„Ekologiczne strategie zarządzania w przedsiębiorstwie.
Zarządzanie środowiskowe”.
Działalność gospodarcza oraz samo bytowanie człowieka nigdy nie były obojętne dla środowiska naturalnego. W latach sześćdziesiątych XX w., kiedy uświadomiono sobie znaczenie negatywnego wpływu ludzkiej działalności na środowisko, niektóre kraje zaczęły przyjmować różnego rodzaju regulacje prawne, nakładając w ten sposób na organizacje obowiązki z zakresu ekologii. Normy ekologiczne oraz lepiej wyedukowani konsumenci wywierali wpływ na funkcjonowanie przedsiębiorstw, które były zmuszone uwzględnić aspekt natury w swoich planach. Pojawił się termin „zarządzanie środowiskowe”, który oznacza zarządzanie procesami firm w taki sposób, aby umożliwić zniwelowanie niekorzystnego wpływu działalności na środowisko.
W ostatnich latach niepokój o środowisko nabrał nowych wymiarów. Organizacje dostosowując się do konkretnych praw i przepisów muszą liczyć się z opinią publiczną, co dawniej wcale nie było takie oczywiste. Nie można jednak mówić tylko o złych stronach zaistniałej sytuacji, bowiem stwarza ona również okazje. Spotykamy przecież firmy opracowujące nowe technologie i wyroby, które albo nie szkodzą środowisku, albo likwidują już powstałe zniszczenie. Organizacje mogą przyczyniać się zarówno do powstawania problemów środowiskowych, jak i do ich rozwiązywania, co stanowi możliwość rozwoju
i postępu w wielu dziedzinach gospodarki.
Pojawia się więc pytanie - co może być istotnym elementem wpływającym na jakość życia? Dla ludności miejskiej są to z pewnością: emisja spalin i odprowadzanie nieczystości, poziom hałasu i wibracji. Aby zmniejszyć negatywny wpływ wymienionych elementów na środowisko, należy odpowiednio kształtować procesy logistyczne (np. transportu, magazynowania i składowanie, produkcji, utylizacji) oraz tak nimi zarządzać, żeby zminimalizować emisję spalin, hałasu i wibracji. Emisja spalin jest nierozłącznie związana
z zakładami przemysłowymi oraz transportem samochodowym. W przypadku zakładów przemysłowych zatruwających atmosferę najważniejsze jest dziś budowanie zakładów przyjaznych środowisku, a także wymuszanie działań prowadzących do ograniczenia emisji szkodliwych związków i nieczystości. Wprowadza się nowe proekologiczne technologie oraz poprawia bezpieczeństwo zagospodarowania obiegu trujących substancji. Państwo może wywierać nacisk na największych trucicieli za pomocą systemu kar, natomiast inne podmioty gospodarcze mogą odmówić współpracy firmom, które np. nie posiadają certyfikatu ISO 14000 w dziedzinie zarządzania środowiskowego. Źródłem hałasu i wibracji są na przykład przedsiębiorstwa, lotniska, ulice śródmiejskie czy autostrady. Inwestowanie w cichobieżny tabor tramwajowy i samochodowy oraz ekrany dźwiękochłonne nie rozwiązuje do końca problemu. Należy zmienić trasy przebiegu głównych arterii komunikacyjnych oraz organizację ich funkcjonowania.
Od chwili, kiedy kwestie związane z ochroną środowiska naturalnego stały się tematem przewodnim decyzji podejmowanych w sektorze przemysłowym i handlowym, coraz częściej odpowiedzialność za prawidłowe funkcjonowanie organizacji w kontekście środowiska spada na wyższą kadrę kierowniczą. To właśnie na tym szczeblu trzeba zdecydować o przyjęciu polityki prośrodowiskowej oraz o planowaniu zgodnym
z wymaganiami ochrony środowiska. Taki plan działań powinien łączyć w sobie różnorodne elementy zarządzania środowiskowego, którymi są:
określenie polityki organizacji w zakresie ochrony środowiska naturalnego,
audyt środowiskowy,
systemy i standardy zarządzania środowiskowego,
wyznaczone cele oraz sposoby kontroli działań zmierzających do ich osiągnięcia
wskazania i podział zakresu odpowiedzialności niezbędnych do uruchomienia systemu.
