PRAWO PRACY I PRAWO SOCJALNE

Tendencje rozwojowe prawa pracy:

1. Ekspansja przedmiotowa prawa pracy: obejmuje się regulacjami prawa pracy osoby, które nie są pracownikami w rozumieniu Kodeksu pracy (art. 303 - częściowo, dotyczy umowy zlecenia i bezpieczeństwa pracy);

2. Rozszerzenie się wolności pracownika przy wykonywaniu pracy - liczy się rezultat;

3. Nowe technologie wymuszają przesuniecie stanowisk pracy do sektora usług czy rozrywki;

4. Stosunek pracy łączony jest z kształceniem pracownika.

Rozróżnienie:

- umowa o pracę - staranne działanie

- umowa o dzieło - rezultat

Prawo pracy: jako gałąź prawa wyróżniona ze względu na przedmiot.

Przedmiot prawa pracy: są stosunki pracy podporządkowanej, świadczonej na rzecz drugiego podmiotu dobrowolnie, osobiście i za wynagrodzeniem oraz inne stosunki prawne związane ze stosunkiem pracy, a w tym m.in.:

1. stosunki zabezpieczające prawidłową realizację stosunku pracy (PIP - nadzór oraz sądy - spory);

2. stosunki zbiorowego prawa pracy;

3. stosunki prawne przygotowujące zawarcie stosunek pracy (regulacje z ustawy o promocji zatrudnienia).

Podmiot prawa pracy:

1. indywidualne - pracownik i pracodawca;

2. zbiorowe - związki zawodowe, organizacje pracodawców, w ograniczonym zakresie załoga zakładu pracy (w części przepisów, jak nie ma związków zawodowych).

Zbiorowe prawo pracy: według:

1. Ustawy o związkach zawodowych z 23.05.1991 r.

2. Ustawy o organizacji pracodawców z 23.05.1991 r.

3. Ustawy o rozwiązywaniu sporów zbiorowych (ze strony pracowników musi występować związek zawodowy).

Właściwości prawa pracy:

1. Złożona sytuacja prawna pracownika - pracownik jest uczestnikiem dwóch rodzajów stosunków prawnych:

1. Indywidualnych - roszczenia do pracodawcy o realizację zasad stosunku pracy, np. do sądu o zaległe wynagrodzenie;

2. Zbiorowych - brak roszczeń indywidualnych do pracodawcy, tylko przez związki zawodowe lub przedstawiciela załogi.

2. Złożoności metod regulacji prawa pracy - nie ma własnej metody regulacji, korzysta z dwóch metod z innych gałęzi prawa:

1. Metoda cywilistyczna (niewładcza);

2. Metoda administracyjno-prawna (władcza), np. BHP.

3. Mechanizm działania przepisów prawa pracy:

KONSTYTUCJA

UMOWY MIĘDZYNARODOWE

USTAWY

ROZPORZĄDZENIA

UKŁADY ZBIOROWE (ponadzakładowe i zakładowe) I POROZUMIENIA NORMATYWNE

REGULAMINY I STATUTY

UMOWA

Art. 18, 9 § 2, 241²⁶ Kp

Art. 18.

§ 1. Postanowienia umów o pracę oraz innych aktów, na których podstawie powstaje stosunek pracy, nie mogą być mniej korzystne dla pracownika niż przepisy prawa pracy.

§ 2. Postanowienia umów i aktów, o których mowa w § 1, mniej korzystne dla pracownika niż przepisy prawa pracy są nieważne; zamiast nich stosuje się odpowiednie przepisy prawa pracy.

§ 3. Postanowienia umów o pracę i innych aktów, na podstawie których powstaje stosunek pracy, naruszające zasadę równego traktowania w zatrudnieniu są nieważne. Zamiast takich postanowień stosuje się odpowiednie przepisy prawa pracy, a w razie braku takich przepisów - postanowienia te należy zastąpić odpowiednimi postanowieniami niemającymi charakteru dyskryminacyjnego.

Art. 9.

§ 1. Ilekroć w kodeksie pracy jest mowa o prawie pracy, rozumie się przez to przepisy kodeksu pracy oraz przepisy innych ustaw i aktów wykonawczych, określające prawa i obowiązki pracowników i pracodawców, a także postanowienia układów zbiorowych pracy i innych opartych na ustawie porozumień zbiorowych, regulaminów i statutów określających prawa i obowiązki stron stosunku pracy.

§ 2. Postanowienia układów zbiorowych pracy i porozumień zbiorowych oraz regulaminów i statutów nie mogą być mniej korzystne dla pracowników niż przepisy kodeksu pracy oraz innych ustaw i aktów wykonawczych.

