FINANSE PUBLICZNE

Elementy systemu finansów publicznych:

1. w przekroju podmiotowym:

• władze ustawodawcze szczebla centralnego i szczebla samorządowego

• władze wykonawcze

• aparat skarbowy (finansowy)

• podmioty (jednostki), które są finansowane z funduszy publicznych (szpitale, szkoły, jednostki wojskowe, policja itp.)

2. w przekroju prawnym:

• konstytucja lub inna ustawa zasadnicza

• prawo budżetowe

• coroczne ustawy budżetowe i uchwały budżetowe samorządów

• ustawy podatkowe

• ustawy o pozabudżetowych funduszach publicznych

• ustawy o finansach samorządowych (lokalnych, regionalnych)

• ustawy regulujące działalność Ministra Finansów oraz działalność aparatu skarbowego

• ustawa karno- skarbowa

• ustawa o zobowiązaniach podatkowych

• akty normatywne regulujące działalność Ministra Finansów, rządu, innych ministrów, na szczeblu lokalnym zaś zarządu gminy i jego przedstawicieli

3. w przekroju instytucjonalnym:

• budżet państwa

• budżety samorządowe

• fundusze ubezpieczeń społecznych

• pozostałe fundusze publiczne

• fundacje publiczne

4. w przekroju instrumentalnym:

• podatki centralne

• podatki lokalne

• opłaty

• cła

• dochody z majątku publicznego

• składki na ubezpieczenie społeczne

• subwencje

• dotacje

• kredyty państwowe i pożyczki publiczne

budżet państwa- scentralizowany fundusz publiczny, służący gromadzeniu środków pieniężnych w związku z funkcjami państwa; podstawą tworzenia budżetu jest ustawa przyjmowana przez parlament, który upoważnia rząd do realizacji określonych w ustawie dochodów i wydatków; w tym sensie budżet państwa jest aktem prawnym o określonym czasie obowiązywania

cechy budżetu państwa:

1. budżet państwa jest funduszem scentralizowanych zasobów pieniężnych gromadzonych i dzielonych przez państwo w związku z realizacją zadań (funkcji państwa)

2. gromadzenie środków budżetowych odbywa się w sposób przymusowy

3. szczególna rola budżetu w funkcjonowaniu państwa

4. procesy gromadzenia i dzielenia dochodów za pomocą budżetu implikuje zasady ustrojowo- konstytucyjne

5. procesy gromadzenia i dzielenia przez państwo dochodów w budżecie zawsze mają charakter nie tylko ekonomiczny, ale też społeczny

6. dochody budżetowe powstają na skutek definitywnego przejęcia ich przez państwo od różnych podmiotów (są bezzwrotne)

7. budżet państwa dotyczy działalności organów i podmiotów państwa w przyszłości

8. budżet jako fundusz musi cechować specjalizacja

9. wiązanie dochodów i wydatków budżetowych z działalnością państwa w zamkniętym okresie oznacza, że w istocie budżet państwa tworzą strumienie dochodów i wydatków

10. strumieniowy charakter budżetu oznacza konieczność egzekwowania należnych w danym okresie dochodów jak również obliguje do wydatkowania środków budżetowych przed upływem okresu budżetowego

11. budżet państwa nie jest jedynym „urządzeniem”, w którym znajduje finansowe odzwierciedlenie działalność państwa, co oznacza, że nie może on być wystarczającą podstawą oceny finansowej działalności państwa

funkcje budżetu państwa dzieli się na:

• ekonomiczne (E)

• polityczne (P)

• z pogranicza ekonomicznych i politycznych (E,P)

funkcje budżetu państwa:

1. redystrybucyjna albo rozdzielcza- budżet jest narzędziem redystrybucji dochodu narodowego, zewnętrznym wyrazem redystrybucyjnej działalności budżetu jest gromadzenie dochodów głównie w postaci podatków od podmiotów gospodarujących i przeznaczanie ich na rzecz tych podmiotów, które albo w ogóle nie osiągają dochodów albo osiągają je, ale w stopniu nie wystarczającym na ich potrzeby (E)

2. stabilizacyjna, zwana wyrównawczą lub kompensacyjną- jej istota polega na wykorzystaniu budżetu jako narzędzia państwa w celu łagodzenia wahań cyklu koniunkturalnego oraz zapewnienia zrównoważonego wzrostu gospodarki (E)

3. alokacyjna- związana z wytwarzaniem przez sektor publiczny dóbr publicznych i dóbr społecznych (E)

4. fiskalna albo skarbowa- przejmowanie na rzecz państwa dochodów (E)

5. ustrojowa- jej istota sprowadza się do relacji między władzą ustawodawczą a władzą wykonawczą (P)

6. demokratyczna- jej istota polega na zainteresowaniu i wpływie społeczeństwa na opracowywania i wykonywania budżetu (P)

7. kontrolna lub ewidencyjno-kontrolna- analiza przyczyn nie wykonania budżetu po stronie dochodów lub wydatków (E,P)

8. bodźcowa- jej istotą jest pozytywne zachowanie się podmiotów wobec stosowanych przez państwo instrumentów budżetowych (E)

9. planowania- zestawienie dochodów i wydatków (E)

10. prawna (P)

11. kredytowa- jej istota sprowadza się do ustalenia czy państwo ma zdolność kredytową (E,P)

12. administracyjna- wpływ na budżet państwa zmian w zakresie działania organów państwowych (P)

13. koordynacyjna- budżet państwa jest narzędziem kontroli i koordynacji w takim zakresie, w jakim ujęte są w nim dochody i wydatki sektora publicznego (E,P)

zasady budżetowe:

• zupełności

• realności

• jedności

• specjalizacji

• operatywności

• przejrzystości

• jawności

• gospodarności

---