WĘGLOWODANY - są to zw. nat., subst. o charakterze cukrów i zw. pokrewne. Należą do najważniejszych subst. rośl. stanowiąc mat. budulcowe kom rośl (celuloza, hemiceluloza), mat. energetyczne i zapasowe (skrobia, insulina, glikogen, cukry proste i złożone) jak i subst. specjalne wykazujące dział. farmakolog.

Dzielimy na 3 grupy:

1-monosacharydy-cukry proste o cząsteczce nie ulegającej hydrolizie,

2-oligosacharydy-cukry złożone z 2 do 10 cząsteczek cukrów prostych, ulegają hydrolizie uwalniającej poszczeg. monocukry,

3-polisacharydy-wielocukry złożone z licznych cząsteczek cukrów prostych.

1 i 2 grupę określa się ogólną nazwą cukrów, mają wyraźnie słodki smak i są dobrze rozpuszczalne w wodzie.

Właściwości polisacharydów są odmienne-są trudniej rozp. w wodzie, pozbawione słodkiego smaku i trudniej wchodzą w reakcje chem. Właściwości te zależą w dużym stopniu od wielkości cząsteczki, typu wiązania glikozydowego a także struktury drugo- i trzecio-rzędowej.

Polisacharydy:

-nie mają na ogół właściwości subst. fizjolog. czynnych,

-niektóre zaw. w grzybach, mikroorganizmach, a także roślinach wyższych mają wyraźne właściwości immunotropowe, tzn. wpływają na reakcje odpornościowe zw. z systemem immunolog. i niektóre z nich wprow. do lecznictwa jako leki immunoregulujące.

-mają znaczenie i zastos. w farmacji.

Zastosowanie:

-jako środki odżywcze i dietetyczne, np. skrobia różnych gat. roślin, czy sur. zaw. insulinę

-jako sur. do prod. licznych zw. w org.(glukozy, fruktozy, dekstryn)

-jako subst. wypełniające, odciągające wodę, spęczniające w prod. niektórych postaci leków (tabletki)

-ochronne, łagodzące, przeciwzapalne, w zasypkach, pudrach, maściach

-jako środki zastępcze krwi, np. dekstrany

-przeciwzakrzepowo, np. mukopolisacharydy (heparyna)

-jako skład. licznych śluzów i gum stos. jako leki osłaniające w stanach zapalnych.

Skrobia ziemniaczana (Amylum solani), syn. mączka kartoflana.

-otrzym. z bulw pędowych ziemniaka Solanum tuberosum z rodziny psiankowatych Solanaceae

-skłąd chem: zasadniczym elementem budowy ziaren skrobi jest polisacharyd złożony z 2 frakcji: amylazy i amylopektyny.

-jest stos. w recepturze, preparatyce galenowej, przem. farmaceut., kosmet. do przysypek, pudrów oraz jako środek wypełniający i powodujący rozpad tabletek. Służy również do przem. otrzymyw. glukozy i alkoholu etylowego i dekstryn.

-stos. w przem papier., spoż, tekstylnym jako środek usztywniający lub klejący

Skrobia pszeniczna (Amylum tritici)

-otrzym z ziemniaków uprawianych odmian pszenicy Triticum vulgare z rodz. traw Poaceae.

-zastos. jako sur. pomocniczy w recepturze aptecznej. Wchodzi w skład recepturowych papek-zawiesin do użytku zewn. (suspensio pro usu externo), zasypek, pudrów

-do składu w recepturowych maściach i pastach (unquenta et pasta)

-stos rzadko jako środek wypełniający, zapobiegający wilgotnieniu w proszkach dzielonych oraz prostego lub złożonego kleiku i galaretki (umcilago et galatica)

-działanie: absorbujące, osłaniające, powlekające, wysuszające

-stos. zewn per Se lub w kompozycji z innymi sur. działa łagodząco w stanach zapalnych, wysiękowych skóry, zapobiega pękaniu skóry

-podana doustnie w przetworach recepturowych dział. osłaniająco w nieżycie przew. pok.

Kłącze perzu (Agropyri Rhizoma) Syn. Rhizoma graminis, perz

-rośl. macierzysta-perz właściwy Agropyron repens, z rodziny traw Poaceae.

-sur. jest kłącze perzu właściwego zbierane wiosną lub jesienią, wybrane z ziemi kłącza są suszone w przewiewnym miejscu

-składniki: polisacharydy i oligosacharydy, olejek eteryczny zaw. gł. poliacetylenowy związek kapilen, śluzy ok10%, subst. gumowe, kw. organ.

