INSTYTUCJONALIZACJA BEZPIECZEŃSTWA EUROPEJSKIEGO NA PRZEŁOMIE XX I XXI w.
Postzimnowojenną architekturę bezpieczeństwa europejskiego tworzą następujące organizacje, porozumienia regionalne i subregionalne: 1.Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE) 2.Rada Europy (CE) 3.Organizacja Traktatu Północnoatlantyckiego (NATO) 4. Unia Europejska 5.Unia Zachodnioeuropejska (WEU) 6.Północnoatlantycka Rada Współpracy (NACC) 7.Rada Partnerstwa Euroatlantyckiego (EAPC) 8.Rada Nordycka (NC) 9.Nordycka Rada Ministrów (NCM) Powstały także różne formy współdziałania w ramach „nowego regionalizmu”: Grupa Wyszehradzka, Inicjatywa Środkowoeuropejska, CEFTA, Rada Bałtycka, Rada Państw Morza Bałtyckiego, Współpraca Ekonomiczna Państw Morza Czarnego, Euroarktyczna Rada Morza Barentsa, Rada Arktyczna, Stowarzyszenie Śródziemnomorskie, Wspólnota Niepodległych Państw.
Znaczenie NATO dla bezpieczeństwa europejskiego:
a) traktat tworzący NATO podpisano w Waszyngtonie 4 kwietnia 1949r. b) to organizacja tworząca system samoobrony zbiorowej c) NATO- główne ogniwo łączące Amerykę i Europę d) Nowa Koncepcja Strategiczna Sojuszu Atlantyckiego, która została przyjęta w 1991 roku w Rzymie zakładała: e) zwiększenie odpowiedzialności państw europejskich za bezpieczeństwo w Europie f) dokonanie zmian politycznych i organizacyjnych (m.in. obniżenie wydatków na obronę, zmniejszenie liczebności sił zbrojnych, zorganizowanie sił szybkiego reagowania) g) zwiększenie aktywności politycznej w dziedzinie przeciwdziałania i rozwiązywania sytuacji kryzysowych h) konieczność szybkiego reagowania w przypadku szybko rozwijających się kryzysów spowodowanych trudnościami gospodarczymi, społecznymi, politycznymi oraz rywalizacją etniczną i sporami terytorialnymi w Europie Środkowej i Wschodniej
Nową rola NATO stało się zapewnienie stabilizacji i bezpieczeństwa w Europie, popieraniu operacji pokojowych podejmowanych przez KBWE/OBWE z udostępnieniem posiadanych przez Sojusz zasobów z wiedzą włącznie. Nowa rola to również udział w rozwiązywaniu kryzysów i utrzymaniu pokoju we współpracy z innymi organizacjami i instytucjami regionalnymi.
Tworzenie nowych struktur militarnych
W celu zwiększenia zdolności reagowania na kryzysy i sytuacje konfliktowe powołano:
-Połączone Wielonarodowe Siły do Zadań Specjalnych (CJTF) - działa poza obszarem NATO, w konfliktach, operacjach utrzymania lub przywrócenia lub wymuszenia pokoju, misje humanitarne.
-podjęto działania na rzecz integrowania sił zbrojnych i zwiększenia ich zdolności do szybkiego rozwinięcia mobilizacyjnego. Siły reagowania: - Siły natychmiastowego reagowania IRF - 15 tys. Żołnierzy - Siły szybkiego reagowania RRF- 150 tys. Żołnierzy *Maastricht 1992 r. - postanowienie , że zjednoczona Europa będzie dysponować własnymi, autonomicznymi siłami zbrojnymi z ramienia Unii Zachodnioeuropejskiej. Eurokorpus to europejski filar NATO. Zadania Eurokorpusu: - obrona państw należących do UZE, działania w misjach na rzecz utrzymania lub przywracania pokoju, pomoc humanitarna. Zadania wykonywane w ramach UZE i NATO pod egidą ONZ I OBWE.
*Lizbona 1995 r. - utworzono siły lądowe Eurofor oraz Siły morskie Euromarfor, których zadaniem było szybkie reagowanie w rejonie Morza Śródziemnego na południowej flance NATO (Francja, Włochy, Hiszpania, Portugalia i Wielka Brytania.
