WITAMINY.
Witaminy to substancje egzogenne, niezbędne do prawidłowego przebiegu procesów przemiany materii. Większość witamin działa jako koenzymy. Organizm człowieka nie wytwarza witamin (wyj. - witamina Q10 i częściowo witamina PP) - muszą więc być dostarczone. Niektóre dostarczane są w formie nieczynnej (prowitamin), z której wytwarzane są czynne witaminy: np. z dostarczonego karotenu wytwarza się wit. A, z ergosterolu - wit. D2. Funkcja obronna witamin przeciw wolnym rodnikom wynika z ich właściwości Osydo - redukcyjnych. Do witamin pełniących rolę antyoksydantów należy m. in. wit. C, flawonidy, tokoferole (wit. E) i in. Witaminy dzielimy na rozpuszczalne w tłuszczach (A,D,E,K) i rozpuszczalne w wodzie (grupy B, C, PP, H, kwas foliowy). W terapii witaminami bardzo istotną rolę odgrywa ich dawka. Odróżniamy dawki fizjologiczne (granice zapotrzebowania dziennego), dawki lecznicze (kilkanaście razy większe od biologicznych), wreszcie dawki toksyczne.
WITAMINA A - RETINOL.
Jest lipidem izoprenowym. Wyróżnia się witaminę A1 (retinol, akseroftol), i witaminę A2 (3 - dehydroretinol). Witamina A występuje w tranie, wątrobie, maśle i mleku. Może być wytwarzana w ustroju z rozpuszczonej w wodzie prowitaminy - betakarotenu.
Rola w organizmie:
Niezbędna do podziału komórek („witamina wzrostowa”). Szczególnie wydatnie wpływa na wzrost i prawidłowy stan nabłonków („witamina ochronna nabłonka”). Poza tym jej metabolit retinal jest składnikiem czerwieni wzrokowej - rodopsyny - barwnika siatkówki, umożliwiającego widzenie w słabym oświetleniu. Wzmaga odporność komórkową i hormonalną oraz może działać hamująco na karcinogenezę.
Objawy hipowitaminozy:
Pierwszym objawem jest tzw. „ślepota zmierzchowa”, inaczej zwana „kurzą ślepotą” (hemeralopia). Poza tym upośledzenie procesów regeneracji tkanek, zmniejszenie odporności na zakażenie, u dzieci zahamowanie wzrostu, zaburzenia kostnienia i rozwoju zębów, hipowitaminoza A w czasie ciąży upośledza rozwój płodu, także większa częstość występowania nowotworów. Jednym z najbardziej charakterystycznych zmian jest uszkodzenie wszystkich tkanek nabłonkowych, upośledzenie wzrostu nabłonka i jego różnicowanie się. Złuszczające się nabłonki przyczyniają się do powstawania kamieni w drogach moczowych i żółciowych, także przewodów gruczołowych. Z powodu zatkania przewodów gruczołu łzowego i nie wydzielania łez może dojść do wysychania rogówki i spojówki (kseroftalmii), a w dalszym przebiegu do zmętnienia i rozmiękania rogówki (keratomalacji).
Działanie:
Witamina A zastosowana w stanach jej niedoboru usuwa wszelkie objawy hipowitaminozy. Działa ona w pewnym stopniu antagonistycznie do tyroksyny, w związku, z czym jest podawana w nadczynności tarczycy. Podana w nadmiarze wywołuje hiperwitaminozę - zwyrodnienie narządów miąższowych oraz wszystkich śródbłonków i nabłonków, wzmożoną pobudliwość nerwową, utratę łaknienia. Dziennie stosuje się profilaktycznie 2500 - 5000 j.m., leczniczo 10000 - 100000.
Zastosowanie:
Nadczynność gruczołu tarczowego (lek wspomagający),
Choroby zakaźne (gruźlica),
Przewlekłe nieżyty dróg oddechowych i przewodu pokarmowego,
Paradontopatie,
Źle gojące się rany, oparzenia, odmrożenia,
Niedorozwój fizyczny, zahamowani wzrostu (?),
Kamica nerkowa (?),
WITAMINA B1 - ANEURYNA, TIAMINA.
