Metoda badań naukowych

1. wg S. Nowaka: to powtarzalny i skuteczny sposób rozwiązywania problemu badawczego.

2. wg A. Kamińskiego: zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych, obejmujący najogólniej całość postępowania badacza, zmierzającego do rozwiązania określonego problemu naukowego.

3. wg J. Pietera:

a) całokształt sposobów badawczego docierania do prawdy i pojęciowego przedstawienia prawdy poznanej,

b) sposoby uzyskiwania tak zwanego materiału naukowego (robocza metoda badań).

cyt. za: K. Żegnałek, Dydaktyka ogólna, Warszawa 2005, s. 41.

Metoda badania dydaktycznego

to system takich, odpowiednio powiązanych ze sobą czynności i narzędzi, które umożliwiają odkrywanie zależności między poszczególnymi elementami procesu dydaktycznego jako całości oraz ogólnych prawidłowości kształcenia i oświaty.

W. Okoń, Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej, Warszawa 2003, s. 10.

Metoda badania dydaktycznego

to zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych, obejmujących najogólniej całość postępowania badacza, zmierzającego do rozwiązania określonego problemu badawczego.

F. Bereźnicki, Dydaktyka kształcenia ogólnego, Kraków 2007, s. 30.

Metody badań wg W. Okonia

1. Metody historyczno-porównawcze

Praca badawcza polega na rozpatrywaniu faktów dydaktycznych, które miały miejsce w przeszłości, a ich ślady zostały w jakichś dokumentach przechowane. Proces badania sprowadza się do rejestrowania, analizowania i wyjaśniania tych faktów.

2. Metoda obserwacji

Obserwacja jako metoda badania dydaktycznego polega na systematycznym i planowym rejestrowaniu, analizie i interpretacji oddziaływań na wychowanka w toku kształcenia oraz jego zachowania pod wpływem tych oddziaływań bądź własnych wewnętrznych pobudek, jak również warunków, w których te procesy przebiegają, oraz zmian w wychowankach dokonujących się pod wpływem tych warunków.

Proces badawczy sprowadza się do opisu, rejestracji, analizy i interpretacji obecnego stanu, struktury lub procesu. Uwaga badacze koncentruje się na ogólnych warunkach procesu i na aktualnym zachowaniu jednostek i zbiorowości.

Obserwacja nie jest zwykłym patrzeniem na coś, lecz poszukiwaniem faktów, odkrywaniem ich, stosownie do postawionego przed obserwacją celu czy zadania.

Rodzaje obserwacji:

1. oparta na spostrzeganiu pośrednim - gdy danego przedmiotu badań nie można poddać bezpośredniej obserwacji. Przedmiotem takim mogą być postawy, dyspozycje, zdolności, uzdolnienia lub takie cechy jednostek i zbiorowości, jak uczciwość, altruizm, zdyscyplinowanie, integracja grupy, współdziałanie. Ponieważ bezpośrednio tych właściwości obserwować nie można, badacz posługuje się takimi wskaźnikami tych właściwości, jakie są dostępne bezpośredniemu spostrzeganiu.

2. oparta na spostrzeganiu bezpośrednim - składa się z spostrzegania, rozpoznania, zmierzenia. Spostrzeżenie to zmysłowe stwierdzenie, że dana rzecz tam się znajduje, rozpoznanie oznacza, że „oceniamy daną rzecz jako coś poprzednio znanego lub nieznanego”, a zmierzenie jest ilościową oceną cech tej rzeczy.

3. Obserwacja uczestnicząca - obserwator sam bierze czynny udział w badanym procesie dydaktycznym, wpływając na jego przebieg.

- zalety: możliwość wniknięcia badacza w sam proces, w reakcje uczniów i nauczycieli oraz motywy ich postępowania oraz możliwość skierowania procesu na tory pożądane z punktu widzenia badań

- wady: uleganie badacza wpływom badanego środowiska, jego nastawieniom i sugestiom, co osłabia wrażliwość i utrudnia pracę badawczą.

3. Metoda eksperymentalna

Eksperyment to metoda badania naukowego, która polega na wywoływaniu procesu (zjawiska) bądź ingerowaniu w dany proces oraz takim regulowaniu warunków tego procesu, aby można było poddać je kontroli i pomiarowi, a zarazem dokonać sprawdzenia założonych hipotez.

