Technik transportu drogowego 342[05] 2009 02 16

Autorzy:
mgr inż. Leszek Sokolnicki
mgr inż. Włodzimierz Arciszewski
inż. Krzysztof Zieliński

Recenzenci:
mgr inż. Zdzisław Szkudlarek
mgr inż. Piotr Zając

Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Włodzimierz Arciszewski
mgr inż. Janina Dretkiewicz-Więch

Opracowanie techniczne:
mgr Magdalena Mrozkowiak

Spis

treści

I. Plany

nauczania

II.

Programy nauczania przedmiotów zawodowych

1. Podstawy techniczne zawodu

Środki transportu drogowego

Środowisko i bezpieczeństwo transportu drogowego

Przepisy

ruchu

drogowego

5. Przepisy w transporcie drogowym

Prowadzenie

pojazdów

Język obcy zawodowy

Zajęcia praktyczne

Praktyka

zawodowa

10.

Technika

jazdy

I. PLANY NAUCZANIA

PLAN NAUCZANIA

Szkoła policealna
Zawód: technik transportu drogowego 342 [05]
Podbudowa programowa: szkoła dająca wykształcenie średnie, prawo
jazdy kategorii B

Dla młodzieży Dla

dorosłych

Liczba godzin

tygodniowo

w dwuletnim

okresie nauczania

Liczba godzin

tygodniowo

w dwuletnim

okresie nauczania

Semestry I-IV

Lp. Przedmioty

nauczania

Semestry

I-IV

Forma stacjonarna

1. Podstawy techniczne zawodu

2. Środki transportu drogowego

Środowisko i bezpieczeństwo
transportu drogowego

4. Przepisy ruchu drogowego

5. Przepisy w transporcie drogowym

6. Prowadzenie

pojazdów

7. Język obcy zawodowy

8 Zajęcia praktyczne

9. Technika jazdy

Razem

50 37

Praktyka zawodowa: 4 tygodnie .

* Nauka jazdy samochodem: liczba godzin, indywidualnie dla każdego ucznia,

zgodnie z obowiązującymi przepisami dotyczącymi szkolenia osób ubiegających
się o prawa jazdy kategorii C i C+ E .

** Zakres celów i treści kształcenia ujętych w przedmiotach: Środowisko i
bezpieczeństwo transportu drogowego, Przepisy w transporcie drogowym,
Prowadzenie pojazdów, Technika jazdy uwzględniają w pełni program szkolenia w
ramach kwalifikacji wstępnej, określony w przepisach dotyczących szkolenia
kierowców wykonujących transport drogowy.

PLAN NAUCZANIA

Technikum uzupełniające
Zawód: technik transportu drogowego 342 [05]
Podbudowa programowa: zasadnicza szkoła zawodowa: mechanik
pojazdów samochodowych, elektromechanik pojazdów samochodowych,
prawo jazdy kategorii B

Dla młodzieży Dla

dorosłych

Liczba godzin

tygodniowo

w trzyletnim

okresie nauczania

Liczba godzin

tygodniowo w

trzyletnim okresie

nauczania

Semestry I-VI

Lp. Przedmioty

nauczania

Semestry

I-VI

Forma stacjonarna

1. Podstawy techniczne zawodu

2. Środki transportu drogowego

Środowisko i bezpieczeństwo
transportu drogowego

4. Przepisy ruchu drogowego

5. Przepisy w transporcie drogowym

6. Prowadzenie pojazdów

7. Język obcy zawodowy

8. Zajęcia praktyczne

9. Technika jazdy

Razem

31 24

Praktyka zawodowa: 4 tygodnie

* Nauka jazdy samochodem: liczba godzin, indywidualnie dla każdego ucznia,

zgodnie z obowiązującymi przepisami dotyczącymi szkolenia osób ubiegających
się o prawa jazdy kategorii C i C+ E.

** Zakres celów i treści kształcenia ujętych w przedmiotach: Środowisko i

bezpieczeństwo transportu drogowego, Przepisy w transporcie drogowym,
Prowadzenie pojazdów, Technika jazdy uwzględniają w pełni program szkolenia w
ramach kwalifikacji wstępnej, określony w przepisach dotyczących szkolenia
kierowców wykonujących transport drogowy.

II. PROGRAMY NAUCZANIA PRZEDMIOTÓW

ZAWODOWYCH

PODSTAWY TECHNICZNE ZAWODU

Szczegółowe cele kształcenia

W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć:
− scharakteryzować rodzaje rysunków technicznych,

− wyjaśnić znaczenie normalizacji w rysunku technicznym,

− wykonać szkice figur płaskich oraz brył geometrycznych w rzutach

prostokątnych,

− wykonać szkice typowych części maszyn,

− zwymiarować szkice części maszyn,

− zastosować uproszczenia rysunkowe,

− odczytać rysunki techniczne, szkice i schematy,

− odczytać informacje z rysunku wykonawczego, złożeniowego,

schematycznego,

− odczytać schematy elektryczne i elektroniczne,

− sklasyfikować przyrządy pomiarowe oraz określić ich właściwości

metrologiczne,

− dobrać przyrządy do pomiaru i sprawdzania części maszyn,

− wykonać podstawowe pomiary wielkości geometrycznych,

− zinterpretować wyniki pomiarów,

− wyjaśnić zjawiska fizyczne występujące w obwodach, układach,

urządzeniach elektrycznych i elektronicznych,

− rozpoznać elementy układów elektrycznych i elektronicznych,

− obliczyć wartość wielkości elektrycznych w prostych obwodach prądu

stałego,

− określić parametry techniczne elementów oraz urządzeń

elektrycznych i elektronicznych na podstawie oznaczeń
i dokumentacji technicznej,

− rozpoznać symbole graficzne elementów i urządzeń wyposażenia

elektrycznego i elektronicznego pojazdów samochodowych,

− zmierzyć parametry podstawowych układów elektrycznych

i elektronicznych,

− zinterpretować wyniki pomiarów przedstawione w postaci liczbowej

i graficznej,

− zastosować zasady mechaniki technicznej,

− wykonać podstawowe działania na wektorach,

− określić warunki równowagi ciała sztywnego,

− obliczyć: prędkość obrotową, pracę mechaniczną, moc, energię

i sprawność,

− wyznaczyć siłę tarcia tocznego i ślizgowego,

− scharakteryzować siłę bezwładności,

− scharakteryzować budowę oraz wyjaśnić zasadę działania napędów

hydraulicznych i pneumatycznych,

− wyjaśnić budowę i zasadę działania urządzeń chłodniczych,

− posłużyć się dokumentacją techniczną oraz normami,

− skorzystać z różnych źródeł informacji,

− zastosować zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpożarowej i ochrony środowiska podczas wykonywania
pomiarów.

Materiał nauczania

1. Podstawy rysunku technicznego
Rodzaje rysunków. Normalizacja w rysunku technicznym. Linie
rysunkowe i ich zastosowanie. Arkusz rysunkowy. Zasady rzutowania.
Widoki i przekroje. Zasady wymiarowania rysunków. Uproszczenia
rysunkowe. Rysunek wykonawczy. Rysunek złożeniowy. Rysunek
schematyczny. Symbole graficzne stosowane w rysunku elektrycznym.
Rodzaje rysunku technicznego elektrycznego. Schematy elektryczne
blokowe, ideowe i montażowe.

Ćwiczenia:
• Szkicowanie płaskich figur geometrycznych z uwzględnieniem

poprawności kształtów, proporcji i wymiarów.

• Wykonywanie szkicu bryły geometrycznej w rzutach prostokątnych.

• Wykonywanie szkicu części maszyny w rzutach prostokątnych.

• Odczytywanie rysunków w różnym stopniu uproszczenia.

• Rozróżnianie na schematach symboli graficznych.

• Odczytywanie schematów mechanicznych.

• Odczytywanie schematów hydraulicznych i pneumatycznych.

• Odczytywanie rysunku złożeniowego.

• Odczytywanie elektrycznych schematów ideowych i montażowych.

2. Pomiary warsztatowe
Pomiar, sprawdzanie. Metody pomiaru. Klasyfikacja przyrządów
pomiarowych. Właściwości metrologiczne przyrządów pomiarowych.
Zasady posługiwania się przyrządami pomiarowymi. Wzorce miar.

Przyrządy suwmiarkowe. Przyrządy mikrometryczne. Czujniki
pomiarowe. Sprawdziany. Przyrządy pomiarowe z odczytem cyfrowym.

Ćwiczenia:
• Wykonywanie pomiarów części maszyn o różnych kształtach

z zastosowaniem przyrządów suwmiarkowych i mikrometrycznych.

• Sprawdzanie otworów i wałków sprawdzianami jednogranicznymi

i dwugranicznymi.

• Wykonywanie pomiarów odchyłek za pomocą czujnika zegarowego.

3. Podstawy elektrotechniki i elektroniki
Zjawisko prądu elektrycznego. Napięcie i natężenie prądu elektrycznego.
Przewody elektryczne w konstrukcji samochodu. Schemat obwodu
elektrycznego prądu stałego, symbole graficzne. Elementy obwodu
prądu stałego. Prawo Ohma. Prawa Kirchhoffa. Moc i energia prądu
elektrycznego. Cieplne działanie prądu elektrycznego. Maszyny
elektryczne. Podstawowe układy elektroniczne. Prostowniki sterowane.
Filtry prostownicze. Stabilizatory napięcia i prądu elektrycznego. Sygnały
analogowe i cyfrowe. Mikroprocesory. Instalacja elektryczna pojazdu
samochodowego. Schematy instalacji elektrycznej samochodu. Symbole
graficzne stosowane na schematach elektrycznych.

Ćwiczenia:
• Obliczanie podstawowych parametrów obwodu prądu stałego.

• Odczytywanie schematów obwodów elektrycznych prądu stałego.

• Odczytywanie schematów instalacji elektrycznej samochodu.

• Ustalanie parametrów maszyn i urządzeń elektrycznych na podstawie

tabliczki znamionowej.

• Rozpoznawanie elementów elektronicznych na podstawie wyglądu

i oznaczenia.

• Identyfikowanie elementów elektronicznych na schemacie układu.

4. Pomiary podstawowych wielkości elektrycznych
Przyrządy do pomiaru wielkości elektrycznych. Symbole przyrządów
pomiarowych. Uniwersalne przyrządy pomiarowe: analogowe, cyfrowe.
Metody pomiaru podstawowych wielkości elektrycznych: napięcia,
natężenia prądu, rezystancji. Dobór metody pomiarowej i przyrządów do
pomiaru wielkości elektrycznych. Technika wykonywania pomiaru.

Pomiary i szacowanie wielkości mierzonej. Przepisy bezpieczeństwa
i higieny pracy obowiązujące podczas wykonywania pomiarów.

Ćwiczenia:

• Organizowanie stanowiska do wykonywania pomiarów wielkości

elektrycznych.

• Wykonywanie pomiarów napięcia i natężenia prądu stałego oraz

rezystancji.

5. Podstawy mechaniki technicznej

Pojęcie, właściwości i rodzaje sił, Układ sił. Działania na wektorach.
Rodzaje więzów i ich reakcje. Moment siły względem punktu. Para sił
i jej właściwości. Płaski układ sił zbieżnych - warunki równowagi. Środek
masy ciała. Klasyfikacja i ogólna charakterystyka ruchów ciała
sztywnego. Tarcie ślizgowe i toczne. Zasady dynamiki. Siła
bezwładności. Praca, energia, moc i sprawność. Drgania swobodne
i wymuszone.

Ćwiczenia:
• Wyznaczanie metodą analityczną reakcji w podporach stałych.

• Obliczanie siły tarcia i siły bezwładności.

• Obliczanie mocy i sprawności.

6. Podstawy maszynoznawstwa
Podstawy hydromechaniki. Klasyfikacja maszyn hydraulicznych.
Zastosowanie pomp i napędów hydraulicznych w pojazdach
samochodowych. Napędy pneumatyczne. Sprężarki i wentylatory.
Napędy pneumohydrauliczne. Klasyfikacja, ogólna charakterystyka
urządzeń chłodniczych i klimatyzacyjnych. Przepisy bezpieczeństwa
i higieny pracy obowiązujące podczas obsługi maszyn i urządzeń.

Ćwiczenia:
• Rozpoznawanie elementów hydraulicznych na podstawie oznaczenia.

• Identyfikowanie urządzeń hydraulicznych w układach i zespołach

samochodu.

• Charakteryzowanie napędów pneumatycznych i hydraulicznych na

podstawie opisów i schematów.

• Wyjaśnianie zasad działania urządzeń chłodniczych

i klimatyzacyjnych.

Środki dydaktyczne

Zestawy norm rysunkowych.
Model rzutni.
Modele brył geometrycznych.
Modele i eksponaty części maszyn.

Przykładowe rysunki wykonawcze, złożeniowe i schematyczne.
Prezentacje multimedialne.
Przyrządy pomiarowe.
Schematy przyrządów pomiarowych.
Zasilacze stabilizowane napięcia stałego.
Analogowe i cyfrowe mierniki uniwersalne.
Zestawy elementów wyposażenia elektrycznego i elektronicznego.
Modele maszyn i urządzeń elektrycznych.
Wiązki instalacji elektrycznej.
Elementy elektryczne i elektroniczne.
Schematy napędów hydraulicznych i pneumatycznych.
Modele napędów hydraulicznych i pneumatycznych.
Schematy i modele

urządzeń chłodniczych i klimatyzacyjnych.

Poradniki, katalogi.

Uwagi o realizacji

Przedmiot Podstawy techniczne zawodu obejmuje zintegrowane

treści kształcenia z zakresu: rysunku technicznego, pomiarów
warsztatowych, elektrotechniki i elektroniki, mechaniki technicznej oraz
maszynoznawstwa. Podczas realizacji programu należy łączyć teorię
z praktyką poprzez odpowiedni dobór ćwiczeń, wykorzystywać
wiadomości i umiejętności uczniów z zakresu statyki, kinematyki,
dynamiki i elektrotechniki nabyte na lekcjach fizyki oraz kształtować
umiejętność korzystania z różnych źródeł informacji.

Program nauczania proponuje się realizować metodą opisu

i wyjaśnienia w połączeniu z pokazem, dyskusji dydaktycznej oraz
ćwiczeń praktycznych.

Duże znaczenie dla realizacji celów kształcenia ma wykorzystanie

filmów dydaktycznych oraz prezentacji multimedialnych, ponieważ
ułatwia przyswajanie nowych informacji, wpływa na rozwój
samodzielnego myślenia oraz poprawność języka technicznego. Należy
pamiętać, aby przed projekcją filmu ukierunkować obserwację uczniów
a po obejrzeniu filmu przeprowadzić dyskusję i podsumowanie.

Nauczyciel powinien przygotować materiały potrzebne do wykonania

pokazów i ćwiczeń: katalogi, normy techniczne, poradniki, dokumentację
techniczną oraz zgromadzić w pracowni niezbędne środki dydaktyczne.

Treści programowe powinny być realizowane w różnych formach

organizacyjnych. Zajęcia teoretyczne należy uzupełniać ćwiczeniami
wykonywanymi w grupach 2-3 osobowych lub indywidualnie. Praca
w grupie pozwoli na kształtowanie umiejętności komunikowania się,
dyskusji, podejmowania decyzji oraz prezentacji wyników.

Zajęcia edukacyjne powinny odbywać się w pracowni podstaw

techniki oraz pracowni elektrotechniki i elektroniki samochodowej

wyposażonych w środki dydaktyczne określone w programie nauczania.

Dla potrzeb własnych i uczniów nauczyciel powinien dysponować

podręczną biblioteką zaopatrzoną w literaturę techniczną, zbiory norm,
dokumentację techniczną, katalogi i czasopisma techniczne.

Na realizację poszczególnych działów tematycznych proponuje się

następujący podział godzin:

Lp. Działy tematyczne

Orientacyjna

liczba godzin

1. Podstawy rysunku technicznego

2. Pomiary warsztatowe

3. Podstawy elektrotechniki i elektroniki

4. Pomiary podstawowych wielkości elektrycznych

5. Podstawy mechaniki technicznej

6. Podstawy maszynoznawstwa

Razem

144

Podział godzin dotyczy kształcenia w szkole policealnej dla

młodzieży.

Podana w tabeli liczba godzin na realizację poszczególnych działów

tematycznych ma charakter orientacyjny. Nauczyciel może wprowadzać
zmiany w zależności od aktualnych potrzeb edukacyjnych.

Podstawy rysunku technicznego - realizację treści należy rozpocząć

od zapoznania uczniów z organizacją miejsca pracy oraz zwrócić uwagę
na właściwe oświetlenie i rozmieszczenie materiałów, przyborów
rysunkowych oraz postawę ucznia podczas pracy. Nauczyciel powinien
przygotować i przeprowadzić z uczniami odpowiednio dużą liczbę
ćwiczeń z zakresu czytania rysunków części maszyn i schematów
elektrycznych. Zajęcia powinny być realizowane w pracowni podstaw
techniki na wydzielonych stanowiskach pracy, w grupie do 15 uczniów
z podziałem na 2-3 osobowe zespoły. Uczniowie powinni mieć
możliwość korzystania z różnych źródeł informacji, jak: Polskie Normy,
dokumentacje techniczne, poradniki.

Pomiary warsztatowe - podczas realizacji treści działu szczególną

uwagę należy zwrócić na kształtowanie umiejętności dobierania
przyrządów do pomiaru i sprawdzania części maszyn, wykonywania
podstawowych pomiarów wielkości geometrycznych oraz interpretowania
wyników pomiarów. Wskazane jest prowadzenie zajęć w grupie do 15
uczniów, z podziałem na zespoły 2-3 osobowe.

Przystępując do realizacji treści z zakresu elektrotechniki i elektroniki

na pierwszych zajęciach nauczyciel powinien przedstawić organizację
zajęć oraz omówić regulamin i instrukcję bhp obowiązującą w pracowni
elektrotechniki i elektroniki samochodowej. Należy również uświadomić
uczniom zagrożenia związane z prądem elektrycznym, wskazać

zastosowanie środków ochrony od porażeń prądem elektrycznym

i sprzętu ochrony przeciwpożarowej, zademonstrować awaryjne
wyłączenie zasilania oraz omówić sposób postępowania w przypadku
porażenia prądem.

Podstawy elektrotechniki i elektroniki - podczas realizacji programu

należy skupić się na układach elektrycznych i elektronicznych, ich
budowie oraz schematach blokowych i ideowych. Budowę i zasadę
działania maszyn i urządzeń elektrycznych stosowanych w pojazdach
samochodowych należy wyjaśniać na rzeczywistych maszynach lub
modelach dydaktycznych. Objaśnienie można wspomóc filmem
dydaktycznym, foliogramami, a także programami komputerowymi
symulującymi pracę maszyn i urządzeń.

Pomiary podstawowych wielkości elektrycznych - podczas realizacji

treści działu szczególną uwagę należy zwrócić na kształtowanie
umiejętności pomiaru parametrów podstawowych elementów
elektrycznych i elektronicznych oraz interpretacji wyników pomiarów
przedstawionych w postaci liczbowej i graficznej. Ze względu na
występującą podczas realizacji ćwiczeń możliwość porażenia prądem
elektrycznym i konieczność zapewnienia uczniom bezpiecznych
warunków pracy zajęcia powinny odbywać się w grupie do 15 uczniów
z podziałem na zespoły 2-3 osobowe.

Podstawy mechaniki technicznej - treści działu obejmują podstawową

tematykę z zakresu statyki, kinematyki i dynamiki. Podczas jego
realizacji należy wykorzystać wiadomości i umiejętności uczniów zdobyte
na lekcjach fizyki. Szczególną uwagę należy zwrócić na opanowanie
przez uczniów umiejętności wyznaczania warunków równowagi układu
sił. Podstawową metodą nauczania powinny być ćwiczenia w połączeniu
z pokazem i objaśnieniem. Polecane są ćwiczenia obliczeniowe

o odpowiednio dobranej treści oraz zróżnicowanym stopniu trudności,
które należy wykonywać indywidualnie.

Podstawy maszynoznawstwa - w trakcie realizacji programu

uczniowie poznają budowę i zasady działania maszyn hydraulicznych
i pneumatycznych, urządzeń chłodniczych i klimatyzacyjnych. Ze
względu na złożoność tematyki działu, należy wykorzystywać w sposób
optymalny środki dydaktyczne. Bardzo ważne jest określanie
zastosowania napędów hydraulicznych i pneumatycznych oraz urządzeń
chłodniczych i klimatyzacyjnych w pojazdach samochodowych.
Wskazane jest, aby uczniowie korzystali z różnych źródeł informacji.
W wyniku realizacji programu uczniowie powinni charakteryzować
maszyny i urządzenia na podstawie: opisu, modelu, schematu i rysunku.

Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć
edukacyjnych ucznia

Sprawdzanie i ocenianie postępów ucznia powinno odbywać się

w trakcie realizacji programu nauczania na podstawie kryteriów
przedstawionych na początku zajęć. Kryteria oceniania powinny
dotyczyć poziomu oraz zakresu opanowania przez uczniów umiejętności
i wiadomości określonych w szczegółowych celach kształcenia.

Podczas realizacji programu nauczania należy oceniać uczniów na

podstawie:
− ustnych i pisemnych sprawdzianów,

− testów osiągnięć szkolnych,

− obserwacji pracy ucznia podczas wykonywania ćwiczeń.

Podczas kontroli i oceny przeprowadzanej w formie ustnej wskazane

jest sprawdzanie umiejętności uczniów w operowaniu zdobytą wiedzą,
zwracać uwagę na merytoryczną jakość wypowiedzi, właściwe
stosowanie pojęć technicznych, poprawność wnioskowania.
Umiejętności praktyczne uczniów proponuje się sprawdzać poprzez
obserwację czynności podczas realizacji ćwiczeń. Obserwując czynności
ucznia podczas wykonywania ćwiczeń i dokonując oceny pracy należy
zwrócić uwagę na:
− organizację stanowiska pracy,

− wykonywanie podstawowych pomiarów wielkości geometrycznych,

− wykonywanie pomiarów podstawowych wielkości elektrycznych,

− posługiwanie się dokumentacją techniczną.

Po zakończeniu realizacji działu tematycznego proponuje się

zastosowanie testu dydaktycznego. Zadania w teście mogą być otwarte
(krótkiej odpowiedzi, z luką) lub zamknięte (wielokrotnego wyboru, na
dobieranie, typu prawda fałsz).

W końcowej ocenie osiągnięć ucznia, po zakończeniu realizacji

programu nauczania, należy uwzględnić wyniki wszystkich metod
sprawdzania zastosowanych przez nauczyciela.

Literatura

Biały W.: Maszynoznawstwo. WNT, Warszawa 2004
Chochowski A.: Podstawy elektrotechniki i elektroniki dla elektryków. Cz.
1 - 2. WSiP, Warszawa 2003
Górecki A.: Technologia ogólna. WSiP, Warszawa 2007
Herner A.: Elektronika w samochodzie. WKŁ, Warszawa 2001
Kijewski J., Miller A., Pawlicki K., Szolc T.: Maszynoznawstwo. WSiP,
Warszawa 2005
Kozak B.: Mechanika techniczna. Statyka. Testy i sprawdziany. WSiP,

Warszawa 1999
Kozak B.: Mechanika techniczna. WSiP, Warszawa 2004
Lewandowski T.: Rysunek techniczny dla mechaników. WSiP, Warszawa
2005
Okoniewski S.: Technologia maszyn. WSiP, Warszawa 1996
Ocioszyński J.: Elektrotechnika ogólna i samochodowa. WSiP,
Warszawa 2000
Praca zbiorowa: Mały poradnik mechanika. WNT, Warszawa 1999
Siuta W.: Mechanika techniczna. WSiP, Warszawa 2000
Zawora J.: Podstawy technologii maszyn. WSiP, Warszawa 2001

Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych
pozycji wydawniczych.

