Rezultaty pierwszej wojny światowej
W 1914 roku doszło do wybuchu pierwszej wojny światowej. Wzięły w niej udział państwa należące do Ententy czyli Wielka Brytania, Francja, Rosja, Serbia, Japonia, Włochy i stany Zjednoczone oraz państwa bloku centralnego czyli Austro-Węgry i Niemcy, które były wspierane przez Turcję i Bułgarię. Po czterech latach zmagań i działań zbrojnych doszło w końcu do zaprzestania wojny. Tym samym w roku 1918 na mapie Europy pojawiły się nowe państwa takie jak na przykład Polska, które wcześniej znajdowały się pod kontrolą wielkich mocarstw. Ósmego czerwca 1919 roku został podpisany traktat wersalski. Zgodnie z postanowieniami tego układu główna odpowiedzialność za spowodowanie wojny spadła na Niemcy. Traktat wersalski przesadził o nowym podziale terytorialnym kontynentu europejskiego. Na mocy traktatu Niemcy utraciły około 70,5 tysiąca km2 swego obszaru oraz około 6,5 milionów ludności. Francji przypadła Alzacja i Lotaryngia, Belgii przypadł okręg Eupen i Malmédy, Polsce zaś Wielkopolska oraz Pomorze Gdańskie, natomiast Czechosłowacji Kraik Hulczyński. Jednocześnie zarządzono demilitaryzację strefy nadreńskiej. Została ograniczona armia niemiecka, która między innymi miała zakaz posiadania czołgów, lotnictwa oraz okrętów podwodnych. Niemieckie kolonie natomiast zostały przekazane pod nadzór Ligi Narodów. Kara dla Niemiec było także nałożenie na nich obowiązku wypłacenia odszkodowań wojennych. Suma ta opiewała na 132 miliardy marek w złocie. Oprócz tego zgodnie z postanowieniami traktatu wersalskiego na obszarze Warmii, Mazur oraz Górnego ¿Śląska miał zostać przeprowadzony plebiscyt. Na Śląsku odbył się on w roku 192, zaś jego następstwem były trzy słynne powstania śląskie. W konsekwencji stronie polskiej przyznano bogatszą cześć Górnego Śląska. Wchodziło w nią bowiem około siedemdziesiąt sześć procent kopalń węgla. Po kontrole Ligii Narodów na okres piętnastu lat zostało przekazane Zagłębie Saary. Pierwsza wojna światowa doprowadziła do ogromnych strat w europejskiej populacji ( w samej Polsce ubytek obywateli wynosił około czterech milionów ludzi) oraz do kryzysu ekonomicznego. Przede wszystkim jednak jej skutkiem było wprowadzenie w Europie nowego układu sił i nowego porządku. Upadła bowiem potężna dynastia Romanowów w Rosji, Habsburgów w państwie austro-węgierskim oraz Hohenzollernów w Niemczech. W Europie Środkowo-Wschodniej powstało wiele nowych państw jak między innymi: Polska, Czechosłowacja, Królestwo Serbów, Chorwatów i Słoweńców, natomiast w Rosji zaczęły się rządy bolszewików i partii komunistycznej. Tym samym został utworzony Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich (ZSRR). Powierzchnia Austrii została pomniejszona o jedna dziesiątą, ponad to państwo austriackie musiało uznać suwerenność Czechosłowacji, Serbii, Chorwacji oraz Słowenii. Węgry, które oddzieliły się od Austrii straciły Siedmiogród (przejęła go Rumunia), Chorwację, pewna część Banatu, Słowację oraz Ruś Zakarpacka. Słowacja oraz Ruś Zakarpacka zostały przejęte przez Czechosłowację. Natomiast Bułgarii oddała Trację Grecji oraz Serbii, zaś południową Dobrudzę Rumunii. Oprócz wspominanych wcześniej państw niepodległość zdobyła także Litwa, Łotwa oraz Estonia, a w roku 1921 także Irlandia. Doszło także od podziału Turcji. Upadło imperium osmańskie, zaś suwerenność państwa tureckiego