-kłącze perzu zaw. zw. pochodne fruktozy (jako środek dietetyczny)

-wykazuje słabe dział. moczopędne i przeczyszczające, wchodzi w skład mieszanek ziołowych wpływających na przemianę materii, np. Normogran, Kapilen.

-silne właściw. bakteriobójcze i fungistatyczne (hamuje rozwój bakterii i grzybów)

Galaktany

-polimery D- lub L-galaktozy, wyst. jako skład. ścian kom. krasnorostów, niektórych grzybów a także w źdźbłach traw.

Agar

-polisacharyd otrzym. z krasnorostów

-zbud. niemal wyłącznie z galaktanów

-można wyróżnić w nim 2 składniki: agarozę i agaropektynę

Morszczyn (Fucus)

-sur. dostarcza glon należący do brunatnic (Phaeoptyta)- morszczyn pęcherzykowaty Fucus vesculosus i morszczyn pikowaty Fucus serratus z rodziny Fucaceae. Jest pospolitym glonem chłodniejszych mórz europejskich i Oceanów Spokojnego i Atlantyckiego, wyst w Polsce w Bałtyku do gł. 10m, w czasie sztormu plechy morszczynu są wyrzucane na brzeg. Sur. jest suszona plecha morszczynu o oznaczonej zaw. jodu. Wyrzucone plechy zbiera się, myje wodą, bezpośrednio suszy w temp. ok. 60ºC.

-Składniki: organicznie związany jod w postaci pochodnych tyroniny oraz polisacharydów- jako gł. skład. czynne. Zaw. jodu 0,03-0,1%. Zaw. jodu zależy od stopnia zasolenia danego akwenu. Ważnym skłąd. polisacharydowym jest kwas alginowy.

-sur. stos. ze względu na zaw. jodu jako pobudzający wydzielanie hormonów tarczycy (efekty dział. wątpliwe)

-ze względu na właściwości pęcznienia kw. alginowego stos. jako dodatek do mieszanek i preparatów ziołowych przeciw otyłości, np. Degrosan, Normosan, Normogran.

-w przem służy do otrzym. kw. alginowego

-Dział. niepożądane: ze względu na zmienność składu sur. i zaw. jodu stos. morszczynu w niedoczynności tarczycy nie jest wskazane, przy przedawkowaniu może wywołać objawy nadczynności, np. bezsenność, nadciśnienie, nadmierne pocenie się, przyspieszenie tętna, ataki dusznicy bolesnej.

ŚLUZY - mieszaniny różnych związków o char. polisacharydów, wyróżniają się ciągliwością i char. koloidalnym. W tej grupie wyróżnia się często gumy jako produkty powst. w wyniku zranienia rośliny. Gumy pza cechami właściwymi dla śluzów mają również właściwości klejące.

-stos. w lecznictwie jako środki powlekające, ochronne i zmiękczające (dział. miejscowe bo nie wchłaniając się z przew. pok.);

-jako środki ochronne przed podrażnieniami błon śluzowych, są stos. w stanach zapalnych przew. pok., dróg oddech., zewn.

-szybkość ulegania wpływowi enzymów trawiennych jest różna, np. nasiona lnu zaw. śluz ulegający wolno temu wpływowi, stąd wynika wartość tego sur. w zastos. w stanach zapalnych przew. pok.

-śluzy dodane do leków łagodzą ich dział. drażniące lub ostry smak, są również dobrym środkiem emulgującym a także spęczniającym co sprzyja, np. rozpadowi tabletek.

-pochodzenie śluzów może być: błonowe ze ściany kom, a ściślej z blaszki środkowej np. kw. alginowy lub z całej ściany wtórnej; także z treści komórkowej, np. w bulwach storczyków Tubera salep.

Surowce zaw. śluz:

-agar - Agar,

-korzeń prawoślazu - Althaeae radix

-nasienie lnu - Lini semen

-porost islandzki - Lichen islandicus

-nasienie babki plesznika - Psylii semen

-liść prawoślazu - Althaeae Folium

-nasienie kozieradki - Foerugraeci Semen

-kwiat ślazu leśnego - Malvae sylvestris Flos

-kwiat malwy czarnej - Malvae arboreae Flos

-kwiat dziewanny - Verbasci Flos

-karagen - Carragen

-nasienie pigwy - Cydoniae Semen

-bulwy storczyków - Tubera salep

-kwiatostan lipy - Tiliae inflorescentia

Surowce zaw. gumy:

-guma arabska - Gummi arabicum

-tragakanta - Tragacantha

-indyjska tragakanta - Gummi karaya

Agar (Agar)

-Sur. stanowi stężały i wysuszony żel pochodzący ze ścian kom. glonów krasnorostów (Rhodyphyta).