ŚRODKI TRANSPORTU DROGOWEGO

Szczegółowe cele kształcenia

W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć:

− sklasyfikować środki transportu drogowego w zależności od

przeznaczenia i rozwiązań konstrukcyjnych,

− określić dane pojazdu na podstawie charakterystyki technicznej,

− określić właściwości trakcyjne środków transportu drogowego,

− scharakteryzować nadwozia pojazdów oraz naczepy i przyczepy,

− zinterpretować zjawiska występujące podczas ruchu pojazdów,

− scharakteryzować silniki stosowane do napędu pojazdów,

− wyjaśnić budowę i zasadę działania układów silnika oraz określić ich

części składowe,

− wyjaśnić budowę i zasadę działania elementów układu napędowego

pojazdu,

− określić właściwości układu przenoszenia napędu, pozwalające na

jego optymalne wykorzystanie,

− wyjaśnić budowę i zasadę działania układu kierowniczego,

hamulcowego, nośnego i zawieszenia pojazdu,

− wyjaśnić budowę i zasadę działania układów sprzęgających przyczep

i naczep,

− wyjaśnić budowę i zasadę działania osprzętu dodatkowego, jak:

agregaty chłodnicze, windy załadunkowe, przystawki odbioru mocy
stosowanego w środkach transportu drogowego,

− wyjaśnić budowę i zasadę działania systemów bezpieczeństwa

biernego i czynnego stosowanych w środkach transportu drogowego,

− sklasyfikować materiały eksploatacyjne oraz określić ich

właściwości i zastosowanie,

− scharakteryzować układy pneumatyczne i hydrauliczne stosowane

w środkach transportu drogowego,

− wyjaśnić budowę oraz zasadę działania układów elektrycznych

i elektronicznych stosowanych w środkach transportu drogowego,

− określić parametry techniczne elementów oraz urządzeń

elektrycznych i elektronicznych na podstawie oznaczeń
i dokumentacji technicznej,

− rozpoznać usterki i uszkodzenia środków transportu drogowego,

− określić wpływ obsługi technicznej na stan techniczny i trwałość

środków transportu drogowego,

− określić zakres czynności obsługi codziennej środków transportu

drogowego,

− skorzystać z dokumentacji technicznej, norm, katalogów, poradników,

− zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska.

Materiał nauczania

1. Klasyfikacja środków transportu drogowego
Rodzaje środków transportu drogowego i ich klasyfikacja. Podział
pojazdów według przeznaczenia. Zespoły konstrukcyjne pojazdów
samochodowych, przyczep, naczep. Opis techniczny środków transportu
drogowego. Parametry techniczne środków transportu drogowego.
Identyfikacja pojazdów na podstawie tabliczek znamionowych i znaków
VIN.

Ćwiczenia:
• Odczytywanie tabliczek znamionowych pojazdów i znaków VIN.

• Analizowanie dokumentacji konstrukcyjnej środków transportu

drogowego.

• Określanie przeznaczenia pojazdów na podstawie charakterystyki

technicznej.

2. Podstawy obsługi środków transportu drogowego
Podstawowe wiadomości o zużyciu części środków transportu
drogowego. Czynniki wpływające na stan techniczny i trwałość środków
transportu drogowego. Zakres obsługi środków transportu drogowego.
Metody rozpoznawania oraz oceny stanu technicznego środków
transportu drogowego i ich zespołów. Zasady obsługi środków transportu
drogowego z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,
ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska.

Ćwiczenia:
• Rozróżnianie rodzajów zużycia elementów maszyn w wyniku tarcia.

• Diagnozowanie stanu technicznego środków transportu drogowego na

podstawie oględzin.

• Ustalanie czynności wchodzących w zakres obsługi środków

transportu drogowego.

3. Podstawowe wiadomości o silnikach
Historia silników stosowanych do napędu pojazdów samochodowych.
Klasyfikacja silników tłokowych. Układ konstrukcyjny silnika tłokowego.
Parametry konstrukcyjne silnika. Stopień sprężania. Zasada działania
silnika czterosuwowego. Fazy rozrządu silnika czterosuwowego.

Wymiana ładunku w silniku czterosuwowym. Doładowanie silników.
Ćwiczenia:
• Identyfikowanie silników na podstawie oznaczenia i dokumentacji

technicznej.

• Charakteryzowanie budowy silnika na podstawie dokumentacji

konstrukcyjnej.

4. Parametry pracy silnika, charakterystyka silnika
Prędkość obrotowa. Moment obrotowy. Moc silnika. Zużycie paliwa.
Sprawność silnika. Wskaźniki porównawcze silników. Hamownia
silnikowa. Charakterystyka prędkościowa. Charakterystyka ogólna
silnika.

Ćwiczenia:
• Porównywanie podstawowych parametrów pracy silnika na podstawie

dokumentacji technicznej.

• Analizowanie charakterystyki prędkościowej silnika.

5. Układ korbowy, kadłuby, głowice
Rozwiązania konstrukcyjne układu korbowego. Kadłuby i głowice
silników chłodzonych cieczą. Kadłuby i głowice silników chłodzonych
powietrzem. Materiały stosowane w budowie elementów układu
korbowego, kadłubów i głowic. Metody uszczelniania połączenia kadłuba
z głowicą. Uszkodzenia układu korbowego, kadłubów, głowic i ich
objawy.

Ćwiczenia:
• Rozpoznawanie konstrukcji układu korbowego silnika.

• Identyfikowanie elementów układu korbowego.

• Rozróżnianie konstrukcji kadłubów chłodzonych cieczą.

• Rozróżnianie materiałów stosowanych na elementy układu

korbowego, kadłuby, głowice.

6. Układ rozrządu
Rozwiązania konstrukcyjne układu rozrządu. Sterowanie pracą zaworów.
Napędy wałka rozrządu. Materiały stosowane w budowie elementów
układu rozrządu. Konstrukcja elementów układu rozrządu. Usterki układu
rozrządu i ich objawy. Kierunki rozwoju układów rozrządu.

Ćwiczenia:
• Analizowanie konstrukcji układów rozrządu silnika na podstawie

dokumentacji technicznej.

• Rozpoznawanie usterek występujących w układzie rozrządu na

podstawie opisu nieprawidłowej pracy silnika.

7. Układy zasilania silników z zapłonem iskrowym
Zadania i budowa układów zasilania silników z zapłonem iskrowym.
Sposoby powstawania mieszanki palnej w silniku. Klasyfikacja układów
zasilania wtrysku benzyny. Układy wielopunktowego wtrysku benzyny do
kolektora dolotowego sterowane elektronicznie. Układy wtrysku
jednopunktowego. Układy bezpośredniego wtrysku benzyny do cylindra.
Rozwiązania konstrukcyjne elementów składowych układu zasilania.
Usterki układów zasilania silnika, ich objawy i sposoby usuwania. Analiza
spalin.

Ćwiczenia:
• Rozpoznawanie elementów układów wtrysku benzyny.

• Określanie zasady doboru dawki paliwa przez układ wtrysku

sterowany elektronicznie.

• Porównywanie budowy oraz zasady działania układu wtrysku

jednopunktowego i wielopunktowego pośredniego.

• Rozpoznawanie usterek występujących w wtryskowych układach

zasilania silników z zapłonem iskrowym na podstawie opisów
nieprawidłowej pracy silnika.

8. Układy zasilania silników z zapłonem samoczynnym
Zadania i budowa układów zasilania silnika z zapłonem samoczynnym.
Klasyfikacja układów zasilania silników. Układ zasilania z pompą
wtryskową. Rzędowa pompa wtryskowa. Rozdzielaczowe pompy
wtryskowe. Regulatory prędkości obrotowej. Sterowanie elektroniczne
układów zasilania z pompą wtryskową. Wtryskiwacze paliwa. Układ
zasilania z pompowtryskiwaczem. Pompowtryskiwacze sterowane
mechanicznie i elektronicznie. Układ zasilania z indywidualnym
zespołem pompy i wtryskiwacza. Zasobnikowy układ zasilania silnika
z zapłonem samoczynnym. Obsługa układu zasilania silnika z zapłonem
samoczynnym. Usterki układów zasilania silnika, ich objawy i sposoby
zapobiegania występowaniu usterek. Kontrola zadymienia spalin.

Ćwiczenia:
• Charakteryzowanie układów zasilania silnika z zapłonem

samoczynnym.

• Analizowanie elektronicznego systemu sterowania pompą wtryskową

i wielkością dawki paliwa.

• Identyfikowanie elementów zasobnikowego układu zasilania silnika.

• Rozpoznawanie usterek występujących w wtryskowych układach

zasilania silników z zapłonem samoczynnym na podstawie opisów
pracy silnika.

9. Układ chłodzenia
Sposoby chłodzenia silnika. Pośredni układ chłodzenia silnika. Elementy
pośredniego układu chłodzenia. Bezpośredni układ chłodzenia silnika.
Elementy bezpośredniego układu chłodzenia. Regulacja intensywności
chłodzenia silnika. Obsługa układu chłodzenia silnika. Usterki układu
chłodzenia, ich objawy i sposoby usuwania.

Ćwiczenia:
• Porównywanie pośredniego i bezpośredniego układu chłodzenia

silnika.

• Określanie sposobów regulacji intensywności chłodzenia silnika.

• Ustalanie kolejności czynności podczas obsługi pośredniego układu

chłodzenia.

10. Układ smarowania
Zadania układu smarowania. Sposoby smarowania silników. Obiegowy
wymuszony układ smarowania silnika. Elementy układu smarowania
silnika. Filtry oleju. Sposoby napędu pompy oleju. Sposoby chłodzenia
oleju silnikowego. Obsługa układu smarowania silnika. Usterki układu
smarowania, ich objawy i sposoby usuwania.

Ćwiczenia:
• Identyfikowanie elementów układu smarowania silnika.

• Rozpoznawanie usterek występujących w układzie smarowania

silnika.

11. Układy dolotowe i wylotowe
Konstrukcja układu dolotowego silnika. Kolektory dolotowe o zmiennych
parametrach geometrycznych. Konstrukcja układu wylotowego silnika.
Układ recyrkulacji spalin. Tłumiki wylotu spalin. Reaktory katalityczne
silników z zapłonem iskrowym. Zasady eksploatacji silników
współpracujących z reaktorem katalitycznym. Układy oczyszczania
spalin silników z zapłonem samoczynnym. Sposoby doładowania
silników. Turbodoładowanie silników. Doładowanie mechaniczne
silników. Doładowanie dynamiczne silników. Typowe usterki układu
dolotowego, wylotowego i ich objawy.

Ćwiczenia:
• Rozróżnianie tłumików wylotu spalin.

• Określanie warunków eksploatacji samochodu wyposażonego

w reaktor katalityczny.

• Wyjaśnianie na podstawie schematu zasady działania turbosprężarki.

• Wyjaśnianie na podstawie schematu zasady działania układów

oczyszczających spaliny w silnikach z zapłonem samoczynnym.

12. Układ napędowy
Rozmieszczenie mechanizmów napędowych w samochodzie. Zadania
i rodzaje sprzęgieł samochodowych. Sprzęgła cierne tarczowe. Sprzęgła
hydrokinetyczne, wiskotyczne. Mechanizmy sterowania sprzęgłem.
Typowe objawy uszkodzenia sprzęgieł ciernych. Zadania i rodzaje
skrzyń przekładniowych. Skrzynie biegów z przekładniami o osiach
stałych. Skrzynie biegów z ciągłym przekazywaniem momentu
obrotowego na koła. Smarowanie i chłodzenie skrzyń biegów.
Mechanizmy sterowania zmianą biegów. Przekładnie rozdzielcze.
Przekładnie redukcyjne. Wielobiegowe skrzynie biegów z zespołem
zmiany zakresu przełożeń i zespołem zmiany rozpiętości przełożeń.
Zwolnice. Przystawki odbioru mocy. Typowe objawy uszkodzenia
manualnych skrzyń biegów. Przekładnie o osiach obracających się.
Stopniowe przekładnie automatyczne. Sterowanie zmianą biegów

w automatycznych skrzyniach biegów. Przekładnie bezstopniowe.
Typowe objawy uszkodzenia automatycznych skrzyń biegów.
Zwalniacze elektromagnetyczne. Zwalniacze hydrodynamiczne. Wały
napędowe, przeguby układu napędowego. Typowe objawy uszkodzenia
wałów napędowych i przegubów. Zadania, rodzaje mostów napędowych.
Przekładnie główne. Mechanizmy różnicowe. Półosie i piasty kół
napędzanych. Typowe objawy uszkodzenia mostów napędowych.
Hydrostatyczne układy napędowe. Elektryczne układy napędowe.

Ćwiczenia:
• Analizowanie

schematów

kinematycznych mechanizmów

różnicowych.

• Odczytywanie dokumentacji konstrukcyjnej zespołów układu

napędowego.

• Określanie usterek występujących w układzie napędowym na

podstawie opisów objawów uszkodzenia.

13. Układ hamulcowy
Zadania, rodzaje układów hamulcowych. Hamulce szczękowo-bębnowe.
Hamulce tarczowe. Mechanizmy uruchamiające hamulce. Układy
rozdzielające siły hamowania. Hamulce przyczep i naczep. Układy

zapobiegające blokowaniu kół samochodu. Kryteria oceny skuteczności
działania układu hamulcowego. Zasady wykonywania badań kontrolnych
układu hamulcowego. Typowe objawy uszkodzenia układu
hamulcowego.

Ćwiczenia:
• Określanie skuteczności działania układu hamulcowego.

• Odczytywanie schematów instalacji pneumatycznej uruchamiającej

hamulce.

• Rozpoznawanie usterek występujących w układzie hamulcowym na

podstawie opisów objawów uszkodzenia.

14. Układ kierowniczy
Zadania, rodzaje układu kierowniczego. Mechanizm zwrotniczy.
Ustawienie kół samochodu. Mechanizm kierowniczy. Przekładnie
kierownicze. Mechanizmy wspomagające układ kierowniczy. Aktywne
układy kierownicze. Układy kierownicze przyczep. Typowe objawy
uszkodzenia układu kierowniczego.

Ćwiczenia:
• Określanie usterek mechanizmów układu kierowniczego na podstawie

opisów uszkodzenia.

• Odczytywanie dokumentacji konstrukcyjnej zespołów układu

kierowniczego.

15. Elementy

nośne i jezdne

Osie nienapędzane. Zadania i rodzaje zawieszenia środków transportu
drogowego. Elementy sprężyste zawieszenia. Elementy tłumiące
drgania. Stabilizatory. Rozwiązania konstrukcyjne zawieszeń zależnych
i niezależnych. Zawieszenie aktywne. Typowe objawy uszkodzenia
elementów zawieszenia. Ramy. Zasady kontroli ram. Elementy nośne
i jezdne przyczep i naczep.

Ćwiczenia:
• Określanie usterek elementów nośnych i jezdnych środków transportu

drogowego na podstawie opisów uszkodzenia.

• Odczytywanie dokumentacji konstrukcyjnej elementów nośnych

i jezdnych środków transportu drogowego.

16. Koła i ogumienie
Koła jezdne. Obręcze kół. Rodzaje ogumienia. Oznaczenia opon.
Zasady obsługi i konserwacji ogumienia. Typowe przyczyny uszkodzenia
opon.

Ćwiczenia:
• Odczytywanie oznaczeń zamieszczanych na oponach.

• Dobieranie opon w zależności od przeznaczenia środków transportu

drogowego.

• Rozpoznawanie uszkodzeń mechanizmów nośnych i jezdnych na

podstawie uszkodzeń ogumienia.

17. Nadwozia

Zadania i rodzaje nadwozi środków transportu drogowego. Nadwozia
samochodów ciężarowych i autobusów. Wyposażenie kabiny kierowcy
samochodu ciężarowego. Nadwozia samochodów specjalnego
przeznaczenia. Konstrukcja nadwozia przyczepy i naczepy w zależności
od przeznaczenia. Zasady obsługi i konserwacji nadwozi środków
transportu drogowego.

Ćwiczenia:
• Odczytywanie dokumentacji technicznej obsługi pojazdu.

• Rozpoznawanie typów i rodzajów nadwozi środków transportu

drogowego na podstawie zdjęć i rysunków.

18. Układy sprzęgające przyczep i naczep
Mechanizmy sprzęgające przyczep. Mechanizmy sprzęgające naczep.
Konserwacja i obsługa mechanizmów sprzęgających.

Ćwiczenia:
• Określanie zasad konserwacji układów sprzęgających.

19. Układy bezpieczeństwa i komfortu jazdy
Układy zwiększające bezpieczeństwo kierowcy i pasażerów.
Bezpieczeństwo czynne. Bezpieczeństwo bierne. Pasy bezpieczeństwa,
napinacze. Poduszki powietrzne. Układy zwiększające bezpieczeństwo
jazdy. Układ przeciwblokujący ABS. Układ przeciwpoślizgowy ASR.
Układ stabilizacji toru jazdy ESP. Ogrzewanie wnętrza pojazdów.
Klimatyzacja manualna i automatyczna. Urządzenia ułatwiające
manewrowanie. Czujniki deszczu, cofania, parkowania. Tempomat.
Elektroniczna regulacja położenia fotela, kolumny kierownicy.
Urządzenia ułatwiające pracę kierowcy. GPS. Typowe objawy
uszkodzenia układów bezpieczeństwa. Zasady kontroli i konserwacji
układów bezpieczeństwa i układów komfortu jazdy.

Ćwiczenia:
•

Odczytywanie dokumentacji technicznej kontroli układów
bezpieczeństwa i układów komfortu jazdy.

• Rozpoznawanie usterek układów bezpieczeństwa i układów komfortu

jazdy na podstawie opisów objawów uszkodzenia.

• Rozpoznawanie usterek układów bezpieczeństwa i układów komfortu

jazdy na podstawie wskazań przyrządów w kabinie kierowcy.

20. Osprzęt przyczep i naczep
Agregaty chłodnicze. Układy pneumatyczne i hydrauliczne sterujące
pracą urządzeń dodatkowych. Urządzenia załadowczo-wyładowcze.
Urządzenia ułatwiające załadunek i wyładunek.

Ćwiczenia:
• Określanie parametrów technicznych urządzeń załadowczych

i wyładowczych na podstawie dokumentacji technicznej.

• Analizowanie schematów układów hydraulicznych sterujących pracą

układów dodatkowych.

21. Materiały eksploatacyjne
Paliwa silnikowe. Filtry paliwa. Filtry powietrza. Filtry oleju. Oleje
silnikowe. Klasyfikacja i oznaczenie olejów silnikowych. Ciecze
chłodzące. Oleje przekładniowe. Płyn hamulcowy. Osuszacze powietrza
hamulców pneumatycznych. Oleje hydrauliczne. Smary stałe i półpłynne.
Zasady bezpieczeństwa, ochrony przeciwpożarowej i ochrony
środowiska obowiązujące podczas użytkowania paliw, olejów i smarów.

Ćwiczenia:
• Porównywanie właściwości paliw silnikowych.

• Rozróżnianie filtrów paliwa, powietrza, oleju.

• Rozpoznawanie olejów silnikowych na podstawie oznaczenia.

• Charakteryzowanie cieczy chłodzących silnik.

• Rozpoznawanie olejów przekładniowych i hydraulicznych na

podstawie oznaczenia.

• Dobieranie płynu hamulcowego w zależności od obciążenia układu

hamulcowego.

22. Wyposażenie elektryczne i elektroniczne
Schematy instalacji elektrycznych pojazdów. Akumulator samochodowy,
budowa, zasada działania. Podstawowe parametry akumulatora:
napięcie, pojemność, prąd znamionowy. Obsługa akumulatora.
Bezpieczeństwo i higiena pracy podczas użytkowania, obsługi i naprawy
akumulatora samochodowego. Alternator samochodowy: budowa,
zasada działania, właściwości. Typowe objawy uszkodzenia alternatora.
Rozruszniki elektryczne silnika spalinowego, rodzaje, budowa, zasada

działania. Typowe objawy uszkodzenia rozrusznika samochodowego.
Systemy zapłonowe silników z zapłonem iskrowym. Typowe objawy
uszkodzenia systemu zapłonowego.
Klasyfikacja

świateł pojazdu samochodowego. Konstrukcja

samochodowych reflektorów i zespolonych lamp tylnych. Obwody
elektryczne oświetlenia pojazdu samochodowego, zadania, budowa,
wymagania. Oświetlenie ksenonowe, budowa, zasada działania.

Współczesne rozwiązania konstrukcyjne reflektorów samochodowych.
Ustawienie świateł przednich pojazdu samochodowego. Obwód świateł
kierunku jazdy i świateł awaryjnych. Światła hamowania, cofania,
reflektory dodatkowe. Elementy obwodów elektrycznych systemu
oświetlenia pojazdu samochodowego: żarówki, bezpieczniki, włączniki,
czujniki sterowania, złącza elektryczne, wiązki instalacji elektrycznej.
Typowe objawy uszkodzenia obwodów oświetlenia pojazdu
samochodowego, przyczep, naczep. Kontrola prędkości pojazdu.
Kontrola obrotów silnika. Kontrola temperatury płynu chłodzącego.
Kontrola ciśnienia oleju w układzie smarowania. Kontrola ilości paliwa.
Tachografy elektroniczne. Bezpieczeństwo i higiena pracy podczas
diagnozowania i obsługi obwodów elektrycznych.

Ćwiczenia:
• Rozpoznawanie akumulatorów i jego podstawowych parametrów

technicznych na podstawie wyglądu, symboli i stosowanych
oznaczeń.

•

Odczytywanie schematów instalacji elektrycznej pojazdów
samochodowych.

• Diagnozowanie stanu technicznego akumulatora samochodowego.

• Podłączanie prostownika samochodowego w celu ładowania

akumulatora.

•

Rozpoznawanie elementów konstrukcyjnych rozruszników
samochodowych.

• Określanie procedur postępowania w przypadku uszkodzeń systemu

rozruchowego silnika.

• Identyfikowanie elementów elektrycznych i elektronicznych na

schemacie instalacji elektrycznej pojazdu.

• Odczytywanie parametrów elementów elektrycznych i elektronicznych

na podstawie oznaczenia oraz informacji katalogowych.

• Rozpoznawanie elementów konstrukcyjnych alternatora.

• Analizowanie schematu elektrycznego świateł pozycyjnych, świateł

mijania i świateł drogowych, świateł kierunku jazdy i świateł
awaryjnych pojazdu.

• Określanie zastosowania żarówek samochodowych na podstawie

wyglądu, oznaczenia, instrukcji obsługi pojazdu.

•

Porównywanie konstrukcji i parametrów bezpieczników
samochodowych.

• Rozpoznawanie elementów oświetlenia ksenonowego na podstawie

modelu.