Istnieje szereg korzyści, jakie stwarza plan działań na rzecz ochrony środowiska. Po pierwsze pozwoli on udowodnić klientom i akcjonariuszom, że priorytetem dla organizacji są działania mające na celu ograniczenie negatywnego wpływu na środowisko. Po drugie plan sam w sobie zaprezentuje spójny program polityki organizacji, co może tylko pomóc firmie. Patrząc od strony logistycznej uda się na pewno ograniczyć straty i zredukować koszty. Dokładne zbadanie procesów i surowców wykorzystywanych przez firmę pozwoli zwiększyć wydajność oraz oszczędności. Praca nad planem przyczyni się do udoskonalenia systemu komunikacji i zarządzania. Decydujące będzie tu dostarczenie pełniejszych informacji na temat wpływu poszczególnych działań na środowisko. Jako ostatnią z najważniejszych korzyści planu na rzecz ochrony środowiska można wymienić wyznaczenie podstaw skutecznego zarządzania ryzykiem środowiskowym.
Oczywiste jest, że taki plan, jak każdy inny, ma również wady. Wśród najczęściej spotykanych należy wymienić niezrozumienie ze strony załogi, która może nie widzieć sensu w konieczności wprowadzenia zmian w ustalonych praktykach. Interesariusze i ludzie finansujący działalność firmy mogą dostrzegać jedynie koszty związane z wprowadzeniem nowych praktyk i nie akceptować faktu, że inwestycja, jaką jest plan działań na rzecz środowiska naturalnego, przyniesie w przyszłości również korzyści. Faktem jest, że koszty wdrożenia programu rzeczywiście odczujemy znacznie wcześniej, ponieważ poniesiemy je zanim pojawią się korzyści wynikające w planu.
Chcąc prawidłowo wprowadzić zarządzanie środowiskowe w naszej firmie, musimy zadbać o wiele aspektów i działać według ustalonego schematu:
Zaangażowanie wyższej kadry kierowniczej
Na początku musimy postarać się, by kierownictwo firmy wraz z jej kluczowymi interesariuszami w pełni uświadomili sobie wszelkie następstwa wynikające
z zastosowania „dobrych” i „złych” praktyk środowiskowych.
Desygnowanie kierownika wyższego szczebla
Odpowiedzialność dotycząca spraw ochrony środowiska powinna być przydzielona kierownictwu wyższego szczebla.
Wskazanie odpowiednich przepisów prawa środowiskowego
Powinniśmy dokładnie zapoznać się z przepisami prawa najlepszych praktyk obowiązujących w zakresie ochrony środowiska - trzeba pamiętać, że prawie zawsze w tym kontekście zastosowanie ma zasada „zanieczyszczający płaci”.
Rozważenie rejestracji programu zgodnie z normą ISO 14001 lub EMAS
Rejestracja planu działania stanowi ramę zarządzania środowiskowego i pozwoli uzyskać przewagę nad konkurencją, jeśli zajdzie konieczność sprawdzenia, czy opracowany przez nas plan jest zgodny z obowiązującymi normami.
Ocena wpływu działań organizacji na środowisko
Ocena wpływu operacji naszego przedsiębiorstwa na środowisko pozwoli wskazać obszary, którymi będziemy musieli się zająć realizując plan działań na rzecz ochrony środowiska naturalnego.
Powiązanie kwestii środowiskowych z biznesowymi
Trzeba skoncentrować się na udoskonaleniach działań na rzecz środowiska, które będą bezpośrednio wpływać na osiągnięcie założonych przez organizację celów finansowych i jakościowych. Jako przykład może posłużyć nowa linia produktów, powstająca przy wykorzystaniu surowców wtórnych.
