Proces socjalizacji był i jest dotąd badany z różnych punktów widzenia:

1. Psychoanaliza czyli teoria rozwoju psychoseksualnego człowieka:

Zygmunt Freud (1856-1939) - lekarz i naukowiec - był twórcą psychoana­lizy, metody badawczej zajmującej się treścią i mechanizmami ludzkiego życia psychicznego. Wykształcenie pozwoliło mu w pełni docenić znaczenie zarówno czynników biologicznych (natura), jak i doświadczeń społecznych (wychowa­nie) w rozwoju ludzkiej osobowości.

FUNDAMENTALNE POTRZEBY LUDZKIE

Freud uważał, że istnieją uniwersalne potrzeby ludzkie (popędy), które pomagają kierować ludzkim zachowaniem i je kształtować. Pierwszą z nich jest Eros, „instynkt życia", który, według Freuda wyjaśnia ludzką potrzebę tworzenia związków i więzi z innymi. Drugą jest Tanatos, „instynkt śmierci", który, jak sądził Freud, stanowi podstawę naszych zachowań agresywnych. Te dwa popędy często są w opozycji wobec siebie; konsekwencją ich konfliktu jest dramat ludzkiej egzystencji.

STRUKTURA OSOBOWŚCI

Według Freuda osobowość zbudowana jest z trzech elementów: id, superego i ego. Mają one różne korzenie i funkcje, ale interakcja między nimi stano­wi istotę życia psychicznego każdego człowieka.

Id jest siedzibą powszechnych popędów biologicznych, które często doma­gają się natychmiastowego zaspokojenia. Id jest w znacznej mierze nie uświa­damiane i działa zgodnie z „zasadą przyjemności": chce tego, co chce i kiedy chce. W ujęciu psychoanalitycznym niemowlę jest samym id; stanowi wiązkę potrzeb biologicznych domagających się natychmiastowego zaspokojenia. Żą­dania te nie zawsze są uwzględniane z powodu wymagań życia społecznego i natury rzeczywistości.

Wymagania życia społecznego reprezentuje w osobowości superego, które jest podobne do tego, co nazywamy sumieniem. Superego zawdzięcza powstanie nakazom i ograniczeniom narzucanym dziecku przez rodziców. W miarę jak dziecko dorasta i podlega coraz szerszemu zakresowi wpływów społecz­nych, superego nadal się rozwija.

Id i superego są pod wieloma względami podobne do siebie. Zarówno id, jak i superego stawiają żądania, są stosunkowo nieelastyczne i często tracą kontakt z rzeczywistością. Często też są w opozycji wobec siebie. Id domaga się czegoś, a superego nie dopuszcza do tego ze względu na normy społeczne.

Za­danie łagodzenia konfliktów przypada trzeciemu elementowi osobowości - ego. Ego jest tą częścią osobowości, która jako jedyna ma kontakt z rzeczywistością. Speł­nia funkcję mediatora między nierealistycznymi żądaniami id a restryktywny­mi wymaganiami superego; próbuje również dostosować oba elementy do rze­czywistości społecznej.

W istocie osobowość zawiera w sobie (przez obecność id i superego) taki sam konflikt jaki istnieje między jednostką a społeczeń­stwem i między naturą a wychowaniem.

ROZWÓJ OSOBOWOŚCI - CZYLI DROGA DO STAWANIA SIĘ CZŁOWIEKIEM

Rozwój osobowości ludzkiej odbywa się w kilku następujących po sobie uniwersalnych, biologicznie uwarunkowanych i związanych z wiekiem fazach, które Freud nazwał „fazami rozwoju psychoseksualnego". Fazy te związane są z umiejscowieniem (kateksją) libido, czyli energii seksualnej będącej pochodną instynktu życia, w różnych częściach ciała. Kateksją uwrażliwia szczególny obszar ciała, sprawiając, że staje się on przyjemny w dotyku, stymulacji czy manipulacji; obszar ten stanowi centrum zainteresowania.

Fazy rozwoju psychoseksualnego wg Z. Freuda:

1) faza oralna- trwa do końca 1 roku życia. W trakcie jej trwania niemowlę szuka przyjemności przez takie czynności, jak ssanie i gryzienie. Chłonie świat tak jak pożywienie, biorąc wszystko do ust, libido skoncentrowana jest w ustach dziecka.

2) faza analna- to wg. Freuda lata 2 -3. Centralną sprawą tego etapu jest kontrola nad wypróżnianiem się. To tzw. Trening Czystości! Dziecko zaczyna być świadome siebie jak i wymagań stawianych mu przez innych i otoczenie społeczne.