23. Napędy alternatywne
Klasyfikacja napędów hybrydowych. Rozmieszczenie elementów
hybrydowego zespołu napędowego w samochodzie. Zasada działania
elektryczno-spalinowego układu napędowego. Akumulator hybrydowego
zespołu napędowego. Metody diagnozowania hybrydowego zespołu
napędowego. Wady i zalety napędu hybrydowego. Inne alternatywne
napędy pojazdów samochodowych.

Ćwiczenia:
• Rozróżnianie rozwiązań konstrukcyjnych napędów hybrydowych.

• Identyfikowanie elementów hybrydowych zespołów napędowych.

• Wyjaśnianie zasady działania napędów hybrydowych.

24. Tendencje

rozwojowe

środków transportu drogowego

Kierunki rozwoju silników samochodów ciężarowych. Kierunki rozwoju
układów przeniesienia napędu. Kierunki rozwoju urządzeń ułatwiających
pracę kierowcy. Kierunki rozwoju nadwozi samochodów ciężarowych,
przyczep, naczep.

Środki dydaktyczne

Modele i eksponaty silników.
Modele i eksponaty układów i elementów silnika.
Dokumentacja konstrukcyjna silników.
Modele obrazujące etapy zużycia części silnika, układu napędowego.
Eksponaty i modele pojazdów samochodowych.
Zespoły i części pojazdów samochodowych.
Zestawy do demonstracji budowy i działania podzespołów
mechanicznych pojazdów samochodowych.
Dokumentacja konstrukcyjna układów konstrukcyjnych pojazdów
samochodowych.
Materiały eksploatacyjne stosowane w środkach transportu drogowego.
Tablice poglądowe ilustrujące budowę oraz zasadę działania pojazdów
samochodowych, przyczep, naczep.

Filmy dydaktyczne, prezentacje multimedialne z zakresu budowy

i działania pojazdów samochodowych, przyczep, naczep.
Dokumentacja techniczna środków transportu drogowego.

Uwagi o realizacji

Podstawowym celem realizacji programu przedmiotu Środki

transportu drogowego jest opanowanie przez uczniów wiedzy z zakresu
budowy i działania silników stosowanych do napędu pojazdów
samochodowych

oraz budowy i działania zespołów podwozia i nadwozia

środków transportu drogowego.

W procesie nauczania-uczenia się

należy odwoływać się do wiadomości i umiejętności uzyskanych przez
uczniów podczas realizacji programu przedmiotu Podstawy techniczne
zawodu.

Program proponuje się realizować metodą wykładu, opisu

i wyjaśnienia w połączeniu z pokazem, dyskusji dydaktycznej oraz
ćwiczeń. Wskazane jest stosowanie podczas zajęć wielu środków
dydaktycznych, ułatwiających uczniom zrozumienie realizowanej
tematyki. Filmy dydaktyczne powinny być stosowane między innymi
wówczas, gdy realizacja określonych treści kształcenia wymaga
przedstawienia ich w rzeczywistych warunkach ruchu pojazdu. Należy
pamiętać, aby przed projekcją filmu ukierunkować obserwację uczniów,
a po obejrzeniu filmu przeprowadzić dyskusję i podsumowanie.

Podczas realizacji programu należy stosować przykłady

nowoczesnych rozwiązań konstrukcyjnych środków transportu
drogowego, zwłaszcza silników, układów przeniesienia napędu i układów
wpływających na środowisko przyrodnicze i bezpieczeństwo ruchu
drogowego, które powinny dotyczyć samochodów ciężarowych,
ciągników drogowych, przyczep i naczep.

Wykonywanie ćwiczeń zamieszczonych w programie powinno

aktywizować uczniów oraz ułatwiać im zrozumienie sposobu
funkcjonowania poszczególnych układów konstrukcyjnych środków
transportu drogowego. Ćwiczenia określone w programie przedmiotu
powinny być przeprowadzane na podstawie różnorodnych modeli,
rzeczywistych elementów pojazdów, materiałów w postaci plansz,
rysunków, foliogramów oraz materiałów multimedialnych. Materiały te
powinny być starannie wyselekcjonowane oraz odpowiadać aktualnemu
poziomowi techniki motoryzacyjnej. W trakcie realizacji programu należy
zwracać uwagę na stopień trudności ćwiczeń oraz możliwości ich
wykonania przez uczniów.

Program powinien być realizowany w pracowni budowy pojazdów

samochodowych, wyposażonej w niezbędne środki dydaktyczne. Zaleca
się, aby ćwiczenia były wykonywane indywidualnie lub w zespołach 2-3
osobowych. Praca w grupach pozwoli na kształtowanie umiejętności

ponadzawodowych, takich jak: komunikowanie się, zespołowe
podejmowanie decyzji, prezentowanie wykonanych prac.

Na realizację działów tematycznych proponuje się następujący

podział godzin:

Lp. Działy tematyczne

Orientacyjna

liczba godzin

1. Klasyfikacja środków transportu drogowego

2. Podstawy obsługi środków transportu drogowego

3. Podstawowe wiadomości o silnikach

4. Parametry pracy silnika, charakterystyka silnika

5. Układ korbowy, kadłuby, głowice

6. Układ rozrządu

7. Układy zasilania silników z zapłonem iskrowym

8. Układy zasilania silników z zapłonem samoczynnym

9. Układ chłodzenia

10. Układ smarowania

11. Układy dolotowe i wylotowe

12. Układ napędowy

13. Układ hamulcowy

14. Układ kierowniczy

15. Elementy nośne i jezdne

16. Koła i ogumienie

17. Nadwozia

18. Układy sprzęgające przyczep i naczep

19. Układy bezpieczeństwa i komfortu jazdy

20. Osprzęt przyczep i naczep

21. Materiały eksploatacyjne

22. Wyposażenie elektryczne i elektroniczne

23. Napędy alternatywne

24. Tendencje rozwojowe środków transportu drogowego

Razem 204

Podział godzin dotyczy realizacji programu w szkole policealnej dla

młodzieży.

Podana w tabeli liczba godzin na realizację poszczególnych działów

ma charakter orientacyjny. Nauczyciel może dokonywać zmian

w zależności od aktualnych potrzeb edukacyjnych.

W trakcie realizacji treści kształcenia należy zwracać uwagę na

łączenie teorii z praktyką. Należy podkreślić, że zachowanie się pojazdu
samochodowego, przyczepy lub naczepy na drodze zależy od sił
działających na pojazd w różnych warunkach drogowych. Należy
wskazać zależności między siłami działającymi na pojazd

i bezpieczeństwem ruchu drogowego oraz podkreślić, że pojazd jest
bezpieczny tylko w ramach obowiązujących praw fizyki.

W trakcie realizacji tematyki dotyczącej rozwiązań konstrukcyjnych

i technicznych różnych układów i elementów pojazdów samochodowych
należy zaznaczać, że są one aktualne w trakcie ich przedstawiania.
Rozwiązania konstrukcyjne i techniczne środków transportu drogowego
ulegają ciągłym zmianom, dlatego też należy aktualizować treści
programowe.

Tematyka działu Klasyfikacja środków transportu drogowego stanowi

wprowadzenie do przedmiotu. Uczniowie poznają rodzaje pojazdów
samochodowych, przyczep, naczep i ich główne zespoły konstrukcyjne
oraz identyfikują pojazdy na podstawie tabliczek VIN.

W trakcie realizacji działu Podstawy obsługi środków transportu

drogowego uczniowie poznają podstawowe zjawiska wpływające na
zużycie elementów środków transportu drogowego oraz czynniki
wpływające na ich stan techniczny i trwałość.

Realizując treści programowe z działu Podstawowe wiadomości

o silnikach uczniowie poznają historię silników stosowanych do napędu
pojazdów samochodowych, ich klasyfikację, ogólną budowę i zasadę
działania.

Podczas realizacji działu Parametry pracy silnika, charakterystyka

silnika należy zapoznać uczniów ze sposobem oceny pracy silnika na
podstawie wartości parametrów przedstawianych na wykresach
charakterystyk.

W trakcie realizacji kolejnych działów tematycznych uczniowie

powinni poznać budowę, zasady działania poszczególnych układów
silnika tłokowego. W procesie kształcenia należy prezentować przykłady
konstrukcji elementów, stosować różnorodne środki dydaktyczne
określone w programie przedmiotu.

Podczas realizacji działów tematycznych: Układ korbowy, kadłuby,

głowice, Układ rozrządu należy zwracać uwagę na najnowsze
rozwiązania konstrukcyjne układów oraz rozpoznawanie usterek
występujących w tych układach na podstawie typowych objawów.

Podczas realizacji działów tematycznych: Układy zasilania silników

z zapłonem iskrowym, Układy zasilania silników z zapłonem
samoczynnym należy uzasadnić konieczność ciągłej aktualizacji wiedzy
z tego zakresu, ze względu na dynamiczny postęp techniczny

i technologiczny w motoryzacji. W procesie dydaktycznym należy
również zwrócić uwagę na objawy typowych usterek i niedomagania
układów zasilania oraz wpływ usterek na trwałość silnika i środowisko
przyrodnicze.

W trakcie realizacji działów: Układ chłodzenia, Układ smarowania

uczniowie powinni poznać budowę i zasady działania układów.
Szczególną uwagę należy zwrócić na zagadnienia eksploatacyjne
dotyczące: układów, cieczy chłodzących, olejów silnikowych. Należy

przedstawić objawy typowych usterek i niedomagania układów
chłodzenia i smarowania silnika oraz wpływ usterek na trwałość silnika
i środowisko przyrodnicze.

Podczas realizacji działu Układy dolotowe i wylotowe szczególną

uwagę należy zwrócić na systemy doładowania silników, a głównie na
turbodoładowanie i eksploatację silnika z turbodoładowaniem oraz na
systemy układów wylotowych ograniczające toksyczność spalin.

Podczas realizacji działu Budowa i zasada działania układu

napędowego, oprócz prezentacji budowy i działania oraz rozwiązań
konstrukcyjnych układ napędowego należy przedstawić typowe objawy
najczęściej występujących w układzie usterek lub uszkodzeń oraz
sposoby przeciwdziałania ich występowaniu np. skrzyń biegów.

Podczas realizacji działu Układ hamulcowy należy przedstawić

budowę i działanie układów hamulcowych oraz zwrócić uwagę na wpływ
stanu technicznego hamulców na bezpieczeństwo ruchu oraz na
hamulce przyczep, naczep i sposób łączenia ich z hamulcami
samochodu. Należy określić znaczenie badań kontrolnych układu
hamulcowego dla bezpieczeństwa ruchu drogowego. Szczególnie ważne
jest rozpoznawanie uszkodzenia układu hamulcowego pojazdu na
podstawie typowych objawów.

Podczas realizacji działu Układ kierowniczy poza omówieniem

budowy i działania układów kierowniczych należy określić wpływ
ustawienia kątów kół samochodu na stabilność ruchu samochodu
i bezpieczeństwo ruchu na drodze. Należy przedstawić typowe usterki
układu kierowniczego i sposób ich rozpoznawania na podstawie
objawów a także sposoby zapobiegania ich występowaniu.

Podczas realizacji działu Elementy nośne i jezdne należy określić

wpływ stanu technicznego elementów sprężystych zawieszenia,
amortyzatorów i stabilizatorów na stabilność ruchu samochodu

i bezpieczeństwo jazdy. Należy przedstawić typowe usterki elementów
nośnych i jezdnych, sposób ich rozpoznawania na podstawie objawów,
a także sposoby zapobiegania ich występowaniu.

W wyniku realizacji działu Koła i ogumienie uczniowie powinni

opanować podstawową wiedzę dotyczącą opon samochodowych.
Należy podkreślić, że wszystkie siły działające na samochód są
przenoszone na nawierzchnię drogi przez oponę. W trakcie realizacji
działu należy określić znaczenie doboru opon do samochodu
odpowiednio do jego przeznaczenia. Ma to decydujący wpływ na
bezpieczne poruszanie się samochodem oraz bezpieczeństwo ruchu na
drodze.

W trakcie realizacji działu Nadwozia środków transportu drogowego

należy przedstawić najnowsze rozwiązania konstrukcyjne nadwozi
samochodów ciężarowych, ciągników drogowych, przyczep, naczep

w zależności od przeznaczenia pojazdu. Ważne jest wyjaśnienie
wyposażenia kabiny kierowcy oraz jej funkcjonalności jako miejsca
pracy.

Podczas realizacji działu Układy sprzęgające przyczep i naczep

należy przedstawić różne systemy sprzęgania pojazdów oraz wpływ
prawidłowego łączenia pojazdów na bezpieczeństwo ruchu.

Podczas realizacji działu Układy bezpieczeństwa i komfortu jazdy

należy wyjaśnić uczniom, że wszystkie systemy współpracują ze sobą,
stanowią zespół konstrukcyjny decydujący o bezpieczeństwie kierowcy,
pasażerów i innych użytkowników dróg. Wszystkie systemy muszą być
sprawne. Uszkodzony napinacz pirotechniczny pasów bezpieczeństwa
może przyczynić się do okaleczenia kierowcy podczas napełniania się
poduszki powietrznej. Nie ma układów bezpieczeństwa „mniej ważnych”.
Należy przedstawić metody rozpoznawania uszkodzenia układów
bezpieczeństwa jazdy i wyjaśnić ich wpływ na bezpieczeństwo ruchu
drogowego.

W trakcie realizacji działu Budowa, zasada działania osprzętu

przyczep i naczep należy wyjaśnić budowę i działanie urządzeń
dodatkowych, jak: agregaty chłodnicze, siłowniki hydrauliczne

i pneumatyczne służące do załadunku i wyładunku a także określić
sposób postępowania w przypadku awarii agregatu chłodniczego.

Podczas realizacji działu Materiały eksploatacyjne należy zwrócić

uwagę na zasady doboru paliw, olejów silnikowych i materiałów
eksploatacyjnych do środków transportu drogowego w zależności od ich
przeznaczenia. Uczeń powinien rozróżniać oznaczenia handlowe
materiałów eksploatacyjnych oraz określać zasady postępowania
z materiałami eksploatacyjnymi zgodnie z przepisami bezpieczeństwa
i ochrony środowiska.

W trakcie realizacji działu Wyposażenie elektryczne i elektroniczne

uczeń poznaje budowę i działanie podstawowych urządzeń
elektrycznych i elektronicznych stosowanych w środkach transportu
drogowego. Szczególną uwagę należy zwrócić na zasady doboru
parametrów akumulatora, zasady obsługi akumulatora, obwody
oświetlenia pojazdu oraz zasady bezpieczeństwa i higieny pracy
podczas diagnozowania uszkodzeń obwodów elektrycznych

i elektronicznych. Należy również na podstawie typowych objawów
określić uszkodzenia urządzeń elektrycznych oraz obwodów oświetlenia
pojazdu.

Podczas realizacji działu Napędy alternatywne uczniowie powinni

poznać hybrydowy zespół napędowy stosowany w samochodach.
Zakres tematyczny tego działu powinien być aktualizowany w miarę
pojawiania się nowych rozwiązań dotyczących napędu pojazdów
samochodowych.

W trakcie realizacji działu Tendencje rozwojowe środków transportu

drogowego należy przedstawić kierunki dotyczące rozwoju konstrukcji
samochodów ciężarowych, przyczep i naczep ze szczególnym
uwzględnieniem układów bezpieczeństwa ruchu i ochrony środowiska.
Szczególną uwagę należy zwrócić na paliwa alternatywne oraz
wyposażenie kabiny kierowcy w urządzenia zwiększające
bezpieczeństwo jazdy, poprawiające wygodę i komfort pracy kierowcy.

Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych
ucznia

Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów powinno odbywać się

systematycznie przez cały czas realizacji programu przedmiotu, na
podstawie kryteriów przedstawionych na początku zajęć. Kryteria
oceniania powinny uwzględniać poziom wiadomości oraz zakres
opanowania przez uczniów umiejętności założonych w szczegółowych
celach kształcenia przedmiotu.

Proces kontroli i oceny może być realizowany za pomocą:

− sprawdzianów ustnych i pisemnych,

− testów osiągnięć szkolnych,

− obserwacji pracy uczniów podczas wykonywania ćwiczeń.

Sprawdziany ustne i pisemne dotyczą głównie bieżącej oceny pracy

uczniów, stanowią również informację dla nauczyciela o tym, jakie
zagadnienia należy powtórzyć oraz jakie ćwiczenia dodatkowo
przeprowadzić.

Umiejętności praktyczne uczniów proponuje się sprawdzać przez

obserwację czynności podczas wykonywania ćwiczeń. Podczas
obserwacji należy zwracać uwagę na:
− merytoryczną jakość wypowiedzi,

− stosowanie poprawnej terminologii,

− korzystanie z różnych źródeł informacji,

− poprawność analizowania i wnioskowania,

− określanie usterek zespołów pojazdów samochodowych na podstawie

opisów objawów uszkodzenia.
Po zakończeniu realizacji programu poszczególnych działów

tematycznych wskazane jest stosowanie testów osiągnięć szkolnych
z zadaniami otwartymi i zamkniętymi.

W ocenie końcowej osiągnięć uczniów po zakończeniu realizacji

programu przedmiotu należy uwzględniać wyniki stosowanych
sprawdzianów i testów osiągnięć.

Literatura:

Chłopek Z.: Pojazdy samochodowe. Ochrona środowiska naturalnego.
WKŁ, Warszawa 2002
Herner A.: Elektronika w samochodzie. WKŁ, Warszawa 2001
Herner A., Riehl H., J.: Elektrotechnika i elektronika w pojazdach
samochodowych. Tłumaczenie Wendrychowicz A., WKŁ, Warszawa
2004
Informator techniczny BOSCH. WKŁ, Warszawa 2000:
− Sterowanie silników o zapłonie iskrowym.

− Zasady działania, podzespoły.

− Promieniowe rozdzielacze pompy wtryskowej VR.

− Układy wtryskowe Unit Injector System/Unit Pump System.

− Układ wtryskowy Common Rail.

− Konwencjonalne układy hamulcowe.

− Układy bezpieczeństwa i komfortu jazdy.

− Układ stabilizacji toru jazdy ESP,

− Elektroniczne sterowanie skrzynią biegów EGS.
Janiszewski T., Mavrantzas S.: Elektroniczne układy wtryskowe silników
wysokoprężnych. WKŁ, Warszawa 2001
Luft S.: Pojazdy samochodowe. Podstawy budowy silników. WKŁ,
Warszawa 2003
Micknass W., Popiol R., Springer A.: Sprzęgła, skrzynie biegów, wały
i półosie napędowe. WKŁ, Warszawa 2005
Ocioszyński J.: Elektrotechnika ogólna i samochodowa. WSiP,
Warszawa 2000
Orzełowski S.: Budowa podwozi i nadwozi samochodowych. WSiP,
Warszawa 2006
Prochowski L., Żuchowski A.: Samochody ciężarowe i autobusy. WKŁ,
Warszawa 2005
Trzeciak K.: Diagnostyka samochodów osobowych. WKŁ, Warszawa
2005
Wiśniewski K.: Samochody osobowe-opisy techniczne. WKŁ, Warszawa
2004
Zając M.: Układy przeniesienia napędu samochodów ciężarowych
i autobusów. WKŁ, Warszawa 2003
Zając P., Kołodziejczyk L.M.: Silniki spalinowe. WSiP, Warszawa 2001
Zogbaum E A.: Poradnik mechanika samochodowego. WKŁ, Warszawa
2000
Orzełowski S.: Naprawa i obsługa pojazdów samochodowych. WSiP,
Warszawa 2006
Praca zbiorowa: Budowa pojazdów samochodowych Cz.I i Cz II.
Wydawnictwo REA s.j., Warszawa 2003

Praca zbiorowa: Mechanik pojazdów samochodowych. Budowa

i eksploatacja pojazdów część I. Konstrukcje zespołów i podzespołów.
Vogel, Wrocław 2001
Praca zbiorowa: Mechanik pojazdów samochodowych. Budowa

i eksploatacja pojazdów część II. Działanie zespołów i podzespołów.
Vogel, Wrocław 2001
Praca zbiorowa: Mechanik pojazdów samochodowych. Budowa

i eksploatacja pojazdów, część III. Obsługa, diagnostyka, naprawa
zespołów i podzespołów. Vogel, Wrocław 2001
Wydawnictwa motoryzacyjne.
Czasopisma specjalistyczne np.: Auto Technika Motoryzacyjna, Auto
Moto Serwis, Truck Serwis-Technika i Warsztat, Transport- Technika
Motoryzacyjna, Transport Polski, AUTOSPEC. Wyd. Bosch GmbH,
AUTO EKSPERT.

Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych
pozycji wydawniczych.

