGO o tym, czy dobro ma charakter dobra publ. czy prywatnego decyduje źródło odpłatności. Dobrami publicznymi są te dobra (usługi, towary), które są finansowane przez budżet państwa, budżety samorządowe i inne fundusze publiczne. Dla odbiorców takich dóbr oznacza, że są one dostępne bezpłatne lub za częściową odpłatnością. Ta jednak bezpłatność określonych dóbr może prowadzić do marnotrawstwa lub nadużyć w gospodarowaniu nimi.

SPECYFICZNE CECHY DOBRA PUBLICZNEGO TO:

• brak wyłączenia (niewykluczalność),

• dostępność

• brak konkurencji

• uniezależnienie od partycypacji w kosztach wytworzenia lub utrzymania

• zaspokajanie - przede wszystkim - potrzeb o charakterze zbiorowym.

S E K T O R F I A N S Ó W P U B L I C Z N Y C H - PODMIOTY I INSTYTUCJE SEKTORA FINANSÓW PUBLICZNYCH

Zgodnie z nowelizacją ustawy o finansach publicznych z dnia 27 lipca 2001r. (Dz.U.2001, Nr 102, poz. 1116) sektor finansów publicznych obejmuje:

• organy władzy publicznej, organy administracji rządowej, organy kontroli państwowej i ochrony prawa, sądy i trybunały, a także jednostki samorządu terytorialnego i ich organy oraz związki,

• jednostki budżetowe, zakłady budżetowe i gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych,

• fundusze celowe,

• państwowe szkoły wyższe,

• jednostki badawczo-rozwojowe,

• samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej,

• państwowe i samorządowe instytucje kultury,

• Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Kasę Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i zarządzane przez nie fundusze,

• Polską Akademię Nauk i tworzone przez nią jednostki organizacyjne

państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych, z wyłączeniem

2

---