-Zaw. ok. 90% polisacharydów, jest subst. silnie pęczniejącą.

-Zastos: jako środek łagodnie przeczyszczający dział w wyniku spęcznienia pokarmu w jelitach,

-wchodzi w skład wielu preparatów przeczyszczających

-ma zastos. w tpl jako środek spęczniający, żelujący i powodujący rozpad tabletek

-gł. zastos. w pracowniach bakteriolog. jako podst. skład. podłoży do hodowli bakterii, grzybów, tkanek roślin wyższych, stos. też w przem. spoż. i chem.

Korzeń prawoślazu (Althaeae radix)

-roślina macierzysta- Prawoślaz lekarski Althaea officinalis z rodziny śluzowatych Malvaceae

-do celów farmac. rośl. jest uprawiana, korzenie uzyskuje się z roślin 2-letnich jesienią, bezpośrednio po zbiorze korzeń jest zazwyczaj pozbawiony kory pierwotnej, tzw. okorowany korzeń prawoślazu. W celu zachowania jasnej barwy okorowany korzeń powinien być suszony w temp. 40ºC.

-Skład:

*śluzy jako gł. skład. czynne, zaw. ich jest zmienna i zależy od okresu zbioru, późną jesienią i zimą wynosi >10% a latem ok.5%. Wraz ze zwiększaniem zaw. śluzu zmniejsza się zaw. skrobi

*pektyny >10%

*sacharozę 10%

*znaczne ilości skrobi.

-Zastosowanie: do wyrobu mieszanek ziołowych, syropu prawoślazowego (Sirupus althaeae) i innych preparatów przeciwkaszlowych jako środek powlekający, łagodzący i osłaniający.

-stos. są też maceraty sporządzane na zimno

-ze względu na brak składników silnie dział. i przyjemny smak stos w pediatrii.

Nasienie lnu (Lini Semen), Syn. Siemię lniane

-rośl. macierzysta- Len zwyczajny Linum usitatissimum z rodziny lnowatych Linaceae

-sur. farmakopealnym są dojrzałe nasiona lnu zwyczajnego. Sur. pochodzi z upraw i jest zbierany jako produkt uboczny przy uprawach lnu przem. Nasienie lnu jest surowcem śluzowym i tłuszczowym.

-Zaw. śluzu 3-6%. Olej tłusty Lini oleum nawet do 40%.

-Zastosow.: ze względu na to, że śluz jest w skórce używany w stanie nierozdrobnionym w postaci maceratów wodnych. jako środek osłaniający w stanach zapalnych dróg oddech. i przew. pok., gł. żołądka.

-ma właściwości lekko przeczyszczające na skutek pęcznienia w jelitach, w celu uzyskania tego działania należy stos. b. duże dawki

-zaw. w nasionach olej sprzyja w sposób mechaniczny defekacji (wypróżnieniu), surowiec wpływa hamująco na procesy gnilne w jelitach. Zewn. stos. w postaci okładów, jako środek przeciwzapalny- rozdrobniony.

Liść podbiału (Farfarae folium)

-Rośl. macierzysta- Podbiał pospolity Tussilago fur fara z rodziny złożonych Asteraceae

-liście podbiału są zbierane ręcznie na wiosnę i latem i suszone na powietrzu w cieniu

-skład: śluzy 7-8%, garbniki ok.4%, flawonoidy ok. 0,8%

-Zastosow.: gł. w stanach zapalnych i nieżytach dróg oddech., jamy ustnej i krtani

-wywiera dział. osłaniające (śluzy) i ściągające (garbniki)

-wchodzi w skład różnych preparatów przeciwkaszlowych.

Liść prawoślazu (Althaeae Folium)

-surowiec są liście łodygowe prawoślazu lekarskiego Althaeae officinalis z rodziny śluzowatych Malvaceae

-liście zbierane są przed kwitnieniem i suszone na powietrzu w cieniu

-skład: ok.10% śluzów

-zastos.: do okładów, wchodzi w skład mieszanek ziołowych stos. w nieżytach dróg oddech.

Kwiat dziewanny (Verbasci flos)

-rośl. macierzystą mogą być 2 gatunki dziewanny: dziewanna wielokwiatowa Verbascum thapsifarmae lub dziewanna kutnerowata Verbascum phlamoides z rodziny trędownikowatych Serophulariaceae.