ŚRODOWISKO I BEZPIECZEŃSTWO TRANSPORTU

DROGOWEGO

Szczegółowe cele kształcenia

W wyniku kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć:
− scharakteryzować rodzaje wypadków występujących podczas

transportu drogowego,

− określić na podstawie danych statystycznych udział oraz straty

poniesione w wypadkach drogowych samochodów ciężarowych
i autokarów,

− zastosować przepisy dotyczące odpowiedzialności przedsiębiorstwa

w zakresie przewozu drogowego,

− określić konsekwencje prawne kierowców wynikające z naruszenia

przepisów,

− scharakteryzować problemy związane z międzynarodową

przestępczością transgraniczną i przemytem,

− określić metody i cele działań przestępczych,

− opisać metody i środki zapobiegania przestępczości transgranicznej

i przemytu,

− zorganizować stanowisko pracy kierowcy zgodnie z wymaganiami

ergonomii,

− określić wpływ czynników środowiska na stan zdrowia kierowcy oraz

wykonywaną przez niego pracę,

− określić zagrożenia dla zdrowia kierowcy wywołane niewłaściwą

pozycją w czasie jazdy,

− określić pozycje zagrożenia bezpieczeństwa wynikające z błędów

techniki jazdy,

− wykazać znaczenie kondycji fizycznej i ćwiczeń sprawnościowych

w pracy kierowcy,

− zastosować środki ochrony indywidualnej w pracy kierowcy,

− zapobiec zagrożeniom osobistym w trakcie wykonywania pracy,

− zastosować zasady zdrowego odżywiania,

− wyjaśnić wpływ używek na organizm i zachowanie kierowcy,

− scharakteryzować objawy, określić przyczyny i skutki zmęczenia oraz

stresu,

− określić wpływ cyklu pracy i wypoczynku na wykonywaną pracę,

− rozpoznać i ocenić sytuacje krytyczne,

− zastosować procedury postępowania w razie wypadku,

− zastosować procedury wzywania pomocy,

− ocenić zagrożenie dla siebie i poszkodowanego w wypadku,

− skorzystać ze sprzętu znajdującego się w wyposażeniu zestawów

ratowniczych,

− dokonać oceny podstawowych czynności życiowych i rodzajów

obrażeń ciała u osób dorosłych i dzieci poszkodowanych w wypadku,

− określić przyczyny i objawy nagłego zatrzymania oddychania

i krążenia,

− usunąć ciało obce stałe i płynne z dróg oddechowych,

− przeprowadzić oddech zastępczy bezprzyrządowo i przyrządowo,

− scharakteryzować podstawowe objawy wstrząsu oraz zasady

postępowania z poszkodowanym we wstrząsie,

− ocenić stan poszkodowanego zagrożenego wstrząsem oraz

zabezpieczyć poszkodowanego we wstrząsie,

− określić drogi wnikania trucizn do organizmu oraz charakterystyczne

objawy zatruć,

− zastosować zasady postępowania ratowniczego w przypadku zatruć

substancjami chemicznymi,

− rozróżnić rodzaje i przyczyny krwotoków,

− określić przebieg głównych naczyń krwionośnych z uwzględnieniem

ucisku ręcznego pośredniego,

− określić podstawowe niebezpieczeństwa związane z obrażeniami

narządu ruchu oraz wynikające z nieprawidłowego postępowania
w przypadku złamania i zwichnięcia,

− zastosować zasady postępowania w przypadku złamania otwartego

i zamkniętego,

− określić podstawowe objawy występujące w przypadku urazu

kręgosłupa,

− opisać konsekwencje nieprawidłowego postępowania z osobą

z urazem kręgosłupa,

− dobrać materiały opatrunkowe,

− nałożyć opatrunek osłaniający lub chłonny oraz opatrunek uciskowy,

− wykonać doraźne zatamowanie krwotoku z rany na kończynie,

− unieruchomić kończynę za pomocą standardowych szyn Kramera

i innego sprzętu pomocniczego,

− zdjąć kask u poszkodowanego w wypadku motocyklisty,

− ustabilizować odcinek szyjny kręgosłupa za pomocą kołnierza,

− unieruchomić poszkodowanego z urazem kręgosłupa

z wykorzystaniem dostępnego sprzętu unieruchamiającego,

− udzielić pierwszej pomocy w przypadku obrażeń: głowy, klatki

piersiowej, brzucha i miednicy,

− udzielić pomocy w przypadku oparzeń termicznych, odmrożeń,

oparzeń chemicznych,

− zastosować procedury udzielania pierwszej pomocy i sprawowania

opieki nad poszkodowanym w niekorzystnych warunkach
atmosferycznych oraz w nocy,

− otoczyć poszkodowanego opieką do czasu przybycia służb

ratowniczych,

− nawiązać kontakt z poszkodowanym i udzielić wsparcia

psychicznego,

− zastosować procedury postępowania w razie pożaru,

− zastosować zasady ewakuacji osób z samochodu ciężarowego

i pasażerów autobusu,

− zapewnić bezpieczeństwo pasażerom,

− dobrać metody postępowania w przypadku agresji na drodze,

− sporządzić raport z wypadku,

− określić czynniki wpływające korzystnie na wizerunek firmy,

− wyjaśnić wpływ jakości świadczonych przez kierowcę usług na

wizerunek firmy,

− określić sposoby kontaktu kierowcy z innymi osobami w czasie pracy,

− określić wymagania dotyczące utrzymania pojazdu w odpowiednim

stanie technicznym,

− zastosować zasady organizacji pracy w czasie realizacji usługi

transportowej,

− ocenić handlowe i finansowe skutki sporów występujących w pracy

kierowcy,

− określić uwarunkowania ekonomiczne dotyczące transportu

drogowego w stosunku do innych rodzajów transportu,

− scharakteryzować działalność usługową w zakresie przewozu

drogowego rzeczy,

− określić zasady specjalistycznych przewozów drogowych,

− scharakteryzować transport kombinowany,

− określić uwarunkowania ekonomiczne dotyczące przewozu

drogowego osób w stosunku do innych rodzajów transportu,

− opisać działalność w zakresie przewozu drogowego osób,

− zastosować zasady międzynarodowego transportu osób,

− zastosować przepisy bhp i ochrony środowiska obowiązujące

w transporcie drogowym.

Materiał nauczania

1. Zagrożenia wypadkami na drogach i w pracy
Rodzaje wypadków przy pracy w transporcie drogowym. Statystyka
wypadków drogowych. Udział samochodów ciężarowych i autokarów

w wypadkach drogowych. Dane statystyczne dotyczące zabitych

i rannych w wypadkach drogowych. Straty materialne i finansowe.

Ćwiczenia:
• Sporządzanie raportu o statystycznych wypadkach drogowych na

terenie województwa na podstawie danych.

• Obliczanie strat materialnych i finansowych powstałych w wyniku

wypadków drogowych.

• Sporządzanie wykazu zagrożeń występujących w transporcie

drogowym, będących przyczyną wypadków.

2. Zapobieganie przestępstwom i przemytowi nielegalnych

imigrantów

Międzynarodowa przestępczość transgraniczna i przemytnicze. Środki
zapobiegawcze. Metody i cele działań przestępczych. Przepisy prawa
i obowiązki kierowcy oraz przewoźnika dotyczące przestępczości.

Ćwiczenia:
•

Analizowanie przepisów prawa dotyczących przestępczości
transgranicznej i przemytu.

3. Zapobieganie zagrożeniom fizycznym
Wymagania ergonomii. Środowisko pracy. Wpływ czynników środowiska
pracy na organizm ludzki. Zachowania i postawy mające wpływ na
bezpieczeństwo w transporcie drogowym. Kondycja fizyczna i ćwiczenia
sprawnościowe. Techniki postępowania z ciężarami. Ochrona
indywidualna.

Ćwiczenia:
• Ustawianie fotela kierowcy w pojeździe.

• Wykonywanie ćwiczeń utrzymujących kondycję fizyczną.

• Wykonywanie ćwiczeń dotyczących postępowania z ciężarami.

4. Predyspozycje fizyczne i psychiczne kierowcy
Zasady zdrowego, regularnego odżywiania. Wpływ alkoholu, narkotyków
lub innych substancji na zachowanie. Objawy, przyczyny i skutki
zmęczenia i stresu. Rola podstawowego cyklu pracy i odpoczynku.

Ćwiczenia:
• Opracowanie tygodniowego jadłospisu zgodnie z zasadami zdrowego

żywienia.

• Opracowanie dwutygodniowego cyklu pracy i wypoczynku kierowcy.

Ocena sytuacji awaryjnych i zachowanie w sytuacjach
krytycznych

Ocena sytuacji krytycznej. Unikanie komplikacji w razie wypadku.
Wzywanie pomocy. Pomoc poszkodowanym i udzielanie pierwszej
pomocy. Bezpieczeństwo własne, poszkodowanego, miejsca zdarzenia.
Bezpieczeństwo higieniczno-sanitarne w czasie akcji. Ryzyko zakażeń
m.in. WZW i HIV. Zapobieganie kontaktowi z krwią, wydzielinami
i wydalinami poszkodowanych. Postępowanie w przypadku zranień
przedmiotami mającymi kontakt z krwią, wydzielinami i wydalinami
poszkodowanych oraz w przypadku innych ekspozycji na materiał
zakaźny. Postępowanie z zużytymi materiałami opatrunkowymi i innymi
odpadami.
Zestawy ratownicze, dezynfekcja sprzętu. Elementy składowe zestawu
ratowniczego - przeznaczenie, możliwości wykorzystania, zasady użycia.
Posługiwanie się zestawem ratowniczym w różnych warunkach

i sytuacjach ratowniczych, montaż i demontaż poszczególnych
elementów zestawów.
Elementy anatomii i fizjologii, ocena poszkodowanego, badanie wstępne
oraz szczegółowe. Podstawy topografii narządów i układów. Elementy
anatomii i czynności układu oddechowego, krążenia, nerwowego.
Wywiad ratowniczy - zasady prowadzenia. Ocena podstawowych funkcji
życiowych, ocena obrażeń ciała.
Poszkodowany nieprzytomny. Przyczyny utraty przytomności.
Niebezpieczeństwa wynikające z utraty przytomności
u poszkodowanego oraz znaczenie zachowania drożności dróg
oddechowych i czynności oddychania u osoby nieprzytomnej. Procedura
postępowania z nieprzytomnym. Pozycja boczna bezpieczna. Omdlenie.
Ocena stanu przytomności.
Zasady postępowania w przypadku nagłego zatrzymania podstawowych
funkcji życiowych. Metody udrażniania dróg oddechowych. Metody
usuwania ciała obcego z dróg oddechowych. Bezprzyrządowe
i przyrządowe prowadzenie oddechu zastępczego.
Zagrożenie wstrząsem. Przyczyny i objawy wstrząsu. Udzielanie
pierwszej pomocy poszkodowanym we wstrząsie. Pozycja
przeciwwstrząsowa. Procedura ratownicza.
Urazy mechaniczne i obrażenia - złamania, zwichnięcia, skręcenia,
krwotoki, obrażenia klatki piersiowej, brzucha, kręgosłupa, głowy
i kończyn. Rodzaje ran. Podstawy aseptyki i antyseptyki. Rany miksty.
Rodzaje krwotoków. Zasady tamowania krwotoków i krwawień
zewnętrznych. Zasady opatrywania ran. Opatrywanie poszczególnych
obszarów ciała. Zagrożenia związane z krwotokami wewnętrznymi.
Rodzaje złamań, objawy i konsekwencje. Urazy stawów. Stabilizacja
i unieruchamianie środkami standardowymi i doraźnymi w pozycji

zbliżonej do fizjologicznej lub zastanej. Sposoby postępowania
w przypadku złamań, zwichnięć, skręceń przy zastosowaniu procedur
ratowniczych. Objawy oraz zasady postępowania w obrażeniach
kręgosłupa. Podejrzenie urazu kręgosłupa. Udzielanie pomocy
poszkodowanemu z podejrzeniem urazu kręgosłupa. Stabilizacja

i unieruchamianie kręgosłupa w odcinku szyjnym. Podstawowe objawy
oraz ogólne zasady postępowania w przypadku obrażeń głowy, klatki
piersiowej, brzucha i miednicy. Procedury ratownicze.
Zagrożenia środowiskowe, akty terroru. Objawy i zagrożenia
w przypadku urazów i obrażeń termicznych, chemicznych

i elektrycznych. Drogi wnikania i działanie na organizm ludzki niektórych
substancji chemicznych. Procedury postępowania w przypadku urazów
termicznych, chemicznych i elektrycznych.
Pomoc poszkodowanym. Zasady identyfikacji zagrożeń oraz
wyznaczania strefy zagrożenia. Sposoby ewakuacji poszkodowanych
w różnych warunkach taktycznych. Sposoby układania poszkodowanych
po urazach. Układanie na noszach.
Postępowanie w razie pożaru. Ewakuacja osób z samochodu
ciężarowego i pasażerów z autobusu. Zapewnianie bezpieczeństwa
wszystkim pasażerom. Reakcja na akty agresji. Podstawowe zasady
sporządzania informacji z wypadku.

Ćwiczenia:
• Wykonywanie na fantomie resuscytacji krążeniowo-oddechowej,

bezprzyrządowo i przyrządowo.

• Tamowanie krwotoków zewnętrznych.

• Opatrywanie różnego rodzaju ran.

• Unieruchamianie złamań i zwichnięć.

•

Ochranianie poszkodowanego przed wychłodzeniem lub
przegrzaniem.

• Prowadzenie wstępnego postępowania przeciwwstrząsowego

poprzez właściwe ułożenie osób w stanie nagłego zagrożenia
zdrowotnego.

• Udzielanie wsparcia psychicznego osobom w stanie nagłego

zagrożenia zdrowotnego.

• Sporządzanie informacji z działań ratunkowych prowadzonych

podczas wypadku.

6. Wizerunek przewoźnika
Znaczenie jakości usług świadczonych przez kierowcę dla przewoźnika.
Kontakty kierowcy z innymi osobami w czasie pracy. Utrzymanie
pojazdu. Organizacja pracy. Handlowe i finansowe skutki sporów
występujących w pracy kierowcy.

7. Uwarunkowania ekonomiczne dotyczące przewozu drogowego

i organizacji rynku

Transport drogowy w stosunku do innych rodzajów transportu

- konkurencja, spedycja. Działalność w zakresie przewozu drogowego
rzeczy - transport zarobkowy i przewozy na potrzeby własne.
Organizacja i formy prowadzenia działalności w zakresie przewozu
drogowego rzeczy. Specjalizacje w zakresie transportu - przewóz
materiałów niebezpiecznych, przewóz artykułów szybko psujących się.
Transport kombinowany.

Ćwiczenia:
• Sporządzanie wykazu towarów niebezpiecznych oraz określanie

zagrożeń wynikających z ich przewozu.

Uwarunkowania ekonomiczne dotyczące pasażerskiego
przewozu drogowego i organizacji rynku

Przewóz drogowy osób w stosunku do innych rodzajów transportu
- kolej, samochód osobowy. Działalność w zakresie przewozu
drogowego osób - transport zarobkowy i przewozy na potrzeby własne.
Przekraczanie granic, transport międzynarodowy. Organizacja i formy
prowadzenia działalności w zakresie przewozu drogowego osób.

Ćwiczenia:
• Planowanie organizacji prowadzenia działalności gospodarczej

w zakresie przewozu drogowego osób.

Środki dydaktyczne

Plansze prezentujące ergonomiczne pozycje pracy w transporcie.
Plansze przedstawiające piramidę zdrowego żywienia.
Filmy instruktażowe dotyczące ćwiczeń sprawnościowych.
Filmy dydaktyczne na temat wpływu używek na organizm człowieka.
Plansze ilustrujące statystykę wypadków drogowych.
Filmy dydaktyczne prezentujące zasady postępowania w razie wypadku.
Filmy dydaktyczne prezentujące ewakuację osób i pasażerów oraz
postępowanie w przypadku agresji na drodze.
Filmy dydaktyczne prezentujące postępowanie w razie wypadku

z towarami niebezpiecznymi.
Filmy dydaktyczne prezentujące przejazd przez tunel i zasady
postępowania w razie wypadku bądź pożaru w tunelu.
Worki samorozprężalne dla dzieci i dorosłych.
Maski twarzowe dla dzieci i dorosłych.
Opatrunki - różne rozmiary.
Aparat do płukania oka.

Rękawiczki nitrylowe jednorazowe.
Worek plastikowy z zamknięciem na odpady.
Nożyczki ratownicze.
Nóż do cięcia pasów.
Folie izotermiczne.
Płyn do dezynfekcji rąk.
Wskaźnik CO

Apteczka samochodowa, kompletnie wyposażona.

Uwagi o realizacji

Program przedmiotu Środowisko i bezpieczeństwo transportu

drogowego obejmuje treści z zakresu bezpieczeństwa, obsługi i logistyki
w aspekcie zdrowia, ruchu drogowego i środowiska zawarte

w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 2 lipca 2008 r. w sprawie
szkolenia kierowców wykonujących przewóz drogowy.

Program przedmiotu zaleca się realizować metodą przypadków,

projektów, przewodniego tekstu, dyskusji dydaktycznej, ćwiczeń
praktycznych. Metoda projektów zasługuje na szczególną uwagę,
ponieważ pozwala na efektywne wykorzystanie czasu, prezentację
wykonanych projektów oraz wymaga korzystania z różnych źródeł
informacji. Proponuje się zastosować ją podczas realizacji treści
dotyczących przewozu drogowego rzeczy i osób.

Bardzo ważne jest kształtowanie umiejętności udzielania pierwszej

pomocy osobom poszkodowanym w wypadkach drogowych oraz
prawidłowych postaw i nawyków postępowania w czasie jazdy.

Zajęcia powinny odbywać się w pracowni ratownictwa medycznego

wyposażonej w środki dydaktyczne określone w programie nauczania.
Zaleca się, aby ćwiczenia były wykonywane indywidualnie lub

w zespołach 2-3 osobowych.

Proponuje się następujący podział godzin na realizację

poszczególnych działów tematycznych:

Lp. Działy tematyczne

Orientacyjna

liczba godzin

1. Zagrożenia wypadkami na drogach i w pracy

2. Zapobieganie

przestępstwom i przemytowi nielegalnych

imigrantów

3. Zapobieganie

zagrożeniom fizycznym

4. Predyspozycje fizyczne i psychiczne kierowcy

5. Ocena sytuacji awaryjnych i zachowanie w sytuacjach

krytycznych

6. Wizerunek

przewoźnika

7. Uwarunkowania ekonomiczne dotyczące przewozu

drogowego i organizacji rynku

8. Uwarunkowania ekonomiczne dotyczące pasażerskiego

przewozu drogowego i organizacji rynku

Razem 200

Podana w tabeli liczba godzin na realizację poszczególnych działów

ma charakter orientacyjny.

Ponieważ program przedmiotu obejmuje zintegrowane treści

z różnych dziedzin wiedzy (np. z ratownictwa medycznego, psychologii
pracy czy organizacji rynku przewozów drogowych) może być
realizowany przez kilku nauczycieli.

Szczegółowy zakres treści przedmiotu wraz z liczbą godzin

przeznaczoną na realizację zgodnie z rozporządzeniem Ministra
Infrastruktury zamieszczono w tabeli.

Lp. Tematy

Liczba godzin zajęć

(zegarowe/dydaktyczne)

Uświadomienie kierowcom zagrożenia wypadkami
na drodze i w pracy, w tym co najmniej tematy:
− rodzaje wypadków przy pracy w transporcie

drogowym,

− statystyka

wypadków

drogowych,

− udział samochodów ciężarowych/autokarów

w wypadkach drogowych,

− statystyki

dotyczące zabitych i rannych

w wypadkach drogowych,

− straty materialne i finansowe.

30/40

Umiejętność zapobiegania przestępstwom i
przemytowi nielegalnych imigrantów, w tym co
najmniej tematy:
− problemy

związane z międzynarodową

przestępczością transgraniczną i przemytem,

− środki zapobiegawcze,

− metody i cele działań przestępczych,

− przepisy prawa i obowiązki kierowcy oraz

obowiązki przewoźnika w tym zakresie.

15/20

Umiejętność zapobiegania zagrożeniom fizycznym,
w tym co najmniej tematy:
− zasady

ergonomii,

− zachowania i postawy stanowiące zagrożenie,

− kondycja fizyczna i ćwiczenia sprawnościowe,

− ochrona

osobista.

20/27

Świadomość znaczenia predyspozycji fizycznych
i psychicznych, w tym co najmniej tematy:
− zasady zdrowego, regularnego odżywiania,

− wpływ alkoholu, narkotyków lub innych

substancji na zachowanie,

− objawy, przyczyny, skutki zmęczenia i stresu,

10/13

− zasadnicza rola podstawowego cyklu

pracy/odpoczynku.

Umiejętność oceny sytuacji awaryjnych, zachowanie
w sytuacjach krytycznych, w tym co najmniej
tematy:
− ocena sytuacji krytycznej,

− unikanie komplikacji w razie wypadku,

− wzywanie

pomocy,

− pomoc poszkodowanym i udzielanie pierwszej

pomocy,

− postępowanie w razie pożaru,

− ewakuacja osób z samochodu

ciężarowego/pasażerów z autobusu,

− zapewnienie

bezpieczeństwa wszystkich

pasażerów,

− reakcja na akty agresji,

− podstawowe zasady sporządzania informacji

z wypadku.

20/27

Umiejętność zachowania się w sposób poprawiający
wizerunek przewoźnika, w tym co najmniej tematy:
− znaczenie poziomu usług świadczonych przez

kierowcę dla przewoźnika,

− rola

kierowcy,

− kontakty kierowcy z innymi osobami w czasie

pracy,

− utrzymanie

pojazdu,

− organizacja

pracy,

− handlowe i finansowe skutki sporów

występujących w pracy kierowcy.

15/20

Poznanie uwarunkowań ekonomicznych
dotyczących przewozu drogowego i organizacji
rynku, w tym co najmniej tematy:
− transport drogowy w stosunku do innych

rodzajów transportu (konkurencja, spedycja),

− działalność w zakresie przewozu drogowego

rzeczy (transport zarobkowy i przewozy na
potrzeby własne),

− organizacja i formy prowadzenia działalności

w zakresie przewozu drogowego rzeczy,

− specjalizacje w zakresie transportu

(w szczególności przewóz materiałów
niebezpiecznych, przewóz artykułów szybko
psujących się),

− transport

kombinowany.

15/20

Poznanie uwarunkowań ekonomicznych
dotyczących pasażerskiego przewozu drogowego
i organizacji rynku,
w tym co najmniej tematy:
− przewóz drogowy osób w stosunku do innych

10/13

rodzajów transportu osób (kolej, samochód
osobowy),

− działalność w zakresie przewozu drogowego

osób (transport zarobkowy i przewozy na
potrzeby własne),

− przekraczanie granic (transport

międzynarodowy),

− organizacja i formy prowadzenia działalności

w zakresie przewozu drogowego osób.

Razem

135/180

Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych
ucznia

Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów powinno odbywać się

przez cały czas realizacji programu na podstawie kryteriów
przedstawionych na początku zajęć.

Kryteria oceniania powinny dotyczyć poziomu oraz zakresu

opanowania przez uczniów wiadomości i umiejętności wynikających ze
szczegółowych celów kształcenia. Na podstawie analizy celów
kształcenia nauczyciel powinien opracować wymagania edukacyjne na
poszczególne stopnie szkolne.

Podczas realizacji programu proponuje się oceniać osiągnięcia

uczniów na podstawie:
− sprawdzianów ustnych i pisemnych,

− testów osiągnięć szkolnych,

− obserwacji pracy uczniów podczas wykonywania ćwiczeń i projektów,

− wykonanych projektów.

Podczas kontroli i oceny dokonywanej w formie ustnej, należy

zwracać uwagę na operowanie zdobytą wiedzą, merytoryczną jakość
wypowiedzi, właściwe stosowanie pojęć technicznych, poprawność
wnioskowania.

Do oceny wykonywanych ćwiczeń i projektów zaleca się opracować

kartę obserwacji, która powinna uwzględniać:
− aktywność ucznia podczas wykonywania ćwiczeń i projektów,

− wykorzystywanie różnych źródeł informacji,

− współpracę w zespole,

− poprawność merytoryczną wykonywanych ćwiczeń i projektów.

Podczas oceniania umiejętności udzielania pierwszej pomocy zaleca

się zastosować kryterium prawidłowości postępowania.

W celu przygotowania uczniów do testu kwalifikacyjnego dotyczącego

kwalifikacji wstępnej po zakończeniu realizacji programu należy
przeprowadzić test sprawdzający wiedzę, który powinien obejmować
cały zakres tematyczny przedmiotu.

W końcowej ocenie osiągnięć uczniów należy uwzględnić wyniki

wszystkich stosowanych przez nauczyciela sposobów sprawdzania
wiadomości i umiejętności.

