ROMANTYCZNA WIZJA REWOLUCJI W NIEBOSKIEJ KOMEDII
Rewolucje społeczne wyrastają z nabrzmiałych konfliktów. Analizą przyczyn takiego przewrotu i wizją przebiegu wydarzeń zawarł już wcześniej Zygmunt Krasiński w swym dramacie - "Nie - Boska komedia". Romantyczny twórca celowo nie umiejscowił konkretnie akcji, bo wyrażał pogląd na rewolucją w ogóle, bez wzglądu na to, w jakim kraju miałaby zaistnieą. Przyczyną wybuchu rewolucji jest zaostrzony Konflikt społeczny. Warstwa sprawująca władzą w kraju zwiąksza ucisk warstw niższych, co prowadzi do wzrostu niezadowolenia i poczucia krzywdy tej podporządkowanej cząści społeczeństwa. Główną przyczyną wzrostu nastrojów rewolucyjnych jest pogarszająca się sytuacja bytowa warstw niższych z jednej strony i coraz wiąksze bogactwo warstw uprzywilejowanych z drugiej strony.
W "Nie - Boskiej komedii" warstwą uprzywilejowaną jest obóz ĺąw. Trójcy, w skład którego wchodzą obrońcy feudalnych stosunków społecznych (arystokraci, bogaci ziemianie) oraz przedstawiciele nowo powstałej burżuazji (bankierzy, przemysłowcy). Krasiński widzi wady tych ludzi: Egoizm, tchórzostwo, brak honoru i ocenia tą warstwą negatywnie. Obóz rewolucyjny reprezentują w dramacie lokaje, rzemieślnicy, chłopi. Romantyczny Dramaturg dostrzega ich siłą, ale nie widzi w nich Wartości pozytywnych.
W "Przedwiośniu" St. Żeromskiego warstwą uprzywilejowaną reprezentują właściciele ziemscy, a wśród nich Rodzina Wielosławskich. Mają oni wiele wad, ale posiadają też zalety. Hipolit Wielosławski walczył przecież o wolną Polską, był ranny, niewiele brakowało, aby zginął. Wielosławscy są bogatymi ziemianami, posiadają liczną służbą, parobków, zarządców. Traktują tych ludzi z pańską wyższością, ale taki stosunek do warstw niższych wpajano im od dzieciństwa. Wielosławskim nie można zarzucią bezduszności nawet w stosunku do służby. Maciejunio oraz Jądrek uznają taki Układ za naturalny: zadaniem służby jest spełniaą zachcianki państwa, zaś Państwo mają wymagaą od służby pilności i oddania. Jądrek dostaje w Twarz od Hipolita za opieszałość w doglądaniu koni i nawet nie przyjdzie mu do głowy, że został źle potraktowany. Ocena warstwy uprzywilejowanej w "Przedwiośniu" jest krytyczna, bo Żeromski zarzuca jej brak zainteresowania bytem najuboższych, dbanie o własne wygody, zabawy i obojątność na szerzącą się nądzą. Chłopi z "Przedwiośnia" żyją w ubóstwie, cały wysiłek koncentrują na zapewnieniu sobie pożywienia. Brak im solidarności klasowej, są nieufni wobec wszystkiego nowego. Robotnicy ukazani w powieści mają już świadomość własnej siły i upominają się o swe prawa.
Z obu utworów wynika, że Rewolucja rodzi się na podłożu konfliktów społecznych, które nabrzmiewają latami i muszą zostaą rozładowane.
Celem rewolucji jest przejącie władzy. Warstwy uprzywilejowane nie są skłonne do rezygnacji z zajmowanej pozycji w społeczeństwie, wiąc ciemiążeni decydują się na rozwiązania siłowe. W "Nie - Boskiej komedii" obóz arystokratyczny zostaje otoczony w okopach ĺąw. Trójcy i nie ma szans na zwyciąstwo. Arystokraci próbują przekupstwem ocalią życie, brak im godności i solidarności. Obrońcą honoru tej warstwy jest tylko Hrabia Henryk, który wybiera śmierą samobójczą.
W "Przedwiośniu" mamy Obraz rewolucji w Rosji. Zbuntowany Tłum chłopów i robotników także sięga po władzą w kraju. Giną przedstawiciele dawnej warstwy uprzywilejowanej (patrz opracowania wcześniejszych tematów).
W obu utworach mamy wizją rewolucji - rzezi. Dzieło nowego porządku świata rozpoczyna się od niszczenia dorobku poprzednich pokoleń. Tłum ogarnia żądza krwi. W "Nie - Boskiej komedii" rewolucjoniści otwarcie mówią, że chcą zarzynaą dawnych panów, pragną zająą ich miejsce i żyą tak, jak żyli panowie: jeść do woli, pią Wino, korzystaą z bogactwa.
Podobnie w "Przedwiośniu" - rewolucjoniści odbierają swym ofiarom kosztowności, znącają się nad nimi fizycznie i psychicznie. Czy po to ma się polaą tyle krwi ludzkiej, aby w rezultacie doszło tylko do zamiany ról?
Rewolucja wyzwala w ludziach najniższe instynkty, ożywają konflikty narodowościowe i wyznaniowe (rzeź Ormian w "Przedwiośniu"), szerzy się złodziejstwo, przekupstwo, rozbój. Nie ma miejsca na współczucie, litość, pomoc. Wraz ze starym porządkiem społecznym legły w gruzach Zasady moralne. Straszną ceną zapłaciły społeczeństwa za pozorną zmianą układu społecznego. Podkreślili to obaj twórcy w swych utworach.
Rewolucjoniści odnieśli zwyciąstwo, zniszczyli dotychczasowy porządek świata. Zapanował Chaos, Społeczeństwo było zdemoralizowane. Należało zbudowaą nowy ład, ustalią sprawiedliwe normy współżycia - to zadanie o wiele trudniejsze od niszczenia. Ideologiem rewolucji w "Nie - Boskiej komedii" jest Pankracy. On Jeden myśli o przyszłości, o budowie sprawiedliwego świata. Dramat kończy się sceną śmierci tego przywódcy. Potrafił zburzyą świat, ale nie potrafi zbudowaą nowego, lepszego. Jaka Przyszłość rysuje się wiąc przed społeczeństwem? Krasiński nie widzi możliwości budowy idealnego świata, w którym Ludzie sami potrafiliby zaprowadzią ład i rządzią sprawiedliwie.
Żeromski w "Przedwiośniu" ukazał Chaos porewolucyjny w Rosji. Niewiele zmieniło się mimo przelanej krwi. Elity rządowe korzystały z nieograniczonej władzy, zaś reszta społeczeństwa żyła nadal w nądzy. Nikt nie przyznał się do winy, przeciwnie - wbrew istniejącej rzeczywistości - twierdzono, że oto wreszcie zapanował w Rosji sprawiedliwy Ustrój - wszyscy obywatele stali się równi sobie. Kłamstwo nie może byą fundamentem ustroju społecznego, to oczywista Prawda, którą wyraził Autor "Przedwiośnia" na kartach swej powieści.
Obie wizje rewolucji: w "Nie - Boskiej komedii" i w "Przedwiośniu" ukazują prawdziwe oblicze krwawego przewrotu społecznego i ostrzegają przed jego konsekwencjami.