3) faza falliczna- między 3- 5, 6 rokiem życia (okres wstępnej inicjacji seksualnej, tworzenie się kompleksu Edypa (chłopcy) i kompleksu Elektry (dziewczynki)). W teorii psychoanalitycznej kompleks ten dotyczy dziecięcej skłonności do tworzenia silnej więzi emocjonalnej — o seksualnych implikacjach - z rodzicem płci przeciwnej, i do wrogiej rywaliza­cji z rodzicem tej samej płci. Kompleks rozwiązuje się wraz z odchodzeniem dziecka od przywiązania do rodzica płci przeciwnej i dochodzeniem do identy­fikacji z rodzicem tej samej płci; według Freuda zjawiska te są bardziej wyraź­ne u chłopców niż u dziewcząt. Jedną z konsekwencji takiego rozwiązania kompleksu Edypa jest prawidłowa identyfikacja roli płci.

4) faza latencji- trwa zwykle od 5-6 roku życia do początku okresu dojrzewania (seksualizm traci na znaczeniu teraz najważniejszy jest rozwój możliwości intelektualnych i fizycznych człowieka, dlatego mówimy że jest to okres uśpionego LIBIDO, to również okres kiedy ulegamy tzw. amnezji dziecięcej…)

5) faza genitalna- to rezultat przypływu energii seksualnej w okresie dojrzewania. Jednostka jest już gotowa do doświadczenia przyjemności seksualnej z innymi. Nie każdy osiąga ten etap rozwoju.

Wyróżnione przez Freuda fazy rozwoju osobowości uważane są za uniwer­salne, biologiczne dziedzictwo gatunku ludzkiego. Dla rozwoju osobowości waż­na jest także reakcja na umiejscowienie się libido. Dlatego - według Freuda -osobowość jest wypadkową oddziaływania naszych cech biologicznych i do­świadczenia społecznego, choć sam Freud kładł stosunkowo duży nacisk "na czynniki biologiczne.

Rozwój osobowości człowieka polega na zyskiwaniu coraz większej świadomości konieczności kontrolowania nieakceptowanych popędów i potrzeb (ID) przy rosnących jednocześnie naciskach ze strony SUPEREGO. Nieakceptowane popędy i potrzeby powinny być wypierane przez EGO (!)poniżej progu świadomości. Tłumione popędy, których EGO nie uda się zaspokoić w sposób akceptowany społecznie (a więc tak jak „życzy sobie” tego SUPEREGO) ujawniają się wówczas jako zachowania patologiczne, dewiacyjne, nonkonformistyczne. Tak więc EGO próbuje łagodzić konflikt między ID i SUPEREGO stosując różńe mechanizmy obronne jak zaprzeczenie, wyparcie czy mechanizmy racjonalizacji: np. mechanizm słodkich cytryn lub mechanizm kwaśnych winogron (notatki własne).

2. Teoria poznawcza wg J. Piaget'a

W procesie socjalizacji podstawową rolę pełnią czynniki biologiczne. Rozróżnia 4 fazy:

- faza sensomotoryczna: od urodzenia do 18 -24 max. miesiąca życia. Dzieci uczą się przez zmysły, głównie kontakt fizyczny. Nie potrafią myśleć w sposób logiczny i uporządkowany ani posługiwać się symbolami. To okres kształtowania się tzw. inteligencji praktycznej. Na tym etapie więc liczy się dla dziecka świat wrażeń zmysłowych.

- faza przedoperacyjna: od mniej więcej 2-go do 7 roku życia. Następuje wówczas bardzo szybki rozwój umiejętności posługiwania się symbolami. Dziecko kształtuje swój język. Widzi różnicę między fantazją, a rzeczywistością jednak nadal charakteryzuje je egocentryczne spojrzenie na świat. To okres kształtowania się tzw. inteligencji reprezentującej. Nie potrafi operować pojęciami abstrakcyjnymi. Na tym etapie nie ma w ogóle jeszcze o tym mowy. Potrafi więc przedstawiać świat pomocą symboli ale nie potrafi patrzeć na ten sam świat w kategoriach abstrakcyjnych.

- faza operacji konkretnych: od 7 do 11roku życia. Dziecko zaczyna dostrzegać związki przyczynowo- skutkowe. Zaczyna rozumieć i dostrzegać inne punkty widzenia niż własne. Nie potrafi jednak nadal myśleć w sposób abstrakcyjny (doświadczenie ze szklanką!).