Opracowanie polityki działania
Musimy opracować politykę działania, uwzględniającą cele programu, jego doskonalenie, audyty, powiązania między dostawcą i klientem, zgodność z normami oraz dalszy rozwój.
Włączenie do planu obowiązku przeprowadzenia pomiarów i rejestrowania ich wyników
Wspomniane pomiary powinny obejmować nie tylko efekty (szkody, negatywny wpływ na środowisko) i przyczyny (skutki zastosowania określonych surowców), ale również wpływ procesów przedsiębiorstwa (eksploatacja przestarzałego lub zużytego sprzętu). Konieczna jest szczegółowa rejestracja wyników pomiarów, ponieważ mogą one być wymagane przez ISO 14001 lub inne przepisy prawne jako dowód zgodności z wymogami.
Opracowanie instrukcji procedur
Instrukcja powinna zawierać informację na temat osoby zobowiązanej do wykonywania poszczególnych zadań oraz sposobu samego wykonania. Chodzi
o kontrolę działań, którą przeprowadzimy na podstawie instrukcji wykonania prac, kryteriów wydajności i innych pomiarów.
Uruchomienie programu szkoleń z zakresu ochrony środowiska
Kwestie środowiskowe powinny stać się częścią rutynowych praktyk. Organizacja może wyłącznie skorzystać na zintegrowaniu celów środowiskowych z celami finansowymi, osobistymi i operacyjnymi.
Zaangażowanie pracowników
Musimy pracować nad zaangażowaniem pracowników w inicjatywy prośrodowiskowe, komunikując bezpośrednio taką potrzebę, a nie udzielając odgórnych instrukcji. Załoga firmy powinna znać cele i założenia.
Przeprowadzanie regularnych kontroli
Audyty powinny być przeprowadzane w sposób regularny, aby ciągle kontrolować postępy programu. Dzięki kontroli można skorygować ewentualne błędy w działaniu
i być jednocześnie informowanym o pozytywnych efektach.
Informowanie o korzyściach wynikających z realizacji programu na rzecz środowiska
Informacje o sukcesach należy przekazywać załodze, ale także opinii publicznej. Tam gdzie jest to możliwe, należy interpretować korzyści odnosząc się do ewentualnych oszczędności finansowych. Poprzez promowanie bezpośrednich korzyści społecznych można niewątpliwie przyczynić się do poprawy wizerunku i reputacji firmy.
Każda firma chcąca znać przyczyny szkód wyrządzanych środowisku, powinna przeprowadzać pomiary, których zadaniem będzie ocena tych właśnie przyczyn. Wszystkie
z pomiarów trzeba przeprowadzać z uwzględnieniem określonych wskaźników, celów
i mierników wydajności zakładu. To samo tyczy się jakości materiałów oraz skuteczności szkoleń z zakresu procedur operacyjnych, które również można poddać pomiarom. Celem pomiarów procesów w firmie powinno być procentowe zredukowanie ilości odpadów powstających w czasie produkcji, obróbki lub pakowania. Pomiary efektów środowiskowych powinny określać stopień redukcji emisji zanieczyszczeń, ponieważ odnotowują wpływ działań firmy na otoczenie. Wyniki wspomnianych pomiarów są chętnie udostępniane opinii publicznej, ponieważ mają największy wpływ na kształtowanie wizerunku i reputacji.
