KRĄŻENIE PŁYNU MÓZGOWO-RDZENIOWEGO

Komory mózgowia

Wyróżnia się cztery komory:

• Parzystą komorę boczną

• Komorę trzecią

• Komorę czwartą

Komory boczne
(ventriculi lateralis)

Powstają w półkulach mózgu należących do kresomózgowia. Mają kształt nieregularnej szczeliny w której rozróżniamy:

• Część środkową (pars centralis)

• Trzy rogi:

Przedni (cornu anterius) położony w płacie zołowym

Tylny ( cornu posterius) położony w płacie potylicznym

Dolny (cornu inferius) położony w płacie skroniowym

Komora trzecia
(ventriculi tertius)

Rozwija się w nieparzystej części kresomózgowia oraz w międzymózgowiu. Komora ta jest wąską przestrzenią ustawioną w płaszczyźnie pośrodkowej mózgowia.

Komora ta posiada liczne zachyłki:

• Zachyłek wzrokowy (recessus opticus)- dolna ściana komory

• Zachyłek lejka (recessus infundibuli)- dolna ściana komory

• Zachyłek szyszynkowy (recessus pinealis)- tylna ściana komory

• Zachyłek nadszyszynkowy (recessus suprapinealis)- tylna ściana komory

• Zachyłek trójkątny (recessus triangularis)- granica ściany przedniej i górnej

Komora trzecia łączy się z komorami bocznymi parzystym otworem międzykomorowym (foramen interventriculare), a z komorą czwartą za pośrednictwem wodociągu mózgu.

Komora czwarta
(ventriculus quatus)

• Rozwija się w obrębie tyłomózgowia wtórnego i rdzeniomózgowia

• Komora ta ma kształt piramidy, której podstawa skierowana jest ku przodowi, a szczyt zwany wierzchem- w stronę tylną

• Ze środkowej części komory czwartej uwypuklają się w bok oraz nieco ku przodowi długie, wąskie zachyłki boczne (recessus lateralis ventriculi quarti).

Wodociąg mózgu
(aquaeductus cerebri):

• Jest wąskim przewodem długości 15-20 mm

• Łączy komorę trzecią z komorą czwartą

• Biegnie łukowato na granicy między blaszka pokrywy, a komorami mózgu

• Pokrywa go wyściółka otoczona istotą szarą środkową

• Ma niewielkie uwypuklenia zwane wcięciem zaspoidłowym i wcięciem przedcieśniowym

• Ściany wodociągu niekiedy zrastają się miejscami ze sobą za pomocą listewek istoty białej

Opony

Mózgowie i rdzeń kręgowy są objęte trzema łącznotkankowymi osłonami:

• Oponą twardą

• Oponą pajęczą (pajęczynówką)

• Oponą miękką

Opona twarda rdzenia kręgowego (dura mater spinalis)

Składa się z blaszki zewnętrznej i wewnętrznej, które łączą się z soba w okolicy otworu wielkiego kości potylicznej.

Obie blaszki rozdziela jama nadtwardówkowa (carum epidurale).

Przez jamę nadtwardówkową przebiegają obfite sploty żylne rdzeniowe wewnętrzne.

Jama nadtwardówkowa wraz z jej zawartością pełni funkcję mechanizmu ochraniającego rdzeń kręgowy podczas ruchów kręgosłupa.

Blaszka wewnętrzna obejmuje rdzeń kręgowy: ku dołowi na wysokości I i II kregu lędźwiowego utworzony przez nią worek zwęża się, a na wysokości II i III kręgu krzyżowego kończy się stożkiem opony twardej (conus durae maris spinalis).

Stożek przechodzi w nić opony twardej (filum durae maris).

Opona twarda mózgowia(dura mater encepkali)

• Opona ta nie rozdziela się jak opona rdzenia kręgowego lecz oba listki zewnętrzny (okostnowy) i wewnętrzny (mózgowy) zrastają się ze sobą.

Jako odpowiednik splotów żylnych kręgowych wewnętrznych powstają między nimi zatoki żylne opony twardej, które odprowadzają krew z kości i z mózgowia.

• Między obu listkami opony twardej leży zwój trójdzielny (qauqlion trigeminale) i worek śródchłonki (saccus endolymphaticis).

Opona pajęcza (pajęczynówka) (arachnoidea)

• Od opony twardej oddziela ją szczelina jama podtwardówkowa (covum subdurale)

• Od opony miękkie oddziela ja jama podpajęczynówkowa (covum subarachnoideale)

Pajęczynówka rdzenna (arachnoidea spinalis) ma kształt worka opony twardej; po stronie grzbietowej z oponą miękką łączy się przegrodą tylną (septum posterius); przez jamę podpajęczynówkową przebiegają korzenie brzuszne i grzbietowe nerwów rdzeniowych, oddzielone więzadłem ząbkowym.