§ 3. Postanowienia regulaminów i statutów nie mogą być mniej korzystne dla pracowników niż postanowienia układów zbiorowych pracy i porozumień zbiorowych.

Art. 241²⁶.

§ 1. Postanowienia układu zakładowego nie mogą być mniej korzystne dla pracowników niż postanowienia obejmującego ich układu ponadzakładowego.

§ 2. Układ zakładowy nie może określać warunków wynagradzania pracowników zarządzających w imieniu pracodawcy zakładem pracy, w rozumieniu art. 128 § 2 pkt 2, oraz osób zarządzających zakładem pracy na innej podstawie niż stosunek pracy.

4. Uniformizacja (ujednolicenie) i dyferencjacja (różnicowanie):

1. uniformizacja - wyrazem są ustawy szczególne, tzw. pragmatyki, np. Karta Nauczyciela, służba cywilna - pierwszeństwo mają przepisy tych ustaw przed Kodeksem pracy;

2. dyferencjacja - przejawia się w Kodeksie pracy.

5. Wpływ stosunków społecznych i ekonomicznych na prawo pracy.

Funkcje prawa pracy:

1. Ochronna - słabszej strony stosunku pracy, prawo pracy pracownikowi określa minimum uprawnień i maksimum obowiązków, powołane zostały organy sprawdzające, nadzór nad warunkami pracy PIP;

2. Organizacyjna.

Podział prawa pracy:

1. prawo stosunku pracy;

2. prawo administracyjne pracy;

3. prawo sporów pracy;

4. zbiorowe prawo pracy.

Prawo pracy a inne gałęzie prawa:

1. Prawo pracy a prawo cywilne: prawo pracy wyodrębniło się z prawa cywilnego, teraz odrębności w prawie pracy są na tyle istotne, że współpraca tych praw na zasadzie art. 300 Kp. Pięć przesłanek:

1. Kwestia nieuregulowana w prawie pracy - odsyła do prawa cywilnego;

2. Nie do całego prawa cywilnego tylko do Kodeksu cywilnego;

3. Przepisy Kodeksu cywilnego nie do całego prawa pracy tylko do prawa stosunku pracy;

4. Stosujemy odpowiednio przepisy Kodeksu cywilnego (odpowiednio znaczy: 1. bez zmian, 2. ze zmianami, 3. w ogóle);

5. Stosujemy przepisy Kodeksu cywilnego o ile nie są one sprzeczne z zasadami prawa pracy.

Art. 300.

W sprawach nie unormowanych przepisami prawa pracy do stosunku pracy stosuje się odpowiednio przepisy kodeksu cywilnego, jeżeli nie są one sprzeczne z zasadami prawa pracy.

2. Prawo pracy a prawo administracyjne:

1. Prawo pracy korzysta z metody władczej (administracyjno-prawnej);

2. Stosowanie prawa pracy z mianowania (akt administracyjny), powołania (akt administracyjny) i wyboru;

3. Nadzór nad warunkami pracy (PIP), korzystanie z narzędzi administracyjnych.

3. Prawo pracy a prawo karne:

1. Wykroczenia przeciwko prawom pracownika;

2. Obserwuje się, tzw. karnizację prawa pracy - polega na tym, że naruszenia prawa pracy powoduje odpowiedzialność nie tylko na gruncie prawa pracy, ale też prawa karnego.

4. Prawo pracy a prawo socjalne: w skład prawa socjalnego wchodzi:

1. Prawo ubezpieczeń społecznych;

2. Prawo ubezpieczeń zdrowotnych;

3. Pomoc społeczna;

4. Zatrudnienie i bezrobocie (częściowo);

5. Prawo do mieszkania (np. zasiłki mieszkaniowe).

Prawo socjalne to czasem prawo pracy i ww. prawo socjalne (tzw. prawo socjalne).

Zasady prawa pracy:

Kodeksowe: art. 10-18³Kp:

1. Każdy ma prawo do wykonywania zawodu;

2. Wolność pracy - każdy ma prawo swobodnie ubiegać się o pracę;

3. Prawo swobody nawiązywania stosunku pracy - wymaga zgodnego oświadczenia woli stron, zakaz pracy przymusowej, nikt nie może być zmuszony do nawiązywania czy pozostawania w stosunku pracy;

4. Poszanowania godności i innych dóbr osobistych pracownika - charakter normatywny i postulatywny; związek z molestowaniem, lobbingiem, ocenianiem - art. 23 i 24 Kc;

5. Zasada równości - np. wynagrodzenia kobiet i mężczyzn;

6. Zasada niedyskryminacji w szczególności ze względu na:

1. Płeć;

2. Wiek;

3. Niepełnosprawność;

4. Rasę;

5. Narodowość;

6. Przynależność związkową;

7. Przekonania polityczne;

8. Przekonania religijne;

9. Orientacje seksualną;

10. Zatrudnienie w pełnym lub niepełnym wymiarze;

11. Zatrudnienie na czas określony lub nieokreślony.

7. Zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy;

8. Odpłatności pracy (prawo do godziwego wynagradzania) - państwo wyznacza wysokość minimalnego wynagrodzenia za pracę, Sąd Najwyższy uważa, że wynagrodzenia w sferze publicznej może być niegodziwe, gdy jest za wysokie.

