WYKŁAD VII - 21.12.2010

1. Gaz i ropa na Niżu Polskim :

1. Monoklina przedsudecka - obszar na północny-wschód od Sudetów po region Poznania, warstwy zapadające monoklinalnie w kierunku NE od uskoku przedsudeckiego

2. Złoża odkryte przy prowadzeniu poszukiwań złóż miedzi

3. Kościan

4. Utwory złożonośne (od spągu):

1. Górny karbon

2. Perm: piaskowce czerwonego spągowca

3. Perm (cechsztyn): wapienie podstawowe cyklotemu Werra

4. Perm (cechsztyn): dolomity główne cyklotemu Strassfur

5. Górny karbon - piaskowce, w których lokalnie doszło do nagromadzenia węglowodorów, w wyniku przeobrażenia materii roślinnej dolnego karbonu.

2. Warunki dla powstawania złóż węglowodorów:

1. Skała macierzysta - duże ilości rozproszonej materii fitogenicznej

2. Skała zbiornikowa - odznaczająca się wysoką porowatością, musi tworzyć pułapki geologiczne, np. fałdy, uskoki, utwory rafowe (struktury o bardzo dużej porowatości) czy też wysady solne.

3. Materiał fitogeniczny jest przeobrażony pod wpływem ciśnienia i temperatury; pod wpływem ciśnienia migrują do miejsc, gdzie panuje niższe ciśnienie

4. Czerwony spągowiec - utwory piaszczyste o genezie eolicznej, tworzące wydmy, mogą stanowić doskonałe kolektory. Gaz w tych utworach najczęściej pochodzi ze skał karbońskich.

5. Cechsztyn - struktury rafopodobne; brak ewidentnych organizmów rafotwórczych; rafy mszywiołowo-glonowe. Z tych utworów pochodzi ropa.

6. Dolomity główne - powstały w wyniku dolomityzacji wapieni; zmniejszenie objętości powstanie dodatkowej porowatości

3. Żadne ze złóż nie jest dużym złożem:

1. Cztery poziomy gazo- i roponośne obserwowane są w rejonie Kościana

2. Ziemia Lubuska - poziomy cechsztyńskie (Rybaki, Wierzchowa, Buszewo)

3. Obszar Pomorza Szczecińskiego - Kamień Pomorski i okolice utwory czerwonego spągowca

4. Strefa Koszalin-Chojnice - ropa występuje w utworach paleozoicznych, głównie dewońskich węglany

5. W rejonie Łeby - złoża w utworach kambryjskich, piaszczystych

6. Bałtyk - utwory dewońskie i kambryjskie - podmorska eksploatacja (PetroBaltic)

7. Kłonino koło Koszalina - wybuch

4. Wydobycie:

1. Ropa w Polsce - 400-700 tysięcy ton; zapotrzebowanie - ok. 17 milionów ton;

2. Gaz w Polsce - 5 miliardów m³; zapotrzebowanie - 11-13 miliardów m³

5. Zasoby:

1. Ropa naftowa:

1. Karpaty - 40 złóż

2. Zapadlisko - 15 złóż

3. Niż - 44 złoża

4. Łącznie - 99 złóż, łączne zasoby - 10 milionów ton

2. gaz:

1. Karpaty - 39 złóż

2. Przedkarpacie - 80 złóż

3. Niż - 130 złóż

4. Łącznie - 249 złóż, łączne zasoby - 79 miliardów m³

6. Gaz łupkowy:

1. Łupki sylurskie - czarne/ciemne łupki, słabo przepuszczalne, zawierające dużo materiału fitogenicznego, mała przepuszczalność uniemożliwia migrację gazu do skały zbiornikowej.

2. Prowadzi się specjalne odwierty umożliwiające odzyskanie gazu, systemem wierceń wprowadza się wodę z piaskiem pod ciśnieniem, co prowadzi do uszczelinowacenia skały

3. Głębokość zalegania ok. 4000 m, brak odpowiedniej temperatury

7. Gazyfikacja węgli brunatnych i kamiennych:

1. Pozyskiwanie gazu w kopalniach węgla

2. Metan w pokładach węglowych do 90 miliardów m³

8. Pierwiastki promieniotwórcze - jeden z surowców energetycznych

9. Surowce metaliczne - minerały żeliwne i żelazo

1. Brak złóż rud żelaza zbilansowanych

2. Nagromadzenia w postaci rud darniowych (rudy o znaczeniu historycznym; Góry Świętokrzyskie, powstają przy zbiornikach wodnych)