-skład: do 2,5% śluzów, saponiny.

-zastos.: gł. jako środek wykrztuśny (saponiny), lek osłaniający (śluzy)

Liść babki lancetowatej (Plantaginis lanceolate Folium)

-rośl. macierzysta babka lancetowata Plantago lanceolata z rodziny babkowate Plantaginaceae

-sur. zaw. gł. śluzy

-zastos.: jako środek do sporządzania okładów (np. po ugryzieniu przez owady), do sporządzania syropów (osłaniające, łagodzące, przeciwkaszlowe)

Kwiatostan lipy (Tiliae inflorescentia)

-sur. dostarczają 2 gatunki: lipa drobnolistna Tilia mordata i lipa szerokolistna Tilia platyphylos z rodziny lipowatych Tiliaceae

-skład: zaw. ok. 3% śluzu, flawonoidy

-zastos.: jako lek napotny w przeziębieniu

GUMY

Guma arabska (Gummi Arabicum) syn. Gummi acaciae

-jest otrzymywana przez nacięcie pni i gałęzi drzew afrykańskich z rodzaju Acacia gł. Acacia senega z rodziny mimozowatych Mimosaceae

-stanowi stęż. wydzielinę uzyskaną w wyniku zranienia kory

-gł. składnik to polisacharyd, tzw. arabina

-zastos.: jako środek osłaniający w stanach zapalnych błon śluzowych, jako środek pomocniczy w recepturze stos. do złagodzenia ostrego smaku leków, do przygot. emulsji, jako środek klejący

Tragakanta (Thragacantha), syn. Gummi thragacantha, guma tragakantowi

-sur. stanowi zagęszczona wydzielina uzyskana z pni i gałęzi różnych rodzaju Astragalus z rodziny motylkowatych Fabaceae, gł. Astragalus gummifer

-jest złożonym polisacharydem o rozgałęzionej budowie, jej gł. składnik to bosoryna ok.. 60-70% o silych właściwościach pęczniejących

-jest środkiem pomocniczym wiążącym wodę przy sporządzaniu kremów, emulsji i maści

-ma znaczenie podobne jak guma arabska

TŁUSZCZE - grupa substancji poch. rośl. lub zwierz., które znalazły zastosowanie w lecznictwie gł. jako podstawy do wytwarzania niektórych form farmaceutycznych.

-Właściwości fizykochem. tej grupy subst. pozwalają na przygotow. takich postaci leków jak maści, czopki, zawiesiny lub mydła. Tłuszcze pełnią tam funkcję nośników (bazy dla subst. czynnych) i często jako subst. litofilne ułatwiają przenikanie subst. leczniczych przez skórę, pełniąc rolę „promotorów przejścia”.

-Istnieje pewna grupa tłuszczy, które wykazują własne wyraźne dział. farmakolog. Np. olej rycynowy o właśc. przeczyszczających lub olej wątłuszowy (tran) jest źródłem Wit. A i D.

-Tłuszcze oprócz zastosowań medycznych są jednym z podstawowych elementów naszej diety. Spełniają one w naszym pokarmie gł. funkcje energetyczne a ich nadmiar wpływa na rozwój otyłości i w konsekwencji wiele innych poważnych chorób.

-Tłuszcze są bezazotowymi związkami pełniącymi w org. rośl. i zwierz. rolę subst. zapasowych. W komórkach znajd. się w postaciach związanych z białkami.

-U roślin wyst. w nasionach i owocach roślin oleistych, gdzie stanowią zapasy subst. energetycznych dla rozwijających się z nasion zarodków. Tłuszcze zaw. w roślinach uzyskuje się poprzez tłoczenie na specjalnych prasach w normalnej temp. (tzw. tłoczenie na zimno, I tłoczenie) lub w podwyższonej temp. (tłoczenie w specj. prasach). Rzadko stos. się wygotowywanie z wodą lub ekstrakcję rozpuszczalnikami.

-W świecie zwierz. tłuszcze wyst. gł. w tkance podskórnej oraz w okolicach jelit i nerek. Uzyskuje się je przez wytapianie.

-Wszystkie tłuszcze jak każde estry ulegają hydrolizie kwasowej lub zasadowej (zmydlanie- powst. mydła, czyli zasadowe sole kwasów tłuszczowych)

-Wchodzące w skład tłuszczów kwasy różnią się między sobą długością łańcucha węglowego i liczbą wiązań nienasyconych. Ma to wpływ na właściwości biolog. i fiz. tłuszczów.