Występuje w drożdżach, otrębach oraz w tkankach zwierzęcych (wątrobie, nerkach).
Rola w organizmie i objawy hipowitaminozy:
Aktywną postacią jest pirofosforan tiaminy. Warunkuje właściwe utlenianie węglowodanów. Jej brak lub niedobór powoduje upośledzenie przemiany węglowodanów (w krańcowej postaci chorobę beri - beri). Następuje również upośledzenie czynności serca i dochodzi do zapalenia wielonerwowego oraz do obrzęków. Wreszcie do krańcowego wychudzenia - charłactwa. Dzienne zapotrzebowanie - ok. 1,5 mg. Zapotrzebowanie wzrasta, gdy głównym źródłem energii są węglowodany, a zatem dieta jarska oraz odżywianie pozajelitowe.
UWAGA! Podanie pozajelitowe może wywołać wstrząs.
Zastosowanie:
Zapalenie nerwów obwodowych, zespół Wernickiego,
Niewydolność serca oporna na leczenie glikozydami nasercowymi,
Cukrzyca wieku starczego,
Rzucawka ciążowa, wymioty acetoniczne u dzieci,
WITAMINA B2 - RYBOFLAWINA, LAKTOFLAWINA.
Żółty barwnik flawonowy występujący w mleku, serwatce, maśle, białku jaj, drożdżach. Witamina B2 jest koenzymem niezbędnym do prawidłowego przebiegu procesów utleniania w tkankach. Jej brak powoduje zapalenie skóry z tworzeniem się tzw. zajadów i zapalenie języka, zanikowe zapalenie błony śluzowej jamy ustnej i jelit, zwyrodnienie rogówki z jej waskularyzacją, niedokrwistość, zmiany zwyrodnieniowe OUN.
Zastosowanie:
Wyłącznie w objawach hipowitaminozy, szczególnie w niedokrwistości, zaćmie i zapaleniu oskrzeli.
WITAMINA B5 - KWAS PANTOTENOWY.
Jest to pochodna aminokwasu alaniny. Warunkuje czynność resorpcyjną jelit oraz uczestniczy w procesach metabolicznych o podstawowym znaczeniu biologicznym.
Objawy hipowitaminozy:
Pobudzenie psychiczne przechodzące następnie w senność, zmęczenie, bóle głowy. RR obniża się, mogą występować wymioty, nudności, stany zapalne oskrzeli.
Zastosowanie:
Dermatologia - stany alergiczne, choroby skóry, włosów i paznokci,
Interna - choroby wątroby, choroby zakaźne (półpasiec),
Okulistyka - uszkodzenie i owrzodzenie rogówki,
Laryngologia - zanikowy nieżyt nosa,
Chirurgia - niedrożność porażenna jelit,
WITAMINA B6 - ADERMINA, PIRYDOKSYNA.
Aktywną formą jest ester fosforanowy pirydoksalu. Witamina ta występuje w zielonych częściach roślin oraz w produktach zwierzęcych (wątroba).
Rola w organizmie i objawy hipowitaminozy:
Bierze udział w przemianie białkowej. Jej brak w pokarmach wywołuje stan zapalny skóry kończyn i twarzy zwany akrodynią oraz zapalenie błon śluzowych, zaburzenia trawienia i nerwowe.
Zastosowanie:
Zwalczanie objawów niepożądanych występujących u chorych leczonych izoniazydem,
Wymioty u ciężarnych,
Niedokrwistość ze splenomegalią, agranulocytoza,
Zapalenie łojotokowe skóry, stany zapalne błon śluzowych,
WITAMINA B12 - CYJANOKOBALAMINA.
Występuje w tkankach zwierząt, grzybach, drożdżach. Jest wytwarzana przez liczne drobnoustroje.
