mitologia egipska bogowie, Egipt


Aker - bóstwo uosabiające ziemię jako obszar pomiędzy miejscem wschodu i zachodu słońca lub pomiędzy wejściem a wyjściem z krainy podziemnej. Był groźnym mieszkańcem zaświatów, strażnikiem bram i pomocnikiem słońca w walce z Apopem. Nie należał nigdy do grona wielkich bogów, a mimo swojej roli w zaświatach nie posiadał żadnej świątyni ani miejsca kultu. Przedstawiany najczęściej jako para lwów lub sfinksów odwróconych do siebie tyłem, z których jeden spogląda na wschód, drugi na zachód, lub jako "nosiciel" barki słonecznej w nocnej części wedrówki. Amon, Amun, Amen - ("ukryty", "utajony", "niewidzialny"), pierwotnie drugorzędne górnoegipskie, opiekun zmarłych, bóstwo urodzaju i płodności, lokalne bóstwo w Memfis. Występuje już w Tekstach Piramid z okresu Starego Państwa. Tam - razem ze swym żeńskim odpowiednikiem Amaunet - wzmiankowany jest wśród bogów Wielkiej Ósemki z Hermopolis. Drugi raz w tym samym źródle wspomniany jest "Geb, który jest na tronie Amona". W trzecim zaś miejscu w sposób niejasny Amon wiązany jest z Minem i Ha - bogiem pustyni Zachodniej. Zyskał na znaczeniu po zaszczepieniu jego kultu w Tebach za czasów X-XI dynastii; w okresie Nowego Państwa przydano mu cechy solarne i utożsamiono z Re (Amon-Re). Świątynia Amona w Karnaku jest największym egipskim zespołem sakralnym. Przedstawiany był jako błękitny mężczyzna w wysokiej koronie z dwoma dużymi, stylizowanymi piórami barwy niebieskiej, trzymający berło i/lub znak anch; inną postacią Amona był wąż Kematef. Istnieje także teoria o libijsko-berberyjskim pochodzeniu Amona, tym wiecej, że aman w tych narzeczach oznaczało "wodę", a świętym zwierzęciem tego boga oprócz barana była gęś. Grecy identyfikowali Amona z greckim bogiem Zeusem. Anedżti - lokalne bóstwo miasta Busiris w Delcie, identyfikowane z Ozyrysem, który jak się wydaje - przejął od niego elementy mitu oraz atrybuty. Anti - pierwotne bóstwo XII nomu górnoegipskiego, przedstawiane w postaci sokoła stojącego na podstawie w kształcie półksiężyca. Czasami, jak w micie o walce Horusa z Setem, gdzie Anti występuje jako przewoźnik, zamiast na takiej podstawie stoi na łodzi. W „Tekstach Piramid” nosi tytuł Pana Wschodu, jest więc bóstwem bardzo starym i niegdyś dość ważnym, z czasem sprowadzonym do roli lokalnego bóstwa. Anubis, Inpu, Anepu, Anup - staroegipski dobry bóg nieba, ojciec i król bogów, syn Ozyrysa. W funkcji bóstwa związanego z kultem zmarłych, wcześniej aniżeli Ozyrys, występuje już od okresu Starego Państwa (czasami jako Chenty Imentiu); uczestniczył w sądzie zmarłego i opiekował się jego mumifikacją, był strażnikiem cmentarzy, bóg zmarłych, cmentarzy i balsamowania zwłok. Patron mumifikacjii i balsamistów. Anubis potrafi przewidzieć ludzki los i jest łaczony z magią i wróżbiarstwem. Opiekun podziemnych otchłanim w których lokować się miało gorące piekło; opuszczał Ziemię co 28 lat i po takim okresie na nią powracał. To on prowadził dusze zmarłych pod sąd. Według najstarszych legend pierwszą mumią egipską był bóg Ozyrys, którego okrutny braciszek posiekał na kawałki, a bóg Anubis poddał sobie tylko znanym boskim zabiegom mumifikacji, dzięki czemu Ozyrys zmartwychwstał. Anubis (pies-bóstwo) przedstawiany w postaci czarnego psa (nie szakala, jak powszechnie się uważa), lub z głową psa. Utożsamiany bywał z innym bóstwem - Upuautem; jednak w przeciwieństwie do tego ostatniego - wyobrażanego jako stojący i wyprężony pies, Anubis nieantropomorficzny zawsze wyobrażany był w postawie leżącej. Szczególnie czczony w Kynopolis (egip.Kasa, Mieście Psów) w środkowym Egipcie. W obrzędach mumifikacyjnych wyjątkowo ważnych osobistości kapłan przewodzący balsamistom zakładał maskę Anubisa. Ten sam bożek w mitach greckich pojawia się jako pojazd "z piekielnym napędem", "wóz ognisty" boga Hermesa. Czasami obie nazwy Hermes i Anubis łączą się w jedną jako Hermanubis - i oznaczają właśnie rydwan boski.

Naczelne bóstwo nomu kynopolitańskiego, gdzie jego żeńskim odpowiednikiem była bogini Input. W pobliskiej miejscowości Szaruna odkryto cmentarzysko psów, niewątpliwie świętych zwierząt Anubisa. W świątyni Hatszepsut w Deir el-Bahari Anubisowi była poświęcona specjalna kaplica. Czczono go również w rejonie Memfis, Abydos i Dendera. W źródłach greckich bywa identyfikowany z Kronosem.