9. Prawo do wypoczynku - przepisy o czasie pracy i urlopach wypoczynkowych.

Zasady prawa - ogólnie:

1. dyrektywalne;

2. postulatywne;

3. normatywne;

4. opisowe.

Rozdział II

Podstawowe zasady prawa pracy

Art. 10. § 1. Każdy ma prawo do swobodnie wybranej pracy. Nikomu, z wyjątkiem przypadków określonych w ustawie, nie można zabronić wykonywania zawodu.

§ 2. Państwo określa minimalną wysokość wynagrodzenia za pracę.

§ 3. Państwo prowadzi politykę zmierzającą do pełnego produktywnego zatrudnienia.

Art. 11. Nawiązanie stosunku pracy oraz ustalenie warunków pracy i płacy, bez względu na podstawę prawną tego stosunku, wymaga zgodnego oświadczenia woli pracodawcy i pracownika.

Art. 11¹. Pracodawca jest obowiązany szanować godność i inne dobra osobiste pracownika.

Art. 11². Pracownicy mają równe prawa z tytułu jednakowego wypełniania takich samych obowiązków; dotyczy to w szczególności równego traktowania mężczyzn i kobiet w zatrudnieniu.

Art. 11³. Jakakolwiek dyskryminacja w zatrudnieniu, bezpośrednia lub pośrednia, w szczególności ze względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania polityczne, przynależność związkową, pochodzenie etniczne, wyznanie, orientację seksualną, a także ze względu na zatrudnienie na czas określony lub nieokreślony albo w pełnym lub w niepełnym wymiarze czasu pracy - jest niedopuszczalna.

Art. 12. (skreślony).

Art. 13. Pracownik ma prawo do godziwego wynagrodzenia za pracę. Warunki realizacji tego prawa określają przepisy prawa pracy oraz polityka państwa w dziedzinie płac, w szczególności poprzez minimalnego wynagrodzenia za pracę.

Art. 14. Pracownik ma prawo do wypoczynku, który zapewniają przepisy o czasie pracy, dniach wolnych od pracy oraz o urlopach wypoczynkowych.

Art. 15. Pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom bezpieczne i higieniczne warunki pracy.

Art. 16. Pracodawca, stosownie do możliwości i warunków, zaspokaja bytowe, socjalne i kulturalne potrzeby pracowników.

Art. 17. Pracodawca jest obowiązany ułatwiać pracownikom podnoszenie kwalifikacji zawodowych.

Art. 18. § 1. Postanowienia umów o pracę oraz innych aktów, na których podstawie powstaje stosunek pracy, nie mogą być mniej korzystne dla pracownika niż przepisy prawa pracy.

§ 2. Postanowienia umów i aktów, o których mowa w § 1, mniej korzystne dla pracownika niż przepisy prawa pracy są nieważne; zamiast nich stosuje się odpowiednie przepisy prawa pracy.

§ 3. Postanowienia umów o pracę i innych aktów, na podstawie których powstaje stosunek pracy, naruszające zasadę równego traktowania w zatrudnieniu są nieważne. Zamiast takich postanowień stosuje się odpowiednie przepisy prawa pracy, a w razie braku takich przepisów - postanowienia te należy zastąpić odpowiednimi postanowieniami nie mającymi charakteru dyskryminacyjnego.

Art. 18¹. § 1. Pracownicy i pracodawcy, w celu reprezentacji i obrony swoich praw i interesów, mają prawo tworzyć organizacje i przystępować do tych organizacji.

§ 2. Zasady tworzenia i działania organizacji, o których mowa w § 1, określa ustawa o związkach zawodowych, ustawa o organizacjach pracodawców oraz inne przepisy prawa.

Art. 18². Pracownicy uczestniczą w zarządzaniu zakładem pracy w zakresie i na zasadach określonych w odrębnych przepisach.

Art. 18³. Pracodawcy oraz organy administracji są obowiązani tworzyć warunki umożliwiające korzystanie z uprawnień określonych w przepisach, o których mowa w art. 18¹ i 18².

1

---