Rola w organizmie:
Niezbędny koenzym biosyntezy kwasów nukleinowych, a w następstwie prawidłowego wytwarzania i dojrzewania krwinek czerwonych. Niedobór jej powoduje niedokrwistość złośliwą. Do awitaminozy dochodzi wskutek braku wytwarzanego przez żołądek czynnika wewnętrznego Castle'a, który umożliwia wchłanianie witaminy z przewodu pokarmowego.
Objawy hipowitaminozy:
Zaburzenia erytropoezy,
Bezsoczność żołądka,
Zaburzenia nerwowe,
Zastosowanie:
Niedokrwistość megaloblastyczna,
Stwardnienie rozsiane, nadczynność gruczołu tarczycowego, nerwobóle, brak łaknienia,
WITAMINA B15 - KWAS PANGAMOWY.
Rośliny zielone, drożdże, wątroba.
Rola w organizmie:
Kwas pangamowy działa pobudzająco na OUN, wynikiem, czego jest m. in. pobudzenie układu przysadka - nadnercza i wtórne wzmożenie wydzielania glikokortykosteroidów.
Zastosowanie:
Choroba wieńcowa,
Zapalenie i marskość wątroby,
Miażdżyca,
Gościec stawowy,
WITAMINA C - KWAS ASKORBOWY.
W zielonych częściach roślin, kapuście, cytrynie, głogu, jagodach, cebuli, wątrobie.
Rola w organizmie:
Jest potężnym antyoksydantem. Odgrywa dużą rolę w procesach odpornościowych oraz zmniejsza wrażliwość organizmu na trucizny. Jej brak wywołuje tzw. gnilec (scorbutus). Dochodzi również do zaburzeń kostnienia i niedokrwistości. Dzienne zapotrzebowanie wynosi ok. 50 mg.
Zastosowanie:
W przebarwieniu skóry różnego pochodzenia (hamuje melanogenezę),
W niedokrwistości,
W próchnicy zębów u dzieci,
W chorobach alergicznych,
W przeziębieniu (nawet 2,5 g dziennie),
WITAMINY D - KALCYFEROLE.
Właściwości witaminy D (przeciwkrzywicze) ma wiele związków pochodnych cholesterolu. Największe znaczenie ma witamina D2 (ergokalcyferol) i D3 (cholekalcyferol). Pochodną witaminy D3 jest alfakalcydol - stosowany w stanach, gdy organizm ze względu na uszkodzenie nerek nie jest w stanie przekształcić cholekalcyferolu w kalcytriol. Jest stosowany u chorych z uszkodzeniem wątroby i nerek.
Rola w organizmie:
Regulują gospodarkę soli wapnia i fosforu. Wzmagają wchłanianie wapnia i fosforanów z przewodu pokarmowego oraz zwiększają resorpcję zwrotną w kanalikach nerkowych. Witaminy D magazynowane są w wątrobie. Zapotrzebowanie dzienne wynosi 0,02 mg. Niedobór powoduje u dzieci krzywicę. U dorosłych hipowitaminoza D objawia się rozmiękaniem kości (osteomalacja). Często towarzyszy temu niedokrwistość.
Działanie:
Podanie witaminy D usuwa objawy hipowitaminozy. Poza tym działają przeciwalergicznie i przeciwzapalnie. Działają również korzystnie w gruźlicy skóry.
Objawy hiperwitaminozy: nudności, wymioty, biegunka, bóle głowy, mięśni, stawów. Wskazania do podawania witaminy D powinny ograniczać się do stanów, w których jest to niezbędne (głównie krzywica).
Zastosowanie:
Gruźlica skóry,
Gościec stawowy (?),
Choroby alergiczne,
Tężyczka i niedoczynność przytarczyc (duże dawki),
Hipokalcemia u chorych dializowanych (kalcytriol),
Zastosowanie kalcytriolu, alfakalcydolu, kalcyfediolu,
Przewlekłe choroby nerek, niedoczynność przytarczyc,
WITAMINY E - TOKOFEROLE.
