SPOSOBY POWSTAWANIA PRAWA
Mówiąc o źródle prawa można mieć na myśli:
pierwotną przyczynę powstania norm prawnych
zjawiska społeczne wpływające na powstanie norm prawnych
formy powstania norm prawnych
materiały historyczne związane z ustanowieniem norm prawnych
zdarzenia z którymi łączy się nabycie praw i obowiązków
Wymieniane najczęściej rodzaje:
- źródła poznania (czynniki mogące dostarczyć informacji o prawie) i powstania prawa (czynniki wypływające na ukształtowanie się treści przepisów prawnych)
- źródła prawa w rozumieniu prawniczym (sposoby ustalania reguł zachowania, którym państwo nadaje moc prawną - ustawy, rozporządzenia itp.)
* materialne - przyczyny warunkujące treść prawa
* formalne - przyczyna prawnego obowiązywania normy
- źródła obowiązywania prawa (powodują, że reguła zachowania zyskuje moc reguły prawa)
- autorytety prawotwórcze (np. źródłem prawa jest parlament)
Koncepcja źródeł prawa współczesnego systemu prawnego składa się z:
- części określającej uzasadnienie polityczne podstaw systemu prawnego
- części określającej kompetencje normodawcze organów państwowych
- części dotyczącej prawotwórczej roli zwyczaju i precedensów
- części określającej dopuszczane w danym systemie dyrektywy interpretacji
- części określającej dopuszczane w danym systemie reguły wnioskowania z obowiązywania prawnego jedynych norm o obowiązywaniu innych
- części dotyczącej zasad rozwiązywania kolizji norm systemu
STANOWIENIE
stanowienie - określone działania ciał kolegialnych lub jednoosobowych, którym przyznano kompetencje do wydawania nowych przepisów prawnych
warunki materialne - określają rodzaj sprawy, treść przepisu, który może być ustanowiony
warunki formalne - określają procedurę, zgodnie z którą powinno odbywać się stanowienie prawa
Konstytucja - akt normatywny, ustawa zasadnicza; najwyższa moc prawna, specjalny sposób ustalania i zmiany, swoista nazwa
Ustawa - akt normatywny, jeden stopień niżej niż konstytucja
cecha generalności (ogólności) - postanowienia ustaw normują zachowanie całych klas adresatów
normuje obowiązki i postanowienia
moc powszechnie obowiązująca
moc prawna (tylko konstytucja ważniejsza)
są to akty normatywne, którym nadano nazwę ustawy
ustawa w rozumieniu formalnym - każdy akt, który powstał „w drodze ustawodawczej” i ma nazwę „ustawy”
ustawa w rozumieniu materialnym - każdy przepis prawa rozgraniczający sfery wolnej działalności podmiotów , ograniczający korzystanie z własności
PROCEDURA USTAWODAWCZA
1. Inicjatywa ustawodawcza - prawo wniesienia do parlamentu przez określone podmioty projektu ustawy
Ograniczenia prawa inicjatywy poselskiej ze względu na:
- liczbę wnioskodawców
- czas wykonania inicjatywy ustawodawczej
- zabezpieczenie finansowe projektowanej ustawy
2. „czytanie” projektu - rozpatrywanie przez parlament projektu o określonym trybie
3. Głosowanie:
Quorum (głosowanie) - najmniejsza liczba członków parlamentu, by głosowanie było ważne
Większość zwykła/względna (głosowanie) - „za” oddano większą liczbę głosów niż „przeciw”
Większość bezwzględna (głosowanie) - więcej niż połowa głosów, połowa plus jeden
Większość kwalifikowana (głosowanie) - większa od bezwzględnej, 2/3 lub 3/5
4. Podpisanie
5. Rodzaje veta:
- absolutne (ustawa nie staje się aktem obowiązującym)
- zawieszające (konieczność ponownego rozpatrzenia przez parlament)
- veto ludowe (określona prawem grupa obywateli np. W Szwajcarii)
6. Ogłoszenia i wpisanie do Dziennika Ustaw RP
rozporządzenie - prezydent oraz rada ministrów, wydawane na podstawie ustaw i w celu ich wykonania, musi być wykonawcza, ogłaszana w Dzienniku Ustaw
inkorporacja - ułożenie i opublikowanie usystematyzowanego zbioru wydanych już poprzednio przepisów prawa
kodeks - nazwa nadawana aktom normatywnym, które miały zastąpić liczne ustawy i stać się jedynym źródłem przepisów w tej dziedzinie
dwa elementy prawa zwyczajowego:
- element zewnętrzny (faktyczne przestrzeganie określonej reguły zachowania)
- element wewnętrzny/prawne przekonanie (przekonanie o prawności danej reguły zachowania)
Praktyka prawa zwyczajowego musi być:
- powszechna (powszechnie stosowana)
- równomierna (akty praktyki idące w jednym kierunku nie mogą być równoważone aktami praktyki idącymi w innym kierunku)
- trwała (konstruowana przez dłuższy czas)
PRAWO PRECEDENSOWE (common law)
„ratio decidendi” - zasada ogólna, którą kierował się sąd wydając dane rozstrzygnięcie
„obiter dicta” - elementy istotne tylko w danej sprawie, dotyczące danego przypadku
„stare decisis” - stałość decyzji, im precedens starszy tym lepszy
„distinguishing” - odróżnienie dwóch rodzajów faktów w danej sprawie (fakty na podstawie których wydano precedensową decyzję, a fakty rozpoznawanej sprawy)
Orzeczenia są publikowane w wydawnictwach prywatnych i półoficjalnych (tzw. law reports).