została dość ograniczona. Sytuacja zmieniła się w roku 1923, kiedy to odbyła się konferencja w Lozannie. Tam za wstawiennictwem Mustafy Kamela Paszy Turcja odzyskała pełną suwerenność, nie mniej jednak utraciła znaczną cześć swego terytorium. Jeszcze w roku 1923 Kamel Pasza utworzył Republikę Turcji i zaczął tam piastować urząd prezydenta. Jako prezydent był inicjatorem wielu reform, których podstawowym celem była modernizacja państwa tureckiego. W roku 1919 została założona także Liga Narodów, której głównym celem było zapobieganie wojnom oraz ochrona bezpieczeństwa europejskiego. Nie mniej jednak historii ukazała, że system wersalki nie był trwałym systemem, a jego zasady nie do końca były przestrzegane. Przykładem jest tu plebiscyt na Górnym Śląsku, gdzie głosy zliczano nie zgodnie z regułami układu wersalskiego, a także rodzące się ideologie totalitarne Europie, chodzi tu o faszyzm w Niemczech i Włoszech oraz socjalizm w Związku Radzieckim. Traktat wersalski miał wpływ na politykę wielu państw europejskich i w znacznym stopniu ukształtował zjawiska historyczne w dwudziestoleciu międzywojennym. Dwudziestolecie między wojenne to okres odbudowywania się i podnoszenia Europy. Wiele państw zaczęło przeprowadzać reformy. Tak tez było w przypadku państwa polskiego. Odbudowa państwa polskiego miała obejmować: odbudowę gospodarki państwa, budowę portu w Gdyni, reformę oświaty, reformę rolna oraz walutową, jak również reformę celna z Niemcami. Głównym problemem gospodarczym było przezwyciężenie dysproporcji ziem trzech zaborów. Dużym problemem było scalenie obywateli, którzy przez ponad sto lat byli obywatelami trzech, różnych państw, państw, w których panowały odmienne obyczaje, prawa i przepisy. Oprócz różnic organizacyjnych istniały także znaczne różnice w poziomie życia mieszkańców poszczególnych regionów. Pierwsze lata po odzyskaniu niepodległości były dla państwa polskiego ciężką próbą. Odbudowa struktur państwowych okazała się bowiem bardzo trudnym zadaniem. Dodatkowo sytuacje komplikowała ciężka sytuacja społeczna, liczne konflikty i wzrost społecznego niezadowolenia. Ten niekorzystny i trudny czas nie trwał jednak bardzo długo. Po nim bowiem nastąpił okres względnej stabilizacji. Rozwiną się przemysł, dzięki czemu państwo dotąd głównie rolnicze zaczęło powoli przekształcać się w państwo przemysłowe, eksportujące swoje towary za granicę. Co jednak ważniejsze nastąpił rozwój szkolnictwa. . Dziewiątego lutego 1919 roku uchwalono dekret, który wprowadzał obowiązek szkolny. Reforma ta wpłynęła na obniżenie się poziomu analfabetyzmu oraz sprawiła, że zahamowany został proces germanizacji oraz rusyfikacji. . Dzięki obowiązkowi szkolnemu w szkołach podstawowych w roku 1925 uczyło się już osiemdziesiąt procent dzieci. Obowiązek nauki czytania oraz pisania wprowadzono także w wojsku. Rozwinięciu uległo szkolnictwo średnie, a także i wyższe. Oprócz takich ośrodków uniwersyteckich jak Kraków, Lwów oraz Warszawa powstały nowe ośrodki akademickie, które znajdowały się w Poznaniu, w Wilnie oraz w Lublinie. W tym tez czasie w Krakowie powstała, prężnie rozwijająca się do dnia dzisiejszego Akademia Górniczo-Hutnicza. Największe problemy integracyjne objęły jednak Wielkopolskę oraz Górny Śląsk. Obszar Górnego Śląska należał wówczas do jednego z najbardziej rozwiniętych przemysłowo regionów w Europie. Różnice