Literatura

Bańka A.: Psychopatologia Pracy. Wydawnictwo Gemini, Poznań 1996
Bryant R., A., Harley Al., G.: Zespół ostrego stresu. Stres traumatyczny.
Występowanie, następstwa, terapia. Wydawnictwo Akademickie Żak,
Warszawa 2002
Buchfelder M., Buchfelder A.: Podręcznik pierwszej pomocy. PZWL,
Warszawa 2006
Colquhoun M., C., Handley A., J., Evans T.: ABC resuscytacji.
Wydawnictwo Medyczne Górnicki, 2006
Driscoll P., Skinner D., Earlam R., Jakubaszko J. (red. Wyd. Pol.): ABC
postępowania w urazach. Wydawnictwo Medyczne Górnicki, 2003
Herman J. L.: Przemoc, uraz psychiczny i powrót do równowagi. GWP,
Gdańsk 2002.
Klukowski K., red.: Medycyna wypadków w transporcie. PZWL,
Warszawa 2005

Le Bon G.: Psychologia tłumu. PWN, Warszawa 1994

Naatanen R.: Summala H.: Zachowanie użytkowników dróg a wypadki
drogowe. PWN, Warszawa 1985
Pusty T.: Przewóz towarów niebezpiecznych. Poradnik kierowcy, wyd.
18, Wydawnictwo Komunikacji i Łączności
Sęk. H., Cieślak R., red.: Wsparcie społeczne, stres i zdrowie. PWN,
Warszawa 2004
Skarżyńska K.: Spostrzeganie ludzi. PWN, Warszawa 1981
Włodarski Z., Hankała A.: Jestem człowiekiem i żyję wśród ludzi. WSiP,
Warszawa 1991
Zimbardo Ph., G., Ruch F., L.: Psychologia i życie. PWN, Warszawa 1988
Wydawnictwa motoryzacyjne.
Czasopisma specjalistyczne np.: Auto Technika Motoryzacyjna, Auto
Moto Serwis, Truck Serwis-Technika i Warsztat, Transport - Technika
Motoryzacyjna, Transport Polski, AUTOSPEC. Wyd. Bosch GmbH,
AUTO EKSPERT.

Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych
pozycji wydawniczych.

PRZEPISY RUCHU DROGOWEGO

Szczegółowe cele kształcenia

W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć:

− zastosować przepisy ruchu drogowego dotyczące transportu

drogowego,

− zastosować przepisy ruchu drogowego dotyczące ograniczeń

i zakazów w ruchu,

− zastosować przepisy ruchu drogowego dotyczące zatrzymywania się

i parkowania,

− zastosować przepisy ruchu drogowego dotyczące jazdy w kolumnie,

− zastosować zasady zachowania bezpiecznej odległości między

pojazdami,

− wyjaśnić zasady zatrzymywania się i postoju pojazdów na różnych

drogach z powodu uszkodzenia pojazdu lub wypadku,

− określić dopuszczalne prędkości dla różnych pojazdów na terenie

zabudowanym, poza nim i w strefie zamieszkania,

− określić środki ostrożności podejmowane w przypadku awarii pojazdu;

− wyjaśnić zasady wykorzystywania specjalnej infrastruktury dla

transportu drogowego,

− określić zasady postępowania uczestnika ruchu drogowego w sytuacji

zaistnienia wypadku,

− zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska.

Materiał nauczania

1. Wprowadzenie
Przepisy ruchu drogowego, zadania, zakres stosowania. Statystyki
wypadków drogowych. Główne przyczyny wypadków. Ustawa Prawo
o ruchu drogowym jako podstawowy i nadrzędny dokument regulujący
przepisy ruchu drogowego w Polsce. Obowiązujące przepisy ruchu
drogowego.

2. Przepisy ruchu drogowego dotyczące transportu drogowego
Podstawowe pojęcia dotyczące samochodów ciężarowych. Kategorie
prawa jazdy oraz uprawnienia. Warunki otrzymania prawa jazdy.
Zatrzymanie, cofanie i przywracanie prawa jazdy. Sprawdzanie stanu
zdrowia i przydatności psychicznej. Warunki wykonywania zawodu - wiek
kierowcy, kursy doszkalające, badania lekarskie i psychologiczne. Czas
pracy kierowców. Wykorzystanie specjalnej infrastruktury dla transportu
drogowego. Kontrola ruchu drogowego. Inspekcja Transportu

Drogowego. Warunki techniczne dopuszczenia samochodów
ciężarowych do ruchu - wyposażenie, światła, hamulce, dodatkowe
oznakowanie pojazdów długich, ciężkich, powolnych, przewożących
materiały niebezpieczne. Badania techniczne. Dopuszczenie pojazdu do
ruchu. Zatrzymanie i zwracanie dowodów rejestracyjnych. Ewidencja
osób naruszających przepisy ruchu drogowego. Planowanie tras
przejazdów, czytanie map drogowych.

Ćwiczenia:
• Dobieranie kategorii uprawnień do kierowania określonym pojazdem.

• Ocenianie sprawności technicznej pojazdu.

• Przeprowadzanie kontroli pojazdów i uprawnień kierowcy - symulacja.

• Analizowanie przypadków wykroczeń drogowych i określanie

konsekwencji prawnych dla kierowcy.

• Zaplanowanie trasy przejazdu.

3. Przepisy ruchu drogowego dotyczące zatrzymania się, postoju,

ograniczeń i zakazów ruchu pojazdów ciężarowych

Zasady ruchu drogowego dotyczące pojazdów ciężarowych:
ograniczenia prędkości, holowanie, hamowanie, wyprzedzanie,
zatrzymanie, postój, znaki i sygnały drogowe dotyczące samochodów
ciężarowych.

Ćwiczenia:
• Wskazywanie przypadków ograniczenia prędkości samochodów

ciężarowych.

• Oznakowywanie holowanych samochodów ciężarowych.

• Określanie drogi hamowania w zależności od warunków

atmosferycznych, drogowych.

• Wskazywanie miejsc umieszczania znaków i sygnałów drogowych

dotyczących wyprzedzania, zatrzymania, postoju samochodów
ciężarowych.

4. Przepisy ruchu drogowego dotyczące jazdy w kolumnie
Definicja „kolumny pojazdów”. Liczba pojazdów w kolumnie. Odległości
miedzy pojazdami i kolumnami. Bezpieczna odległość między pojazdami
i kolumnami w zależności od warunków atmosferycznych, rodzaju
nawierzchni, natężenia ruchu drogowego.

Ćwiczenia:

•

Rysowanie schematów jazdy pojazdów w kolumnie.

5. Zasady zatrzymywania i postoju w przypadku uszkodzenia

pojazdu lub wypadku

Zasady sygnalizowania obecności pojazdu uszkodzonego na
autostradzie, na drogach twardych, na terenie zabudowanym i poza
obszarem zabudowanym.

Ćwiczenia:
• Oznakowywanie uszkodzonego pojazdu w zależności od miejsca

wystąpienia awarii.

6. Zasady postępowania uczestnika ruchu drogowego w sytuacji

zaistnienia wypadku drogowego

Zasady postępowania w razie wypadku bez ofiar w ludziach. Zasady
postępowania, gdy są ranni lub zabici. Przepisy bezpieczeństwa i higieny
pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska.

Ćwiczenia:
• Analizowanie postępowania uczestnika ruchu drogowego

w zależności od rodzaju wypadku - symulacja.

Środki dydaktyczne

Plansze, foliogramy przedstawiające oznaczenia pojazdów: długich,
ciężkich, powolnych, do przewozu materiałów niebezpiecznych.
Zestaw tablic, przezroczy, plansz, foliogramów, prezentacji
multimedialnych przedstawiających znaki i sygnały drogowe.
Tablice poglądowe, prezentacje multimedialne dotyczące:
pierwszeństwa przejazdu, ograniczeń w zatrzymaniu i postoju,
postępowania w przypadku uszkodzenia pojazdu i wypadku na drodze.
Filmy instruktażowe ilustrujące wykonywanie podstawowych manewrów.
Multimedialne materiały z zakresu przepisów ruchu drogowego.
Przykłady testów egzaminacyjnych na prawo jazdy kategorii C i C + E.
Ustawa Prawo o ruchu drogowym.

Uwagi o realizacji

Celem realizacji programu przedmiotu jest teoretyczne przygotowanie

uczniów do bezpiecznego, zgodnego z przepisami prowadzenia pojazdu
samochodowego, uzyskania prawa jazdy kategorii C i C + E. Treści
programowe przedmiotu wynikają z ustawy Prawo o ruchu drogowym
i Programu Szkolenia Kandydatów na Kierowców lub Motorniczych
- Rozporządzenie Ministra Infrastruktury dnia 27 października 2005r.
w sprawie szkolenia, egzaminowania i uzyskiwania uprawnień przez
kierujących pojazdami, instruktorów i egzaminatorów (Dz. U. Nr 217
poz.1834 z póź. zm.).

Zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa, występuje

hierarchiczność uzyskiwania praw jazdy dla poszczególnych kategorii.
Uczeń, rozpoczynając naukę, powinien posiadać prawo jazdy kategorii
B, a w procesie kształcenia uzyskuje prawo jazdy kategorii C i C+E.
Program przedmiotu Przepisy ruchu drogowego zawiera treści
kształcenia pozwalające na jednoczesną realizację zajęć teoretycznych
dla kategorii C i C+E, co jest zgodne z obowiązującymi przepisami. W
związku z tym w programie przedmiotu uwzględniono tylko treści
dotyczące pojazdów ciężarowych, natomiast zagadnienia zrealizowane
w ramach kursu prawa jazdy kategorii B zostały w nim pominięte.

W programie pominięto również zagadnienia związane z budową,

działaniem mechanizmów i zespołów pojazdu samochodowego oraz
zagadnienia dotyczące eksploatacji pojazdów. Tematyka ta jest
zamieszczona w programie przedmiotu Środki transportu drogowego.

W procesie nauczania-uczenia się szczególną uwagę należy zwracać

na zagadnienia bezpośrednio związane z bezpieczeństwem ruchu
drogowego oraz podkreślać znaczenie pracy kierowcy w transporcie
drogowym. Od jakości jego pracy i kultury jazdy zależy w dużej mierze
bezpieczeństwo na drogach publicznych.

Program nauczania proponuje się realizować metodą pogadanki

dydaktycznej, dyskusji dydaktycznej, pokazu z objaśnieniem oraz
ćwiczeń praktycznych. W procesie kształcenia mogą wystąpić trudności
wynikające między innymi ze znacznej ilości mało czytelnych dla
uczniów przepisów prawa. Dlatego też na bieżąco należy sprawdzać,
czy realizowana tematyka została zrozumiana przez uczniów.

Należy zwracać uwagę na częste zmiany w uregulowaniach prawnych

przepisów ruchu drogowego. Uczniowie o tych zmianach powinni być na
bieżąco informowani. Strony internetowe stanowią pomoc

w wyszukiwaniu aktualnych zmian w kodeksie drogowym i ustawach
o transporcie drogowym. Na stronach internetowych można również
znaleźć tekst Ustawy o ruchu drogowym.

Ćwiczenia zawarte w programie stanowią propozycję do

wykorzystania przez nauczyciela. Zakres ćwiczeń może być
zmodyfikowany i rozszerzony z uwzględnieniem możliwości szkoły oraz
potrzeb i aspiracji edukacyjnych uczniów.

Zróżnicowana tematyka programowa wpływa na aktywizację pracy

uczniów oraz mobilizuje ich do korzystania z różnych źródeł informacji:
materiałów tekstowych, prasy, telewizji, Internetu.

Podczas prowadzenia zajęć należy korzystać z multimedialnych

materiałów dydaktycznych. Programy komputerowe zawierają komplet
testów, które mogą być wykorzystywane podczas wykonywania ćwiczeń.

Zajęcia edukacyjne powinny odbywać się w pracowni ruchu

drogowego. Zaproponowane w programie ćwiczenia należy

przeprowadzić indywidualnie lub w 2-3 osobowych grupach.

Proponuje się następujący podział godzin na realizację działów

tematycznych:

Lp. Działy tematyczne

Orientacyjna

liczba godzin

1. Wprowadzenie

2. Przepisy ruchu drogowego dotyczące transportu drogowego

Przepisy ruchu drogowego dotyczące zatrzymania się, postoju,
ograniczeń i zakazów ruchu pojazdów ciężarowych

4. Przepisy ruchu drogowego dotyczące jazdy w kolumnie

Zasady zatrzymywania i postoju w przypadku uszkodzenia
pojazdu lub wypadku

Zasady postępowania uczestnika ruchu drogowego w sytuacji
zaistnienia wypadku drogowego

Razem 72

Podział godzin dotyczy realizacji programu w szkole policealnej dla

młodzieży.

Podane w tabeli liczby godzin na realizację poszczególnych działów

mają charakter orientacyjny. Nauczyciel może wprowadzić zmiany
w zależności od aktualnych potrzeb edukacyjnych.

Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć
edukacyjnych ucznia

Osiągnięcia uczniów powinny być sprawdzane i oceniane w trakcie

i na zakończenie procesu realizacji programu przedmiotu. Na pierwszych
zajęciach należy zapoznać uczniów z kryteriami oceny osiągnięć
edukacyjnych.

Kontrola i ocena osiągnięć uczniów może być dokonywana za

pomocą:
− sprawdzianów ustnych i pisemnych,

− testów osiągnięć szkolnych,

− obserwacji pracy uczniów podczas wykonywania ćwiczeń.

Wiedzę teoretyczną niezbędną do wykonywania ćwiczeń można

sprawdzić poprzez dyskusję lub pogadankę dydaktyczną. Dokonując
kontroli
w formie ustnej należy zwrócić uwagę na umiejętność operowania
zdobytą wiedzą i jakość wypowiedzi.

Umiejętności praktyczne proponuje się sprawdzić na podstawie

obserwacji czynności ucznia podczas wykonywania ćwiczeń. Podczas
obserwacji należy zwrócić uwagę na:
− poprawność merytoryczną wykonywanych ćwiczeń,

− korzystanie z przepisów,

− pracę w grupie,

− samodzielność,

− prezentowanie pracy własnej lub zespołu.

Istnienie dużej ilości testów z Przepisów ruchu drogowego umożliwia

ich dobór do poszczególnych działów tematycznych programu. Podczas
rozwiązywania testów należy wspólnie z uczniami analizować sposób
dochodzenia do właściwej odpowiedzi, wynikającej z przepisów ruchu
drogowego. Obserwacja pracy uczniów podczas takich ćwiczeń pozwala
na ocenę ich wiadomości i umiejętności.

Na zakończenie realizacji programu wskazane jest przeprowadzenie

sprawdzianu podsumowującego z wykorzystaniem testów
egzaminacyjnych na prawo jazdy kategorii C i C + E. Warunki
przeprowadzenia testu oraz kryteria oceny jego wykonania powinny być
zbliżone do obowiązujących na egzaminie.

W końcowej ocenie, osiągnięć ucznia należy uwzględnić wyniki

wszystkich metod sprawdzania zastosowanych przez nauczyciela.

Literatura

Drexler Z.: Mały kodeks drogowy z objaśnieniami. WKŁ, Warszawa 2003
Drexler Z.: Wszystko o znakach drogowych i sygnałach drogowych.
IMANE, Warszawa 2004
Drexler Z.: Przepisy ruchu drogowego z objaśnieniami. WKŁ, Warszawa
2001
Kurczyński A.: Kodeks drogowy. Kram, Warszawa 2004
Ośko M., Próchniewicz H.: Podręcznik kierowcy C i D. Wydawca: Grupa
IMAGE sp.z o.o., Warszawa 2007
Pusty T.: Przewóz towarów niebezpiecznych. Poradnik kierowcy. WKŁ,
Warszaw 2007
Teksty ustaw: Prawo o Ruchu Drogowym, Programu Szkolenia
Kandydatów na Kierowców lub Motorniczych – Dziennik Ustaw nr 217
poz.1843.

Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych
pozycji wydawniczych przedstawiających aktualny stan prawny
przepisów ruchu drogowego i przepisów określających zasady
wykonywania transportu drogowego.

PRZEPISY W TRANSPORCIE DROGOWYM

Szczegółowe cele kształcenia

W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć:
− scharakteryzować przepisy dotyczące czasu pracy kierowców,

− opisać urządzenia rejestrujące czas pracy kierowców,

− zastosować przepisy krajowe i międzynarodowe dotyczące transportu

drogowego oraz zasad przewożenia ładunków,

− scharakteryzować organy i instytucje właściwe dla transportu

drogowego,

− rozróżnić krajowe i międzynarodowe organizacje transportowe oraz

scharakteryzować ich zadania,

− określić kary za nieużywanie, nieprawidłowe używanie i ingerencję

w urządzenia rejestrujące czas pracy kierowcy,

− zarchiwizować dokumenty rejestrujące czas pracy kierowcy,

− określić prawa i obowiązki kierowców w zakresie kwalifikacji wstępnej

szkolenia okresowego,

− określić warunki uzyskiwania licencji przez wykonującego transport

drogowy oraz dostępu do rynku przewozów drogowych,

− opisać umowy i konwencje wielostronne zawarte przez Polskę

w zakresie transportu drogowego,

− opisać dwustronne umowy międzynarodowe zawarte przez Polskę

w zakresie transportu drogowego,

− dokonać analizy rozporządzenia dotyczącego przeprowadzania

badań technicznych pojazdów,

− określić odpowiedzialność wykonującego przewóz drogowy za

dostawy oraz przypadki zwolnienia z tej odpowiedzialności,

− wypełnić dokumenty wysyłkowe,

− opisać dokumentację specjalną dołączoną do towaru,

− zastosować przepisy regulujące przewóz pasażerów,

− scharakteryzować przewóz szczególnych grup osób,

− scharakteryzować urządzenia bezpieczeństwa stosowane

w autobusach,

− zastosować przepisy dotyczące obciążenia autobusu,

− zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska.

Materiał nauczania

1. Środowisko społeczne transportu drogowego
Urządzenia rejestrujące czas pracy kierowców. Dokumentacja
rejestrująca czas pracy i jej przechowywanie.
Maksymalny czas pracy kierowcy w transporcie drogowym. Stosowanie
rozporządzeń Rady (EWG) nr 3820/85 i 3821/85 oraz Parlamentu
Europejskiego oraz Rady (WE) nr 561/2006. Umowa AETR. Kary za
nieużywanie, nieprawidłowe używanie i ingerencję w urządzenia
rejestrujące. Prawa i obowiązki kierowców w zakresie kwalifikacji
wstępnej i szkolenia okresowego.

Ćwiczenia:
• Sporządzenie wykazu organów i instytucji właściwych dla transportu

drogowego w Polsce i Europie.

• Sporządzenie wykazu organizacji międzynarodowych i krajowych

zrzeszających przewoźników oraz zadań przez nich realizowanych.

• Opracowanie dwutygodniowego harmonogramu pracy kierowcy.

• Odczytywanie zapisów urządzeń rejestrujących czas pracy

kierowców.

2. Przepisy regulujące przewóz towarów
Przepisy regulujące przewóz drogowy rzeczy. Zasady i warunki
wykonywania przewozu drogowego zgodnie z obowiązującymi
przepisami. System licencjonowania i zezwoleń, licencje na przewóz
rzeczy i ich rodzaje, wypisy z licencji na przewóz rzeczy. Warunki
uzyskania licencji przez wykonującego przewóz drogowy i dostępu do
rynku przewozów drogowych.
Podstawowe przepisy w zakresie przewozów specjalnych, w tym
przewozu drogowego towarów niebezpiecznych, przewozu szybko
psujących się artykułów żywnościowych, przewozu zwierząt, przewozu
odpadów.
Umowy i konwencje wielostronne – HACCP ATP CEMT, Konwencja
Wiedeńska z 1968r. ADR. Dwustronne umowy międzynarodowe.
Rozporządzenia techniczne. Stosunki umowne w transporcie drogowym,
przepisy międzynarodowe i krajowe. Odpowiedzialność wykonującego
przewóz drogowy za dostawy oraz zwolnienia z odpowiedzialności.
Dokumenty wysyłkowe, prawidłowe wykorzystywanie i wypełnianie
dokumentów. Dokumentacja specjalna dołączana do towarów. Organy
i jednostki właściwe w pobieraniu opłat stosowanych w przewozie
drogowym.

Ćwiczenia:
• Wypełnianie dokumentów wysyłkowych.

• Analizowanie dokumentacji specjalnej dołączanej do towarów.

• Analizowanie przepisów dotyczących przewozu drogowego towarów

niebezpiecznych.

• Analizowanie przepisów dotyczących przewozu drogowego szybko

psujących się artykułów żywnościowych.

• Analizowanie przepisów dotyczących przewozu drogowego zwierząt.

• Analizowanie przepisów dotyczących przewozu drogowego odpadów.

3. Przepisy regulujące przewóz pasażerów
Warunki uzyskania licencji operatora przewozowego. Obowiązki
operatora świadczącego regularne usługi przewozu osób. Prawa

i obowiązki wobec pasażerów. Wymagania w międzynarodowych
i krajowych przewozach autobusowych. Warunki użytkowania autobusu.
Dokumenty związane z międzynarodowym przewozem pasażerów w
obrębie UE. Przewóz szczególnych grup osób. Urządzenia
bezpieczeństwa w autobusach. Pasy bezpieczeństwa. Obciążenie
pojazdu.

Ćwiczenia:
• Identyfikowanie

urządzeń bezpieczeństwa stosowanych

w autobusach.

• Analizowanie dokumentów związanych z międzynarodowym

przewozem pasażerów w obrębie Unii Europejskiej.

• Analizowanie przepisów dotyczących obciążenia autobusu.

Środki dydaktyczne

Plansze prezentujące organy właściwe dla transportu drogowego i ich
zadania.
Plansze prezentujące organizacje zrzeszające przewoźników i ich
zadania.
Plansze prezentujące harmonogram pracy kierowcy.
Wzory licencji i zezwoleń na wykonywanie transportu drogowego
- krajowe i międzynarodowe.
Wzory dokumentów i formularzy stosowanych w przewozie drogowym.
Konwencje, rozporządzenia, umowy międzynarodowe.

Uwagi o realizacji

Program przedmiotu „Przepisy w transporcie drogowym” obejmuje

treści z zakresu uwarunkowań społecznych dotyczących transportu
drogowego oraz przepisów regulujących przewóz towarów i pasażerów

zawarte w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 2 lipca 2008 r.
w sprawie szkolenia kierowców wykonujących przewóz drogowy (Dz. U.
Nr 124 poz. 805).

Podczas jego realizacji szczególną uwagę należy zwrócić na

kształtowanie umiejętności przestrzegania przepisów w zakresie czasu
pracy kierowców, stosowania odpowiedniego czasu wypoczynku oraz
rozliczania czasu pracy w cyklu tygodniowym i dwutygodniowym.

Nabywanie wiedzy oraz kształtowanie umiejętności wynikających ze

szczegółowych celów kształcenia wymaga stosowania zróżnicowanych
metod i technik nauczania. Wskazane jest stosowanie metody
przypadków, pogadanki dydaktycznej, dyskusji dydaktycznej oraz
ćwiczeń. W procesie nauczania-uczenia się należy przeprowadzić dużą
ilość ćwiczeń praktycznych z wykorzystaniem materiałów źródłowych.
Umożliwi to kształtowanie umiejętności sprawnego posługiwania się
przepisami – wyszukiwania informacji, czytania ze zrozumieniem

i stosowania w określonych sytuacjach.

Ćwiczenia stanowią propozycję, która może być wykorzystana

w czasie zajęć. Wskazane jest, aby nauczyciel przygotował inne
ćwiczenia, które może zrealizować w warunkach swojej szkoły.

Zajęcia edukacyjne powinny odbywać się w pracowni ruchu

drogowego wyposażonej w techniczne środki kształcenia. Zaleca się,
aby ćwiczenia były wykonywane indywidualnie lub w zespołach 2-3
osobowych. Praca w grupie pozwoli na kształtowanie tak ważnych
umiejętności ponadzawodowych, jak: komunikowanie się, zespołowe
podejmowanie decyzji, prezentowanie wykonanych prac.

