PRACA SOCJALNA W ODNIESIENIU DO SPOŁECZEŃSTWA
Praca socjalna wyłoniła się jako profesja w latach dwudziestych XX wieku i dziś stanowi zawód, którego rola polega na wypełnianiu zobowiązań polityki społecznej w dziedzinie wspierania dobrobytu i jakości życia. Praca socjalna obejmuje zatem działalność profesjonalną ukierunkowaną na poprawę warunków życia jednostek i społeczności, łagodzenie skutków ubóstwa i problemów społecznych.
Porównując definicje pochodzące z krajów o najstarszym dorobku pracy socjalnej — Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii, oraz Węgier, gdzie instytucjonalizację pracy socjalnej rozpoczęto u schyłku systemu komunistycznego, można wyraźnie dostrzec podobieństwo:
Stany Zjednoczone: Praca socjalna jest to profesjonalna działalność polegająca na pomaganiu jednostkom, grupom, społeczeństwom we wzbogacaniu lub odtwarzaniu ich zdolności społecznego funkcjonowania i tworzeniu warunków społecznych sprzyjających osiąganiu ich celów.
Wielka Brytania: Praca socjalna jest odpowiedzialną działalnością profesjonalną, która umożliwia jednostkom, rodzinom, i grupom rozpoznanie osobistych, społecznych i środowiskowych trudności oddziaływujących na nie niekorzystnie. Praca socjalna umożliwia im radzenie sobie z tymi trudnościami poprzez działania wspierające, rehabilitacyjne, ochraniające lub korektywne.
Węgry: Praca socjalna obejmuje profesjonalne działania ukierunkowane na usprawnianie i przywracanie zdolności jednostek, rodzin, grup i społeczności do życia i działania, a jednocześnie na wkład w rozwój złożonych warunków koniecznych do tego życia i działania.
Wspólny w tych definicjach cel pracy socjalnej, czyli, pomaganie potrzebującym tej pomocy członkom społeczeństwa w osobistym i społecznym usamodzielnianiu się, jest szeroko podzielona także w innych krajach, o czym świadczy definicja przyjęta przez kraje członkowskie Rady Europy oraz polska definicja zawarta w „Ustawie o Pomocy Społecznej."
Rada Europy: Praca socjalna jest specyficzną działalnością profesjonalną której zadaniem jest ułatwianie wzajemnego przystosowania się jednostek, rodzin, grup i środowiska społecznego, w który żyją oraz rozwijanie poczucia własnej wartości indywidualnej poprzez wykorzystanie możliwości tkwiących w ludziach, w stosunkach interpersonalnych oraz zasobach udostępnionych przez społeczności ludzkie.
Ustawa o pomocy społecznej określa pracę socjalną jako część składową szeroko pojmowanej pomocy społecznej. Znajduje to wyraz w art. 8 pkt. 5 ustawy, który stanowi iż praca socjalna jest rozumiana jako działalność zawodowa skierowana „ (...) na pomoc osobom i rodzinom we wzmocnieniu lub odzyskaniu zdolności do funkcjonowania w społeczeństwie oraz na tworzenie warunków sprzyjających temu celowi"
Pomoc jest zjawiskiem prawdopodobnie równie starym jak ludzkość. Ale dziś zmieniła się zarówno skala, jak i natura tego zjawiska. Może wzrosła także nasza wrażliwość społeczna i moralna. Pomoc dla potrzebujących musi przybrać obecnie charakter zinstytucjonalizowany i możliwie globalny. Jest ona społecznym i moralnym obowiązkiem. Od obowiązku tego nie może się uchylić nikt, a w szczególności ci, którzy - jak pedagog socjalny czy pracownik domu opieki społecznej - powołani zostali do roli poniekąd zawodowych opiekunów.