Anup - bóg przewoźnik. Apis, Hep, Hapu, Hapej, Hapi - zhellenizowana forma greckiego imienia Hapej lub Hapi, którym określano czarnego byka z białym trójkątem na czole. Pierwotnie symbol płodności (jak wiele innych czczonych byków: Mnewis, Buchis). Z biegiem stuleci osobowość Apisa została wzbogacona. Stał się żyjącą postacią Ptaha, głównego bóstwa Memfis. Łączony z wierzeniami w życie pozagrobowe, czczony był razem z Ozyrysem i miejscowym bogiem nekropolii Sokarisem. Związany był z kultem księżyca - Byka Nieba, od czasów XVIII dynastii również z kultem słońca - boga Atuma i z ideą władzy królewskiej, uosobionej w Horusie. Apis, razem z Mnewisem symbolizowały płodność, oba święte byki wzajemnie się odwiedzały. Bóstwo siły i płodności. Związany z kultem księżyca i słońca. Czczony w Egipcie przynajmniej od początku I dynastii aż do czasów chrześcijańskich. Naczelnym miejscem kultu było Memfis. Przy świątyni Ptaha w Memfis znajdowała się rezydencja i miejsce kultu żywego byka Apisa. Istniała tam też wyrocznia wróżąca z zachowaniem się zwierzęcia, a bieg Apisa był celebrowany jak ceremonia przynosząca płodność i dobrobyt. Pogrzeb Apisa i intronizacja należały do wielkich wydarzeń religijnych. Mumie byków w kolosalnych sarkofagach składano w Serapeum, wielkich podziemnych katakumbach na memfickiej nekropolii w Sakkara. Ten święty okręg miał ogromne znaczenie religijne, zwłaszcza w Okresie Ptolemejskim i na początku Rzymskiego, gdy Apis został włączony do kultu nowego w Egipcie boga - Serapisa, łączącego cechy Ozyrysa i Zeusa. Przedstawiany jako byk niosący tarcze słoneczną z ureuszem miedzy rogami. Na sarkofagach (od Okresu Późnego) spotykamy czasami wyobrażenie Apisa niosącego na grzbiecie mumie zmarłego.

Aton, Iten - w funkcji bóstwa solarnego (?) występuje już od okresu Średniego Państwa ("Aton jest ciałem Re", widzialny przejaw boga Re); od czasów XVIII dynastii, a szczególnie za panowania Amenhotepa IV-Echnatona, monoteistyczny niemal stwórca wszechrzeczy, dawca życia i energii. Władca uczynił zbudowane przez siebie miasto Achet Aton (obecnie Tell el-Amarna) nową stolicą i głównym ośrodkiem kultu. Przedstawiany jako tarcza słoneczna z promieniami w kształcie dłoni trzymającymi symbole anch (znane są sporadyczne przedstawienia Atona jako sokoła). Jedyne bóstwo w religii Amenhotepa IV Echnatona. Kult Atona po upadku Amenhotepa zanikł. Atum, Itmu - ("wypełniony", "całkowity", "kompletny"); najstarszy prabóg, bóg stwórca. Był jednością z której wywodziła się wielość. Wedle Księgi Umarłych przeżyje on także koniec świata, będąc początkiem i końcem wszechrzeczy. Bóstwo którego pochodzenie jest niejasne - niektórzy badacze uważają, że jest synkretycznym wynikiem zaawansowanych, a nieznanych nam spekulacji teologicznych; uważany za stwórcę ludzi, wszechrzeczy (również samego siebie, poprzez samą wolę, Atum wynurzył się z wód Nun) - jako pagórek (benben) wyłoniony z oceanu i ojciec bogów. Według jednej z legend wśród pierwotnego chaosu wylągł się on ze świetlistego jaja, miało to nastąpić w pobliżu późniejszego miasta On i dlatego stało się centrum kultu tego boga. Ponieważ stworzył bogów w wyniku aktu "boskiego onanizmu" (przez samozapłodnienie wypluł Szu i Tefnut), jego ręka ma mieć elementy pierwiastka żeńskiego, a nawet stanowić "osobne", żeńskie bóstwo. Najstarszy z Wielkiej Dziewiątki bogów, bóstwo zachodzącego słońca. Utożsamiany już w czasach II dynastii z Re ( Atum-Re) jako zachodzące słońce. Odgrywał ogromną rolę w wierzeniach w życie pozagrobowe w okresie Starego Państwa - jeden z paragrafów Tekstów Piramid stwierdza, że Re-Atum nie oddał zmarłego króla Ozyrysowi. Mimo, że w czasach późniejszych solarną koncepcję tego bóstwa kwestionowały konkurencyjne wierzenia, jeszcze w Okresie Późnym Atum miał własną świątynię w Heliopolis. W świątyniach z czasów Nowego państwa w przestawieniach Boskich Narodzin Króla wizerunek Atuma jest umieszczany w Radzie Bogów. Ukazywany jest także pod drzewem Iszad, na którym bogini Seszat i Thot zapisywali na liściach wydzarzenia historyczne. Wzmianka o zrabowaniu brody Atuma w dniu buntu, występująca w Tekstach Sarkofagów, wiąże się z mitycznym królestwem Atuma. W sztuce występuje jako mężczyzna w podwójnej koronie Egiptu na głowie, czasem jednak przedstawiano go w postaci węża, skarabeusza, małpy lub ichneumona. Poświęcone mu byłu: lew, ichneumon i wąż. Był obupłciowy i czasem zwano go "Wielki On-Ona". Egipcjanie mieli dwie kosmogonie, jedną nauczaną przez kapłanów z Heliopolis, a drugą przez kapłanów z Memfis. Ci z Memfis twierdzili, że Nun i Atum, razem z dziećmi Atuma Szu i Tefnut, byli aspektami lub postaciami boga Ptaha.

