Geneza pierwszej wojny światowej. oprac. RM podr., s. 215 - 221

1. Najważniejsze czynniki składające się na genezę pierwszej wojny światowej.

- rywalizacja między mocarstwami (zwł. o kolonie i na Bałkanach oraz o hegemonię w Europie) i

sprzeczności interesów między nimi, imperializm, wyścig zbrojeń i militaryzm, propaganda

nacjonalistyczna, ukształtowanie się dwóch bloków wojskowo - politycznych: Trójprzymierza i

Trójporozumienia, ekspansjonistyczne dążenia wynikające z nacjonalizmu (np. nacjonalizm serbski,

niemiecki), klęska ruchów pacyfistycznych w przededniu wojny (przejawem tego zjawiska

był zamach na jednego z francuskich socjalistów, a zarazem pacyfistę Jeana Jauresa w lipcu 1914 r.).

2. Najważniejsze aspekty rywalizacji miedzy poszczególnymi państwami i źródła antagonizmów

między nimi u schyłku XIX i w początkach XX w.

• antagonizm niemiecko - francuski (Francja chciała „zmyć hańbę Sedanu”, spór o Alzację i Lotaryngię, o Maroko)

• antagonizm niemiecko - brytyjski (rywalizacja o kolonie , o wpływy na Bliskim Wschodzie, o dostęp do ropy naftowej, wyścig zbrojeń - zwłaszcza w dziedzinie floty wojennej i łodzi podwodnych)

• antagonizm niemiecko - rosyjski

• antagonizm rosyjsko - austriacki

• antagonizm francusko - włoski

• antagonizm serbsko - austriacki

3. Polityka Bismarcka po 1871 roku i kształtowanie się trójprzymierza

- próby Bismarcka izolowania Francji na arenie międzynarodowej i niedopuszczenia do

zawiązania przez Francję sojuszu s Rosją

• zawarcie „sojuszu trzech cesarzy” w 1873 r. i jego odnowienie w 1881 r.

• podpisanie tzw. traktatu śródziemnomorskiego przez W. Brytanię, Włochy i Austro - Węgry

• zawarcie dwuprzymierza w 1879 r. między Niemcami i Austro- Węgrami

• przekształcenie dwuprzymierza w trójprzymierze w 1882 r. (jako skutek rywalizacji Włoch z Francją o Tunis, osłabienie trójprzymierza w wyniku zajęcia przez Włoch Trypolitanii w l. 1911 - 1912)

• dymisja Bismarcka po wstąpieniu na tron Wilhelma II i rozpoczęciu przez nowego cesarza polityki antyrosyjskiej

4. Kształtowanie się trójporozumienia (Francja, Wielka Brytania, Rosja) m. in. jako skutek odchodzenie

przez Wielką Brytanię od polityki „wspaniałego odosobnienia” („splendid isolation”)

• francusko - rosyjski traktat obronny w 1892 r. (salutujący car podczas wykonywania Marsylianki)

• francusko - brytyjskie porozumienie „entente cordiale” w 1904 r. (W. Brytania uznaje Maroko za

część francuskiej strefy wpływów, Francja uznaje Egipt i Sudan za część brytyjskiej strefy wpływów)

• układ brytyjsko - rosyjski w 1907 r. (podział Persji na dwie strefy wpływów, Rosja uznała Afganistan za obszar znajdujący się w brytyjskiej strefie wpływów)

5. Bałkany u schyłku XIX i w początkach XX wieku („kocioł bałkański”), mapa w podr., s. 217

- źródła konfliktów na Bałkanach u schyłku XIX i w początkach XX wieku

• dążenie narodów bałkańskich do zrzucenia zależności od Turcji (a następnie dążenie nowych

państw bałkańskich do powiększenia terytorium i odebrania Turcji jej europejskich posiadłości)

• rywalizacja Rosji i Austro - Węgier na Bałkanach

• popieranie przez Rosję dążeń narodowowyzwoleńczych narodów bałkańskich

• dążenie nowych państw bałkańskich (zwł. Serbii, także Rumunii) do oderwania od Austro - Węgier

pewnych terytoriów i poparcie Rosji dla tych dążeń

• konflikty między nowymi państwami bałkańskimi

- najważniejsze etapy konfliktów na Bałkanach u schyłku XIX i w początkach XX wieku

• antytureckie powstanie w Bośni i Hercegowinie (1875 - 1878) oraz wojna rosyjsko - turecka

(1877 - 1878)

• postanowienia kongresu w Berlinie (1878): uzyskanie niepodległości przez Serbię, Rumunię i

Czarnogórę, przyznanie autonomii Bułgarii (w ramach państwa tureckiego), Bośnia i Hercegowina

przez 30 lat znajdzie się pod okupacją Austro - Węgier

• tzw. „kryzys bośniacki” w 1908 r. (spowodowany inkorporacją Bośni i Hercegowiny do Austro -

Węgier) i uzyskanie przez Bułgarię niepodległości

• tzw. I wojna bałkańska w 1912 r. (wojna Grecji, Serbii, Czarnogóry, Bułgarii z Turcją, skutki:

utrata przez Turcję większości jej europejskich posiadłości na rzecz Serbii, Grecji, Bułgarii)

• tzw. II wojna bałkańska w 1913 r. ( wojna Grecji, Serbii, Rumunii i Czarnogóry przeciw Bułgarii,

skutki: odebranie Bułgarii pewnych terytoriów, powstanie Albanii), mapa w podr., s. 217

6. Zamach w Sarajewie (28 VI 1914) oraz ultimatum Austro - Węgier wobec Serbii jako bezpośrednie

przyczyny wybuchu pierwszej wojny światowej

- przebieg zamachu (Gawriło Princip),s.221

- treść ultimatum: m.in. żądanie udziału austriackich urzędników w śledztwie przeciw osobom

zamieszanym w zamach na Franciszka Ferdynanda, Serbia ma zrezygnować z roszczeń do Bośni i

Hercegowiny, rząd serbski ma rozwiązać wszystkie organizacje nastawione wrogo wobec Austro - Węgier

(nadzorować mają to austriaccy urzędnicy), podr. s. 221

- odrzucenie przez Serbię niektórych punktów ultimatum i wypowiedzenie jej przez Austro - Węgry wojny

(28 VII 1914)

7. Wybuch wojny

wypowiedzenie przez Austro - Węgry wojny Serbii - 28 VII

wypowiedzenie przez Niemcy wojny Rosji - 1 VIII

wypowiedzenie przez Niemcy wojny Francji - 3 VIII

wypowiedzenie przez Wielką Brytanię wojny Niemcom - 4 VIII

wypowiedzenie przez Austro - Węgry wojny Rosji - 6 VIII

8. Stosunek sił państw centralnych i ententy w przededniu I wojny światowej, podr., s. 220

2

---