-Tłuszcze poch. rośl., które zaw. wiele nienasyconych kwasów tłuszczowych wyst. zwykle w temp. pokojowej w postaci ciekłej. Natomiast tłuszcze zwierz. zaw. gł. nasycone kwasy tłuszczowe mają wyższe temp. topnienia, wyst. w postaci stałej.

-Obecność długich łańcuchów węglowych sprawia również, że tłuszcze nie rozpuszczają się w rozpuszczalnikach polarnych (woda, etanol), dość dobrze rozpuszczają się w rozpuszczalnikach niepolarnych (benzen, benzyna).

Olej kakaowy (Masło kakaowe) (Oleum cacao)

To tłuszcz uzyskiwany przez wyciskanie na ciepło nasion kakaowca (Theobroma Cacao). Jest tłuszczem stałym o char., przyjemnym zapachu, temp. topnienia 32-35ºC, co sprawia, że świetnie nadaje się do przygot. takich form leków, które mają upłynniać się w temp. ludzkiego ciała (globulki, czopki). Barwa: od białej do słoneczno żółtej. Gł. składniki to: glicerydy kwasów stearynowego, palmitynowego, olejowego i arachidowego.

Olej rycynowy (Oleum ricini)

Otrzymywany przez wyciskanie na zimno nasion rącznika (Ricinus communis z rodziny Euphorbiaceae), a następnie wygotowywanie z wodą, które pozwala m.in. na rozkład trującej subst. rycyny, której obecność w nasionach może wywołać zatrucie. Jest bezbarwnym, jasnożółtym płynem. Zaw. ok. 80% glicerydów kwasu rycynolowego, zaw. również mniejsze ilości glicerydów kwasów olejowego i linolowego. Stos. jako środek przeczyszczający, za to dział. odpowiada kwas rycynolowy, który po uwolnieniu z glicerydów (pod wpływem enzymów trawiennych) drażni błonę śluzową jelita cienkiego co pobudza perystaltykę. Stos. się w dawce 15-30g, czyli 1 do 2 łyżek stołowych.

Olej lniany (Oleum lini)

-otrzym. przez wyciskanie na zimno nasion lnu zwyczajnego Linum usitatissimum z rodziny lnowate Linaceae

-nasiona zaw. 30-40% oleju tłustego bogatego w glicerydy kwasu linolowego, linolenowego oraz olejowego

-wykorz. do sporządzania preparatów farmaceut., np. w mieszaninie z wodą wapienną jako mazidło na odmrożenia

-ze względu na dużą zaw. NNKT zaliczamy je do czynników aktywnych zwanych Wit.F.

Olej wątłuszowy (tran) (Oleum Jecoris Aselli)

-otrzymyw. z wątroby wątłusza (dorsza) Gadus morrhua poprzaz wytopienie, a nast. wymrożenie w temp.(-5ºC) części ulegających zestaleniu

-zaw. duże ilości glicerydów NNKT i olejowego, palmitynowego oraz w mniejszych ilościzh estry nasyconych kwasów, np. palmitynowego.

-najważniejszy skład. to wit. A oraz D3.

-tran kiedyś stos. jako środek wzmacniający i źródło wit.A i D3. Obecnie stos. w postaci kapsułek, o właściwościach uodparniających na różne infekcje.

-stos. zewn w pastaci maści na oparzenia czy źle gojące się rany skóry- przyspiesza ich regenerację. Tran łatwo ulega utlenieniu i wpływowi ciepła, dlatego należy go przechowywać w odpow. temp.

Olej rzepakowy (Oleum rapae)

-otrzym. z dojrzałych nasion rzepaku Brassica napus z rodziny krzyżowych Brassicaceae

-w zależności od odmiany hodowlanej olej rzepakowy zaw. zmienne ilości glicerydów, toksycznego kwasu erukowego (nawet do 50%). Innymi skład. są glicerydy kwasu olejowego, linolowego i linolenowego.

Olej wiesiołkowy (Oleum Oentherae)

-otrzymywany z nasion różnych gat. wiesiołka, gł. Oenthera biennia i Oenthera Paradowa z rodziny wiesiołkowatych Oentheraceae

-zaw. >80% nienasyconych kwasów tłuszczowych, w tym >70% kwasu linolowego

-stos. w miażdżycy, stanach alergicznych, chorobach skórnych, a nawet w chorobach autoimmunizacyjnych i SM.