Baal - bóstwo syryjsko-palestyńskie, wprowadzone do Egiptu w czasach XVIII dynastii i czczone w Memfis. W czasach Ramessydów identyfikowane z Setem. Ba-neb-Dżed, Mendes - bóstwo pod postacią kozła, przez Greków nazywane Mendes i przyrównane do Pana. Pierwotnie występował pod postacią barana, z czasem nadano mu ludzką postać, ale zwierzęca występowała nadal obocznie. Jako bóg płodności czczony był w dolnoegipskim mieście Mendes. Jednak kult jego nie miał charakteru lokalnego, uważany był za jedno z potężnych prabóstw, i jako taki występuje w micie o walce Horusa z Setem. W Okresie Późnym był identyfikowany z Ozyrysem. Bata - bóg o postaci byka, czczony w nomie kyopolitańskim obok Anubisa. „Papirus d'Orbiney” przedstawia oba bóstwa jako braci antagonistycznie do siebie nastawionych. O samym kulcie Baty nic prawie nie wiadomo. Benitu - były to bóstwa przedstawiane w postaci małp-pawianów. Zamieszkiwały pierwszy okręg krainy podziemnej. Pilnowały one bramy, którą otwierały tylko dla Re-Ozyrysa, gdy wstępował do Krainy Zachodniej na swej barce.

Bes - popularne bóstwo ludowe, patronujące ognisku domowemu, życiu kobiety, dawca spokojnego snu; umocowane raczej w demonologii i magii niż teologii; opiekun małżeństwa, radości i zabawy. Wyjątkowo popularny w czasach rzymskich, czczony głównie w Abydos. Przedstawiany w postaci nieforemnego śmiejącego się karła ze zwierzęcymi uszami i skórą lwa na plecach, czasami gra na bębenku (lub innych instrumentach) co odstraszało złe, nieprzyjazne duchy. Wizerunki Besa umieszczano czasami na amuletach.Odmianą Besa był demon Aha (="wojownik"), ściskający w dłoniach węże lub gazele jako zwierzęta Seta. Wyobrażenie Besa niezwykle często występowało na przedmiotach codziennego użytku oraz na kaplicach mammisi. Buchis - bóg byk, czczony w środkowym Egipcie. Chenti, Imenty - bóstwo zmarłych przedstawiane pod postacią czarnego psa. Pierwotnie było czczone w Abydos, gdzie w Okresie Archaicznym posiadał własne sanktuarium. Jednak już za czasów Starego Państwa zaczął go wypierać szybko rozpowchniający się kult Ozyrysa. Chepre, Cheperu, Chepri - ("stający się") prabóstwo, czczone pod postacią skarabeusza, bóg-gnojownik; w Starym Państwie uważany za personifikację Atuma i jako taki uznany za stwórcę bóstw. W tekstach Księgi Umarłych ma związek z symboliką zmartwychwstania. Miał tajemną moc ciągłego odradzania się. Uważano, że sam z siebie tworzy potomstwo. Chnum, Knum, Num - ("baran"), bóg wody i katarakt, opiekun wylewów nilowych, występował w postaci barana lub mężczyzny z jego głową. Początkowo lokalne bóstwo Elefantyny, zyskało popularność dzięki powszechności kultu baranów w wielu miejscowościach Górnego Egiptu; przekazy teologiczne każą uważać go za twórcę ludzi, których wytoczył razem ze światem na kole garncarskim. Czczone jako patron wylewów Nilowych. Popularność kultu Chnuma wpłyneła na jego niejednoznaczne stanowisko w panteonie; łączono go synkretycznie z wieloma bogami, np. Gebem, Ozyrysem, Re, Szu. Właśnie osobliwe, czterogłowe wyobrażenia Chnuma z Esna interpretowane są jako synkretyczne bóstwo jednoczące cechy wymienionych bogów. Chonsu - ("wędrownik") z początku bóstwo lokalne o niezwykle pierwotnym charakterze. Tebański bóg księżyca o funkcjach i atrybutach przejętych od hermopolitańskiego Thota. Począwszy od czasów Nowego Państwa czczone jako syn boga Amona i bogini Mut. Dzięki połączeniu w triadę (tzw. trójcę tebańską) z rodzicami zyskał popularność jako bóstwo księżyca. Związany był także z kultami Szu i Horusa, a u schyłku Nowego Państwa zyskał aspekt boga-uzdrowiciela. Ikonograficznie pokrewny Ptahowi lub Ozyrysowi; przedstawiany z tarczą księżyca na głowie, rzadkie są wyobrażenia Chonsu z głową sokoła (ibisa) lub "Chonsu-dziecko" przedstawiane niemal analogicznie do jednej z postaci Horusa - dziecka stojącego na krokodylu.

Duamutfi, Dwa-mutef - brat Hapea, Emseta i Quebhsneufa; były to bóstwa opiekujące się pogrzebem; uznawano ich za synów Horusa. Dutes, Dżhowtej - egipska forma imienia boga Thota.