• Pajęczynówka mózgowia (arachnoidea encephali) jest dostosowana do powierzchni wewnętrznej czaszki, podczas gdy opona miękka wnika we wszystkie szczeliny i zagłębienia powierzchni mózgowia; dzięki temu między obu oponami opowstaje jama podpajęczynówkowa (novum subarachnoideale), rozszerzająca się w niektórych miejscach; rozszerzenia te , wypełnione płynem mózgowo-rdzeniowym, nazywa się zbiornikami podpajęczynówkowymi (cisterae subarachnoideales). Są to:

• Zbiornik móżkowo-rdzeniowy (cisterna cerebellomedullaris)- między grzbietowa powierzchnią rdzenia przedłużonego, a tylna powierzchnia móżdżku.

• Zbiornik podstawny (cisterna basalis)- między rdzeniem, a skrzyżowaniem wzrokowym.

Opona miękka
(pia mater)

• Silnie unaczyniona

• Jest ściśle związana z zewnętrzną błoną graniczną gleju na powierzchni mózgowia

• Ściśle wyścielają bruzdy i wgłębienia powierzchni mózgowia

Opona miękka rdzenia kręgowego (pia mater spinali) przedłuża się na korzenie i pnie nerwów oraz na naczynia rdzenia kręgowego. Obejmuje też nić końcową (filum terminale), kończy się jednak niżej od niej, tworząc w końcowym odcinku nić całkowicie pozbawioną składników nerwowych.

• Oponę miękką z pajęczynówką łączy układ wieszadłowy, przebiegający przez jamę podpajęczynówkową: więzadło ząbkowate i przegroda tylna.

• Opona miękka mózgowia (pia mater encephali) obejmuje ściśle powierzchnie mózgowia. Wraz ze splotami naczyniówkowymi, pokryta blaszką naczyniówkowo-nabłonkową, wnika do komór mózgu.

• Opona miękka jest bogato unerwiona włóknami wegetatywnymi i czuciowymi nerwów czaszkowych i rdzeniowych. Nerwy te przypuszczalnie regulują krążenie płynu mózgowo-rdzeniowego.

Płyn mózgowo-rdzeniowy
(liquor cerebrospinalis)

Jest przezroczystą cieczą , zawierającą te same ciała, które występują w osoczu krwi. Prawie wcale nie zawiera białka i bardzo niewiele składników postaciowych (ok. 6 komórek w 1 ml).

• Zmętnienie płynu, zwiększenie ilości białka i liczby zawartych w nim komórek wskazuje na procesy chorobowe.

Skład płynu
mózgowo-rdzeniowego

SKŁADNIKI

MG/DL (mmol/l)

Białko

Glukoza

Wapń

Potas

Chlorek sodowy

Fosforan nieorganiczny

Wodorowęglany (% obj.)

15-55

50-80 (2,78-4,44)

4-6 (1-1,5)

12-17 (3,07-4,35)

720-750 (203-212)

1,25-2,0 (0,39-0,65)

40-60

Umiejscowienie płynu
mózgowo-rdzeniowego

Płyn mózgowo-rdzeniowy znajduje się w:

• Jamie podpajęczynówkowej mózgowia i rdzenia kręgowego

• Komorach mózgowia

• Kanale środkowym rdzenia kręgowego.

Miejsce wytwarzania płynu mózgowo-rdzeniowego

• Płyn mózgowo-rdzeniowy powstaje w splotach naczyniówkowych w wyniku przesączenia się wody i pewnych składników osocza krwi.

• W ostatnich latach przedstawiono wiele danych wskazujących , że sploty naczyniówkowe komór nie są jedynym źródłem wytwarzania płynu mózgowo-rdzeniowego.

Część tego płynu powstaje w parenchymalnej przestrzeni pozakomórkowej oraz przestrzeniach okołonaczyniowych, a następnie przenika częściowo do komór przez wyściółkę lub przechodzi do jamy pajęczynówki.

Ciśnienie płynu mózgowo-rdzeniowego

• Ciśnienie płynu mózgowo- rdzeniowego w rdzeniu kręgowym u człowieka w poziomej postawie ciała wynosi od 7,84 do 13,72 kPa.

U człowieka w pozycji siedzącej ciśnienie w układzie komorowym, jak również w zbiorniku móżdżkowo- rdzeniowym wynosi nieznacznie poniżej 0, natomiast w okolicy lędźwiowej zależy od wysokości słupa płynu powyżej wprowadzonej igły strzykawki.