Olej oliwkowy (Oleum olivarum)

-olej roślinny o zmiennym zabarwieniu od złocistożółtego do żółtozielonego, char. zapachu oraz specyf. smaku

-otrzym. w wyniku procesu tłoczenia „na zimno” lub „na gorąco” miąższu owoców oliwki. W niskich temp. <15ºC mętnieje, jest to proc. odwracalny.

-stos. w przem. spoż., do smażenia. W przem. Kosmet. Polecany przy suchej, źle ukrwionej, łuszczącej się, pękającej skórze, stos. w maskach do włosów, do pielęgnacji paznokci.

-oliwka ma właściwości rozgrzewające i poprawiające ukrwienie.

Smalec wieprzowy (Adeps smillus)

-to tłuszcz wytopiony z tkanek tłuszczowych świni domowej Sus scropha var. Domesticus

-sur. jest biały, jednorodny i miękki w temp. pokojowej, jego temp. topnienia 38-46ºC

-podst. skład.: triglicerydy, gł. kwasu olejowego (ok.45%), w mniejszej części kwasu palmitynowego oraz stearynowego; w małych ilościach cholesterol i lecytyna

-zastos. w farmacji jako podłoże do maści (maść siarkowa)

-wady smalcu- ograniczona trwałość i podatność na utlenianie

Inne tłuszcze stos. w lecznictwie:

-Oleum arachidis - Olej arachidowy

-Oleum sezami - Olej sezamowy

-Oleum sojae - Olej sojowy

stosowane jako rozpuszczalniki w recepturze.

WOSKI - należą do substancji tłuszczowych, które znalazły zastosowanie jako podstawy do wyrobu maści, kremów i past. Jest to związane z tym, że jako estry wyższych alkoholi i kwasów tłuszczowych są odporne na czynniki chem. i trudno ulegają hydrolizie. W skład cząsteczek wosku chodzą najcz. takie alkohole wyższe jak: alkohol cetylowy, lignocerynowy. Połączone są one najcz. z takimi tłuszczami jak palmitynowy, lignocerynowy czy melisynowy. W woskach znajd. się mniejsze ilości innych związków, np. steroli czy węglowodorów. Woski ze względu na obecność długich łańcuchów węglowych są subst. stałymi. Te, które znalazły zastos. w farmacji są najcz. poch. zwierz. Wiele roślin również wytwarza i wykorzystuje woski jako warstwy ochronne dla ich organów, np. liści czy owoców.

Lanolina bezwodna (Lanolinum anhydricum) Syn. Adeps lane anhydricum, Tłuszcz z wełny, Wosk z wełny

-tłuszcz, który uzyskuje się z wełny owczej podczas jej odtłuszczania i oczyszczania (m.in. z kwasów tłuszczowych) przy użyciu rozpuszczalników organicznych lub roztworów wodorotlenków potasowych. Uzyskana w ten sposób masa jest poddawana szeregom zabiegów, które mają na celu jej oczyszczenie, wybielenie i odwodnienie. uzyskany surowiec jest jasnobrązową tłustą masą o char. zapachu („ostrym”)

-ma skomplikowany skład chem. Zaw. bardzo różnorodne połączenia estrowe steroli (gł. cholesterolu) i wyższych alkoholi alifatycznych z kwasami tłuszczowymi.

-zastos. w farmacji: do wyrobu różnych maści. Ma właściwości emulgujące i pozwala na wytworzenie w maściach emulsji woda-olej.

-lanolina pozwala na wprowadzenie w podłoże różnych roztworów, które są z niej uwalniane na pow. skóry w trakcie wchłaniania maści. Sama lanolina łatwo wchłania się przez skórę.

-wada jako podłoża: char. zapach, który dla niektórych nie jest miły. Można go zamaskować poprzez dodatek olejków eterycznych.

Olbrot (Cetaceum)

-obecnie rzadko wykorz.

-otrzym. z jamy głownej waleni Physter monocephalus. Jest to gat. wielorybów wyst. na Oceanie Spokojnym i Indyjskim. W jamie ich czaszek znajd. się olej, z którego przez wymrożenie wykrystalizowuje się do 10% olbrotu. Oczyszczony sur. jest białą, krystaliczną subst. o temp. topnienia ok.50ºC.

-olbrot zaw. gł. palmitynian cetylu i inne estry cetylowe.

-kiedyś stos. do wyrobu maści i kremów, obecnie b. trudno dostępny, w przem. kosmet. zastąpiono go syntetyczną pochodną.