Emset, Amaste - razem z Hape, Duamutfi i Quebhsneuf był bóstwem opiekującym się pogrzebem, uznawano ich za synów Horusa. Geb, Cheb, Keb - pradawne bóstwo ziemi z Hermopolis, którego imię znaczyło po prostu Ziemia. Według Tekstów Piramid zmarły wchodzi w Geba, późniejsze zaś księgi wspominają bramy Geba, znajdujące się na drodze w zaświaty. Wedle najstarszego mitu Geb razem z Nut spłodzili słońce, ale w wersji heliopolitańskiej przesunięto go aż do trzeciego pokolenia bóstw pierwotnych, czyniąc go synem Szu i Tefnut. Papirus Turyński zawierający listę królów Egiptu, wymienia Geba jako władcę państwa panującego przed Ozyrysem. W sztuce Geb przedstawiany jest przede wszystkim w postaci ludzkiej - tak samo jak inni bogowie-stwórcy. Jego symbolem była gęś. Geba wyposażono w emblematy królewskie, częściej jednak nosił on koronę Dolnego niż Górnego Egiptu. Główne sanktuarium Geba znajdowało się w Heliopolis, lecz czczono go także w innych miastach. ojciec Ozyrysa, malzonek Nut. Wyobrazany najczesciej wraz z Nut oraz bóstwem powietrza Szu, jako lezacy mezczyzna o ciele pokrytym roslinami. Gereh - prabóstwo z Hermopolis o postaci żaby. Wraz ze swoją partnerką, wężem Gerbet stanowili jedną z par Wielkiej Ósemki, w tekstach późniejszych zajmującą miejsce Tenemu i Tenemujt. Hapej, Hape - bóstwo, razem z Emsetem, Duamutfijem i Quebhsneufem, opiekował się pogrzebem; uznawano ich za synów Horusa. Hapi, Hapy - bóstwo uważane za uosobienie dynamicznych sił Nilu, wypływającego z wód praoceanu Nun. Przyjściem Hapy nazywany był wylew Nilu. Na wyspie Roda w pobliżu wierzchołka Delty znajdowało się miejsce zwane Domem Hapy, skąd bóg dozorował wylewy w Dolnym Egipcie. Według niektórych mitów Hapy był ojcem bogów i stwórcą samego siebie. W sztuce Hapy przedstawiano jako mężczyznę z obwisłymi piersiami mamki, w przepasce rybaka na biodrach, z pękiem trzcin na głowie. Malowano go w kolorach zielonym i niebieskim - czyli barwach wody. To samo imię nosiło takzę inne bóstwo - jeden z czterech synów Horusa opiekujących się zmarłymi. Harpokrates - grecka forma egipskiego okreslenia Hor pa hered, oznaczajacego "Horus dziecko"; postac Horusa przedstawiana jako siedzace dziecko z kosmykiem wlosów na glowie i palcem w ustach. Zyskala na popularnosci szczególnie w okresie grecko-rzymskim. Heh - prabóstwo z Hermopolis, uosobienie nieskończoności, które wyłoniło się z praoceanu Nun, podczas powstawania świata. Jego żeńskim odpowiednikiem była bogini Hauket. Heh - jak inne bóstwa Wielkiej Ósemki z Hermopolis - wyobrażany był w postaci żaby, zaś Hauket w postaci wężą. Horachte - (egip.="Horus horyzontu"); bóstwo solarne pierwotnie nietozsame z Re, rychlo jednak z tym bogiem polaczone. Byl bogiem "slonca porannego"; watek Horusowy nakazywal przedstawianie go jako czlowieka z glowa sokola.

