TEORIA UŻYTECZNOŚCI

1. Pojęcia podstawowe: KONSUMPCJA - zaspakajanie potrzeb

• KONSUMPCJA INDYWIDULANA - dotyczy jednostki (dobra konsumpcyjne)

• KONSUMPCJA ZBIOROWA - dotyczy grupy (np.: oświetlenie ulic, obrona narodowa, policja).

2. Teoria racjonalnego zachowania konsumenta - podstawy modelu

• Zasoby są ograniczone, a potrzeby nieograniczone.

• Konsument musi dokonywać wyboru,
  a z każdym wyborem łączy się koszt alternatywny.

• Konsument postępuje racjonalnie,
  czyli zgodnie z:

• preferencjami i umiejętnościami ich uszeregowania,

• możliwościami nabywczymi (uwzględnia dochód i ceny dóbr).

3. Cel konsumenta

CELEM KONSUMENTA

jest maksymalizacja korzyści (użyteczności, satysfakcji)

czerpanej z konsumpcji określonego koszyka dóbr.

4. Pojęcie użyteczności

Użyteczność (U) określa
subiektywne zadowolenie, pożytek, satysfakcję, korzyść uzyskaną z tytułu konsumpcji określonej ilości danego dobra.

4.1. Rodzaje użyteczności

• Użyteczność całkowita (TU) - całkowite zadowolenie jakie osiąga konsument z konsumpcji określonej ilości danego dobra.

• Użyteczność krańcowa (MU) -
  jest to przyrost użyteczności całkowitej, wynikający z nabycia i konsumpcji dodatkowej, jeszcze jednej jednostki danego dobra, ponad dotychczasową jego ilość.

Jest to więc użyteczność uzyskana
z ostatniej jednostki tego dobra.

4.2. Prawo malejącej użyteczności krańcowej (I prawo Gossena)

W miarę wzrostu konsumpcji danego dobra użyteczność całkowita rośnie, wzrost ten jest jednak coraz wolniejszy, co oznacza, że użyteczność krańcowa kolejnych jednostek dobra zmniejsza się wraz ze wzrostem ilości konsumowanego dobra.

Q↑ => TU↑ MU↓

(apatyt maleje w miarę jedzenia)

I PRAWO GOSSENA
wyjaśnia dwa problemy ekonomiczne:

a) Paradoks wartości

b) Nadwyżkę konsumenta

a) Paradoks wartości

A. Smith w „Bogactwie narodów…” zastanawiał się:

Dlaczego woda, tak użyteczna
i niezbędna dla życia, ma tak niską cenę, a diamenty, wcale nie konieczne dla życia, mają cenę znacznie wyższą?

• Zależy to od krzywych popytu i podaży oraz ich punktu przecięcia (stan równowagi).

• Diamenty są bardzo rzadkie i koszt uzyskania dodatkowej jednostki jest wysoki, tymczasem woda jest relatywnie obfita, a zatem wymaga niższych kosztów.

• Konsumentów wody jest bardzo dużo i jej MU jest niska, a więc cena wody jest stosunkowo niska. Konsumentów diamentów jest niewielu, stad MU na diamenty wysokie i ich cena wysoka.

• Użyteczność wody nie wpływa na jej cenę czy popyt, a tylko MU ostatniej jednostki (np. 1litra) wody określa jej cenę.

Paradoks wartości - wniosek

Podstawą ustalenia ceny
każdego towaru jest użyteczność krańcowa ostatniej jednostki dobra, która znajdzie nabywcę na rynku
=> P = MU

Gdy MU < P towar nie znajdzie nabywców na rynku!

Gdy MU > P powstanie nadwyżka (renta) konsumenta (CS)!

b) Nadwyżka (renta) konsumenta (CS)

• CS jest to:

• Różnica między użytecznością całkowitą uzyskaną z danej ilości dobra i jego całkowitą ceną:

CS = MU - P

• Różnica między ceną jaką konsument byłby skłonny zapłacić za jednostkę dobra, czyli wynikającą z wartości MU (paradoks wartości P=MU) a ceną (wydatkiem) jaką faktycznie zapłacił:

CS = MU - P

• Powstaje ona wskutek tego, że otrzymujemy więcej użyteczności niż nas dane dobro kosztuje. Wynika to z faktu, iż płacimy taką samą cenę za każdą jednostkę dobra, ale „wcześniejsze” jednostki dobra mają dla nas większą wartość niż ta ostatnia.

5. Koszyk dóbr konsumenta

Przedmiot wyboru konsumenta =>
to tzw. koszyk dóbr konsumenta,
który obejmuję kompletną i zamkniętą listę dóbr i usług wybieranych przez konsumenta.

5.1. Krzywe preferencji
(krzywe obojętności)

Krzywe obojętności pokazują różne kombinacje dwu dóbr dające konsumentowi ten sam poziom użyteczności całkowitej.

Własności krzywych preferencji:

• Wszystkie kombinacje znajdujące się na
  krzywej mają taką samą użyteczność,
  a więc są to tzw. kombinacje dóbr obojętne.