Wosk żółty (Cera flava)

-uzyskany przez stopienie plastrów woskowych wytworzonych przez pszczoły Apis mellifica. Plastry wyjęte z ula pozbawia się miodu poprzez wtłaczanie lub odwirowywanie a następnie topi się w gorącej wodzie i oczyszcza poprzez filtrowanie. Uzyskuje się w ten sposób żółtą masę o char. zapachu i temp. topnienia ok.65ºC.

-Skład. chem wosku jest zmienny i zależy od jego pochodzenia.

-zaw. gł. estry kwasu palmitynowego i alkohole woskowe: mircylowy i certylowy. Wyst. również inne subst., np. sterole i barwniki.

-wykorz. jako twarde podłoże maściowe i do wyrobu plastrów. W praktyce aptecznej nie stos.

Wosk biały (Cera alba)

-wybielony na słońcu lub za pomocą subst. utleniających wosk żółty, jego właściwości i zastos. jak wosk żółty.

FOSFOLIPIDY (FOSFOGLICERYDY) - związki należące do lipidów, chemicznie są estrami glicerolu, kwasów tłuszczowych, kwasu fosforowego oraz związków azotowych (seryny, etanoloaminy lub choliny). Są ważnymi skład. kom. rośl. i zwierz., a szczeg. kom. nerwowych (wchodzą w skład osłonek i samych neuronów). Specyficzne właściwości cząsteczki fosfolipidy (mają część hydrofilową- rozpuszczalną w wodzie i część hydrofobową) warunkują ich orientację w błonach kom., ustawiają się częścią polarną rozpuszczalna w wodzie w jednym kier. a częścią nierozpuszczalną w wodzie w drugim.

FLAWONOIDY - jest to grupa subst. poch. rośł. o char. barwników, których szkielet podst. skład. się z 15 atomów węgla. Właściwości fizykochem:

-są to żółte lub bezbarwne subst. stałe

-w zależności od budowy char. się różną rozpuszczalnością

-wykazują żółtą lub brunatną fluorescencję w promieniach UV

-dają szereg reakcji barwnych (np. z kwasem bornym i szczawiowym)

-bardzo rozpowszechnione w świecie roślin

-rzadko wyst. u bakterii, glonów, mszaków

-najcz. wyst. jako żółte barwniki rozpuszczone w soku komórkowym, w kwiatach, liściach, rzadziej w owocach, korach

-niekiedy krystalizują w kom. skórki (postać kryształów)

Zastosowanie - aktywność farmakolog. jest słaba ale wielokierunkowa, najważniejsze typy działania:

-wspływ uszczelniający i wzmacniający na ściany naczyń kapilarnych (włosowatych)- zapobiegają krwawieniom, wybroczynom, żylakom), np. rutyna

-dział. diuretyczne (moczopędne)

-wpływ na krążenie (przepływ wieńcowy- naczynia serca) oraz wpływ hipotensyjny (obniżający ciśnienie)- flawonoidy głowy

-dział. przeciwzapalne - flawonoidy koszyczka rumianku

-dział. chroniące wątrobę - flawonolignany

-dział. przeciwalergiczne

-przeciwwrzodowe

-właściwości przeciwwirusowe i bakteriostatyczne

Liść brzozy (Betulae folium)

-Rośl. macierzysta Betula pubescens- Brzoza omszona, rodzina brzozowate Betulaceae

-gł. skład. hyperozyd (flawonoid)

-dział. moczopędne, napotne, p/zapalne, stos. w schorzeniach dróg moczowych, obrzękach na tle chorób serca i w stanach zapalnych skóry

Ziele skrzypu polnego (Equiseti herba)

-rośl. macierzysta Equisetum arvense -Skrzyp polny, rodzina skrzypowate Equisetaceae

-gł. skład. flawonoidy- pochodne kwercetyny i izokwercetyny

-dział. moczopędne, p/krwotoczne, stos. jako środek pomocniczy w chorobie gruźlicy

Ziele dziurawca (Hyperici herba)

-rośl. macierzysta Hypericum perforatum -dziurawiec zwyczajny, rodzina dziurawcowate Guttiferae

-gł. skład. flawonoidy- hyperozyd, rutozyd, kwercetyna; antranoidowy skład.- hyperycyna

-wyciągi alkoholowe za. hyperycynę i olejek eter. mają właściw. antydepresyjne ale jednocześnie uczulające na światło

-wyciągi i napary z sur. nie zaw. hyperycyny, tylko flawonoidy, garbniki i fenolokwasy mają dział. ściągające i spazmolityczne (rozkurczowe)

-mieszanki zioł. zaw. ten sur. mają zastos. w chorobach przew. pok. -gł. dział. p/skurczowe na mięśnie gładkie przew. pok. i dróg żółciowych

Kwiat bzu czarnego (Sambuci flos)

-rośl. macierzysta Sambucus nigra- bez czarny, rodzina przewiertniowate Caprifoliaceae

-gł. skład. to rutozyd oraz pochodne kemferolu i kwercetyny (flawonoidy)

-dział. p/gorączkowe, napotne, p/zapalne

-sur. stos. w przeziębieniach oraz nieżytach górnych dróg oddech.