Horus - (egip.Haru="daleki"), łacińska forma egipskiego imienia Hor oznaczającego syna Ozyrysa i Izydy lub bóstwo słoneczne; prabóstwo o nieznanym pochodzeniu (być może nawet jednym z aspektów Horusa był ubóstwiony wódz plemienny). Wedle jednej z najstarszych koncepcji Horus był bogiem nieba, a jego oczami słońce i księżyc. Jako lokalne bóstwo z bliżej niezlokalizowanej miejscowości Behedet w Delcie, już w Okresie Predynastycznym zyskał znaczenie jako opiekun władzy królewskiej. Jest bardzo możliwe, że Horus w pewnym momencie był głównym bóstwem Dolnego Egiptu, a Set Górnego. W niedługim czasie ustanowiono kult Horusa w Nechen (Hierakonpolis) oraz w Buto - stolicy Górnego i Dolnego Egiptu. Horus stał się symbolem władzy egipskiej w całym Egipcie. Mitologicznie zostało podbudowane legendą o panowaniu Horusa nad krajem - po Atumie, Szu, Gebie i Ozyrysie - jako ostatniego władcy z boskiej dynastii. Wraz z boginiami Nechebet i Wadżet Horus był gwarantem boskiego charakteru władzy królewskiej, król stanowił jego żywe wcielenie. W kosogonii heliopolitańskiej Horus został bratankiem Seta i synem Izydy. Kult Haroerisa (Starego Horusa) jest niejednokrotnie sprzeczne i był czczony nie tylko pod innymi imionami, ale też i natura tych postaci była różna. Najbardziej znane odmiany Horusa to: Horus Syn Izydy (Harsiese), Horus-Słońce (Harpre), Horus-Dziecko (Harprokrates, którego częste opisy jako niemowlęcia u piersi jego matki, Izydy, wywarły duży wpływ na wyobrażenia chrześcijańskiej Madonny z Dzieciątkiem), Horus w Horyzoncie (Hor-Achte), Horus, który Jednoczy Oba Kraje (Harsomtus), Horus Behedety oraz Horus z Hekenu, uważany za syna Nefertuma i bogini Bastet, ersonifikujący jedną z faz dobowego przebiegu słońca. ponadto wyliczyć można jeszcze kilkanaście postaci Horusa, z których każda odznacza się innymi cechami. Do najbardziej znanych świątyń Horusa, z uwagi na doskonały stan zachowania, należy świątynia w Edfu ufundowana przez władców ptolemejskich, gdzie czczono go pod postacią uskrzydlonego dysku słonecznego - Horusa Behedety. Grecy identyfikowali Horusa z Apollinem, zaś jego duszę z Orionem. Najważniejsze bodaj bóstwo okresu pre- i wczesnodynastycznego (sokół był hieroglifem-determinatywem pojecia "boga"). Bóg o głębokim sercu: dał zabitemu ojcu Ozyrysowi swoje oczko do zjedzenia i ten ożył. Przedstawiano go najczęściej pod postacią sokoła, dysku słonecznego z sokolimi skrzydłami lub mężczyzny z głową sokoła, odgrywające ogromną rolę i niezwykle skomplikowaną rolę w wierzeniach egipskich. Ilu - "dozorcy z góry", nazwa bogów starożytnych egipcjan. Isdes - bóstwo zmarłych występujące w postaci czarnego psa (podobnie jak Anubis). Jako Pan Zachodu i sędzia w Państwie Umarłych znany jest z tekstów z czasów Średniego Państwa, później był silnie związany z Thotem a nawet został z nim zidentyfikowany, stając się jedną z jego postaci. Kuk - prabóstwo z Hermopolis, symbolizujące ciemność. Razem ze swym żeńskim odpowiednikiem Kauket, tworzyli jedną z par Wielkiej Ósemki. Był wyobrażany w postaci żaby, Kauket zaś w postaci węża. Min, Minu - pradawne bóstwo czczone pierwotnie w postaci fetysza. Później przybiera postać ityfallicznego mężczyzny, lewą ręką obejmującego członek, w prawej wzniesionej ręce bicz (nechacha). Starożytny bóg przeddynastycznego pochodzenia. Jego symbolem jest piorun. Na jego cześć ochodzono orgiastyczne święta, dzięki czemu był dosyć popularny. Bóg urodzaju, potencji seksualnej i płodności, wywodzący się z pierwotnych, fallicznych kultów górnoegipskich (Achmim). Procesje ku jego czci rozpoczynały okres żniw; pan wschodniej pustyni, stąd uważany za opiekuna drogi karawan z Koptos nad Morze Czarne. Wiele atrybutów Mina (z wyjątkiem ikonograficznej ityfalliczności) przejął Amon. Czczony był przede wszystkim w Koptos i Achmim. Jako Amon-Min (Kamutef) był czczony w Tebach, łaczono go z Horusem a w Okresie Późnym z Re. Montu - ("dziki"?), bóg z Hermonthis (Armant) oraz Teb przed dominacją Amona; bóstwo wojny i rzemiosła wojennego, przedstawiany jako sokół bądź mężczyzna z głową sokoła - stąd czasami łączony z Horusem. W Karnaku posiadał własny święty okręg, wzniesiony w czasach Nowego Państwa na północ od okręgu Amona. W Średnim Państwie był opiekuńczym bogiem władców wywodzących się z Teb. Nefertum - ("piękny Atum"?), bóstwo lotosu, członek triady memfickiej wraz z Ptahem i Sachmet, blisko związany z kręgiem bóstw solarnych. . Przedstawiany w sztuce w postaci dziecka na kwiecie lotosu, mężczyzny z koroną w kształcie tego kwiatu lub jako kwiat lotosu z którego wyrastają pióra. Odgrywał pewną rolę zarówno w kręgu mitów związanych z Re, jak i "sądzie umarłych". Młodzieniec rozweselający co rano boga Ra. Uważany czasami za syna Ptaha i Sachmet. Nepri - bóg zboża, którego narodziny obchodzono uroczyście w pierwszym dniu miesiąca żniw. Odgrywał rolę nie tylko w życiu doczesnym rolniczego społeczeństwa, ale także pomagał zmarłym w wyjściu z grobu do Państwa Umarłych, żywił ich i poił piwem jako "ten, który żyje po smierci" (Teksty Sarkofagów). W zaświatach pojawiał się przed barkąsłoneczną w drugiej godzinie nocy. Jego małżonką była Nepit o wężowych kształtach, występująca również w postaci kobiety. Sam Nepri przyjmował albo postać węża albo mężczyzny o ciele pokrytym kłosami. Niau - "Pustka", prabóstwo z Hermopolis o postaci żaby, wraz z wężem Niaut stanowili jedną z par Wielkiej Ósemki. Nie należeli jednak do pierwotnego zestawu czterech par boskich - w późniejszych tekstach umieszczani byli na miejscu pary Tenemu i Tenemujt. Nun, Nunu - ("wody"), bóstwo pierwotne, uosobienie praoceanu otaczającego ziemię, z którego w twórczym akcie wyłoniła się ziemia. Był masą nieruchowych wód wypełniajacych cały wszechświat. W Hermopolis Nun wraz ze swą małżonką Naunet stanowili pierwszą parę bogów o postaciach żaby i węża: w Heliopolis z wód praoceanu wyłoniło się słońce - Atum. W Memfis Nun identyfikowano z Ptahem, w Tebach z Amonem. Jak wszystkie niemal bóstwa związane z aktem stworzenia, nie posiadał własnego przybytku, choć na jego cześć urządzano ceremonie religijne i składano ofiary. Przedstawiany zazwyczaj jako mężczyzna lub, lokalnie, człowiek z głową żaby. Onuris - (egip.Anhur="przychodzący z daleka" lub "sprowadzający [coś] z daleka"), drugorzędne bóstwo wojownicze; uważany za boga walki, wojny, także polowania. Przedstawiany jako mężczyzna w kasku ozdobionym piórami, z włócznią w ręku. Ozyrys - (egip.Usir), Wywodził się przypuszczalnie od Anedżti. Lokalne bóstwo Delty, być może ubóstwiony przywódca plemienny (z pierwotnymi atrybutami pasterskimi), zrobił zawrotną karierę w egipskim panteonie. Wchłaniając kolejne kulty obrastał w skomplikowaną, wielowątkową symbolikę; władca zaświatów, sędzia zmarłych, symbol wegetacji, odradzającej się przyrody, sił natury ("Ozyrys zbożowy" - odciśnięta z mułu zmieszanego z ziarnami zbóż "kiełkująca" figura Ozyrysa), wreszcie nawet bóstwo Nilu, księżyca, nieba, słońca. Ozyrys dał Egipcjanom cywilizację, ucząc ich zastosowań ziarna, wyrobu wina, tkactwa, rzeźby, religii, muzyki i prawa. Jego imię jest niejasne - według zapisu hieroglificznego oznacza "siedzibę oka" (?). Wedle najpopularniejszych wątków teologii heliopolitańskiej był synem Nut i Geba, ojcem Horusa, bratem (i mężem) Izydy oraz Seta. Zamordowany z zazdrości przez swojego złego brata, Seta. Set poćwiartował ciało Ozyrysa na 14 kawałków, po czym rozrzucił je po całym kraju. Kiedy wieść o tym, co się stało, dotarła do Nefrydy i Izydy, ta druga (żona i siostra Ozyrysa, zgodnie z królewską tradycją zawierania małżeństw między rodzeństwem) poprzysięgła odnaleźć boskie szczątki i ponownie złączyć je ze sobą. Jako wielkiej czarodziejce, Izydzie udało się tego dokonać, a nawet zajść w ciążę z Ozyrysem. Nie mogła jednak całkowicie przywrócić go do życia i ostatecznie musiała go pogrzebać. Kiedy Horus, syn Izydy spłodzony pośmiertnie z Ozyrysem, dorósł, postanowił pomścić śmierć ojca. Początkowo próbował tego dokonać na drodze sądowej, wznosząc przed trybunałem swoje oskarżenie przeciwko Setowi. Kiedy jednak trybunał okazał swoją bezradność w tej sprawie, Horus wziął sprawę we własne ręce, zabijając ostatecznie Seta po długiej i zażartej walce. Następnie udał się do krainy umarłych, gdzie został uznany za prawowitego sukcesora Ozyrysa i koronowany na nowego króla Egiptu. Ożywił także Ozyrysa, który stał się po wsze czasy władcą świata podziemnego, symbolem zmartwychwstania i płodności oraz sędzią umarłych. Egipcjanie wyobrażali je sobie m.in. jako pola, zwane "polami trzcin", kiedy indziej "polami pokarmów". Zmarły po śmierci miał się udawać na sąd sprawowany przez 42 sędziów w obecności Ozyrysa; w czasie sądu serce zmarłego było ważone. Wyrok sądu pośmiertnego nie był jednak zależny od ziemskich uczynków: zmarłemu bowiem do trumny wkładano zbiór zaklęć, przypowieści, hymnów, modlitw i formuł magicznych, które dziś nazywamy ogólnie Księgą Umarłych. Dzięki niej zmarły osiągał moc nad bogami i innymi bytami zaświatowymi, a także nad sędziami pośmiertnymi i sam stawał się Ozyrysem. W tych warunkach sąd pośmiertny i ważenie serca stawało się czczą formalnością. Człowiek, którego nie było stać ma kupno Księgi Umarłych, umierał tzw. drugą - wieczną śmiercią. Bogiem zmarłych stał się jednoznacznie dopiero za V dynastii - ten jego aspekt ulegał z czasem "demokratyzacji": pierwotnie jedynie władcy, od Średniego Państwa już każdy Egipcjanin po śmierci miał prawo nazwać się "Ozyrysem". Symbolem Ozyrysa był filar Dżed, którego znaczenie jest wciąż przedmiotem różnych spekulacji. Jego wizerunki należały do najczęściej występujących emblematów a w przeddzień uroczystości jubileuszu panowania władcy odbywała się ceremonia podniesienia filara, czego dokonywał król wraz z kapłanami ciągnąc za sznury. Od czasów XII dynastii obyczaj podnoszenia Dżed był także w związku z koronacją króla. Przy okazji uroczystości odgrywano sceny o treści mitologicznej. Przedstawiany w postaci mumii władcy z koroną atef na głowie, w rękach trzymał berło (heka) i bicz (nechacha); głównym ośrodkiem kultu było Abydos. Ciało jego spowite jest bandażami na kształt mumii, twarz malowana kolorem zielonym - co ma wskazywać na związek z wegetacją roślinną. Sanktuaria Oyrysa były rozsiane po całym Egipcie do najwspanialszych zaś należały wzniesione w świętym okręgu w Abydos. Kult Ozyrysa rozszerzył się na inne obszary śródziemnomorskie. Grecy widzieli w nim Dionizosa, bądź Plutona, Heliosa, Okeanosa, a nawet Erosa. Nie do końca zinterpretowane są niektóre fetysze Ozyrysa, na przykład będące w czasach dynastycznych znakami nomów; na drzewcu zatknięty jest stożkowaty przedmiot (kołpak? prawzgórek? relikwiarz? pleciony ul??) zwieńczony długimi piórami. Zapewne istotne znaczenie fetysza było nieznane już nawet Egipcjanom od schyłku Starego Państwa.