W komorach mózgowych ciśnienie obniża się, w kanale rdzeniowym zaś wzrasta.

Ciśnienie płynu mózgowo-rdzeniowego zależy od:

• ciśnienia osmotyczne krwi

• ciśnienia tętniczego

• ciśnienia żylnego

Ilość płynu mózgowo-rdzeniowego

Ilość płynu w mózgowiu i rdzeniu kręgowym jest rozmaicie oceniana przez różnych autorów. Według Le Gros Clarka wynosi ona przeciętnie 135 ml. przy czym ok. ¾ znajduje się w jamie podpajęczynówkowej i tylko ¼ w komorach mózgowia.

Według niego dzienna produkcja płynu wynosi ok. 550 ml. Z tego wynika, że mniej więcej co 6h następuje całkowita wymiana płynu i musi on znajdować się w stałym krążeniu.

Drogi krążenia płynu mózgowo-rdzeniowego

• Wytwarzanie się i krążenie płynu są to procesy skomplikowane i niezupełne wyjaśnione:

• Wynika z tego, że układ komorowy wytwarza płyn mózgowo-rdzeniowy, a jama podpajęczynówkowa rozprowadza go i wykorzystuje.

Drogi odpływu płynu mózgowo-rdzeniowego

• Odpływ płynu mózgowo-rdzeniowego z jamy podpajęczynówkowej kieruje się różnymi drogami.

• tak jak inne płyny przesącza się przez ściany naczyń włosowatych i z naczyń tych podąża do żył opony miękkiej,

• inna droga odpływu prowadzi przez ziarnistości pajęczynówki do krwi żylnej. W kanale kręgowym podobną rolę przypuszczalnie odgrywają liczne drobne wypustki pajęczynówki rdzenia kręgowego,

• nerwom czaszkowym w przejściu przez ścianie czaszki towarzyszy pajęczynówka i wypustki jamy podpajęczynówkowej, podobnie jak nerwom rdzennym w przejściu przez wypustki opony twardej. Pajęczynówka przechodzi wkrótce w drzewie nerwów, a jama podpajęczynówkowa łączy się ze szczelinami tkankowymi osłonek nerwowych.

• Tym samym zachodzi możliwość odpływu płynu mózgowo- rdzeniowego do osłonek nerwów. Pewna rola przypada tu przypuszczalnie nerwom węchowym, wzdłuż których płyn przedostaje się aż do naczyń chłonnych błony śluzowej jamy nosowej.

Znaczenie czynnościowe płynu mózgowo-rdzeniowego

• pełni rolę amortyzatora dla całego mózgowia

• bierze udział w wymianie składników pomiędzy tkanką mózgowa, a krwią

• wydaje się, że pH płynu wynoszące 7,31 odgrywa pewną rolę w regulacji oddechu,

• umożliwia szybkie wyrównanie zmian ciśnienia wewnątrzczaszkowego (np. przez odpływ części płynu mózgowo-rdzeniowego do kanału kręgowego)

Badanie płynu mózgowo-rdzeniowego

• Płyn mózgowo-rdzeniowy pobiera się do badania przede wszystkim przez nakłucie lędźwiowe, rzadziej podpotyliczne. Nakłucie lędźwiowe wykonuje się w pozycji leżącej lub siedzącej. Najlepiej jest ułożyć chorego na prawym boku, z silnie zgiętymi i przywiedzionymi do brzucha kończynami dolnymi.

• Po dokładnym odkażeniu skóry należy wyczuć przestrzeń między wyrostkami kolczystymi L3 i L4 lub L4 i L5 i wkłuć w lini środkowej specjalną igłę z mandrynem, kierując ją lekko dogłowowo.

• Na głębokości 4-6 cm dochodzi się do opony twardej, a w momencie jej przebicia następuje wyraźna zmiana oporu. Należy wówczas wyjąć mandryn i pobrać płyn, który wycieka zwykle kroplami.

• Prawidłowy płyn mózgowo-rdzeniowy jest przejrzysty, bezbarwny.

• Badanie płynu mózgowo-rdzeniowego ma na celu zwykle badanie rutynowe, ukierunkowane na podstawowe składniki płynu.

• Przede wszystkim oznacza się zawartość białka, która zwiększa się w różnych chorobach (m.in.: zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, zespół Guillaina i Barryego, guzy kanału kręgowego, guzy mózgu). Ponadto określa się w płynie tzw. odczyny globulinowe, które polegają na wytrącaniu się globulin.

Krążenie płynu mózgowo-rdzeniowego

1

1

Anatomia - wykład

II semestr

---