w rozwoju ówczesnych ziem polskich przetrwały niejako po dziś dzień, co przejawia się w podziale państwa na Polskę A, Polskę B oraz Polskę C. Ponado co ważniejsze Polska w okresie międzywojennym była państwem wieloetnicznym i wielonarodowościowym. W granicach państwa polskiego mieszkało wówczas siedemdziesiąt procent Polaków, czternaście procent Ukraińców, osiem procent Żydów, oraz cztery procent Niemców i Białorusinów. Mniejszości narodowe miały swoje własne tradycje, kulturę oraz obyczaje. Co więcej cechowała ich odrębność religijna. Aktywność mniejszości narodowych, szczególnie ukraińskiej oraz żydowskiej doprowadziła do wielu konfliktów wewnętrznych, przez co była elementem utrudniającym integracje państwa. Kolejnym utrudnieniem była duża ilość partii politycznych, działających na obszarze II Rzeczypospolitej, partii, które prezentowały bardzo różne poglądy. I tak na przykład Narodowa Demokracja opowiadała się za ograniczeniem praw mniejszości i przyspieszeniu procesów asymilacyjnych, natomiast obóz piłsudczyków prezentował zadanie odmienne. Narodowa Demokracja była zwolennikiem demokracji parlamentarnej, propagowała hasła solidaryzmu społecznego oraz modelu Polaka - katolika. Tym samym była przeciwnikiem przyznania praw mniejszościom narodowym. Stała w opozycji do obozu Józefa Piłsudskiego. Ugrupowanie to miało szerokie poparcie wśród społeczeństwa polskiego. Największy procent poparcia uzyskiwali w dawnym zaborze pruskim. Liderem Narodowej Demokracji był Roman Dmowski, nazywany często ojcem nacjonalizmu polskiego. Kolejną partia II Rzeczypospolitej Polskiej była Chrześcijańska Demokracja. Ugrupowanie to sympatyzowało z Narodową Demokracją. Ich program ideowy oparty był na nauce społecznej Kościoła Katolickiego; tym samym powołując się na encyklikę papieża Leona XIII „Rerum novarum, opowiadali się przeciwko wszelkim formom wyzyskiwania robotników oraz za reformami o charakterze raczej umiarkowanym. Głównym, a zarazem jednym z najwybitniejszych reprezentantów tej partii był Wojciech Korfanty, działacz polityczny, zaangażowany bardzo w sprawy Górnego Śląska. Kolejne partie to Polskie Stronnictwo Ludowe "Piast" oraz Polskie Stronnictwo Ludowe "Wyzwolenie", będące ugrupowaniami ludowego ruchu politycznego. Partie te propagowały demokrację parlamentarną, twierdziły ponad to, iż podstawą gospodarki jest przede wszystkim agraryzm. Różnica między tymi ugrupowaniami polegała na tym, iż Polskie Stronnictwo Ludowe "Piast" sympatyzowała z Narodową Demokracją oraz Chrześcijańską Demokracją, natomiast Polskie Stronnictwo Ludowe "Wyzwolenie" skłaniało się bardziej ku partiom lewicowym. Sympatyzowało głównie z Polską Partią Socjalistyczną. W roku tysiąc dziewięćset trzydziestym pierwszym doszło do połączenia Polskiego Stronnictwa Ludowego "Piast" i Polskiego Stronnictwa Ludowego "Wyzwolenie" . Utworzyły one wspólnie Stronnictwo Ludowe (SL). Do głównych reprezentantów ruchu ludowego zalicza się Wincentego Witosa oraz Macieja Rataja. Kolejna partia II Rzeczypospolitej Polskiej była lewicowa Polska Partia Socjalistyczna (PPS), która podobnie jak ugrupowania wcześniejsze opowiadała się za demokracją parlamentarną. Polska Partia Socjalistyczna propagowała swobody obywatelskie, tolerancję wyznaniową oraz uznanie praw mniejszości narodowych. Do jej głównych przedstawicieli zalicza się Ignacego