Kwiatostan głogu (Crataegi inflorescentia, Crataegi flos)

-rośl. macierzyste: Crataegus monogyna -Głog jednoszyjkowy, Crataegus oxycantha -Głóg dwuszyjkowy, rodzina Różowate Rosaceae

-gł. skład.: witeksyna, rutynozy, acetylorutynozyd, rutozyd, oraz pochodne kwercetyny

-dział. kardiotoniczne, hipotensyjne, sedatywne (uspokajające), słabo moczopędne

-stos. jako środek tonizujący

Kwiatostan kocanek (Helichrysi inflorescentia, Flos stoechaolos-kwiat nieśmiertelnika)

-rośl. macierzysta Helichrysum arenarium -Kocanka piaskowa, rodzina Compositae- złożone

-gł. ciała czynne: flawonoidy- pochodne flawonu, flawanonu i chalkony

-dział. spazmolityczne, żółciopędne, żółciotwórcze, słabe dział. diuretyczne (moczopędne)

Kwiatostan lipy (Tiliae inflorescentia, kwiat lipy)

-Tilia mordata -lipa drobnolistna i Tilia platyphyllos -lipa szerokolistna, rodzina Lipowate- Tiliaceae

-ciała czynne: pochodne kwercetyny, kemferolu i aka cetyny

-dział. p/gorączkowe, słabe dział. moczopędne.

FLAWONOLIGNANY (podgrupa flawonoidów) - to grupa subst. rośl. odkryta w owocach ostropestu plamistego (Sylibum marianum), rodzina Compositae- złożone. Sur. zaw. kompleks flawonolignanów (sylimaryna) i jej gł. skład. są: sylibina A i B, czyli sylibinina. Kompleks wykazuje dział. antyhepatoksyczne i ochronne dla kom. wątroby. Zastos.: wirusowe i chroniczne zapalenie wątroby, marskość wątroby, stłuczenie wątroby, polekowe uszkodzenie wątroby, uszkodzenie wątroby na skutek dział. subst. toksycznych, szkodliwych, ciężkostrawna dieta.

ANTOCYJANY - są to polifenolowe barwniki roślinne o barwie niebieskiej, czerwonej, fioletowej i budowie glikozydowej. Barwa zależy od pH (w środ. kwaśnym czerwona, oboj. fioletowa, zasadowym niebieska). Barwa zależy również od budowy aglikonów i od powstających kompleksów z jonami metali.

Właściwości farmakologiczne: wykazują wpływ na przepuszczalność naczyń włosowatych, mają przy tym właściwości p/zapalne, polepszają ukrwienie w obrębie tęczówki oka przez co mają korzystny wpływ na ostrość widzenia, gł. w złych war. oświetleniowych. Stos. są w krwawieniach i zaburzeniach mikrokrążenia, gł. w oftalmologii (proc. zw. z narządem wzroku).

Owoc borówki czernicy (Myrtylli fructus, carna jagoda)

-rośl. macierzysta: Vaccinium myrtillus- borówka czernica, rodzina wrzosowate Ericacea

-gł. ciała czynne: kompleks antycyjanozydów (glukozyd i galaktozyd delinidyny oraz glukozyd i galaktozyd malwidyny).

-stos. w zaburzeniach wzroku, spowodowanych retinopatiami (niedobór Wit.A) a także zmianami cukrzycowymi.

Owoc bzu czarnego (Sambuci fructus)

-rośl. macierzysta: Sambucus nigra- bez czarny, rodzina przewiertniowate Caprifoliaceae

-gł. ciała czynne: glukozyd cyjanidyny

-dział. napotne, przeczyszczające- stos. w satanach zapalnych żołądka i jelit

Kwiat bławatka (Cyani flos)

-rośl. macierzysta: Centaurea cyanus- chaber bławatek, rodzina złożone- Asteraceae (Compositae)

-gł. ciało czynne: cyjanina

-stos. jako łagodny środek p/zapalny w chorobach oczu.

---