Ptah - wieloaspektowe prabóstwo pochodzenia memfickiego, naczelnik ośmiu bogów będących jego wcieleniami. Uznany za stworzyciela i patrona wszelkiej działalności kreatywnej (a więc pisarzy, artystów, rzemieślników). Według kapłanów z Memfis, on stworzył cały świat. Bóg artystów, budowniczych, metalurgów. Jego małżonką jest Sekhmut, bogini wojny. W Memfis Ptaha identyfikowano ze starym kultem miejscowego boga ziemi Tatenen, przez co zyskał on aspekt witalnej mocy przyrody i dawcy pożywienia, a święty byk Ptaha, Apis - jego żywy symbol - był bóstwem płodności. W okresie Starego Państwa Memfis było centrum egipskiej twórczości artystycznej, nad którą czuwali kapłani ze świątyni Ptaha, zaś sam Ptah był opiekunem sztuk i rzemiosła. We wszystkich okresach historycznych starożytnego Egiptu arcykapłan Ptaha nosił tytuł Przełożonego Rzemiosł. Ptah zawsze w ikonografii wyobrażany był w ludzkiej postaci, jako mężczyzna o łysej czaszce, spowity w długą szatę z berłem, na postumencie. Grecy porównywali Ptaha z Hefajstosem. Synkretycznie łączył się w różnych okresach z różnymi bogami, np. jako "Ptah-Sokar-Ozyrys" był bóstwem zmarłych; wiele bóstw zachowując nawet swą tożsamość uważanych było za "uosobienie" Ptaha (np.byk Apis).