Rozszerzenie NATO
1996 r. - intensywny dialog między NATO a państwami ubiegającymi się o członkostwo. Wymogi stawiane państwom nowo przystępującym do struktur: - ustanowienie trwałego demokratycznego systemu politycznego, z wolnymi wyborami, stabilnymi instytucjami władzy, poszanowaniem prawa i swobód obywatelskich oraz demokratyczną kontrolą nad siłami zbrojnymi - gotowość do zaakceptowania zasady wspólnej obrony w razie potrzeby przyjęcia na swoim terytorium sił zbrojnych i instalacji NATO - gotowość do uczestnictwa w zintegrowanej strukturze obronnej NATO - gotowość do dalszej współpracy w ramach programu PdP, w tym do udziału w operacjach pokojowych - przyjęcie zasad planowania obronnego, w tym zasady jego przejrzystości - gotowość do uznania zasad polityki sojuszu i założeń jego koncepcji strategicznej - wola osiągnięcia minimalnej niezbędnej zdolności do współdziałania sił zbrojnych, a w dalszej perspektywie ich kompatybilności.
Marzec 1999 r. - Polska, Czechy i Węgry wstępują do struktur NATO.
*Sczczyt NATO w Pradze (11-12 listopada 2002 r.) decyzja o rozszerzeniu Sojuszu o: Bułgarię, Estonię, Litwę, Łotwę, Rumunię, Słowację i Słowenię. Kraje te zostały członkami Sojuszu w marcu 2004 r..
NACC / EAPC
Rada Paktu Północnoatlantyckego (North Atlantic Cooperation Council, NACC) - organizacja założona w grudniu 1991 w celu umożliwienia formalnych konsultacji pomiędzy państwami NATO i państwami byłego Układu Warszawskiego oraz krajami powstałymi po rozpadzie ZSRR. (obecnie 38).
* Działalność NACC dotyczy głównie: konsultacji w sprawach politycznych i bezpieczeństwa, analizy budżetów obronnych w kontekście rozwoju gospodarki oraz przestawianie produkcji obronnej na cywilną; upowszechniania informacji i kontaktów kulturalnych, bezpieczeństwa ekologicznego i współpracy naukowej, koordynacja działalności w przestrzeni powietrznej, współpracy w sytuacjach nadzwyczajnego zagrożenia i udzielania pomocy humanitarnej, doradztwa w sferze przebudowy sił zbrojnych. Polska przystąpiła do NACC w 1991 r.
Rada Partnerstwa Euroatlantyckiego ustanowiona została w maju 1997 r. EAPC to wielonarodowe forum. *Dialog w ramach EAPC obejmuje zagadnienia z zakresu zarządzania kryzysowego, współpracy regionalnej, kontroli zbrojeń, proliferacji broni masowego rażenia, walki z terroryzmem, planowania operacyjnego. Rada Partnerstwa Euroatlantyckiego otwarta jest dla wszystkich państw deklarujących wolę współpracy z Sojuszem, w dążeniu do poprawy bezpieczeństwa międzynarodowego. Jednocześnie zakres i poziom współpracy definiowany jest indywidualnie, w porozumieniu z poszczególnymi państwami.
Partnerstwo dla Pokoju (PARTNERSHIP FOR PEACE - PFP)
Program utworzony został w styczniu 1994 r. Jest on podstawowym instrumentem kształtującym współpracę NATO z państwami partnerskimi w sferze szeroko pojętej obronności. Polska podpisała dokument ramowy Partnerstwa dla Pokoju 2 lutego 1994 r.
Współpraca w ramach PfP odbywa się w oparciu o indywidualne porozumienia zawarte między Sojuszem a państwami partnerskimi.
*W chwili obecnej w programie uczestniczy 46 państw .
*Na szczycie NATO w Rydze (28-29.11.2006) do PfP zaproszone zostały trzy państwa: Bośnia i Hercegowina, Czarnogóra i Serbia.
Naczelnym zadaniem jest podejmowanie wysiłków na rzecz poprawy interoperacyjności partnerów z siłami NATO poprzez zapewnienie większej przejrzystości w narodowym procesie budżetowania i planowania obronnego krajów partnerskich, utrzymanie ich zdolności i gotowości do uczestnictwa w operacjach pokojowych pod auspicjami ONZ lub OBWE, wspólne planowanie, szkolenia i ćwiczenia.
Współpraca NATO-Rosja
Formalne powołanie do życia Rady NATO-Rosja (NRC) nastąpiło 28 maja 2002 r.
Zacieśnieniu relacji Rosji i Sojuszu nastąpiło po wydarzeniach z 11 września 2001 r.
* Mechanizm funkcjonowania nowej Rady NATO-Rosja (NRC) przewiduje, że uczestnicy prac NRC pracują jako równi partnerzy. Rada stanowi forum dla konsultacji, współpracy, podejmowania wspólnych decyzji oraz wspólnych działań. Państwa podejmują decyzje w oparciu o zasadę konsensusu i ponoszą wspólną odpowiedzialność za ich wprowadzanie w życie.