Proponuje się następujący podział godzin na realizację

poszczególnych działów tematycznych:

Lp. Działy tematyczne

Orientacyjna

liczba godzin

1. Środowisko społeczne transportu drogowego

2. Przepisy

regulujące przewóz towarów

3. Przepisy

regulujące przewóz pasażerów

Razem 168

Podział godzin dotyczy realizacji programu w szkole policealnej dla

młodzieży.

Podana w tabeli liczba godzin na realizację poszczególnych działów

ma charakter orientacyjny.

Szczegółowy zakres treści przedmiotu wraz z liczbą godzin

przeznaczoną na realizację zgodnie z rozporządzeniem Ministra
Infrastruktury zamieszczono w tabeli.

Lp. Tematy

Liczba godzin

(zegarowe/

dydaktyczne)

Poznanie uwarunkowań społecznych dotyczących transportu
drogowego i rządzących nim zasad, w tym co najmniej
tematy:
− maksymalny czas pracy kierowcy w transporcie

drogowym,

− stosowanie

rozporządzeń: Rady (EWG) nr 3821/85

i Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 561/2006;
kary za nie używanie, nieprawidłowe używanie
i ingerencję w urządzenie rejestrujące,

− prawa i obowiązki kierowców w zakresie kwalifikacji

wstępnej i szkolenia okresowego.

30/40

Poznanie przepisów regulujących przewóz towarów, w tym
co najmniej tematy:
− warunki uzyskania licencji przez wykonującego przewóz

drogowy i dostępu do rynku przewozów drogowych,

− umowy i konwencje wielostronne,

− dwustronne umowy międzynarodowe,

− rozporządzenia techniczne,

− stosunki umowne w transporcie drogowym; przepisy

międzynarodowe i krajowe,

− odpowiedzialność wykonującego przewóz drogowy za

dostawy oraz zwolnienia z tej odpowiedzialności,

− dokumenty

wysyłkowe; prawidłowe wykorzystywanie i

wypełnianie dokumentów,

− dokumentacja specjalna dołączana do towarów.

20/27

Poznanie przepisów regulujących przewóz pasażerów, w tym
co najmniej tematy:
− przewóz szczególnych grup osób,

− urządzenia bezpieczeństwa

w autobusach,

− pasy

bezpieczeństwa,

− obciążenie pojazdu.

20/27

Razem 70/94

Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć
edukacyjnych ucznia

Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów należy przeprowadzać

systematycznie przez cały czas realizacji programu nauczania
przedmiotu, na podstawie kryteriów przedstawionych na początku zajęć.
Kryteria oceniania powinny uwzględniać poziom wiadomości oraz zakres
opanowania przez uczniów umiejętności przewidzianych

w szczegółowych celach kształcenia.

Osiągnięcia uczniów można oceniać na podstawie:

− ustnych sprawdzianów,

− pisemnych sprawdzianów,

− obserwacji pracy ucznia podczas wykonywania ćwiczeń.

Do oceny wykonywanych ćwiczeń zaleca się opracować kartę

obserwacji, która powinna uwzględniać:
− aktywność ucznia podczas wykonywania ćwiczenia,

− korzystanie z materiałów źródłowych,

− pracę w zespole,

− poprawność merytoryczną wykonywanego ćwiczenia.

Podczas sprawdzania osiągnięć edukacyjnych należy umożliwić

uczniom korzystanie z materiałów źródłowych.

W celu przygotowania uczniów do testu kwalifikacyjnego dotyczącego

kwalifikacji wstępnej po zakończeniu realizacji programu należy
przeprowadzić sprawdzian, który powinien obejmować cały zakres
tematyczny przedmiotu.

W końcowej ocenie osiągnięć uczniów należy uwzględnić wyniki

wszystkich stosowanych przez nauczyciela sposobów sprawdzania
wiadomości i umiejętności.

Literatura

Czapiewski A.:

Czas pracy kierowcy i tachografy. Akademia Transportu,

Warszawa 2008, wyd.I
Górski W., Wesołowski K.: Komentarz do przepisów o umowie przewozu
i spedycji. Kodeks cywilny - Prawo przewozowe – CMR. Ośrodek
Doradztwa i Doskonalenia Kadr Sp. z o.o., Gdańsk 2006
Walczak R.: Międzynarodowy przewóz drogowy towarów. wyd.

C.H.Beck

Warszawa 2006,
Górski W., Mendyk E.: Prawo transportu lądowego. wyd. I WKŁ,
Warszawa 2005

Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych
pozycji wydawniczych.

PROWADZENIE POJAZDÓW

Szczegółowe cele kształcenia

W wyniku kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć:

− scharakteryzować układ przeniesienia napędu,

− określić charakterystykę momentu obrotowego,

− scharakteryzować krzywe pracy silnika,

− wyznaczyć charakterystykę jednostkowego zużycia paliwa przez

silnik,

− określić obszar optymalnej pracy silnika przy wykorzystaniu

obrotomierza,

− określić zakres optymalnych prędkości silnika przy zmianie biegów dla

różnych marek pojazdów,

− scharakteryzować urządzenia służące bezpieczeństwu w środkach

transportu drogowego,

− wyjaśnić zasadę działania dwuobwodowego układu hamulcowego ze

wspomaganiem podciśnieniowym,

− określić ograniczenia w stosowaniu hamulców i zwalniacza,

− wyjaśnić celowość połączonego stosowania hamulców i zwalniacza,

− określić zależności pomiędzy prędkością a przełożeniem skrzyni

biegów,

− wyjaśnić możliwość wykorzystania bezwładności pojazdu w czasie

jazdy,

− określić zastosowanie układów hamulcowych na pochyłościach,

− wyjaśnić postępowanie w przypadku awarii urządzeń służących

bezpieczeństwu,

− scharakteryzować ogumienie oraz jego usterki,

− określić siły działające na pojazd podczas jazdy,

− dobrać przełożenie skrzyni biegów do obciążenia pojazdu i profilu

drogi,

− obliczyć ładowność pojazdu lub zestawu pojazdów,

− obliczyć objętość użytkową pojazdu,

− określić położenie środka ciężkości pojazdów,

− wskazać zależności między ładownością a środkiem ciężkości,

− sporządzić plan załadunku i jego rozmieszczenia,

− określić masę ładunku i obciążenie osi,

− rozpoznać przeciążenie pojazdu,

− określić wpływ przeciążenia osi na stabilność pojazdu i środek

ciężkości,

− rozróżnić rodzaje opakowań,

− zastosować zasady postępowania z opakowaniami i paletami,

− dobrać optymalne opakowanie towarów,

− odczytać etykiety opakowań,

− odczytać oznakowanie pojazdów z ładunkami specjalnymi,

− określić strefy bezpieczeństwa wokół pojazdu podczas jazdy,

załadunku i rozładunku,

− dobrać techniki mocowania i zabezpieczania ładunku,

− dobrać wymienne pomoce załadunkowe,

− dobrać ilość taśm mocujących do rzeczywistej masy i objętości

ładunku,

− określić optymalne zamocowanie ładunku,

− opisać punkty mocowania na pojeździe oraz ich wytrzymałość,

− skorzystać z normy dotyczącej taśm, łańcuchów i drutów używanych

do mocowania ładunku,

− zainstalować dodatkowe urządzenia mocujące na pojeździe,

− ocenić stopień zużycia urządzeń mocujących,

− scharakteryzować urządzenia przeładunkowe,

− dobrać urządzenia przeładunkowe do załadunku i rozładunku,

− obsłużyć wózek widłowy i urządzenie DS,

− scharakteryzować typy plandek i sieci linowych do ładunku,

− dobrać, założyć i zdjąć plandekę i sieć linową,

− ocenić wzdłużne i poprzeczne ruchy pojazdu w aspekcie zapewnienia

stabilności pojazdu i komfortu jazdy,

− określić wpływ rozmieszczenia ładunku na położenie środka ciężkości

pojazdu,

− określić zachowanie się zwisów pojazdów w czasie ruchu i manewru,

− opisać manewr łagodnego hamowania,

− określić zasady korzystania z drogowej infrastruktury specjalnej,

− wskazać priorytety wynikające z bezpiecznego kierowania pojazdem

oraz spełniania innych zadań nałożonych na kierującego,

− określić obowiązki kierowcy wobec pasażerów,

− opisać specjalne potrzeby dzieci i osób niepełnosprawnych w czasie

podróży,

− opisać metody postępowania kierowcy z pasażerami,

− określić sprzeczności pomiędzy bezpiecznym prowadzeniem pojazdu

a innymi zadaniami kierowcy,

− zastosować przepisy bhp, ochrony ppoż. i ochrony środowiska,

− skorzystać z dokumentacji konstrukcyjnej i eksploatacyjnej, norm,

poradników.

Materiał nauczania

1. Podstawy teorii ruchu samochodu
Siły działające na samochód, obciążenia statyczne. Opory ruchu
samochodu. Bilans sił działających na samochód w ruchu. Bilans mocy
na kołach napędowych samochodu. Charakterystyka trakcyjna

i dynamiczna samochodu. Zasady doboru silnika w zależności od
przeznaczenia pojazdu samochodowego. Siły działające na samochód
podczas hamowania. Zależności kinematyczne w ruchu krzywoliniowym.
Siły działające na samochód w ruchu po łuku. Kryteria bezpiecznej
prędkości na łuku drogi. Stateczność ruchu samochodu.

Obciążenie

użytkowe pojazdu lub zestawu pojazdów. Wpływ rozłożenie obciążenia
pojazdu na poszczególne osie i na stabilność pojazdu. Środek ciężkości
pojazdu.

Ćwiczenia:
• Analizowanie działania oporów ruchu podczas jazdy i manewrów

samochodu.

2. Układ przeniesienia napędu
Charakterystyka układu przeniesienia napędu. Moment obrotowy.
Charakterystyki momentu obrotowego. Moc silnika. Charakterystyki
mocy - obciążeniowe i spoczynkowe. Jednostkowe zużycie paliwa przez
silnik. Charakterystyki jednostkowego zużycia paliwa przez silnik.
Obrotościomierze. Wykorzystanie obrotościomierzy podczas jazdy.
Zależności między prędkością obrotową a momentem obrotowym.
Wykorzystanie obrotomierza do racjonalnej jazdy.

Ćwiczenia:
• Sporządzanie charakterystyki momentu obrotowego silników różnych

marek pojazdów.

• Wskazywanie zależności pomiędzy zwiększaniem mocy silnika

a zwiększaniem jego prędkości obrotowej.

3. Optymalizacja zużycia paliwa
Optymalizacja zużycia paliwa i minimalizacja emisji spalin. Zasady jazdy
ekonomicznej. Wpływ techniki jazdy i umiejętności kierowcy na zużycie
paliwa. Wpływ optymalnego wykorzystania silnika i układu przeniesienia
napędu na optymalizację zużycia paliwa. Zasady eksploatacji środków
transportu drogowego z uwzględnieniem przepisów dotyczących ochrony
środowiska.

Ćwiczenia:
• Szacowanie jednostkowego zużycia paliwa na podstawie wykresów

pełnej mocy silnika.

• Określanie zależności pomiędzy prędkością obrotową, momentem

obrotowym, mocą oraz jednostkowym zużyciem paliwa.

• Określanie rzeczywistego zużycia paliwa przez środki transportu

i planowanie opłacalnego uzupełnienia paliwa.

• Analizowanie wpływu techniki jazdy i umiejętności kierowcy na

zużycie paliwa.

4. Urządzenia służące bezpieczeństwu jazdy
Charakterystyka urządzeń służących bezpieczeństwu. Hydrauliczny
układ hamulcowy ze wspomaganiem podciśnieniowym. Pneumatyczny
układ hamulcowy. Konfiguracje układów hamulcowych. Zależności
pomiędzy układem hamulcowym a bezpieczeństwem jazdy.
Nieprawidłowości i awarie układów hamulcowych; postępowanie w razie
awarii. Normy UE w zakresie nominalnej wartości opóźnienia przy
hamowaniu. Ograniczenia w stosowaniu hamulców i zwalniacza.
Dodatkowe układy zwiększające bezpieczeństwo, współpracujące
z hamulcami, np. ABS, ESP. Połączone stosowanie hamulców

i zwalniacza w celu zapewnienia bezpieczeństwa i oszczędności
w eksploatacji pojazdu. Wykorzystanie prędkości w zależności od typu
skrzyni biegów i obciążenia pojazdu. Wykorzystanie bezwładności
pojazdu. Dynamika jazdy. Opory podczas jazdy. Wykorzystanie
hamulców i zwalniacza podczas jazdy na pochyłościach. Zapobieganie
zbędnemu zużyciu hamulca głównego i zwalniacza. Postępowanie
w razie awarii. Rozpoznawanie usterek urządzeń bezpieczeństwa.
Kontrola urządzeń bezpieczeństwa. Ogumienie, symbole na oponach,
zużycie i uszkodzenia opon.

Ćwiczenia:
• Symulowanie awarii hamulca hydraulicznego i pneumatycznego

z wykorzystaniem modelu.

• Kontrolowanie poprawności działania układów hamulcowych.

• Ocenianie stanu technicznego opon i ich przydatności do dalszej

jazdy.

5. Załadunek pojazdu
Siły działające na pojazd podczas jazdy. Opory ruchu w czasie jazdy.
Rodzaje dróg. Profile jezdni. Ładowność i objętość pojazdu. Wpływ
obciążenia na zachowanie i bezpieczeństwo pojazdu. Rozmieszczenie
ładunku. Położenie środka ciężkości. Plan załadunku i rozmieszczenia
ładunku. Rzeczywista masa ładunku. Obciążenie osi. Zależności

pomiędzy

ładownością a środkiem ciężkości. Skutki złego

rozmieszczenia ładunku. Stabilność pojazdu. Przeciążenie pojazdu.
Przeciążenie osi. Wpływ przeciążenia na stabilność pojazdu.

Dobór przełożeń skrzyni biegów do obciążenia pojazdu i charakterystyki
drogi. Dostosowanie techniki jazdy do rzeczywistego położenia środka
ciężkości. Zagrożenia wynikające z przeciążenia pojazdu dla
użytkowników dróg. Typy palet, opakowań i klatek. Zasady
postępowania z opakowaniami i paletami. Zwrot opakowań. Dobór
opakowań towarów. Oznakowanie opakowań i ich znaczenie.
Oznakowanie towaru. Oznakowanie pojazdu z ładunkami specjalnymi.
Strefy bezpieczeństwa wokół pojazdu podczas jazdy, załadunku
i rozładunku. Techniki mocowania i zabezpieczania ładunków.
Wymienne pomoce załadunkowe. Narzędzia pomocnicze służące do
mocowania. Siła naprężająca mocowany ładunek. Taśmy, łańcuchy
i druty mocujące. Dobór wymiennych pomocy załadunkowych do rodzaju
objętości i masy ładunku. Oznaczenia na taśmach mocujących. Punkty
mocowania na pojeździe oraz ich wytrzymałość. Dodatkowe urządzenia
mocujące na pojeździe. Wytyczne UE dotyczące postępowania przy
mocowaniu towarów. Normy UE. Kontrola urządzeń mocujących.
Urządzenia przeładunkowe. Wózki widłowe. Urządzenia DS. Obsługa
urządzeń przeładunkowych. Plandeki i sieci linowe - dobór, zakładanie,
zdejmowanie.

Ćwiczenia:
• Określanie ładowności pojazdu na podstawie dokumentów.

• Obliczanie ciężaru i objętości ładunku umieszczonego na pojeździe.

• Określanie położenia środka ciężkości pojazdu.

• Sporządzanie planu rozmieszczenia towarów.

• Obliczanie obciążenia osi pojazdu.

• Sporządzanie planu załadunku.

• Dobieranie oznakowań pojazdów do ładunków specjalnych.

• Dobieranie optymalnych opakowań towarów i ich oznakowań.

• Dobieranie techniki mocowania w zależności od przewożonego

ładunku i typu pojazdu.

• Rozpoznawanie oznakowań taśm mocujących.

• Ocenianie stanu zużycia urządzeń mocujących.

• Opracowywanie planu instalacji dodatkowych urządzeń mocujących.

• Obsługiwanie wózka widłowego.

• Obsługiwanie urządzenia DS.

• Zakładanie i zdejmowanie plandek.

• Wyznaczanie stref bezpieczeństwa dla pojazdu z określonym

ładunkiem.

6. Bezpieczeństwo i komfort pasażerów
Korekta ruchów wzdłużnych i poprzecznych. Ruch zwisów pojazdu
podczas zakręcania i manewrów. Panowanie nad pojazdem o różnej
długości. Specjalna infrastruktura drogowa - zasady korzystania.
Przewidujące kierowanie pojazdem i płynne hamowanie. Zachowanie się
na drodze. Współużytkowanie drogi. Pozycja pojazdu na drodze. Ocena
priorytetów pod względem bezpieczeństwa kierowania pojazdem oraz
spełniania innych zadań nałożonych na kierującego. Postępowanie
z pasażerami, zapewnienie komfortu pasażerom. Specjalne potrzeby
dzieci i osób niepełnosprawnych. Postępowanie interwencyjne

w sytuacjach kryzysowych. Udzielanie informacji podróżnym.

Ćwiczenia:
• Analizowanie zasad postępowania z pasażerami w sytuacjach

normalnych i kryzysowych.

• Obsługiwanie sprzętu pomocniczego dla niepełnosprawnych.

• Analizowanie ruchów wzdłużnych i bocznych autobusu.

• Określanie zakresu zwisu pojazdu w czasie manewru.

Środki dydaktyczne

Tablice poglądowe, foliogramy z charakterystykami zewnętrznymi
silników.
Symulator zawierający zestawy wskaźników umieszczanych w kabinie
kierowcy: szybkościomierz, obrotomierz, tachograf.
Tablice poglądowe, filmy dydaktyczne, prezentacje multimedialne
dotyczące:
− zasady korzystania z obrotomierza,

− dobierania przełożeń w układzie napędowym w zależności od

prędkości jazdy,

− budowy, działania i wykorzystania układu hamulcowego i zwalniaczy,

− zasad postępowania w przypadku awarii układów wpływających na

bezpieczeństwo jazdy,

− zasad jazdy ekonomicznej,

− wpływu rozmieszczenia ładunku w pojeździe na stabilność ruchu

pojazdu,

− animacje komputerowe prezentujące bezwładność pojazdu i opory

ruchu,

− program komputerowy do opracowywania planu rozmieszczenia

ładunku,

− model ciężarówki do symulowania załadunku i rozłożenia ładunku,

− modele opakowań jednorazowych i wielokrotnego użytku,

− wzory oznakowań pojazdów z ładunkami specjalnymi,

− urządzenia mocujące (taśmy, kliny, łańcuchy, sieci, plandeki) nowe

i wyeksploatowane,

− urządzenia przeładunkowe, wózki widłowe, urządzenia DS,

− urządzenia pomocnicze dla niepełnosprawnych.
Dokumentacja konstrukcyjna i eksploatacyjna silników i układów
konstrukcyjnych pojazdów.

Uwagi o realizacji

Program przedmiotu Prowadzenie pojazdu obejmuje treści

z zakresu teorii ruchu samochodu, układu przeniesienia napędu,
urządzeń służących bezpieczeństwu jazdy, załadunku pojazdu oraz
bezpieczeństwa i komfortu pasażerów, które zawarte są
w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 2 lipca 2008 r. w sprawie
szkolenia kierowców wykonujących przewóz drogowy.

Nabywanie wiedzy oraz kształtowanie umiejętności wynikających ze

szczegółowych celów kształcenia wymaga stosowania zróżnicowanych
metod i technik nauczania. Wskazane jest stosowanie zarówno metod
podających: opis, objaśnienie, wykład, jak również metod praktycznych:
pokaz z objaśnieniem, ćwiczenia, metoda przewodniego tekstu. Ponadto
zaleca się wykorzystywać filmy dydaktyczne oraz prezentacje
multimedialne.

W trakcie wyjaśniania zagadnień dotyczących przekazywania napędu

wskazana jest prezentacja działania obrotomierza w warunkach
rzeczywistych. Podczas realizacji treści dotyczących urządzeń służących
bezpieczeństwu jazdy należy zwrócić uwagę na prawidłowe działanie
urządzeń oraz ich rolę w czasie jazdy. Uczniowie powinni poznać objawy
najczęściej występujących usterek i awarii urządzeń bezpieczeństwa,
metody zapobiegania oraz tryb postępowania w przypadku ich
wystąpienia. Podczas realizacji programu nauczania należy zwrócić
uwagę na zasady prawidłowej eksploatacji opon i ich stan techniczny
uniemożliwiający dalszą eksploatację. Istotne są również treści
dotyczące załadunku pojazdu, Szczególnie należy podkreślić znaczenie
równomiernego rozłożenia ładunku, nie przeciążania osi, a także
zabezpieczenie ładunku przed przemieszczaniem w czasie jazdy.

Podczas zajęć należy przeprowadzić dużą ilość pokazów oraz

ćwiczeń praktycznych. Program przedmiotu zawiera różnorodne
ćwiczenia, które poza ilustracją omawianych zagadnień, umożliwiają
kształtowanie umiejętności ponadzawodowych, jak: łączenie ze sobą
różnych elementów wiedzy oraz dostrzeganie zależności między nimi,
rozwiązywanie problemów, wnioskowanie, uzasadnianie przyjętych
rozwiązań oraz doskonalenie umiejętności samokształcenia. Ćwiczenia
stanowią propozycję, która może być wykorzystana w czasie zajęć.

Wskazane jest, aby nauczyciel przygotował inne ćwiczenia, które

może zrealizować w warunkach swojej szkoły.

Zajęcia edukacyjne powinny odbywać się w pracowni ruchu

drogowego wyposażonej w środki dydaktyczne określone w programie
nauczania. Zaleca się, aby ćwiczenia były wykonywane indywidualnie
lub w zespołach 2-3 osobowych. Treści dotyczące mocy silnika powinny
być realizowane na hamowni silnikowej.

Dla potrzeb własnych i uczniów nauczyciel powinien dysponować

podręczną biblioteką zaopatrzoną w literaturę naukową
i popularnonaukową, PN, dokumentację techniczną, katalogi

i czasopisma techniczne.

Na realizację poszczególnych działów tematycznych proponuje się

następujący podział godzin:

Lp. Działy tematyczne

Orientacyjna

liczba godzin

1. Podstawy teorii ruchu samochodu

2. Układ przeniesienia napędu

3. Optymalizacja

zużycia paliwa

4. Urządzenia służące bezpieczeństwu jazdy

5. Załadunek pojazdu

6. Bezpieczeństwo i komfort pasażerów

Razem

232

Podział godzin dotyczy realizacji programu w szkole policealnej dla

młodzieży.

Podana w tabeli liczba godzin na realizację poszczególnych działów

ma charakter orientacyjny.

Szczegółowy zakres treści przedmiotu wraz z liczbą godzin

przeznaczoną na realizację zgodnie z rozporządzeniem Ministra
Infrastruktury zamieszczono w tabeli.

Lp. Tematy

Liczba godzin

zajęć

(zegarowe/dyd

aktyczne)

Poznanie charakterystyk układu przeniesienia napędu w celu
jego optymalnego wykorzystania, w tym co najmniej tematy:
− charakterystyka momentu obrotowego,

− charakterystyka

mocy,

− charakterystyka jednostkowego zużycia paliwa przez

silnik,

− optymalny zakres użytkowy obrotomierza,

− optymalny zakres prędkości obrotowej dla zmiany

biegów.