Daszyńskiego, Jędrzeja Oraczewskiego oraz Mieczysława Niedziałkowskiego. Ponad to działała rewolucyjna Komunistyczna Partia Robotnicza Polski (KPRP). Powstała ona w grudniu tysiąc dziewięćset osiemnastego roku, zaś jej głównym reprezentantem był Julian Leszczyński-Leński. W roku tysiąc dziewięćset dwudziestym piątym KPRP zmieniła swoją nazwę na Komunistyczną Partię Polski (KPP). Ugrupowanie to wzorem Związku Radzieckiego, propagowało hasła dyktatury proletariatu. Suwerenność Polski, uważali za coś niepotrzebnego, zaś w trakcie wojny polsko-bolszewickiej współpracowali z bolszewikami. Komunistyczna Partia Polska nie miała zbyt szerokiego poparcia w społeczeństwie, głównie dlatego, że była postrzegana jako agentura Związku Radzieckiego. Komunistyczna Partia Polska została rozwiązana w roku 1938. Decyzję podjęto na Międzynarodówce Komunistycznej. Wielu członków Komunistycznej Partii Polskiej zostało straconych w Związku Radzieckim. Nieciekawa była wówczas także sytuacja gospodarcza państwa polskiego. Najlepiej rozwinięte pod względem gospodarczym były zimie Królestwa Polskiego, jednakże działania wojenne sprawiły, iż zostały bardzo zniszczone. Wielkopolska z kolei mogła poszczycić się dość dobrze prosperującym rolnictwem oraz przemysłem przetwórczym. Śląsk natomiast był najbardziej uprzemysłowionym obszarem ówczesnej Europy. Obudowa państwa wymagała zatem ogromnych nakładów finansowych, o które było dość trudno, tym bardziej, że narastał problem inflacji. Wiązało się to ze wzrostem cen. Od roku 1923 nasiliło się zjawisko hiperinflacji. Jej skutkiem był gwałtowny spadek wartości pieniądza. Sytuacja kraju była więc bardzo ciężka. Dotknęło to nie tylko budżet ale i obywateli państwa. Od jesieni 1923 roku kryzys gospodarczy systematycznie się nasilał. Przykładowo wartość jednego dolara wzrosła wówczas do sześciu milionów marek niemieckich. Znacznie wzrosła także stopa bezrobocia. Wszystko to spowodowało wzrost społecznego niezadowolenia, który objawiał się między innymi licznymi protestami. Sytuacja ta doprowadziła do upadku rządu Witosa, którego następca został Władysław Grabski. Swoje rządy Władysław Grabski rozpoczął od wprowadzania w Zycie swego programu reform. Pierwszą z nich była reforma skarbowo-walutowa. Został uchwalony podatek majątkowy, a markę zastąpił jeden zloty polski. Po pewnym czasie sytuacja zaczęła się na chwile stabilizować, przede wszystkim ustabilizowała się waluta, co z kolei zaczęło sprzyjać różnym inwestycjom gospodarczym. Jednym z głównych celów rządu Władysława Grabskiego było przyciągnięcie zagranicznego kapitału. W tym celu zaciągnięto niekorzystną pożyczkę we Włoszech (wynosiła ona niewiele bo czternaście milionów dolarów, ale jej odsetki wynosiły dwadzieścia cztery procent), oraz prowadzono profrancuską politykę. Te ostatnie działania sprawiły, że została z Polski odwołana angielska misja finansowa Younga, która unikała udzielenia kredytu i jednocześnie próbowała osłabić polsko-francuską współpracę. Stabilizacja i poprawa sytuacji nie trwały jednak długo. Przemysł polski, w porównaniu z przemysłem zagranicznym był mało wydajny i mało konkurencyjny. Zjawiskiem negatywnym, które niekorzystnie wpłynęło na sytuację państwa były między innymi: spadek cen węgla, drzewa ora cukru (były to podstawowe towary eksportowe), wzrost deficytu bilansu handlu zagranicznego, zmniejszeniu