Podczas tej fazy dziecko uczy się dostrzegać różnice między przedmiotami a symbolami, które je reprezentują. Jednak nadal ma trudności w patrzeniu na świat w kategoriach abstrakcyjnych, co Piaget udowodnił w jednym ze swoich słynnych eksperymentów. Umieścił dwie iden­tyczne szklanki z wodą przed dziećmi w wieku pięciu i sześciu lat i spytał, czy ilość wody w szklankach jest taka sama (dzieci odpowiedziały twierdząco). Następnie patrzyły, jak Piaget wziął jedną ze szklanek i przelał wodę do wyższej i węższej szklanki, dzięki czemu poziom wody w niej był znacznie wyższy, i ponownie spytał dzieci, w której szklance jest więcej wody (większość odpowiedziała, że w wyższej). Tak więc zdolność do posługiwania się pojęciami abstrakcyjnymi — takimi jak waga, objętość, wielkość — jest u dzieci w wieku do siedmiu lat znacznie ograniczona. Potrafią już przedstawiać swój świat za pomocą symboli, ale nie umieją przechowywać w umyśle i posługiwać się większością pojęć abstrakcyjnych. ( za Turner -„Koncepcje socjologiczne i ich zastosowanie” op.cit.)

- faza operacji formalnych: od 12 roku życia (nie każdy osiąga ten etap!). Kształtuje się myślenie abstrakcyjne, hipotetyczno -dedukcyjne a wyobraźnia dziecka rozwija się od tego momentu sukcesywnie. Dominacja od tego momentu tzw. „inteligencji werbalnej”. Dziecko potrafi analizować a tym etapie sytuacje ogólne, abstrakcyjne, rozważać kwestie etyczne, rozwiązywać komplikowane zadan9ia matematyczne, dokonywać analizy oceny zachować i wydarzeń mając miejsce z dala od niego-których nie ma w zasięgu wzroku.

3. Koncepcja uspołecznienia człowieka wg. Adama Podgóreckiego:

Zdaniem znanego polskiego socjologa A. Podgóreckiego, jednostka - zastanawiając się nad samym sobą - widzi się, zależnie od „społecznego zwierciadła” tj. kontekstu społecznego -sytuacji , w czterech wersjach, odsłonach zwanych w socjologii jaźnią:

1) Jaźń pierwiastkowa - jest najbardziej osobistym, wewnętrznie własnym poglądem na siebie bez względu na to, co sądzą inni ludzie i jak nas traktują. O jaźni pierwiastkowej wyrażamy się wówczas, gdy mówimy: ja wiem, na co mnie stać, znam siebie najlepiej i wiem, jak mogę postąpić w takiej a takiej sytuacji.

2) Jaźń fasadowa - przyjęła nazwę od fasady ważnych budowli, przejawia się w reklamowaniu własnej osoby. Mało osób publicznie przyznaje się do posiadania takiej jaźni, ale samochwalstwo, tytułomania, szminkowanie się, modny strój itp. są właściwością „normalnych ludzi”. Te i inne wzory zachowań w jakiejś mierze są reklamowaniem samego siebie. (innymi słowy jednostka prezentuje z reguły nie posiadane przez siebie cechy, ale takie które mogą być i są pozytywnie odbierane przez innych).

3) Jaźń odzwierciedlona (looking-glass-self) - pojęcie wprowadzone do socjologii przez Ch. COOLEYA! Jednostka wchodzi w posiadanie własnego “ja” wyobrażając sobie jak widzą ją inni. Jest zespołem wyobrażeń, jakie każdy z nas posiada o sobie „skonstruowanych” na podstawie tego, co naszym zdaniem sądzą o nas inni ludzie.

4) Jaźń zobiektywizowana -to samowiedza jednostki o sobie samej oparta na długotrwałym procesie socjalizacji, jaźń ta jest sumą wiedzy, mądrości i doświadczenia, które dana jednostka zdobyła w procesie socjalizacji i dalszego rozwoju osobniczego. Jaźń ta stanowi najbardziej trafne spojrzenie na samego siebie i swoją globalną ocenę .

Wielu socjologów za pożądane uważa zjawisko zwane integracją osobowości, pojmowane jako harmonię pomiędzy jaźnią pierwiastkową a pozostałymi wersjami jaźni, czyli fasadową, odzwierciedloną i zobiektywizowaną. Integracja osobowości społecznej zależy w dużym stopniu od przyjmowanych i pełnionych ról, spójności uznawanego systemu wartości i innych czynników. Zintegrowana osobowość równa się człowiekowi w pełni przystosowanemu do życia w społeczeństwie.

Podgórecki inspiruje się Goffmanem -obaj uważają, że człowiek nie ma jednej tożsamości, ale dopasowuje się do sytacji zdradzając różne tożsamości. Wg Goffmana publicznie prezentujemy jaźń którą nazywa FRONTON (SCENA) -wszystko to co jest widoczne dla drugiej osoby (postawa, mowa ciała) a za nią kryją się KULISY -jaźń oceniająca naszą skuteczność w robieniu dobrego wrażenia. Widać tu wyraźne nawiązanie do jaźni odzwierciedlonej i fasadowej.

Opracowane na podstawie:

Źródło: teksty źródłowe aut:, J.Turner, -na: www.socjologia.net

---