Zajmuję się tym „co będzie”, gdy do danego procesu wprowadzi się nowe elementy lub w nowy sposób powiąże ze sobą elementy dotychczasowe. Uwagę swoją ogniskuje tu badacz na relacjach przyczynowo-skutkowych, na takim manipulowaniu zmiennymi, aby stwierdzić ich wpływ na proces badany.

W. Okoń, Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej, Warszawa 2003, s.13-20

Metody badań wg Cz. Kupisiewicza

1. Obserwacja

Istotą obserwacji jest zamierzone, planowe i systematyczne spostrzeganie zjawisk i procesów dydaktycznych w celu ujawnienia towarzyszących im zmian oraz stwierdzenia zachodzących między nimi związków.

Rodzaje obserwacji:

1. bezpośrednia -planowe gromadzenie spostrzeżeń przez osobę bezpośrednio obserwującą dany proces dydaktyczny w jego naturalnym przebiegu,

2. pośrednia - celowe, systematyczne spostrzeganie zjawisk lub procesów utrwalonych za pomocą środków technicznych, stenogramu, protokołu.

2. Eksperyment

Służy do badania zjawisk i procesów celowo wywołanych przez badacza, przebiegających w warunkach, nad którymi sprawuje on dokładną kontrolę.

Eksperyment polega na wywoływaniu lub zmianie przebiegu zjawisk lub procesów dydaktycznych przez wprowadzenie do nich jakiegoś nowego czynnika i obserwowaniu powstałych pod jego wpływem skutków.

Formy eksperymentu pedagogicznego:

1. eksperyment laboratoryjny - wywołuje się lub zmienia dny proces w sztucznych dla niego warunkach,

1. eksperyment naturalny - bada proces w typowych dla niego warunkach.

4. Badanie dokumentów pedagogicznych

Metoda pozwalająca na wykorzystanie informacji zawartych w :

I.

- programach nauczania,

- podręcznikach szkolnych,

- dziennikach lekcyjnych,

- arkuszach ocen,

- arkuszach ocen,

- protokołach z zebrań rady pedagogicznej,

- notatkach nauczycieli,

- dokumentacji badań lekarskich i psychologicznych

Zbieranie danych dotyczących treści kształcenia, właściwości środowiska ucznia, jego zachowania, stanu zdrowia, właściwości psychicznych, trudności wychowawczych itp.

II.

- pracach pisemnych,

- wierszach,

-pamiętnikach,

- rysunkach,

-pracach plastycznych,

- utworach muzycznych.

Zdobyte informacje wzbogacają wiedzę o uczniu.

3. Ankieta

Metoda umożliwiająca zdobycie informacji o tym, co dane osoby wiedzą oraz jak oceniają określone zjawiska i procesy, za pośrednictwem drukowanej listy pytań.

5. Wywiad

Metoda umożliwiająca zdobycie informacji o tym, co dane osoby wiedzą oraz jak oceniają określone zjawiska i procesy, za pomocą bezpośredniej rozmowy.

Odmiany rozmowy:

1. rozmowa swobodna - jej treść jest zdeterminowana przez założony cel badawczy,

2. rozmowa naprowadzana przez badacza na problemu uprzednio sformułowane, nie mające formy pytań,

2. rozmowa kierowana - badacz oczekuje ustnej odpowiedzi współrozmówcy na listę dokładnie sformułowanych pytań.

6. Analiza statystyczna

Dzięki niej możliwe jest przedstawienie uzyskanych wyników w porównywalnych kategoriach liczbowych.

Składniki analizy statystycznej:

1. opis wyników uzyskanych w badaniach - ustalenie wielkości miar tendencji centralnej (średnia arytmetyczna, mediana), odchylenia standardowego, miar dyspersji, oraz właściwości rozkładu wyników

2. statystyczna weryfikacja hipotez - przeprowadza się ją za pomocą wnioskowania statystycznego. Umożliwia udzielanie odpowiedzi na pytanie, czy zaobserwowana różnica między wynikami uzyskanymi przez badane grupy jest statystycznie istotna.

Cz. Kupisiewicz, Podstawy dydaktyki ogólnej, Warszawa 1996, s. 26-32.

Metody badań wg J. Półturzyckiego

1. Sondaż diagnostyczny

Służy do ustalenia diagnozy stanu problemów dydaktycznych i pozwala orzekać o tendencjach oraz aktualnym stanie zjawisk i procesów kształcenia, a także ich uwarunkowań społeczno-wychowawczych.

2. Studium indywidualnych przypadków

Pozwala określić prawidłowości dydaktyczne postępowania badanego nauczyciela, opisać a nawet zweryfikować jego indywidualne doświadczenia lub propozycje autorskiego programu z realizacją. Metoda ta może wystąpić również w badaniu uczniów, ich form i metod uczenia się, zwłaszcza w małych grupach.