uległy ponad to zasoby dewizowe. Oprócz tego rząd Władysława Grabskiego zaciągną wiele kredytów. Oprócz pożyczki włoskiej, kredyt wysokości czterystu milionów franków zaciągnięto we Francji, a dwadzieścia sześć milionów dolarów pożyczono od amerykańskiego banku Dillona. Inwestycje jakie wówczas podjęto obejmowały przede wszystkim kolej. W latach 1936-1939 wicepremier Eugeniusz Kwiatkowski na sumę siedmiu i pół miliarda złotych rozwinął program importu. Największy procent środków został przeznaczony na rozbudowę Warszawskiego Okręgu Przemysłowego oraz na budowę Centralnego Okręgu Przemysłowego W dorzeczu Wisły i Sanu. W ramach tej ostatniej inwestycji w roku 1937 powstało miasto przemysłowe Stalowa Wola. W okresie międzywojennym rozwinęłaś się także kultura życia. W tamtym czasie nastąpił wzrost liczby bibliotek. Powstały biblioteki i czytelnie dla dzieci oraz młodzieży. W 1928 roku w Warszawie otwarto Bibliotekę Narodową. W Bibliotece Narodowej znalazły się miedzy innymi zbiory braci Załuskich oraz zbiory zebrane przez polska emigrację w Repperswilu (w Szwajcarii) oraz w Paryżu. Do rozwoju oświaty oraz edukacji przyczyniła się także działalność różnych instytutów naukowych, wśród których najważniejsza istniejąca do dziś była Polska Akademia Umiejętności w Krakowie. Jeżeli zaś chodzi o rozwój radia, to pierwszą polską stacją radiową była radiostacja warszawska, która została uruchomiona w roku 1925. W roku 1930 na ziemiach polskich działało już siedem stacji. Do roku 1934 Program Polskiego Radia był nadawany na żywo, z płyt nadawano tylko muzykę. Radio było odpowiedzialne także za organizowanie różnych akcji o charakterze społecznym. Rozwijała się także twórczość malarska, sztuka dekoracyjna, która zwykle nawiązywała do motywów ludowych. W okresie międzywojennym rozwinęło się także kino. Do czołowych polskich aktorów tego czasu zalicza się miedzy innymi: Pola Negri oraz Eugeniusz Bodo, natomiast za najsłynniejszego aktora teatralnego tamtego czasu uchodził Stefan Jaracz. W tamtym tez czasie międzynarodową sławę zyskała sobie Maria Skłodowska-Cuire, która do dziś zaliczana jest do grona osób, które miały największy wpływ na rozwój współczesnej cywilizacji. Bardzo istotnym problemem ówczesnej Europy było stale wzrastające bezrobocie. Wzrost niezadowolenia społecznego i frustracja sprawiły, iż ideologie autorytarne miały dogodne podstawy swego rozwoju. Były one obecne nie tylko we Włoszech, Niemczech czy Związku Radzieckim, ale także na Węgrzech, Litwie, Grecji. W owym czasie we Włoszech władzę sprawował Benito Mussolini, polityk, publicysta, który uchodzi za twórcę faszyzmu. Od roku 1925 władzę przejęła, powołana przez Mussoliniego, Wielka Rada Faszystowska. Od tego czasu Mussolini jako Duce pełnił autorytarną władzę w państwie włoskim. W latach trzydziestych doprowadził on do wojny z Abisynia, przez co powiększył włoskie terytorium o Afrykę Wschodnia. Rządy Mussoliniego doprowadziły do antagonizmu pomiędzy Włochami a Liga Narodów. Poparcie dla swych idei i ideologii włoski dyktator znalazł u Adolfa Hitlera, który z kolei był przywódcą niemieckim. W Niemczech, gdzie coraz większą popularność zaczął zyskiwać Adolf Hitler, w roku 1933 cała władza przeszła w ręce NSDAP. Hitler zlikwidował wszelkie swobody obywatelskie, wprowadził zakaz działalności innym partiom oraz związkom zawodowym. Sam zaś