* Program pracy Rady obejmuje: walkę z terroryzmem, zarządzanie kryzysowe, zapobieganie rozprzestrzenianiu broni masowego rażenia, kontrola zbrojeń i środki budowy zaufania, obrona przeciwrakietowa, ratownictwo morskie, reforma systemu obronnego, współpraca wojskową i reforma obronna, planowanie cywilne, nowe zagrożenia i wyzwania.
* Z dyskusji na forum Rady wyłączone są kwestie takie jak: przyjmowanie do Sojuszu nowych członków, planowanie obronne, Koncepcja Strategiczna, rozmieszczanie wojsk, podejmowanie przez Sojusz akcji zbrojnych.
Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa Unii Europejskiej
Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa (CFSP) jest jednym z trzech filarów UE wyeksponowanych w traktacie o Unii Europejskiej z Maastricht z 7 II 1992r. Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa obejmuje wszelkie kwestie związane z bezpieczeństwem Unii, w tym ewentualne kształtowanie wspólnej polityki obronnej, a z czasem doprowadzić może do wspólnej obrony.
Unia Zachodnio Europejska jest integralną częścią UE jako jej zbrojne ramie oraz sposobem na wzmocnienie NATO. * Zadania UZE: utrzymanie politycznej, ekonomicznej i militarnej stabilizacji na obszarach basenu Morza Śródziemnego i Bliskiego Wschodu. * 1996 r. Birmingham - decyzja o zwiększeniu zdolności operacyjnej przez ustanowienie stałego centrum sytuacyjnego dla możliwości prowadzenia operacji wojskowych i nadzorowania ich przebiegu; zacieśnianie współpracy między UZE i NATO. * 1997 r. Madryt - uzyskanie przez UZE uprawnień do przeprowadzania misji; włączenie UZE do procesu planowania obronnego NATO. * 1999 r. - ustalenie, że ostatecznym celem jest integracja UZE i UE oraz utworzenie sił szybkiego reagowania do roku 2003 - udział w operacjach pokojowych i humanitarnych; powołanie Komitetu Polityki Bezpieczeństwa (inicjator operacji zbrojnych)
Rola OBWE (Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie) w architekturze bezpieczeństwa europejskiego
Europejska organizacja utworzona w grudniu 1994 w wyniku przekształcenia Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (KBWE). * Szczególna rola KBWE/OBWE polegała na tym, że udało się doprowadzić do utworzenia struktury międzynarodowej funkcjonującej na podstawie określonych zasad postępowania i zaopatrzonej w zdolność do operatywnych działań, w tym mechanizm wczesnego ostrzegania, zapobiegania konfliktom i rozwiązywania ich z poszanowaniem praw i obowiązków Rady Bezpieczeństwa, przestrzegania prawa, dostarczania pomocy humanitarnej i medycznej oraz pomocy dla uchodźców. * Dziedziny współpracy międzynarodowej obejmują: sferę polityczną, gospodarczą, wojskową, naukowo-techniczną, ochronę środowiska naturalnego, humanitarną, kulturalną oraz prawa człowieka i podstawy wolności.
Rola Wspólnoty Niepodległych Państw
Jest to organizacja międzynarodowa powstała 8 grudnia 1991 na terenie większej części dawnego Związku Radzieckiego założona przez trzy państwa: Rosję, Ukrainę i Białoruś.
* Na mocy protokołu z Ałma Aty z 21 grudnia 1991 do organizacji przystąpiło kolejnych osiem republik rozwiązanego ZSRR: Kazachstan, Kirgistan, Turkmenistan, Uzbekistan, Tadżykistan, Mołdawia, Armenia i Azerbejdżan. W organizacji nie znalazły się państwa bałtyckie oraz Gruzja.
* W maju 1992r. w Taszkiencie Rosja i kilka państw WNP, tj. Armenia, Kazachstan, Kirgistan i Tadżykistan, zawarły Układ o bezpieczeństwie zbiorowym. W następnym roku przystąpiły do niego Azerbejdżan, Białoruś i Gruzja. Sygnatariusze układu taszkienckiego uznali system bezpieczeństwa zbiorowego WNP za część składową bezpieczeństwa europejskiego.
* Tworząc podstawy systemu bezpieczeństwa zbiorowego WNP, powołano się na postanowienia art. 51 Karty NZ, wskazującego na naturalne prawo każdego państwa do indywidualnej i zbiorowej samoobrony.
* Cele WNP to: współpraca w dziedzinie wojskowej, pokojowe regulowanie konfliktów zbrojnych, likwidacja przyczyn konfliktów, wspólna polityka zagraniczna, stworzenie wspólnej polityki gospodarczej, wspólnego systemu komunikacyjnego i ochrona środowiska.