Planując działania na rzecz środowiska należy pamiętać o kilku podstawowych aspektach, które niewątpliwie ułatwią i usprawnią nasze działanie. Z pewnością trzeba stosować się do warunków określonych w standardach ISO 14001. Nie wolno zaniedbywać wybranych etapów procesów - wszystkie są jednakowo ważne i należy im poświęcać odpowiednią uwagę. Aby działać sprawnie powinno się mieć na uwadze działania środowiskowe dostawców, konkurentów i klientów. Pomocne powinno okazać się także jak najszybsze rozpropagowanie idei działań prośrodowiskowych wśród własnych pracowników - pozwoli to przyspieszyć ich motywowanie. A co wiąże się z motywacją, to odpowiednie szkolenia pracowników i dostęp do informacji. Pamiętajmy też o informowaniu opinii publicznej o tym, co się dzieje w firmie.
Nie należy natomiast zakładać, że kwestie środowiskowe są mało istotne dla firmy
w przypadku, gdy nie prowadzi ona działalności produkcyjnej. Co więcej, działania te powinny wynikać z naszej woli i następować w wybranym przez nas momencie, a nie
w chwili, gdy zostaniemy zmuszeni przepisami prawnymi. Wdrożenie skomplikowanych systemów powinno być poprzedzone szczegółową konsultacją i spotkać się z akceptacją załogi. Nigdy nie narzucajmy tego odgórnie. I nie traktujmy obowiązku wykonywania pomiarów i rejestrowania ich wyników jako działań biurokratycznych. Skoro jesteśmy
w stanie coś zmierzyć, to znaczy, że to istnieje i może przyczynić się do naszego sukcesu.
Przykładów zastosowania zarządzania środowiskowego w praktyce jest wiele. Istnieją tysiące firm, które postanowiły lub zostały z różnych powodów zmuszone do działania zgodnie z wymogami ochrony środowiska. Jednym z pierwszych operatorów logistycznych
w Polsce, którzy wdrożyli zintegrowany system zarządzania elementami jakości, bezpieczeństwa pracy oraz ochrony środowiska naturalnego, był Schenker. Grupa Schenker jest wiodącym dostawcą zintegrowanych rozwiązań logistycznych. Oferuje kompleksową obsługę logistyczną, transport lądowy, lotniczy, morski i magazynowanie w 110 krajach świata. W skład rozbudowanego systemu wchodzi m.in. Certyfikat 14001, świadczący
o stosowaniu przez firmę systemu zarządzania środowiskowego i prowadzeniu działalności
w zgodzie z zasadami ochrony środowiska naturalnego, oznaczający ponadto stosowanie przyjaznych technologii oraz ograniczania wytwarzania odpadów. Przejawem tego typu działań jest wieloletnie i konsekwentne prowadzenie polityki zrównoważonego rozwoju. Jednym z najważniejszych założeń jest szacunek wobec środowiska naturalnego i nieustanne doskonalenie procesów uwzględniających potrzeby ekologiczne. Wyszczególniając pojedyncze elementy natrafimy z pewnością na Raport Ekologiczny Grupy Schenker, który prezentuje stopień zastosowania zarządzania środowiskowego we wszystkich oddziałach koncernu na świecie. Pomaga on również zdiagnozować problemy oraz ustalać obszary, które można udoskonalić.
Obszary związane z ochroną środowiska, znajdujące się w składzie systemu zarządzania w Schenkerze są następujące:
rozwijanie świadomości ekologicznej wśród pracowników i partnerów,
gospodarowanie odpadami,
odpowiednie działania związane z odpadami eksploatacyjnymi oraz wyciekami płynów z samochodów,
minimalizacja emisji szkodliwych substancji, osiągana dzięki poprawie organizacji transportu oraz umożliwienie obliczania ilości emitowanych zanieczyszczeń,
ograniczenie hałasu.