otoczył się powszechnym kultem. Jego podstawowym celem było zlikwidowanie narodu żydowskiego oraz wyniszczenie Słowian. W Hiszpanii z kolei rządy objął Primo de Rivera. Podobnie jak Hitler i Mussolini rządził on w sposób autorytarny, był dyktatorem. W roku 1936 w Hiszpanii wybuchła wojna domowa, zaś jej następstwem było przejęcie władzy przez kolejnego dyktatora generała Francisco Franco. Do wielu zmian doszło także na terytorium azjatyckim, gdzie wzmogły się w owym czasie ruchy o charakterze niepodległościowym. W roku 1924 na przykład została proklamowana Mongolska Republika Ludowa, osłabieniu uległy wpływy brytyjskie w Indiach oraz wpływy holenderskie w Indonezji. W latach 1931-1932 doszło do wybuchu wojny, której konsekwencją było opanowanie przez Japonię Mandżurii a potem także i Chin. Na terytorium chińskim w roku 1921 została utworzona Komunistyczna Partia Chin (KPCh). Do radykalizacji nastrojów doszło także na terytorium rosyjskim, gdzie władzę przejęli bolszewicy. Ich wodzem zaś został Włodzimierz Ilicz Lenin. Tym samym wszystkie inne partie zostały usunięte cień. W ten sposób Lenin i jego partia komunistyczna mogły sprawować władzę niepodzielnie. Opozycjoniści natomiast byli napiętnowani, represjonowani a nawet i zabijani. W Związku Radzieckim opozycjonistów spotykała zwykle śmierć. Takie czystki miały miejsce między innymi w latach dwudziestych XX wieku. Zostały wprowadzone wieloletnie plany, które miały na celu poprawę gospodarki kraju. Całkowicie odrzucono wszelkie zasady demokracji, zaś społeczeństwo zmuszone było poddać się zasadom wynikającym z danej ideologii. W ten sposób poszczególne jednostki czy grupy społeczne przestały mieć jakikolwiek wpływ na wszelkie decyzje związane z państwem i życiem społecznym. W celu szybszego przystosowania społeczeństwa do nowych warunków i ukształtowania nowej świadomości społecznej zamieniony został system oświaty W związku Radzieckim na przykład od najmłodszych lat dzieci uczono zasad działania aparatu partyjnego. Kształtowano w nich całkowita uległość wobec systemu państwa. W roku 1924 zmarł Lenin, zaś dyktatorem został Józef Stalin , którego polityka okazała się jeszcze bardziej krwawa, bezwzględna oraz represyjna. Jeżeli chodzi natomiast o Stany Zjednoczone to po zakończeniu pierwszej wojny światowej także przeprowadziły wiele reform wewnętrznych. Jedna z nich było wprowadzenie prohibicji w roku 1920. Lata dwudzieste w USA to zatem także lata nie najlepszej sytuacji gospodarczej i społecznej ( w wyniku prohibicji wzrosła na przykład zorganizowana przestępczość). W roku 1929 doszło tam do słynnego „czarnego czwartku” (krach na giełdzie nowojorskiej), który był zapowiedzią poważnych problemów ekonomicznych lat trzydziestych. Niepewność oraz trudna sytuacja gospodarcza w Europie i w Stanach Zjednoczonych, jak również wzrost ideologii nacjonalistycznych utrzymały się na świecie aż do wybuchu drugiej wojny światowej i dziś można je uznać za jej praprzyczynę. Pierwsza wojna światowa w wybuchła w roku 1914. wzięło w niej udział trzydzieści trzy państwa. W jej wyniku został stworzony nowy podział terytorialny Europy. Rozpadła się monarchia austro-węgierska, Niemcy i Austria stały się republikami, powstała Rosja Radziecka oraz wiele nowych państw jak: Polska, Czechosłowacja, Jugosławia, Litwa, Łotwa, Estonia i Finlandia; powstała Liga Narodów.