W kiełkach pszenicy, sałacie, rzeżusze, oleju lnianym, wołowinie i maśle. Witamina E bierze udział w oddychaniu tkankowym. Bierze udział w przemianie białkowej. Spełnia funkcję witaminy „rozrodczej”- jest niezbędna do wytwarzania plemników, prawidłowej czynności jajników oraz do utrzymania prawidłowego napięcia mm szkieletowych.
Hipowitaminoza: niedokrwistość hemolityczna, osłabienie, dystrofia mm szkieletowych, zmiany zwyrodnieniowe i zaniki naczyń krwionośnych. Nie opisano do tej pory hiperwitaminozy.
Zastosowanie:
Niedokrwistość,
Miastenia, zanikowy niedowład mm pochodzenia rdzeniowego,
Stany skurczowe naczyń i nadciśnienie,
Toczeń rumieniowy, sklerodermia, owrzodzenie skóry,
Zakrzepowe zapalenie naczyń,
Poronienia nawykowe i oziębłość płciowa u kobiet (?),
Niemoc płciowa oraz oligo - i azoospermii u mężczyzn (?),
WITAMINA F.
Nazwą witaminy F określa się zespół wielonienasyconych kwasów tłuszczowych (linolowy, linolenowy, arachidonowy), które nie mogą powstawać w organizmie człowieka. Występują przede wszystkim w olejach roślinnych oraz w mniejszej ilości w tłuszczach zwierzęcych.
Rola w organizmie:
Są substratem do biosyntezy prostanoidów, poza tym biorą udział w przemianie lipidów i utrzymaniu prawidłowego stanu skóry.
Hipowitaminoza: wypryski skórne.
Zastosowanie:
Wypryskowe zapalenie skóry,
Choroby wątroby,
Miażdżyca,
WITAMINY K.
Są to pochodne chinonu - związku o silnych właściwościach oksydoredukcyjnych. Właściwości witamin grupy K ma naturalna witamina K1 (filochinon), występuje w szpinaku, kapuście, ziemniakach i zielonych warzywach oraz witamina K2 (menachinon) wytwarzana przez drobnoustroje w przewodzie pokarmowym. Syntetyczne pochodne naftochinonu są rozpuszczalne w wodzie.
Rola w organizmie:
Niezbędna jest do wytwarzania protrombiny w wątrobie.
Hipowitaminoza:
Zmniejszenie stężenia, protrombiny, co powoduje upośledzenie krzepnięcia krwi- skaza krwotoczna. Rozpuszczalna w tłuszczach witamina K wchłania się tylko w obecności żółci.
Działanie i toksyczność:
Zwiększają stężenie protrombiny. Przedawkowanie wywołuje objawy hiperwitaminozy: zakrzepicę, hemolizę krwi, porfirynurię i uszkodzenie wątroby.
Zastosowanie:
W zasadzie tylko w skazach krwotocznych hipoprotrombinemicznych - u noworodków, w chorobach wątroby, w zespole złego wchłaniania, w czasie antybiotykoterapii.
WITAMINA H -BIOTYNA.
Występuje w wielu pokarmach, zwłaszcza w drożdżach i wątrobie. Jest także wytwarzana przez bakterie przewodu pokarmowego.
Rola w organizmie:
Reguluje przemianę tłuszczową. Jej brak wywołuje łojotok i na jego tle trądzik oraz zapalenie skóry z czyracznością, poza tym senność i nerwobóle. Charakterystyczne są również zmiany na języku („język geograficzny”) oraz brak łaknienia i zaburzenia trawienia.
Zastosowanie:
Łuszczyca, łojotok, trądzik młodzieńczy.
WITAMINA M - KWAS FOLIOWY.
W zielonych częściach roślin, pokarmach pochodzenia zwierzęcego (wątroba, śledziona), drożdżach; wytwarzany przez florę jelitową.
