TEMAT: W jaki sposób indywidualizm romantyków wpłynął na kształt estetyczny ich dzieł? Wskaż przykład utworu, którego formę można potraktować jako manifestację artystycznego indywidualizmu. Uzasadnij swój wybór.
Literatura romantyczna wyraża przede wszystkim indywidualne cechy jednostki, która występuje w imieniu większej grupy społecznej-narodu. Przede wszystkim to poeta kreował się na przywódcę, proroka, geniusza. Jego wyobraźnia i natchnienie prowadziło do frenezji. Romantyzm wykształca typ bohatera romantycznego. Jedną ze stałych jego cech było przeżywanie wielkiej romantycznej miłości, która stawała się wielką namiętnością, była też dowodem - wyznawanej przez romantyków - dominacji uczuć nad rozumem. Miłość romantyczna jest najczęściej nieszczęśliwa i prowadzi bohatera do samobójczej śmierci. Romantycy stworzyli też nową koncepcję poezji i poety - wieszcz i geniusz - wprowadzone przez niemieckich teoretyków romantyzmu. Poeta w ich ujęciu stawał się najwyższym prawodawcą i prorokiem, wysłannikiem Boga. Literatura danego narodu miała przedstawiać jego dawne i teraźniejsze dzieje, sławić bohaterów, w razie potrzeby podtrzymywać na duchu i zagrzewać do walki z wrogiem.
Romantyzm dystansując się od klasycznych wzorców literatury antyku, przeciwstawiał im tradycję narodowościową, kulturę ludową, mitologię europejską oraz motywy orientalne i biblijne. Powstały nowe gatunki literackie takie jak:
- poemat dygresyjny - gatunek poezji narracyjnej, w którym fabuła jest tylko pretekstem dla ukazania rozbudowanych refleksji, dygresji i wtrętów narratora.
- powieść poetycka - odmiana poematu epickiego, której charakterystyczną cechą jest fragmentaryczność akcji, luźna budowa i silny subiektywizm narracji; typowym bohaterem powieści poetyckiej jest buntownik, skłócony ze światem.
- powieść historyczna - powieść, której akcja toczy się w minionej epoce, zazwyczaj respektująca prawdę historyczną, łączoną z elementami fikcyjnymi.
Przykładem poematu dygresyjnego może być „Beniowski” Juliusza Słowackiego. Jest to nieukończone dzieło wielkiego mistrza. Twórca podjął w nim różnorodne tematy, nie związane z wątkiem fabularnym. Ten wątek to historia młodego szlachcica, Maurycego Kazimierza Zbigniewa Beniowskiego, który straciwszy majątek wyruszył w świat w poszukiwaniu przygód. Nieoczekiwanie bierze udział w konfederacji barskiej. Utwór ma otwarte zakończenie, nie wiadomo jak kończy się historia Beniowskiego. Obok wątku głównego i tytułowego bohatera pojawiają się liczne dygresje, które dotyczą: twórczości poetyckiej, dróg odzyskania przez Polskę niepodległości, rozrachunek z Mickiewiczem i jego koncepcją mesjanizmu oraz stanowiskiem w sprawie walorów i niedostatków w twórczości samego Słowackiego. Poeta jest tu całkowitym panem języka. Od wzniosłości łatwo przechodzi do parodii wysokiego stylu romantycznego. Wszechwładne „ja” ujawnia się w najdrobniejszych szczegółach, choćby w żonglerce szokującymi rymami czy w brawurowym sposobie budowania i rozbijania oktawy.
Przykładem powieści poetyckiej może być „Giaur” Georga Byrona. W przypadku „Giaura” trudno mówić o jakiejkolwiek akcji, bo w powieści poetyckiej, z założenia zaburzona jest chronologia, a postacie i wydarzenia owiane tajemnicą, ledwo zarysowane. Temat utworu stanowią dzieje miłości Giaura i Leili, zakończone jej tragiczną śmiercią, która z kolei pociągnęła za sobą dokonanie zemsty na Hassanie przez Giaura. Byron wykreował w nim oryginalny model bohatera i wzorcowy model powieści poetyckiej. Akcja rozgrywa się w Grecji. Główny bohater to człowiek bez imienia i bez twarzy. Owiany tajemnicą, właściwie znane są tylko ułamki historii jego romansu z Leilą i jego przeżycia. Charakterystyczne dla nowych trędów w sztuce są użyte tu motywy orientalne, przesiąknięte kulturą muzułmańską.
Przykładem powieści historycznej może być „Konrad Wallenrod” Adama Mickiewicza. Jego akcja rozgrywa się w średniowieczu. Bohater, Litwin porwany za młodu przez Krzyżaków, poprzysięga zemstę na wrogu. W tym zamiarze umacniają go pieśni wajdeloty Halbana. Wraca na Litwę, żeni się i mógłby być szczęśliwy. Jednak, gdy zakon znów uderza, postanawia ratować ojczyznę. Ucieka się do podstępu: zostaje Krzyżakiem. Pod fałszywym imieniem Konrada Wallenroda zdobywa rycerską sławę, a po latach godność wielkiego mistrza. Celowo prowadzi zakon do katastrofy. Choć spełnił swe dzieło - popełnia samobójstwo. Popełnił czyn słuszny, lecz moralnie sprzeczny. Znalazł się w sytuacji bez wyjścia. W okresie romantyzmu taki tragizm możemy odnaleźć także w wielu innych utworach. Romantyczny tragizm ma bowiem wymiar historyczny.
Podsumowując, indywidualizm poetów romantycznych spowodował powstanie nowych gatunków literackich, takich jak: poemat dygresyjny, powieść poetycką i powieść historyczną.
Bibliografia:
Maria Straszewska - Romantyzm
Marian Szulc - Literatura polska. Romantyzm
Alina Kowalczykowa - Romantyczni szaleńcy
Aleksander Nawarecki i Dorota Siwicka - Przeszłość to dziś (podręcznik dla licealistów, cz.I, klasa II)
Wyd. Greg - Słownik lektur szkolnych
Opracowała: Karolina Kominek