Firma zdaje sobie sprawę z konieczności zaangażowanie pracowników w budowanie systemu zarządzania. Aby dobrze wypełniać swoje obowiązki z zakresu ekologii, potrzebna jest pełna świadomość, codzienna praca i zaangażowanie szerokiego kręgu pracowników, dostawców i partnerów. Schenker podejmuje wiele działań korzystnych dla środowiska. Trzeba wspomnieć o ekologicznej współpracy z partnerami, ograniczaniu liczby samochodów w trasie (poprzez maksymalne wykorzystanie przestrzeni ładunkowej), racjonalnej gospodarce odpadami, ograniczaniu zużycia wody, dodatkowych zabiegach, jakich dokonuje się w związku z niebezpiecznymi towarami (szkolenia pracowników, zwiększony nadzór). Innymi inicjatywami są: ograniczanie hałasu, osiągane dzięki nowoczesnym technologiom, współpraca z organizacjami ekologicznymi oraz działania podejmowane przez samych pracowników. Ciekawym pomysłem było stworzenie Kalkulatora Ekologicznego, który umożliwia pomiar wpływu na środowisko, począwszy od pojedynczej przesyłki, kończąc na całym łańcuchu dostaw.
Przykłady ekologicznych strategii zarządzania znajdujemy również w Polsce, czego dowodem może być polityka środowiskowa PNiG NAFTA Sp. z o.o.. Poszukiwania Nafty
i Gazu NAFTA wyszukują i udostępniają złoża ropy naftowej i gazu ziemnego. Ponadto firma świadczy usługi remontowe i transportowe. Poza wysoką jakością usług, dużą wagę przykłada się do ochrony środowiska, co stanowi ważny czynnik prawidłowego rozwoju przedsiębiorstwa. Identyfikacja wpływu działalności na środowisko pozwala zminimalizować obecne i przyszłe oddziaływania na otoczenie. W firmie szczególną uwagą zwraca się na:
stosowanie zabezpieczeń mogących zapobiec zagrożeniom środowiska,
obniżanie ilości produkowanych odpadów,
obniżanie zużycia czynników energetycznych oraz wody,
racjonalne wykorzystanie materiałów,
zmniejszanie emisji zanieczyszczeń do atmosfery,
ocenę wpływu na środowisko nowych projektów, jeszcze przez podjęciem decyzji.
Przedsiębiorstwo to chce utrzymywać dobre stosunki z otoczeniem, dlatego zamierza ciągle szkolić, kształcić oraz motywować pracowników, by wywiązywali się oni
z powierzonych im zadań w sposób świadomy i odpowiedzialny za środowisko. Wszystkim zainteresowanym będą udostępniane informacje o działaniach na rzecz środowiska,
a społeczeństwo może liczyć na otwarty dialog w sprawach środowiskowych. Jak zapewnia kierownictwo PNiG NAFTA każdy pracownik zna, rozumie i realizuje politykę środowiskową, co tylko potwierdza jak ważna jest ekologia dla tej firmy.
Dzisiaj nie trzeba nikogo przekonywać, że kwestie proekologicznego zarządzania są poruszane w przedsiębiorstwach niemal każdego dnia. Działania ekologiczne są na porządku dziennym, ponieważ rosną naciski na firmy oraz rynki, które wymagają funkcjonowania
w sposób skuteczny, ale zarazem odpowiedzialny. Pojawia się coraz silniejszy opór wobec obecnych form globalizacji, jednocześnie zwiększając ryzyko utraty reputacji. Ekologiczne postępowanie stanowi priorytet strategiczny dla organizacji, gdyż w dzisiejszym świecie działalność firm musi zadowalać akcjonariuszy oraz nie wywierać negatywnego wpływu na środowisko. Zapewne rację miał E.F. Schumacher, który powiedział: „Nowoczesny sposób myślenia ekonomicznego z jakichś przedziwnych powodów nie jest w stanie dostrzegać spraw w aspekcie długofalowym ani docenić uzależnienia życia człowieka od środowiska”, ponieważ pomimo tego, iż człowiek zrozumiał rolę środowiska we własnym życiu, to proces przemian prowadzących do poprawy lub ustabilizowania zmian w naturze potrwa jeszcze bardzo długo, z uwagi na wcześniejsze zaniedbania.
Opracował: Mateusz Kacprzak, Logistyka, gr. IV