Rola w organizmie:
Niezbędny czynnik biosyntezy kwasów nukleinowych. Niedobór powoduje zaburzenia erytropoezy oraz upośledzenie czynności błony śluzowej p. pok.
Hipowitaminoza: niedokrwistość makrocytarna z leukopenią i trombocytopenią, nieżyt żołądka z biegunkami, ogólnym wyniszczeniem i zaburzeniami wzrostu (u osób młodych).
Zastosowanie:
Niedokrwistość makrocytarna,
Pelagra,
Zaburzenia jelitowe,
Zapalenie wielonerwowe,
Profilaktycznie u kobiet w ciąży,
WITAMINA P - RUTYNA (RUTOZYD).
Jest to glikozyd flawonowy występujący najczęściej łącznie z wit. C w zielonych częściach roślin. Ma właściwości chelatowania jonu miedziowego, dzięki czemu chroni wit. C przed utlenianiem. Niedobór rutyny prowadzi wtórnie do zespołu hipowitaminozy C. Działa spazmolitycznie na mm gładkie naczyń, wzmaga diurezę.
Zastosowanie:
Skaza krwotoczna,
Choroby alergiczne,
Nadciśnienie tętnicze,
WITAMINA PP - NIACYNA.
Amid kwasu nikotynowego, witamina p/ pelagryczna - występuje w drożdżach, wątrobie, wielu roślinach. Prowitaminą jest kwas nikotynowy.
Rola i objawy hipowitaminozy:
Amid kwasu nikotynowego odgrywa ważną rolę w procesach utleniania - oddychania komórek. Brak jej lub niedobór wywołuje rumień lombardzki (pellagra) objawiający się zapaleniem skóry nie osłoniętych części ciała (dermatitis), zapaleniem błony śluzowej p. pok. (biegunki - diarrhoea) oraz uszkodzeniem OUN (dementia, porażenia, zaniki mięśniowe) - ZESPÓŁ 3D! Zapotrzebowanie dzienne wynosi ok. 15 mg.
Działanie:
Bardzo różnokierunkowe. Schorzenia skóry i błon śluzowych, rozszerza naczynia krwionośne (przy skurczach naczyniowych), leczenie odmrożeń. Korzystne jest działanie amidu kwasu nikotynowego w różnych schorzeniach układu nerwowego, jak stwardnienie rozsiane, obłęd opilczy, neuralgia nerwu trójdzielnego. Zapobiega również wystąpieniu objawów zatrucia sulfonamidami.
Zastosowanie:
Schorzenia skóry - liszaje, łojotok, trądzik, świąd sromu i odbytu, odmrożenia i in.,
Schorzenia błon śluzowych - afty, zapalenie języka i jamy ustnej,
Choroby układu krążenia - skurcze naczyń obwodowych, akrodynia,
Choroby OUN - zaburzenia psychiczne na tle hipowitaminozy,
Inne - w schorzeniach p. pok., wątroby, nerek,
WITAMINA Q - UBICHINON.
Najwięcej tej witaminy zawierają narządy zużywające najwięcej energii - serce, wątroba, nerki, mózg. Występuje praktycznie wszędzie (komórki zwierzęce, roślinne) i w różnej formie. Organizm człowieka potrzebuje do funkcji swoich komórek ubichinonu z łańcuchem o 10 atomach węgla (witamina - koenzym Q - 10).
Działanie:
Witamina Q - 10 w dawkach farmakologicznych działa hipotensyjnie, poprawia ukrwienie i zmniejsza zapotrzebowanie na tlen mięśnia serca. Pobudza układ immunologiczny. Obniża masę ciała. Wzmaga zdolności odtruwające ustroju.
Zastosowanie:
Nadciśnienie,
Stany upośledzenia odporności,
Zwyrodnienie mm sercowego,
Dusznica bolesna, otyłość, cukrzyca, jako lek geriatryczny,
7