30/40

Poznanie charakterystyki technicznej i sposobu działania
urządzeń służących bezpieczeństwu, w celu zapewnienia
panowania nad pojazdem, zminimalizowania jego zużycia
i zapobiegania awariom, w tym co najmniej tematy:
− szczególne cechy dwuobwodowego układu hamulcowego

wyposażonego w pneumatyczne urządzenie
przenoszące,

− granice zastosowania układów hamulcowych

i zwalniaczy,

− mieszane stosowanie układu hamulcowego i zwalniacza,

− najlepsza relacja między prędkością a przełożeniem

skrzyni biegów,

− wykorzystanie

nośności pojazdu,

− zastosowanie

układów hamulcowych na pochyłościach,

− postępowanie w przypadku awarii urządzeń służących

bezpieczeństwu.

25/33

Umiejętność załadowania pojazdu zgodnie z wymaganiami
przepisów bhp i zasadami prawidłowego użytkowania
pojazdu, w tym co najmniej tematy:
− siły działające na pojazd podczas jazdy,

− zastosowanie

przełożenia skrzyni biegów

odpowiadającego obciążeniu pojazdu oraz profilowi
jezdni,

− obliczenie

obciążenia użytkowego pojazdu lub zespołu

pojazdów,

− obliczenie

objętości użytkowej,

− rozłożenie ładunku,

− skutki

oddziałujące przy przekroczeniu nacisku ładunku

na oś,

− stabilność pojazdu i środek ciężkości,

− rodzaje

opakowań i palet,

− podstawowe kategorie towarów, które wymagają

zabezpieczenia ładunku,

− techniki mocowania, również za pomocą linii łańcuchów,

− zastosowanie

taśm mocujących,

− sprawdzenie

urządzeń mocujących,

− zastosowanie

urządzeń transportu wewnętrznego

(w szczególności wózki widłowe),

− zakładanie plandeki i jej zdejmowanie.

30/40

Umiejętność zapewnienia pasażerom komfortu
i bezpieczeństwa, w tym co najmniej tematy:
− prawidłowa ocena wzdłużnych i poprzecznych ruchów

pojazdu na drodze,

− zachowania w ruchu drogowym,

− łagodne zakończenie hamowania,

− uwzględnianie zwisów pojazdu,

− wykorzystanie

właściwej infrastruktury (ogólnodostępne

obszary, drogi komunikacyjne zastrzeżone dla
konkretnych uczestników ruchu),

20/27

− właściwa ocena priorytetów pod względem bezpiecznego

kierowania pojazdem oraz spełnienia innych zadań
nałożonych na kierującego,

− zachowanie wobec pasażerów,

− szczególne

okoliczności związane z przewozem pewnych

grup pasażerów (inwalidzi, dzieci).

Umiejętność równomiernego obciążenia pojazdu zgodnie
z wymaganiami przepisów bhp i zasadami prawidłowego
użytkowania pojazdu, w tym co najmniej tematy:
− siły działające na pojazd podczas jazdy,

− zastosowanie

przełożenia skrzyni biegów

odpowiadającego obciążeniu pojazdu i profilowi jezdni,

− obliczenie

obciążenia użytkowego pojazdu,

− rozmieszczenie

pasażerów w autobusie,

− skutki

oddziałujące przy przekroczeniu nacisku ładunku

na oś,

− stabilność pojazdu i środek ciężkości.

15/20

Razem

120/160

Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć
edukacyjnych ucznia

Podstawą sprawdzania i oceniania postępów uczniów powinny być

kryteria podane przez nauczyciela na początku zajęć. W kryteriach
oceniania należy uwzględnić poziom oraz zakres opanowania przez
uczniów umiejętności i wiadomości wynikających ze szczegółowych
celów kształcenia. Nauczyciel powinien opracować wymagania
edukacyjne na poszczególne stopnie szkolne.

Osiągnięcia uczniów należy oceniać systematycznie w trakcie

realizacji programu przedmiotu stosując:
− ustne sprawdziany,

− pisemne sprawdziany,

− testy osiągnięć szkolnych,

− obserwację pracy ucznia podczas wykonywania ćwiczeń.

Podczas kontroli i oceny przeprowadzanej w formie ustnej należy

zwracać uwagę na umiejętność operowania zdobytą wiedzą,
merytoryczną jakość wypowiedzi i poprawne stosowanie pojęć
technicznych.

Umiejętności praktyczne proponuje się sprawdzać przez obserwację

czynności ucznia wykonywanych podczas realizacji ćwiczeń. Podczas
obserwacji szczególną uwagę należy zwrócić na:
−

przeprowadzanie kontroli poprawności działania układów
hamulcowych,

− ocenianie stanu technicznego opon i ich przydatności do dalszej

jazdy,

− sporządzanie planu rozmieszczenia towaru,

− wykonywanie pracy z zachowaniem przepisów bhp,

− jakość wykonywanych prac,

− korzystanie z dokumentacji technicznej, norm, czasopism

specjalistycznych i Internetu.
Po zakończeniu realizacji poszczególnych działów tematycznych

proponuje się zastosowanie testu pisemnego z zadaniami zamkniętymi
wielokrotnego wyboru.

W końcowej ocenie osiągnięć uczniów należy uwzględniać wyniki

testów i sprawdzianów oraz poziom wykonania ćwiczeń.

W celu przygotowania uczniów do testu kwalifikacyjnego dotyczącego

kwalifikacji wstępnej

po zakończeniu realizacji programu należy

przeprowadzić sprawdzian, który powinien obejmować cały zakres
tematyczny przedmiotu.

Literatura:

Chłopek Z.: Pojazdy samochodowe. Ochrona środowiska naturalnego.
WKŁ, Warszawa 2002
Ośko M., Próchniewicz H.: Podręcznik kierowcy C i D. Wydawca: Grupa
IMAGE sp. z o.o. Warszawa 2007
Prochowski L., Żuchowski A.: Samochody ciężarowe i autobusy. WKŁ,
Warszawa 2005
Pusty T.: Przewóz towarów niebezpiecznych. Poradnik kierowcy. WKŁ,
Warszawa 2007
Wicher J.: Bezpieczeństwo samochodów i ruchu drogowego. Pojazdy
samochodowe. WKŁ, Warszawa 2004
Zając M.: Układy przeniesienia napędu samochodów ciężarowych
i autobusów. WKŁ, Warszawa 2003
Czasopisma specjalistyczne np.: Auto Technika Motoryzacyjna, Auto
Moto Serwis, Truck Serwis-Technika i Warsztat, Transport-Technika
Motoryzacyjna, Transport Polski, AUTOSPEC. Wyd. Bosch GmbH,
AUTO EKSPERT.
Informator techniczny BOSCH. WKŁ, Warszawa 2000:
− Konwencjonalne układy hamulcowe.

− Układy bezpieczeństwa i komfortu jazdy.

− Układ stabilizacji toru jazdy ESP.

Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych
pozycji wydawniczych.

JĘZYK OBCY ZAWODOWY

Szczegółowe cele kształcenia

W wyniku procesu kształcenia uczeń powinien umieć:
− posłużyć się językiem obcym w zakresie wykonywanych zadań,

− porozumieć się z uczestnikami procesu pracy wykorzystując

słownictwo ogólnotechniczne,

− scharakteryzować pojazdy samochodowe i ich wyposażenie,

− przeczytać dokumentację techniczną i eksploatacyjną pojazdów

samochodowych,

− skorzystać z aktów prawnych dotyczących zasad ruchu drogowego

obowiązujących w krajach Unii Europejskiej,

− skorzystać z aktów prawnych dotyczących ochrony środowiska oraz

bezpieczeństwa pracy w transporcie drogowym,

− scharakteryzować transport drogowy osób i rzeczy oraz organizację

rynku przewozów,

− sporządzić dokumentację pracy kierowców,

− udzielić informacji o działalności firmy transportowej,

− scharakteryzować właściwości materiałów i ładunków,

− przeprowadzić rozmowę z klientem w zakresie wykonania przewozu,

− przygotować pisemną ofertę dla klienta,

− przyjąć i załatwić reklamację,

− przeczytać dokumenty spedycyjne i celne,

− przeczytać teksty z zakresu problematyki transportu samochodowego,

− zapoznać się z treścią umów o ubezpieczeniu i przewozie ładunków,

− wystawić fakturę,

− odczytać oznakowanie ładunków niebezpiecznych wraz

z ostrzeżeniami,

− dokonać zamówienia paliw, smarów i płynów eksploatacyjnych,

− uzgodnić zakres przeglądu i napraw oraz termin ich wykonania,

− dokonać odbioru samochodu ze stacji obsługi,

− przetłumaczyć instrukcję obsługi pojazdu samochodowego,

− dokonać zakupu artykułów niezbędnych w podróży,

− przeprowadzić rozmowy dotyczące spraw zawodowych i sytuacji

z życia codziennego,

− napisać list motywacyjny, życiorys, podanie o pracę oraz udzielić

informacji o sobie,

− skorzystać z katalogów, ofert, specjalistycznej literatury technicznej

oraz z informacji zamieszczonych w Internecie.

Materiał nauczania

1. Terminologia zawodowa
Środki transportu, charakterystyka i dane techniczne pojazdu
samochodowego. Budowa pojazdu samochodowego. Materiały
eksploatacyjne. Czynności związane z obsługą i eksploatacją pojazdu,
opisywanie usterek i uszkodzeń pojazdu. Instrukcje obsługi i eksploatacji
pojazdów samochodowych. Informacje na tablicach drogowych.
Postępowanie w razie wypadku lub pożaru, wzywanie pomocy. Ładunki
niebezpieczne i odpady. Znakowanie pojazdu.

2. Organizacja rynku transportowego w Polsce i Europie
Dyrektywy i przepisy UE dotyczące rynku usług transportowych. Prawo
przewozowe w państwach UE i świata. Podmioty działające na rynku
przewozów. Organy i instytucje właściwe w sprawach przewozu
drogowego - cele i formy działalności. Dokumenty uprawniające do
wykonania przewozu.

3. Przedsiębiorstwo usług transportowych
Organizacja przedsiębiorstwa transportowego. Wymagania
kwalifikacyjne dla przewoźników. Przepisy regulujące przewóz drogowy
rzeczy i osób. Organy kontrolujące przewoźników drogowych. Opis
miejsca pracy i czynności zawodowych. Określanie kosztów i środków
płatniczych. Dokumentowanie czasu pracy kierowcy.

4. Obsługa klienta
Udzielanie informacji o zakresie usług i warunkach ich realizacji oraz
o cenniku usług. Przyjmowanie zleceń na usługi transportowe.
Zawieranie umów na wykonanie przewozu. Zawieranie umów
ubezpieczeniowych. Przyjmowanie i wydawanie towaru. Obsługa
pasażerów. Załatwianie skarg i reklamacji. Prowadzenie promocji

i aktywnej sprzedaży usług.

5. Pracownik w transporcie drogowym
Formułowanie życiorysu, listu motywacyjnego, podania o pracę.
Porozumiewanie się w sytuacjach życia codziennego, zamawianie
miejsca noclegowego, posiłku. Korzystanie z pomocy służb publicznych,
wzywanie pomocy drogowej. Obcojęzyczne źródła informacji zawodowej.

Ćwiczenia:
• Tłumaczenie krótkich tekstów z zakresu transportu drogowego

i obsługi pojazdów samochodowych.

• Wypełnianie typowych formularzy związanych z działalnością

zawodową.

• Korzystanie ze źródeł informacji prawnej.

• Wyszukiwanie i pozyskiwanie informacji dotyczących transportu

drogowego w Polsce i w Europie.

• Sporządzanie dokumentów związanych z realizacją zadań

zawodowych.

• Sporządzanie streszczeń tekstów prawnych i regulaminów.

• Prowadzenie rozmów w różnych sytuacjach zawodowych - symulacja.

• Nawiązywanie i prowadzenie rozmowy z klientem.

Środki dydaktyczne

Mapa Europy w języku obcym.
Plansze prezentujące środki transportu drogowego.
Plansza struktury organizacji organów administracji drogowej w Polsce
i w Europie.
Wzory dokumentacji przewozowej.
Czasopisma specjalistyczne.
Foldery, broszury, prospekty.
Podręczniki zawodowe.
Fragmenty filmów fabularnych w wersji obcojęzycznej.
Oferty pracy z gazet obcojęzycznych.
Broszury dotyczące transportu w Unii Europejskiej.

Uwagi o realizacji

Najważniejszym celem przedmiotu „Język obcy zawodowy” jest

przede wszystkim przygotowanie ucznia do wykonywania zadań
przewozowych poza terenem Polski. Dobór języka obcego powinien
uwzględniać potrzeby absolwenta na rynku pracy. Przewidziane w nim
zajęcia bazują na umiejętnościach językowych w zakresie ogólnym oraz
na wiadomościach i umiejętnościach z zakresu transportu drogowego.
Wskazane jest, by były one prowadzone w porozumieniu
z nauczycielami innych przedmiotów zawodowych, w celu skorelowania
materiału nauczania i tematyki ćwiczeń. Uczniowie powinni otrzymywać
do opracowania lub przetłumaczenia materiały wykorzystywane na
zajęciach z przedmiotów zawodowych.

Zajęcia powinny odbywać się w laboratorium językowym ze

stanowiskami dydaktycznymi wyposażonymi w sprzęt audiowizualny.

Część zajęć należy prowadzić w pracowni komputerowej z dostępem

do Internetu i poczty elektronicznej.

Program nauczania języka zawodowego stanowi kontynuację języka

obcego nauczanego jako przedmiot ogólny, toteż warunkiem

przystąpienia do nauki przedmiotu jest znajomość danego języka
przynajmniej na poziomie podstawowym. W związku z powyższym,
realizację programu należy rozpocząć od zdiagnozowania umiejętności
językowych ucznia i zaplanowania na tej podstawie metod nauczania
oraz organizacji zajęć tak, by w jak najwyższym stopniu osiągnąć
najważniejszy cel przedmiotu, jakim jest swobodne posługiwanie się
językiem obcym w praktyce zawodowej. W tym celu wskazane jest
przeprowadzenie testu kompetencji językowych. Proponuje się
zastosować jeden z wielu testów dostępnych w Internecie lub inne testy
sprawdzające poziom umiejętności wejściowych. Należy również
przeprowadzić diagnozę umiejętności uczniów w zakresie wypowiedzi
ustnej na wybrany temat.

Od pierwszych zajęć należy kształtować umiejętność posługiwania się

współczesnymi źródłami informacji, słownikami, prasą obcojęzyczną,
a w tym umiejętność czytania ze zrozumieniem, streszczania,
sporządzania notatek. Szczególny nacisk należy położyć na
kształtowanie umiejętności sprawnej komunikacji.

Osiągnięcie przez uczniów założonych w programie szczegółowych

celów kształcenia wymaga stosowania różnorodnych metod nauczania:
podających oraz poszukujących, opartych na działaniu i aktywności
uczniów podczas poznawania nowej wiedzy.

Zajęcia grupowe (w zespołach 4

6 osobowych) powinny być

prowadzone metodami aktywizującymi, ze szczególnym wykorzystaniem
technik „burzy mózgów”, metaplanu, symulacji i inscenizacji. Ponadto
proponuje się prowadzenie ćwiczeń indywidualnych związanych głównie
z tłumaczeniami i korzystaniem z Internetu. Wskazane są również
metody eksponujące, szczególnie prezentacja krótkich filmów

o tematyce zawodowej.

Lp. Działy tematyczne

Orientacyjna

liczba godzin

1. Terminologia zawodowa

2. Organizacja rynku transportowego w Polsce i Europie

3. Przedsiębiorstwo usług transportowych

4. Obsługa klienta

5. Pracownik w transporcie drogowym

Razem

128

Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć
edukacyjnych ucznia

Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów należy prowadzić

systematycznie podczas realizacji programu nauczania przedmiotu, na
podstawie określonych kryteriów.

Sprawdzanie wiadomości należy przeprowadzać przy pomocy testów

gramatycznych i leksykalnych (z luką, wielokrotnego wyboru), natomiast
umiejętności należy sprawdzać przy pomocy testów praktycznych.
Umiejętność komunikowania się można weryfikować w czasie dialogu
ucznia z innymi uczniami lub z nauczycielem. W wypowiedziach ustnych
należy oceniać poprawność leksykalną i gramatyczną, poprawność
i płynność wymowy, zgodność wypowiedzi z tematem. W celu uniknięcia
zakłócenia toku wypowiedzi, nie jest wskazane poprawianie drobnych
błędów i usterek językowych. W wypowiedziach pisemnych oceniać
należy poprawność leksykalną i gramatyczną, styl, zgodność wypowiedzi
z tematem oraz ortografię.

W końcowej ocenie osiągnięć uczniów należy uwzględnić wyniki

wszystkich metod sprawdzania stosowanych przez nauczyciela.

Literatura

Doboru literatury dokonuje nauczyciel w zależności od poziomu
umiejętności uczniów w zakresie wybranego do nauczania języka
obcego.

ZAJĘCIA PRAKTYCZNE

Szczegółowe cele kształcenia

W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć:
− określić strukturę przedsiębiorstwa transportowego,

− opisać zadania zawodowe realizowane przez pracowników,

− zastosować zasady jazdy ekonomicznej,

− zastosować technikę jazdy ograniczającą zużycie paliwa,

− określić zasady korzystania z układu hamulcowego i zwalniaczy na

pochyłościach drogi,

− zorganizować stanowisko pracy kierowcy zgodnie z wymaganiami

ergonomii,

− posłużyć się mapami tradycyjnymi i elektronicznymi,

− wykonać czynności związane ze sprzęganiem i rozprzęganiem

pojazdów z przyczepami lub naczepami,

− rozpoznać usterki i uszkodzenia środków transportu drogowego,

− dokonać obsługi codziennej środków transportu drogowego,

− dobrać techniki bezpiecznego załadunku i wyładunku,

− wykonać zgodnie z zasadami załadunek i wyładunek pojazdu,

− ułożyć i zamocować ładunek w środkach transportu drogowego,

− sporządzić dokumenty transportowe,

− określić zasady postępowania w razie wypadku lub pożaru.

− zastosować przepisy bhp, ochrony ppoż. i ochrony środowiska

podczas wykonywania pracy.

Materiał nauczania

1. Przedsiębiorstwo transportowe
Struktura przedsiębiorstwa transportowego. Wydziały, komórki i
stanowiska. Podział zadań zawodowych pomiędzy pracowników. Dobór
środków transportu do zadań.

2. Technika jazdy ekonomicznej
Wykorzystanie obrotomierza do zmiany biegów. Zasady jazdy
ekonomicznej. Racjonalne kierowanie samochodem. Technika jazdy
w przypadku awarii układów bezpieczeństwa jazdy.

3.

Korzystanie z układu hamulcowego i zwalniaczy na
pochyłościach drogi

Wykorzystanie układu hamulcowego pojazdu. Hamowanie awaryjne.
Wykorzystanie zwalniaczy.

4. Rozpoznawanie usterek środków transportu drogowego.

Obsługa codzienna

Rozpoznawanie usterek układów konstrukcyjnych pojazdu: silnika,
układu napędowego, układu hamulcowego i kierowniczego na podstawie
objawów podczas eksploatacji środków transportu drogowego.
Wykonanie obsługi codziennej środków transportu drogowego.
Przygotowanie pojazdu do drogi. Konserwacja pojazdów. Stosowanie
instrukcji eksploatacji środków transportu drogowego.

5. Sprzęganie i rozprzęganie pojazdu z przyczepą, naczepą
Wykonanie sprzęgania i rozprzęgania pojazdu samochodowego

z przyczepą, naczepą. Czynności kontrolne po sprzęgnięciu pojazdów.

6. Załadunek i rozładunek pojazdów
Wykonanie załadunku i rozładunku towarów z wykorzystaniem różnych
technik. Układanie i mocowanie ładunku w środkach transportu
drogowego. Techniki mocowania ładunków za pomocą lin, łańcuchów
i taśm mocujących. Sprawdzanie urządzeń mocujących. Zakładanie
i zdejmowanie plandeki. Wykorzystanie środków transportu bliskiego.

7. Obsługa i konserwacja urządzeń pomocniczych
Wykonywanie kontroli i konserwacji urządzeń pomocniczych: agregatów
chłodniczych, osprzętu sterowanego hydraulicznie i pneumatycznie.

8. Posługiwanie się mapami drogowymi
Czytanie map tradycyjnych. Posługiwanie się mapami elektronicznymi.
Wyznaczanie trasy przejazdów, miejsc odpoczynku. Wyznaczanie miejsc
tankowania paliwa. Posługiwanie się nawigacją satelitarną, GPS. Zasady
używania radia CB.

9. Planowanie zadań transportowych
Opracowywanie harmonogramu czynności i planu zadania
transportowego - elementy planu i kolejność postępowania przy jego
ustalaniu. Przebieg procesu transportowego, obowiązki kierowcy. Usługi
transportowe dotyczące importu i eksportu towarów. Przygotowanie
umowy o wykonanie transportu, dokumentów transportowych

i spedycyjnych - zasady opracowywania dokumentów transportowych.
Sporządzanie dokumentów transportowych.

Środki dydaktyczne

Środki transportu drogowego do nauki jazdy zgodnie z wymaganiami na
prawo jazdy kategorii C+ E.
Środki transportu bliskiego.

Ładunki o różnym ciężarze i gabarytach.
Osprzęt pojazdów samochodowych, przyczep i naczep.
Mapy tradycyjne i elektroniczne.
Zestawy nawigacji satelitarnej GPS.
Różne modele radia CB.

Uwagi o realizacji

Zajęcia praktyczne pełnią podstawową rolę w procesie kształcenia

w zawodzie, ponieważ łączą teorię z praktyką, ułatwiają zrozumienie
zagadnień teoretycznych oraz utrwalają wiadomości i umiejętności
zdobyte na innych zajęciach.

Ze względu na specyfikę zawodu i bardzo duże nakłady na środki

dydaktyczne, niezbędne do prawidłowej nauki zawodu, zajęcia
praktyczne powinny odbywać się w firmach transportowych,
spedycyjnych posiadających własne zaplecze techniczne, place
manewrowe lub własne ośrodki szkoleniowe. Zajęcia praktyczne
powinny być realizowane pod nadzorem instruktora zawodu w grupach
liczących 4 do 6 uczniów.

Podczas realizacji programu należy tak dobierać zadania do

wykonania przez uczniów, aby umożliwiały one realizację założonych
celów kształcenia. W trakcie zajęć praktycznych uczniowie powinni
wykonywać zadania praktyczne wynikające ze specyfiki
przedsiębiorstwa świadczącego usługi transportowe. Motywuje to
młodzież do poprawnego i dokładnego wykonania zadań. Istotne
znaczenie w procesie kształcenia praktycznego ma szkolenie w zakresie
bhp, ochrony ppoż. i ochrony środowiska.

Pierwsze zajęcia powinny być przeznaczone na omówienie

organizacji zajęć, regulaminu przedsiębiorstwa transportowego oraz
przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej.
Należy również określić zasady zachowania się w przypadku zaistnienia
pożaru i porażenia prądem elektrycznym. Przed przystąpieniem do
realizacji każdego tematu, niezależnie od wstępnego przeszkolenia
dotyczącego bhp, należy szczegółowo zapoznać uczniów z zasadami
bezpieczeństwa na stanowisku pracy oraz z instrukcją przeciwpożarową.