Pracownicy socjalni jako specjaliści od pomagania pracują z ludźmi po to, by wzmocnić ich kompetencje i funkcjonowanie, umożliwić im dostęp do różnych form wsparcia społecznego i do zasobów, tworzyć humanitarne i odpowiednie do sytuacji usługi społeczne. Pracownik socjalny jest najczęściej osobą pierwszego kontaktu z osobami w trudnej sytuacji. Musi się liczyć z faktem, że osoba, która się do niego zgłasza jest mało komunikatywna, że swoim działaniem może bardziej zaszkodzić niż pomóc. Od przygotowania zawodowego pracowników socjalnych zależy ich zdolność zabezpieczania interesów jednostki i w ogóle działania na rzecz przeciwdziałania przemocy w rodzimej Poza tym praca wykonywana często w atmosferze bardzo napiętej, przy dłuższym ładunku emocjonalnym stanowić może zagrożenie fizyczne dla niego samego. Przygotowanie zawodowe stwarza też lepsze zabezpieczenie przed popełnieniem błędów proceduralnych.
Byłoby naiwnością sądzić, że praca socjalna jest w stanie samodzielnie uporać się z zadaniem poprawy położenia najbardziej upośledzonych grup społecznych. Nie udało się to nawet najbogatszym krajom Zachodu, w których grono klientów pomocy społecznej powiększyli w ostatnich latach ludzie młodzi, nie mający żadnych szans na kurczącym się rynku pracy oraz rzesze imigrantów, pozbawionych szans na godziwe życie zarówno w kraju pochodzenia jak i w kraju zamieszkania.
Rozmiary zjawisk negatywnych towarzyszących upadkowi tradycyjnych gałęzi przemysłu, takich jak długotrwałe bezrobocie, ubóstwo przekazywane z pokolenia na pokolenie, wytwarzanie się specyficznych skupisk miejskiej biedy, towarzyszące tym procesom zjawiska dezorganizacji społecznej — wymagają rozwiązań systemowych, że jest takich, w których praca socjalna mogłaby stanowić element pośredniczący pomiędzy zreformowanymi instytucjami państwa opiekuńczego, rynku i rodziny.
Można zatem powiedzieć, że praca socjalna jest nie tylko możliwym, ale i koniecznym składnikiem społeczeństwa obywatelskiego, usytuowanym pomiędzy sferami rzeczywistości rządzącymi się odmienną, często wręcz przeciwstawną logiką. Pracownik socjalny znajduje się niejednokrotnie pod presją rozmaitych oczekiwań i norm odnoszących się do wypełnionych przez niego rozmaitych ról i funkcji społecznych: rzecznika praw swoich klientów i ich rodzin, reprezentanta interesu publicznego i agenta instytucji kontroli społecznej, profesjonalisty oferującego swoje usługi na zasadach komercyjnych czy też reformatora zaangażowanego w działania na rzecz zmian w systemie polityki społecznej i ustawodawstwa socjalnego. Niezależnie od tego, w jakiej roli występuje pracownik socjalny, czy reprezentuje instytucje publiczne czy prywatne, w swojej codziennej praktyce staje on przed trudnymi wyborami etycznymi, które sprowadzić można do pytania o granice interwencji.
Pracownicy socjalni w kontaktach z klientami są obowiązani, między innymi, do poszanowania godności osobistej klienta. W praktyce zawodowej pracownicy socjalni nierzadko znajdują się w sytuacjach, w których naruszana jest ich godność osobista. Najczęściej są to przypadki napaści słownej, a niekiedy dochodzi do naruszenia nietykalności osobistej. Sytuacje tego rodzaju nie sprzyjają motywacji do pracy, a raczej poczuciu wypalenia zawodowego. Postawę pracownika socjalnego winno kształtować dążenie perfekcjonistyczne, zaś taka możliwość stwarza szansę na rozwiązanie problemu. Dążenie do doskonałości w odniesieniu do godności pozwala na sformułowanie zalecenia utrzymywania relacji asymetrycznej w kontaktach z klientem. Respektowanie godności klienta bez oczekiwania na taką samą postawę drugiej strony może być traktowane jako wyraz wysokiej klasy profesjonalizmu. Pozwoli to na skuteczne osiąganie zasadniczego celu pracy socjalnej w wymiarze moralnym - wzrostu poczucia wartości klienta i zmniejszenia poziomu napięcia społecznego. Jednocześnie zwolni to pracownika socjalnego od poczucia krzywdy moralnej, przyczyniając się do wzrostu poziomu motywacji i uchroni go przed sytuacją wypalenia zawodowego.