Re, Ra - ("słońce"), uniwersalne prabóstwo solarne, bóg "wszystkiego" (stąd utożsamiany niemal automatycznie z Atumem), uosaobiene ładu i porządku wszechświatowego; jako taki uważany za ojca Maat. Ra stworzył człowieka ze swoich łez. Pewnego razu tak się oburzył na ludzi, że kazał Hathor zabić ich wszystkich. Hathor zaczęła to czynić z takim zapałem, że Ra się ulitował i rozkazał jej przestać. Oszalała od krwi, Hathor nie usłuchała rozkazu, a Ra posunął się do podstępu, by uratować ludzkość. Zmieszał wino z czerwonym sokiem owocowym i rozlał tę mieszaninę na polach bitew. Sądząc, że to krew, Hathor piła ją chciwie, aż była zbyt pijana, by dokończyć misję. O ile co do interpretacji dziennej wędrówki Re po nieboskłonie była zgodność (słońce żegluje w łodzi), o tyle kontrowersje teologiczne były wokół nocnych losów Re; miał być połykany przez Nut, która nazajutrz go ponownie rodziła, lub też odbywał podróż po krainie podziemnej (stąd rola Re w kultach zmarłych). Razem z Re barką podróżowała świta bogów, a na dziobie Set wypatrywał odwiecznego wroga - Apopa (który symbolizował ciemność i zło); zwyciężony o poranku Apop krwawi, a jego krew zabarwia niebo o świcie na czerwono. Wyobrażany był w postaci sokoła lub człowieka z głową sokoła, nosił podwójną koronę Egiptu Górnego i Dolnego oraz insygnia wladzy królewskiej. Z Re identyfikowano liczne bóstwa: Amon-Re, Montu-Re, Sobek-Re, Chnum-Re, itd. Nawet Ozyrys w czasie Nowego Państwa był identyfikowany z Re. Także Horus, pierwotnie bóstwo nieba, zostało wchłonięte przez Re, tworząc boga Re-Hor-Achte. Jako pierwszy z królów egipskich Chefren przyjął do swojego tytułu Re, stosowane od czasów V dynastii przez wszystkich władców Egiptu. Najstarsze znane świątynie poświęcone Re znajdowały się w Abu Gurab w pobliżu Giza i Sakkara, a umieszczenie ich na terenie nekropoli sugeruje znaczenie Re w wierzeniach w życie pozagrobowe, co znajduje potwierdzenie w Tekstach Piramid. Renenutet - bóstwo mające pod swoją pieczą żniwa i płody ziemi. Sepa - bóstwo o postaci jadowitej stonogi należące do panteonu helioplitańskiej. Sepa miał własną świątynię nad brzegiem Nilu w pobliżu wyspy Roda, gdzie pełnił rolę strażnika Domu Hapy. W Okresie Późnym drogę, która prowadziła z Heliopolis do nekropoli w Giza nazwano Drogą Sepy, gdyż miał on również silne związki z kultem zmarłych i łączono go z postacią Ozyrysa (Osyrys-Sepa). Jako bóstwo opiekuńcze brał udział w walkach przeciwko wrogom słońca. Serapis, Serapeum - (od egip.Usir-Hapi), bóg zbawiciel, patron szczęścia, dawca snów wieszczych. Synkretyczne, późnoegipskie bóstwo (o charakterze m.in. lunarnym) powstałe z połączenia aspektów kultu Ozyrysa i Ptaha-Apisa; czczone najbardziej w okresie hellenistycznym, zyskało wielką popularność i zostało "wyeksportowane" poza rdzenny Egipt, zyskując popularność w całym świecie hellenistycznym. Jego przedstawienia były już zupełnie nieegipskie w stylu: Serapis był brodatym, na grecką modłę wyobrażonym mężczyzną zazwyczaj z koszem na głowie i psem Cerberem u nóg. Świątynie Serapisa, zwane Serapeami, mieściły się w wielu miastach - najsłynniejsze było Serapeum Aleksandryjskie, natomiast Serapeum memfickie, odkryte przez A.Mariette zawiera m.in. nekropolę świętych byków. Set, Setech, Setesz, Sutech - (nazywany także Neszeni="chmura burzowa", Keri="wiatr?", Nemhem="piorun"); bóg zła, piorunów, trzęsienia ziemi, pustyń i oaz. Pierwotnie górnoegipskie prabóstwo którego kult rozpowszechniony był na wielu obszarach Egiptu; miał, paradoksalnie, dobre i złe aspekty - jako brat i zabójca Ozyrysa otaczany był kultem negatywnym (to, według niektórych teorii, echo przegrania walk o zjednoczenie Egiptu przez tzw. konfederację Seta - predynastyczny organizm państwowy południowego Egiptu - z Deltą - czyli czcicielami Ozyrysa i Horusa), jednakże Set patronował także, jako bóstwo pustyni i "obcych ziem", różnym dalekim wyprawom i karawanowym szlakom. W pewnych okresach dziejów Egiptu zyskiwał nawet pozycję opiekuna dynastii. W religii miał on znaczenie jako potężny bóg-wojownik, pomagający Re i zwalczający jego wroga - Apopa. O czerwonych oczach i włosach i bladej skórze, Set jest bogiem zła, suszy i zniszczenia. Set wyrwał się z łona matki, bo tak mu się śpieszyło do narodzin. Każdego miesiąca Set atakuje i pożera księżyc, sanktuarium Ozyrysa i miejsce, gdzie zbierają się ci, którzy niedawno zmarli. Występował w postaci nieznanego zwierzęcia (antylopa? osioł?). Przypuszczalnie stworzenie to musiało być już obce Egipcjanom w okresie tworzenia płaskorzeźb i posągów. Najważniejszym miejscem kultu Seta było Ombos w pobliżu dzisiejszej miejscowości Ballas, gdzie czczono go od czasów predynastycznych. Drugim ośrodkiem było Hypselis w XI nomie górnoegipskim, a w mieście Su u wejścia do depresji Fajumskiej Set miał się narodzić. W Tanis, we wschodniej Delcie, zidentyfikowano Seta z bogiem Hyksosów, którzy panowali w II Okresie Przejściowym co wpłynęło niekorzystnie na wizerunek boga. Miał również przybytki w oazie Dachla i Charga, w Dachla istniała nawet wyrocznia Seta działająca jeszcze w czasach XXII dynastii. Grecy identyfikowali go z Tyfonem. Sobek, Sukhos - bóstwo związane z obszarami położonymi nad zbiornikami wodnymi i uosabiane przez krokodyla; bóg-krokodyl nosił zresztą różne imiona i miał różną teologię. Bóg użyźniający pod postacią krokodyla, bóg przyrody. Uznawany m.in. za pana wód, stwórcę świata, zyskał na popularności w okresie hellenistycznym, kiedy to krokodylowi przydano głowę sokoła i nazwano Soknopaios. Główne miejsce jego kultu to Fajum (greckie Krokodilopolis) i to już w Okresie Archaicznym. Był identyfikowany z: Ozyrysem, Re, Hrusem, Amonem, Chnumem, Neith i innymi zyskując charakter bóstwa uniwersalnego. W sztuce był przedstawiany jako krokodyl w koronie albo mężczyzna z głową krokodyla. Jedno z jego sanktuariów w Kom Ombo należy do najlepiej zachowanych zabytków architektury egipskiej. Sokar, Sokaris - bóstwo związane z kultem zmarłych, kultami pustynnymi a także kosmicznymi. W pewnych aspektach był identyfikowany z Ptahem, tworząc jedną z form tego boga, a przez dołączenie Ozyrysa powstało synkretyczne bóstwo zmarłych Ptah-Sokaris-Ozyrys i przedstawiane jako mumia (czasem z głową sokoła) lub sokół.. Pracownicy nekropoli memfickiej uważali go za swego opiekuna (stąd nazwa "Sakkara"). Szu, Szow - bóstwo uosabiające powietrze, rozumiane jako przestrzeń pomiędzy niebem a ziemią; czasami czczony także jako "jasność lub "słoneczny blask". Jego imię oznaczało pustkę. Bóg świetlanej atmosfery i powietrza. W teologii heliopolitańskiej bóstwo kosmiczne, małżonek Tefnut. Powstał on z Atuma, jako tchnienie, które wyszło z nosa stwórcy. Szu uosabiał tchnienie życiodajne i był dawcą orzeźwiającego wiatru północnego. Funkcją Szu było rozdzielanie ziemi od nieba. Przedstawiany jako mężczyzny o rozpostartych skrzydłach, trzymającego w rękach symbole życia i powietrza lub jako (z rzadka lwiogłowy) mężczyzna, na uniesionych rękach podtrzymujący niebiosa (Nut). Tenemu - prabóstwo w postaci żaby, personifikujące zgubę, bezdroża. Razem z małżonką - wężem Tenemujt - tworzyli ostatnią parę Wielkiej Ósemki.