W strukturze zajęć praktycznych należy uwzględnić instruktaż

wstępny, instruktaż bieżący oraz instruktaż końcowy. Celem instruktażu
wstępnego jest przygotowanie uczniów do wykonania zadania oraz
planowanie kolejności czynności podczas wykonywania określonych
prac, np. załadunku, zdjęcia plandeki. W trakcie instruktażu bieżącego
należy obserwować pracę ucznia, korygować popełniane błędy oraz
naprowadzać na właściwy tok pracy. Nauczyciel powinien sprawdzić, czy
wykonywane czynności są zgodne z instruktażem oraz zwrócić uwagę
na staranność wykonania zadania oraz jakość pracy. Po wykonaniu

zadania uczeń dokonuje prezentacji i oceny wykonanej pracy oraz
przedstawia zaistniałe trudności w czasie jego realizacji. Po zakończeniu
pracy należy przeprowadzić instruktaż końcowy w celu analizy i oceny
wykonanej pracy. Stanowiska do ćwiczeń należy wyposażyć w sprzęt,
narzędzia, materiały i pomoce dydaktyczne. Uczniowie powinni mieć
możliwość korzystania z różnych źródeł informacji, takich jak: normy,
instrukcje, poradniki, dokumentacja techniczna. W procesie
dydaktycznym zaleca się stosowanie filmów dydaktycznych, które mogą
spełniać rolę instruktażu wstępnego.

Uzyskanie przez uczniów odpowiedniego poziomu kompetencji

zawodowych wymaga kształtowania właściwych postaw Zawodowych,
umiejętności pracy w zespole, korzystania z różnych źródeł informacji,
doskonalenia umiejętności zawodowych. Należy kształtować takie cechy
osobowości, jak: systematyczność, odpowiedzialność, sumienność,
przestrzeganie dyscypliny i porządku w miejscu pracy.

Proponuje się następujący podział godzin na realizację

poszczególnych działów tematycznych:

Lp. Działy tematyczne

Orientacyjna

liczba godzin

1. Przedsiębiorstwo transportowe

2. Technika jazdy ekonomicznej

Korzystanie z układu hamulcowego i zwalniaczy na
pochyłościach drogi

Rozpoznawanie usterek środków transportu drogowego.
Obsługa codzienna

5. Sprzęganie i rozprzęganie pojazdu z przyczepą, naczepą

6. Załadunek i rozładunek pojazdów

7. Obsługa i konserwacja urządzeń pomocniczych

8 Posługiwanie się mapami drogowymi

9. Planowanie

zadań transportowych

180

Razem

540

Podział godzin dotyczy realizacji programu w szkole policealnej dla

młodzieży.

Podana w tabeli liczba godzin na realizację poszczególnych działów

ma charakter orientacyjny. Nauczyciel może dokonywać zmian

w zależności od aktualnych potrzeb edukacyjnych.

Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych
ucznia

Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć edukacyjnych uczniów powinno

odbywać się na podstawie kryteriów przedstawionych na początku zajęć
praktycznych. Kryteria oceniania powinny dotyczyć poziomu oraz
zakresu opanowania przez uczniów wiadomości i umiejętności

wynikających ze szczegółowych celów kształcenia.

Podczas realizacji programu proponuje się sprawdzać osiągnięcia

ucznia na podstawie sprawdzianów ustnych i praktycznych, obserwacji
pracy podczas wykonywania ćwiczeń oraz testów osiągnięć szkolnych.

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczeń należy sprawdzić, czy

uczeń posiada wiedzę niezbędną do ich wykonania.

Podstawowe kryteria służące do oceny poziomu opanowania

umiejętności praktycznych powinny obejmować:
− organizację stanowiska pracy,

− dobór środków ochrony indywidualnej,

− przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska,

− posługiwanie się dokumentacją techniczną,

− posługiwanie się instrukcjami obsługi urządzeń,

− wykonywanie konserwacji oraz zabezpieczanie maszyn i sprzętu po

zakończonej pracy,

− sprawdzanie stanu technicznego maszyn przed rozpoczęciem pracy,

− zachowanie kolejności wykonywania czynności według zaleceń

producenta lub obowiązującej technologii,

− zachowanie porządku na stanowisku pracy,

− jakość wykonanej pracy,

− prezentację wykonanej pracy.

Podczas prezentacji wykonanej pracy należy zwrócić uwagę na

umiejętności operowania zdobytą wiedzą, jakość wypowiedzi,
posługiwanie się terminologią techniczną.

Po zakończeniu realizacji każdego działu tematycznego proponuje się

zastosowanie testu lub sprawdzianu praktycznego z zadaniami typu
próba pracy. Zadania powinny być zaopatrzone w kryteria oceny
i schemat punktowania.

W ocenie końcowej należy uwzględnić wyniki wszystkich

zastosowanych metod sprawdzania.

Literatura
Ośko M., Próchniewicz H.: Podręcznik kierowcy C i D. Wydawca: Grupa
IMAGE sp.z o.o. Warszawa 2007
Orzełowski S.: Naprawa i obsługa pojazdów samochodowych. WSiP,
Warszawa 2006
Praca zbiorowa: Budowa pojazdów samochodowych Cz.I i Cz II.
Wydawnictwo REA s.j., Warszawa 2003
Praca zbiorowa: Mechanik pojazdów samochodowych. Budowa

i eksploatacja pojazdów część I. Konstrukcje zespołów i podzespołów.
Vogel, Wrocław 2001

Praca zbiorowa: Mechanik pojazdów samochodowych. Budowa

i eksploatacja pojazdów część II. Działanie zespołów i podzespołów.
Vogel, Wrocław 2001
Praca zbiorowa: Mechanik pojazdów samochodowych. Budowa

i eksploatacja pojazdów, część III. Obsługa, diagnostyka, naprawa
zespołów i podzespołów. Vogel, Wrocław 2001
Prochowski L., Żuchowski A.: Samochody ciężarowe i autobusy. WKŁ,
Warszawa 2005
Trzeciak K.: Diagnostyka samochodów osobowych. WKŁ, Warszawa
2005
Wiśniewski K.: Samochody osobowe-opisy techniczne. WKŁ, Warszawa
2004
Zając M.: Układy przeniesienia napędu samochodów ciężarowych
i autobusów. WKŁ, Warszawa 2003
Zogbaum E A.: Poradnik mechanika samochodowego. WKŁ, Warszawa
2000
Czasopisma specjalistyczne np.: Auto Technika Motoryzacyjna, Auto
Moto Serwis, Truck Serwis-Technika i Warsztat, Transport- Technika
Motoryzacyjna, Transport Polski, AUTOSPEC. Wyd. Bosch GmbH,
AUTO EKSPERT.
Program Szkolenia Kandydatów na Kierowców lub Motorniczych

- Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia27 października 2005r.
w sprawie szkolenia, egzaminowania i uzyskiwania uprawnień przez
kierujących pojazdami, instruktorów i egzaminatorów (Dz. U. Nr 217
poz.1834 z póź. zm.)

Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych
pozycji wydawniczych.

PRAKTYKA ZAWODOWA

Szczegółowe cele kształcenia

W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć:
− zastosować się do wymagań określonych w regulaminie

przedsiębiorstwa transportowo-spedycyjnego,

− opisać organizację i działalność przedsiębiorstwa transportowo-

spedycyjnego,

− określić zadania transportowo-spedycyjne realizowane

w przedsiębiorstwie,

− zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii,

− zastosować zasady pracy i współpracy z zespołem,

− zorganizować spedycję ładunków wraz z czynnościami dodatkowymi,

− sporządzić i sprawdzić dokumenty przewozu towaru,

− dokonać odbioru ilościowego towaru,

− wyznaczyć trasę przebiegu ładunku,

− dokonać załadunku towaru w pojeździe samochodowym zgodnie

z zasadami bezpieczeństwa podczas jazdy,

− oznakować pojazd do przewozu ładunków niebezpiecznych,

− skontrolować przebieg transportu ładunku,

− dokonać rozładunku towarów i umieścić je w magazynie,

− określić dokumenty związane z ubezpieczeniem krajowym

i zagranicznym,

− obliczyć należność za usługę transportową i spedycyjną,

− przyjąć należność w gotówce, czekiem lub kartą płatniczą,

− obliczyć wielkość obrotu i wyniku finansowego realizowanej usługi,

− zaewidencjonować faktury za przewóz ładunków,

− przyjąć zgłoszenie reklamacyjne,

− wykonać czynności związane z codzienną obsługą pojazdów

samochodowych,

− przygotować pojazd samochodowy do wykonania zadania

transportowego,

− ocenić poprawność działania pojazdu samochodowego,

− ocenić jakość wykonania naprawy pojazdu,

− posłużyć się urządzeniami biurowymi i sprzętem komputerowym,

− posłużyć się dokumentacją techniczną, przepisami i normami,

− zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska.

Materiał nauczania

Omówienie programu praktyki. Zapoznanie uczniów ze strukturą

organizacyjną przedsiębiorstwa transportowo-spedycyjnego
regulaminem wewnętrznym, z przepisami bezpieczeństwa i higieny
pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska,
obowiązującymi w przedsiębiorstwie.
Zapoznanie z przedmiotem działania przedsiębiorstwa i jego majątkiem
oraz z podmiotami współpracującymi z przedsiębiorstwem.
Prowadzenie działalności spedycyjnej - przyjmowanie zleceń, dobór
środków transportu, zawieranie umów o przewóz, ubezpieczenie
przesyłki, sporządzanie dokumentacji transportowej, odbiór przesyłki od
nadawcy, przygotowanie przesyłki do przewozu, nadanie przesyłki do
przewozu wraz z dokumentacją transportową, odprawa celna,
przekazanie przesyłki odbiorcy, przemieszczanie przesyłek.
Zapoznanie z organizacją czynności dodatkowych, tzw. spedycja
mieszana, czynności przemieszczania, czynności dodatkowe.
Zapoznanie z kompleksową usługą transportową - organizacją
przewozów samochodowych, wykonywaniem czynności załadunkowych
i rozładunkowych, organizacją przewozów przesyłek drobnych w trybie
zwykłym i ekspresowym, organizacją wykonawstwa usług ładunkowych
i składowania, obsługą przewozów kontenerowych, obsługą i organizacją
przewozów scentralizowanych, organizacją przewozów ładunków
niebezpiecznych, organizacją powrotnych przebiegów taboru
samochodowego, organizacją i prowadzeniem regularnej samochodowej
komunikacji towarowej, dokumentacją czasu pracy kierowcy.
Zapoznanie z zasadami kształtowania cen za usługi transportowe
- opłaty transportowe, stawki czynnościowe, prowizja spedytorska,
przepisy regulujące opłaty za przejazdy, określanie taryf i cenników oraz
zasad zmian stawek w przewozach regularnych w krajowym

i międzynarodowym transporcie drogowym osób i rzeczy.
Zapoznanie z systemem rozliczeń - obieg dokumentów

w przedsiębiorstwie, dowody własne i obce. Kontrola i sporządzanie
dokumentów, formy i metody ewidencji księgowej, rozliczenia

z kontrahentami i pracownikami, ustalanie wyniku finansowego zadania
transportowego oraz sporządzanie związanej z tym dokumentacji.
Korzystanie z technologii informatycznej.
Zapoznanie z efektami funkcjonowania przedsiębiorstwa transportowego
- koszty i ceny w transporcie i spedycji, koszty księgowe a koszty
alternatywne, koszty własne przewoźnika. Umowy ajencyjne

z przewoźnikami indywidualnymi.
Zapoznanie z ofertą usług - podaż i popyt, przegląd działalności firmy
transportowej i spedycyjnej, przygotowanie oferty usługi transportowej.
Przygotowanie procesu transportowego - opracowanie harmonogramu
czynności i planu zadania transportowego, charakterystyka elementów
planu i kolejność postępowania przy jego ustalaniu. Przebieg procesu

transportowego, obowiązki kierowcy, Usługi transportowe w imporcie
i eksporcie towarów, umowa o wykonanie transportu, dokumenty
transportowe i spedycyjne, zasady opracowywania i praktyczne
sporządzanie dokumentów transportowych.
Wykonywanie obsługi pojazdów samochodowych - przygotowanie
pojazdu samochodowego do wykonania zadania transportowego,
obsługa codzienna, kontrola stanu technicznego pojazdu zgodnie

z instrukcją obsługi, lokalizowanie uszkodzeń na podstawie oględzin,
ocenianie jakości wykonanej pracy.
Wykonywanie obsługi urządzeń stanowiących podstawowe wyposażenie
zakładu.

Uwagi o realizacji

Celem realizacji programu praktyki zawodowej jest zastosowanie

i pogłębianie wiedzy i umiejętności opanowanych przez uczniów

w szkole, w rzeczywistych warunkach pracy. W okresie praktyki uczeń
podlega obowiązkom wynikającym z regulaminu szkoły, a ponadto ma
obowiązek dostosować się do zasad obowiązujących w
przedsiębiorstwie, w którym odbywa praktykę. Przed rozpoczęciem
praktyki powinien zapoznać się z systemem organizacji pracy, a w jej
trakcie także z:
− regulaminem pracy,

− strukturą organizacyjną i regulaminem organizacyjnym,

− zadaniami strategicznymi firmy,

− obiegiem dokumentów,

− zadaniami pracownika - zakresem czynności i odpowiedzialnością

służbową,

− przepisami dotyczącymi dyscypliny pracy i bhp,

− zasadami współpracy ze środowiskiem lokalnym,

− stanowiskiem pracy.

Szkoła powinna pośredniczyć w pozyskiwaniu miejsc praktyki dla

uczniów oraz ustalać szczegółowy program praktyki i harmonogram
zajęć. Wskazane jest dostosowywanie sposobu realizacji programu
praktyki zawodowej do specyfiki przedsiębiorstwa transportowo-
spedycyjnego.

W trakcie realizacji programu należy zwracać uwagę na procedury

i zasady pracy obowiązujące w przedsiębiorstwie, a przede wszystkim
na tematykę programową dotyczącą planowania i organizacji
pracy oraz sposobu wykonania zadań. Oprócz obserwacji procesu pracy
uczeń powinien wykonywać prace samodzielnie - zadania te powinny
być nadzorowane i sprawdzane przez kompetentnego pracownika.

Praktyka zawodowa powinna odbywać się w dni robocze, poza porą

nocną. Przedsiębiorstwom, w których odbywa się praktyka, należy
w odpowiednim czasie dostarczyć program praktyki, aby mogły
przygotować stanowiska dla uczniów.

Wskazane jest, aby podczas praktyki uczniowie poznali pracę

wszystkich działów przedsiębiorstwa, wykonywali zadania na różnych
stanowiskach pracy oraz poznali zasady funkcjonowania
przedsiębiorstwa.

Uczniowie powinni dokumentować przebieg praktyki zawodowej

w dzienniczku praktyki.

Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć
edukacyjnych ucznia

Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów powinno odbywać się na

podstawie kryteriów ustalonych na początku praktyki zawodowej. Oceny
osiągnięć edukacyjnych dokonuje opiekun praktyki zawodowej na
podstawie obserwacji pracy uczniów podczas realizacji powierzonych im
zadań oraz na podstawie analizy zapisów w dzienniczku praktyki.

W procesie kontroli i oceny przebiegu praktyki należy zwracać uwagę

na:
− samodzielność wykonania pracy,

− zdyscyplinowanie i punktualność,

− organizację stanowiska pracy,

− organizację oraz sposób wykonania pracy,

− zaangażowanie w realizację zadań,

− jakość i sprawność wykonania pracy,

− przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska.
Oceny umiejętności opanowanych podczas praktyki zawodowej

dokonuje opiekun praktyki w przedsiębiorstwie i nauczyciel nadzorujący
praktykę z ramienia szkoły na podstawie:
− obserwacji wykonywanych przez ucznia zadań,

− sposobu prowadzenia dzienniczka praktyk,

− rozmowy z uczniem na temat zadań, które zrealizował w czasie

praktyki.
Na zakończenie realizacji programu opiekun praktyki zawodowej

powinien wpisać w dzienniczku praktyki ocenę końcową oraz opinię
o pracy i postępach ucznia.

TECHNIKA JAZDY

Szczegółowe cele kształcenia

W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć

− wykonać jazdę w pełnym zakresie momentu obrotowego,

− wykonać jazdę w najniższym i najwyższym zakresie mocy silnika,

− wykonać jazdę przy najniższym jednostkowym zużyciu paliwa,

− wykonać jazdę w optymalnym przedziale prędkości silnika,

− wykonać jazdę w optymalnym zakresie prędkości silnika poprzez

zmianę biegów w odpowiednim momencie,

− skontrolować części w dwuobwodowym przedziale hamulcowym,

− wykonać ostrożne próby hamowania w specjalnym terenie,

− wykonać jazdę na wzniesieniach z użyciem obu układów

hamulcowych,

− wykonać jazdę z kontrolą wskazań prędkościomierza i obrotomierza

na różnych biegach,

− wykonać jazdę ciężarówką z ładunkiem w różnych warunkach,

− wykonać próby układów hamulcowych ciężarówki podczas jazdy,

− wykryć symulowaną awarię w pojeździe i zastosować odpowiednią

procedurę postępowania,

− wykonać optymalną jazdę ciężarówką z ładunkiem,

− zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska.

Materiał nauczania

Prowadzenie jazdy w szerokim zakresie momentu obrotowego

w najniższym i najwyższym zakresie mocy ze śledzeniem wskaźnika
zużycia paliwa.
Prowadzenie jazdy przy najniższym jednostkowym zużyciu paliwa.
Prowadzenie jazdy w optymalnym przedziale prędkości silnika, poprzez
odpowiednią zmianę biegów, zgodnie z zaleceniami producenta.
Kontrola dwuobwodowego układu hamulcowego. Regulacja siły
hamowania. Postępowanie w przypadku wykrycia symulowanych awarii.
Jazda na wzniesieniach z kontrolą wskazań obrotomierza

i prędkościomierza, na różnych biegach, z użyciem obu układów
hamulcowych.
Jazda ciężarówką z ładunkiem, ruszanie pod górę, próby hamulców
podczas jazdy na wzniesieniach.
Jazda ciężarówki z ładunkiem w warunkach specjalnych,

z wykonywaniem manewru hamowania.
Jazda w warunkach ruchu drogowego z uwzględnieniem oszczędnego
stylu jazdy.

Środki dydaktyczne

Pojazd spełniający wymogi stawiane pojazdom egzaminacyjnym,
określonym w dyrektywie 91/439/EEC.
Miejsce przeznaczone do jazdy w warunkach specjalnych, składające się
z następujących elementów infrastruktury: jednej płyty poślizgowej
prostokątnej, płyty poślizgowej stanowiącej co najmniej wycinek
pierścienia o kącie rozwarcia nie mniejszym niż 120 stopni, toru
szkoleniowego.

Uwagi o realizacji

Program przedmiotu „Technika jazdy” obejmuje treści zawarte

w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 2 lipca 2008 r. w sprawie
szkolenia kierowców wykonujących przewóz drogowy. (Dz. U. Nr 124
poz. 805). Wymagania dotyczące ośrodka szkoleniowego, pojazdu
szkoleniowego, prowadzenia szkoleń oraz warunki przeprowadzania
ćwiczeń określone są w rozporządzeniu.

Szczegółowy zakres treści przedmiotu wraz z liczbą godzin

przeznaczoną na realizację zgodnie z rozporządzeniem Ministra
Infrastruktury zamieszczono w tabeli.

Lp. Tematy

Liczba godzin

zajęć

(zegarowe/dyd

aktyczne)

Umiejętność optymalizacji zużycia paliwa oraz jazda
w warunkach specjalnych, w tym co najmniej tematy:
− jazda w szerokim zakresie momentu obrotowego

i śledzenie wskaźnika zużycia paliwa,

− jazda w najniższym i najwyższym zakresie mocy, ze

śledzeniem wskaźnika zużycia paliwa,

− jazda

przy

najniższym jednostkowym zużyciu paliwa,

− jazda w optymalnym przedziale prędkości silnika

i utrzymywanie się w sektorze elastycznej prędkości
optymalnej, z zachowaniem zaleceń producenta silnika
pojazdu,

− jazda w optymalnym zakresie prędkości silnika poprzez

zmianę biegów w odpowiednim momencie, kontrola
części w dwuobwodowym układzie hamulcowym
(w szczególności wyjęcie cylindra membranowego,
regulacja hamulców, kontrola złączek pneumatycznych,
kontrola przewodów pneumatycznych, kontrola nastaw
regulatora siły hamowania (ręcznego i automatycznego),

− nauka przez ostrożne próby hamowania w specjalnym

terenie, pokazująca działanie hamulców, ze zwróceniem
uwagi na wpływ hamowania na prowadzenie pojazdu,

− nauka jazdy ze wzniesienia z użyciem obu układów

hamulcowych jednocześnie lub osobno,

20/27

− nauka jazdy z kontrolą wskazań prędkościomierza

i obrotomierza na różnych biegach,

− nauka jazdy autobusem obciążonym: ruszanie pod górę,

rozpędzanie się do 50 km/h i mierzenie czasu
w przypadku autobusu obciążonego i nieobciążonego,

− ostrożne próby układów hamulcowych autobusu podczas

jazdy ze wzniesienia; poznanie zjawiska spadku siły
hamowania i sposobu reagowania na nie,

− próba znalezienia symulowanych awarii w pojeździe,

opisanie wykrytej sytuacji, próba znalezienia przyczyny,
naprawa awarii, o ile jest możliwa, i decyzja
o rozpoczęciu jazdy albo pozostaniu na parkingu,

− prezentacja

oszczędnego stylu jazdy, uzyskanego przez

poprawę kryteriów optymalizacji zużycia paliwa podczas
jazdy.

Razem

20/27

Ćwiczenia powinny odbywać się w końcowej fazie procesu

kształcenia.

Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych
ucznia

Sprawdzenie i ocenianie osiągnięć uczniów powinno odbywać się

systematycznie przez cały czas realizacji programu przedmiotu, na
podstawie kryteriów przedstawionych uczniom na początku zajęć.
Kontrola i ocena powinna dotyczyć przede wszystkim poziomu oraz
zakresu opanowania przez uczniów umiejętności określonych
w szczegółowych celach kształcenia.

Wiedzę teoretyczną niezbędną do wykonywania ćwiczeń można

sprawdzić poprzez dyskusję lub pogadankę. Dokonując kontroli

w formie ustnej należy zwrócić uwagę na umiejętność operowania
zdobytą wiedzą i jakość wypowiedzi.

Umiejętności praktyczne powinny być sprawdzane na podstawie

obserwacji czynności uczniów w trakcie wykonywania ćwiczeń. Podczas
obserwacji należy zwrócić uwagę na:
− przygotowanie pojazdu ciężarowego do ćwiczeń,

− ustawienie fotela kierowcy,

− sprawdzanie stanu technicznego pojazdu przed rozpoczęciem pracy.

Ze względu na realizację kwalifikacji wstępnej, podstawą do

zaliczenia przedmiotu jest obecność na wszystkich ćwiczeniach oraz
uzyskanie pozytywnych ocen cząstkowych.