3. Bruszewo k. Kościana - archeologiczne znaleziska osady zajmującej się eksploatacją rud darniowych - katastrofa ekologiczna

4. Rudy syderytowe - sferosyderyty zlokalizowane w utworach jurajskich górna jura (malm), utwory piaszczyste i mułowcowe: konkrecje o średnicy kilku cm zbudowane z syderytów (Jura Krakowsko-Częstochowska). Eksploatację prowadzono do roku 1939. Zawierają od 20 do 30% Fe, ubogie w żelazo.

5. Indie - tanie rudy żelaza.

10. W granicach Polski występują takie same rudy Fe jak w Skandynawii czy w Krzywym Rogu

1. Masyw Suwalski - masyw anortozytowo-norytowy; skały prekambryjskie na głębokości 700 m, przykryte utworami paleozoicznymi i młodszymi.
   W obrębie anortozytów występują podłużne soczewy, zbudowane z magnetytu (Fe₂O₄) oraz ilmenitu (FeTiO₃), stanowią one skupienia, które mają charakter sztokwerkowy - ruda jest rozłożona równomiernie wśród innych skał.

1. Ruda ta odkryta została w latach osiemdziesiątych (Ryka).

2. Złoże ma charakter pozabilansowy.

11. Metale żeliwne - do produkcji stali.

12. Nikiel:

1. Złoże Szklary k. Ząbkowic: skała macierzysta - serpentynity (skała metamorficzna powstała w wyniku przeobrażenia perydotytów). Serpentynity podlegały wietrzeniu, w szczelinach wietrzeniowych dochodziło do zwiększenia koncentracji niklu. Zasoby pozabilansowe, nieeksploatowane.

13. Metale kolorowe - rudy miedzi:

1. Wydobycie - 400 tysięcy ton/rok

2. Występują w utworach dolnego cechsztynu

3. Seria złożowa rud miedzi:

1. 4 m - miąższość rud miedzi obejmuje dolną część wapieni, cały poziom łupków miedzionośnych, górną część białego spągowca

2. Łupki miedzionośne - miąższości od kilkunastu cm do 1 m; ciemne, drobnolaminowane utwory, zawiera węglany, minerały ilaste i dużą zawartość materii organicznej

4. Powstanie:

1. Cała sekwencja jest sekwencją płytkowodną, do mineralizacji doszło po zakończeniu sedymentacji

2. Łupki powstały na głębokości > 200 m.

3. Transgresja cechsztyńska doprowadziła do przerobienia utworów czerwonego spągowca (powstanie białych piaskowców) odbarwienie.

4. Po transgresji doszło do zmiany warunków pH/Eh, co doprowadziło do powstania łupków bitumicznych, które absorbowały Cu²⁺, CO²⁺, Ag, Pb, Au

5. Mineralizacja w łupkach jest rozciągnięta równolegle z warstwowaniem (pojawiają się także mineralizacje skośne przecinające warstwowanie ma to charakter wtórny)

6. Część wód migrujących spowodowała powstanie mineralizacji w piaskowcach i węglanach (w procesie diagenezy)

5. Geneza okruszcowania - złoże poligenetyczne sedymentacyjno-diagenetyczne

14. Minerały złożowe - chalkozyn, bornit, kupryt, piryt miedzionośny

15. Najlepiej okruszcowany jest łupek miedzionośny - ok. 8% zawartości Cu

16. W części wapiennej - 1,7-2%; w piaskowcach - 1,5-1,8%.

17. Wyodrębnia się rudy: piaskowcową, łupkową, węglanową

18. Pochodzenie Cu:

1. Perm - okres silnego wulkanizmu w Sudetach i na ich przedpolu - wulkanizm ten był głównym dostarczycielem jonów Cu do morza cechsztyńskiego

19. Złoże Lubińsko-Głogowskie:

1. Kopalnie Lubin, Polkowice, Rudna (KGHM)

2. Metoda głębinowa - pozyskuje się do 400 tysięcy ton miedzy elektrolitycznej 99,999% Cu

3. Pozyskuje się również: 15 tysięcy ton Pb, 1500 ton Ni, 900 ton Ag,
   400 kg Au

---