• „Typowe krzywe preferencji” są malejące, nie przecinają się nawzajem i są wypukłe w stronę początku układu współrzędnych.

• W okresie analizy preferencje konsumenta są stałe.

• Krzywych preferencji jest nieskończenie wiele (preferencje zmieniają się w czasie) tworząc mapę krzywych obojętności. (rysunek ↓)

• Przy ruchu po krzywej następuje zmiana struktury konsumpcji (wystąpi zjawisko substytucji dóbr) ale poziom konsumpcji
  i użyteczność całkowita pozostaje nie zmieniona.

• Przy przejściu na wyżej położoną krzywą preferencji nastąpi zmiana struktury konsumpcji oraz wzrost poziomu konsumpcji i wzrost
  użyteczności całkowitej.

• Przy przejściu na niżej położoną krzywą preferencji wystąpi zmiana struktury konsumpcji oraz spadek poziomu konsumpcji i spadek
  użyteczności całkowitej.

Substytucje mierzymy poprzez MRS => jest to zmniejszenie ilości jednego dobra, które równoważy zwiększenie ilości drugiego dobra, ale poziom użyteczności całkowitej pozostanie niezmieniony.

MRS to także nachylenie krzywej obojętności i mierzy „krańcową skłonność do płacenia”,
gdyż informuje o tym ile konsument „odda” dobra Y, aby zwiększyć zakupy dobra X.

Prawo malejącej MRS w miarę jak rośnie ilość dobra X to coraz mniejsze ilości dobra Y mogą zastąpić jednostkę dobra X

5.3. Rodzaje preferencji

• Substytuty doskonałe - konsument zastępuje jedno dobro drugim wg stałej stopy (relacja np.:1:1)

np. => architekt potrzebuje ołówek i nie dba o kolor, tzn. że tak samo będzie dla niego użyteczny czerwony jak i niebieski ołówek

• Dobra doskonale komplementarne - konsumowane zawsze razem w stałej proporcji

np. => 1 lewy i 1 prawy but / samochód
+ 5 kół (relacja 1:5), zegarek + bateria

5.4. Rodzaje preferencji a MRS

• Substytuty doskonale
  => MRS stała i wynosi zawsze │-1│

• Dobra neutralne
  => MRS równa nieskończoność

• Doskonale komplementarne
  => MRS równa 0

5.5. Linia budżetowa

Linia budżetowa - pojęcie

Linia budżetowa (LB) to
koszyk dóbr konsumpcyjnych,
który jest dostępny przy danych cenach dóbr i dochodzie konsumenta (na który „stać” konsumenta) .

Postać analityczna LB:

LB => I = P_X x Q_Y + P_X x Q_Y

Jak zmienia się linia budżetowa?

1) Zmiana dochodu przy niezmienionych cenach =>
wywołuje równoległe przesunięcie
całej linii budżetowej:

a) Przy wzroście dochodu - w prawo i w górę, co oznacza zwiększenie możliwości nabywczych konsumenta

b) Przy spadku dochodu - w lewo i w dół, co oznacza zmniejszenie możliwości nabywczych konsumenta

2) Zmiana cen dóbr przy niezmienionym dochodzie =>

wywołuje przesunięcia nierównoległe i zmianę nachylenia linii budżetowej gdy wystąpi:

• Wzrost/spadek ceny tylko dobra X

• Wzrost/spadek ceny tylko dobra Y

• Wzrost/spadek cen obu dóbr X i Y w różnym tempie

Zmiana nachylenia LB => - P_X / P_Y

6. Równowaga konsumenta
(II prawo Gossena)

Wprowadzenie:

wśród wielu krzywych obojętności jest tylko jedna krzywa preferencji, która ma punkt wspólny z linią budżetową konsumenta - punkt ten oznacza
optimum (równowagę) konsumenta,

czyli optymalny zestaw dóbr, przy którym nastąpi zgodność preferencji konsumenta
z jego możliwościami finansowymi (nabywczymi) - rysunek ↓

Prawo wyrównywania użyteczności krańcowej (II prawo Gossena):

Rozmiary popytu na dane dobro zwiększają się do punktu, w którym użyteczność krańcowa uzyskana z jednostki pieniężnej wydanej na to dobro jest równa użyteczności krańcowej osiągniętej z jednostki pieniężnej wydanej na inne dobro.

Punkt równowagi konsumenta można wyznaczyć korzystając z
II prawa GOSSENA

a) przy konsumpcji 2 dóbr warunek równowagi oznacza, że stosunek cen obu dóbr jest równy relacji użyteczności krańcowej ostatnich jednostek obu dóbr:

P_X / P_Y = MU_X / MU_Y

gdzie: P_X , P_Y - ceny odpowiednich dóbr.

b) równanie równowagi konsumenta przy konsumpcji „n” dóbr:

MU_X / P_X = MU_Y / P_Y = ..... = MU_n / P_n

gdzie: P_X , P_Y , P_n - ceny odpowiednich dóbr.

4

---