Tot, Thot, Toth - (egip.Dżehuti), prabóstwo kosmiczne z Delty, bóg mądrości, uosobienie księżyca oraz czasu; uznawany także za patrona pisarzy i uczonych. Bóg wiedzy, muzyki, magii, medycyny, astronomii, geometrii, sztuki, wynalazca pisma. Historyk, pisarz i sędzia. Jego kapłani głosili, że był demiurgiem, który stworzył wszystko z dźwięku. Był Panem Księżyca, tym, który chronił księżyc, ratował go i sprowadził z powrotem na jego miejsce na niebie. Sprawował nadzór nad porządkiem cyklu astralnego - pilnował sprawiedliwości i harmonii na świecie. Był także Panem Rachunków i Rachmistrzem Lat, gdyż na podstawie faz księżyca ustalono kalendarz. Z uwagi na swoją biegłość w magii uważano go za stwórcę bogów i ludzi, których powołał do życia przez odpowiednie zaklęcia. Podobnie jak na dworze Re, tak i w zaświatach spełniał rolę sędziego. Mówiło się, że Toth napisał księgi, w których zawarł bajeczną wiedzę magii i inwokacji, a potem ukrył je w krypcie. W mitologii ozyriańskiej pełnił rolę negocjatora skłóconych bogów i pielęgniarza rannych. Czasami przydawano mu za małżonkę boginię Seszat.Głównym miejscem kultowym było Chemenu (Aszmunein), gdzie czczono go pod postacią ibisa i pawiana; tam także nekropola świętych zwierząt. W Starym Państwie centrum jego kultu stało się Hermopolis. Kult Tota, popularny także wśród Greków (utożsamiono go z Hermesem)

1



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
mitologia egipska zagadnienia, Egipt
mitologia egipska boginie, Egipt
Leksykon mitologii celtyckiej Bogowie
Egipska miłość, Egipt
EGIPSKI SKARABEUSZ, Egipt
biblia a mitologia egipska
Sztuka egipska, Archeo, EGIPT
Mitologia egipska
mitologia azteków bogowie, Mitologie
Leksykon mitologii germanskiej Bogowie
Leksykon mitologii slowianskiej Bogowie i demony
Leksykon mitologii celtyckiej Bogowie
Egipska miłość, Egipt
Sandemo Matt Mitologia egipska 2
Sandemo Matt Mitologia egipska
Mitologia Egipska pokaz slajdów przygotowany przez Adriannę Kik i Kamilę Heiman

więcej podobnych podstron