3. Monografia

To próba wszechstronnego opracowania i przedstawienia badanego zagadnienia. Spotykamy monografie klasy, szkoły, a także określonej metody kształcenia, środków dydaktycznych czy całego systemu dydaktycznego.

4. Eksperyment

To metoda badań procesu dydaktycznego i jego uwarunkowań w sytuacji, gdy dokonuje się zmian w znanym przebiegu procesu. Zmienia się metody, środki, formy dydaktyczne lub organizuje nowy proces kształcenia. Takie postępowanie wymaga ścisłego określenia istoty zmian dydaktycznych oraz wynikających z nich korzyści w procesie kształcenia.

5. Analiza porównawcza

Zwana też niekiedy metodą historyczno-porównawczą, pozwala na porównanie odrębnych systemów dydaktycznych, ich elementów, lub konkretnych procesów kształcenia. Niekiedy porównuje się dawne i obecne formy realizacji lub jego wyniki.

6. Pomiar dydaktyczny

Stanowi odmianę sondażu o szerokim zastosowaniu i służy poznaniu stanu edukacji oraz efektów kształcenia.

J. Półturzycki, Dydaktyka dla nauczycieli, Toruń 1997, s. 29.

Technika badań

1. wg A. Kamińskiego: to czynności praktyczne, regulowanie starannie wypracowanymi dyrektywami, pozwalającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzalnych informacji, opinii, faktów.

2. wg J. Półturzyckiego: to sposoby zbierania materiału oparte na starannie opracowanych dyrektywach.

Techniki badań wg J. Półturzyckiego

1. Obserwacja

2. Wywiad

3. Ankieta

4. Badanie dokumentów

5. Techniki socjometryczne

6. Badanie wytworów

7. Techniki pomiaru

8. Analizy statystyczne

Techniki badań wg F. Bereźnickiego

1. Obserwacja

2. Wywiad

3. Ankieta

4. Analiza dokumentów

F. Bereźnicki, Dydaktyka kształcenia ogólnego, Kraków 2007, s. 36-39.

Narzędzia badawcze wg Cz. Kupisiewicza

1. Arkusz obserwacji

2. Testy psychologiczne i dydaktyczne

Test wg Zaczyńskiego jest: „próbą, identyczną dla wszystkich badanych, wprowadzoną intencjonalnie w ściśle kontrolowanych warunkach i umożliwiającą obiektywny i dokładny pomiar badanej cechy, procesu psychicznego lub jego zewnętrznych rezultatów”.

Rodzaje testów dydaktycznych:

I.

a) umiejętność elementarnych (czytanie, pisanie, najprostsze operacje arytmetyczne),

b)wiadomości i umiejętności

II.

a) profesjonalne (standaryzowane),

b) nauczycielskie.

Rodzaje testów psychologicznych

1. testy zdolności (ogólna sprawność umysłowa),

2. testy osobowości (cechy charakteru, przeżycia emocjonalne, motywy postępowania).

3. Kwestionariusz wywiadu

To zbiór pytań, który w rozmowie naprowadzanej, jest modyfikowany stosownie do indywidualnych właściwości rozmówcy, a w rozmowie kierowanej jest jednakowy dla wszystkich badanych.

4. Kwestionariusz ankiety

Drukowana lista pytań, za pomocą której badacz zdobywa pożądane informacje.

5. Skala postaw.

Cz. Kupisiewicz, Podstawy dydaktyki ogólnej, Warszawa 1996, s. 29-31.

Fazy poznania naukowego

1. Ustalenie zmiennej zależnej i określenie jej związków z istotnymi dla niej zmiennymi niezależnymi.

2. Sprecyzowanie tzw. pytań i hipotez istotnościowych

3. Formułowanie hipotez

4. Sprawdzanie hipotez

5. Uogólnienie wyników badań

Cz. Kupisiewicz, Podstawy dydaktyki ogólnej, Warszawa 1996, s. 32.

Etapy procesu badawczego

1. Sformułowanie problemów i hipotez

2. Wyłonienie zmiennych

3. Dobór wskaźników do zmiennych

4. Opracowanie strategii i procedury badawczej

5. Przeprowadzenie badań

6. Naukowe opracowanie wyników

7. Uogólnienie wyników badań.

F. Bereźnicki, Dydaktyka kształcenia ogólnego, Kraków 2007, s. 29.

---