Choroby wewnętrzne

dr Jan Żołna

W1 15.10.2006

Endokrynologia

Endokrynologia - dziedzina zajmująca się zaburzeniami funkcji gruczołów wydzielania wewnętrznego.

endo - z gr. do środka

kryno - wydzielanie

Przysadka mózgowa - mieści się w obrębie czaszki, w zagłębieniu kości klinowej - na siodełku tureckim. Jest to gruczoł wielkości małego orzecha laskowego o wadze 0,5-1 g. Spełnia w układzie wewnątrzwydzielniczym nadrzędną rolę w stosunku do większości gruczołów. Składa się z dwóch części:

• części przedniej (gruczołowej)

• części tylnej (nerwowej).

Przedni płat przysadki mózgowej (gruczołowy) wydziela hormony:

• TSH - tyreotropina

• ACTH - kortykotropina, adrenokortykotropina

• PRL - prolaktyna, hormon laktotropowy

• GH - hormon wzrostu, somatotropina (STH)

• LH - lutropina, luteotropina

• FSH - folikulotropina, folitropina

Sprzężenie zwrotne - wzajemna zależność gruczołu nadrzędnego, wydzielającego hormony tropowe i gruczołów podległych, wydzielających hormony docelowe.

TSH (tyreotropina)- stymuluje gruczoł tarczowy do produkcji hormonów - tyroksyny i trójjodotyroniny.

• Nadmiar TSH świadczy o nadczynności tarczycy.

• Niedobór TSH świadczy o niedoczynności tarczycy.

ACTH (kortykotropina) - stymuluje syntezę i wydzielanie glikokortykosteroidów przez korę nadnerczy.

• Zespół Cushinga - nadczynność kory nadnerczy. Polega na nadmiernym wytwarzaniu hormonów nadnerczowych, spowodowanych przerostem lub nowotworem kory nadnerczy (gruczolak w korze nadnerczy).

• Choroba Cushinga - postać podwzgórzowo-przysadkowa, wtórna nadczynność kory nadnerczy, wzrost wydzielania ACTH lub wzrost wydzielania CRH (gruczolak w przysadce mózgowej).

PRL - prolaktyna hormon odpowiedzialny za laktację (wpływa na zapoczątkowanie i podtrzymywanie czynności gruczołów piersiowych w okresie ciąży i karmienia piersią).

• Nieprawidłowości w wydzielaniu prolaktyny:

• Nadmierna produkcja prolaktyny

Przyczyny: uszkodzenie podwzgórza (brak prolaktostatyny); gruczolak przysadki mózgowej (np. po zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych, po urazach OUN - wypadki)

Sygnał niepokojący - wystąpienie laktacji.

Skutki: mlekotok, laktacja w okresie, gdy kobieta nie jest w okresie połogu; brak miesiączki. U mężczyzn: obniżenie libido, niemoc płciowa.

• W okresie ciąży u kobiet przysadka mózgowa rozrasta się (powiększa) i dochodzi do zwiększenia zapotrzebowania ukrwienia. W okresie porodu, gdy kobieta traci dużo krwi może nastąpić zniszczenie przysadki mózgowej spowodowane częściowym niedokrwieniem.

• Zespół Sheehena - globalne uszkodzenie, poporodowa martwica przysadki, po patologicznym nadmiernym krwawieniu podczas porodu. Dochodzi do zaburzeń przepływu krwi w naczyniach krążenia wrotnego przysadki, skutkiem, czego są: mikrozakrzepy i niedotlenienie tkanek.

• Objawy: brak laktacji, kobieta po porodzie nie ma pokarmu, deficyt hormonalny, niedoczynność płciowa, zanik miesiączki.

GH - hormon wzrostu - odpowiedzialny za wzrost organizmu.

• Niedobór hormonu

• Przyczyny: niedoczynność przysadki (pozapalana, pourazowa, w przebiegu nowotworów); brak wydzielania GHRH przez podwzgórze

• Skutki: karłowatość przysadkowa (wzrost ulega zahamowaniu w 2-3 roku życia, rozwój umysłowy jest prawidłowy, zachowane proporcje ciała, opóźnione dojrzewanie

• Nadmierne wydzielanie

• Przyczyny: gruczolak przysadki, ekotopowe wydzielanie GH (np. nowotwory płuc), nadmiar GHRH wydzielanego przez podwzgórze (nowotwory)

• Skutki: gigantyzm u dzieci (nadmierny wzrost, lecz proporcjonalny), akromegalia u dorosłych (nadmiar GH po okresie zarastania chrząstek nasadowych kości długich - przerost części chrzęstnych i miękkich, narządów wewnętrznych).

Podwzgórze jest „kontrolerem” dla przysadki mózgowej. Produkuje hormony liberyny (RH) i statyny (IH), które kontrolują uwalnianie hormonów przez przysadkę mózgową. Mechanizm ten działa na zasadzie sprzężenia zwrotnego.

• 5 liberyn - stymulują podległe hormony

• 1 statyna (inhibitor) - prolaktostatyna

Tylny płat przysadki mózgowej - magazynuje dwa hormony, które produkowane są w podwzgórzu:

• OXY - oksytocyna

• ADH - wazopresyna, hormon antydiuretyczny

Te dwa hormony zbudowane są tylko z 9 aminokwasów, dlatego hormony te funkcjonują jako leki

(prosta synteza w laboratorium).

Oksytocyna - hormon funkcjonujący w okresie porodu, wpływa na siłę skurczu macicy podczas porodu.

Osmolarność krwi

Substancje osmotycznie czynne ulegają jonizacji

• „+” jony: 140 mEq/l (140mmol/l) Na; 4,5-5 mmol/l K oraz jony Ca i Mg - łącznie 150 mmol/l

• „-„ jony: chlorki 105 mmol/l; wodorowęglany 35 mmol/l; SO₄, PO₄ i białczany - łącznie 150 mmol/l

Osmolarność osocza ludzkiego 270-300 mosmol/l

Osmoreceptory struktury (mierniki) osmolarności osocza.

Jednym z głównych odbiorców jest podwzgórze - tylny płat przysadki mózgowej - hormon ADH.

Alkohol często poraża osmoreceptory.

Wazopresyna - zwiększa wchłanianie zwrotne wody w kanalikach nerkowych, przez co zapewnia objętość, ciśnienie osmotyczne w środowisku wewnętrznym.

• Niedoczynność wydzielania ADH

• Przyczyny: samoistny brak wydzielania ADH, operacje gruczolaków przysadki, guzy podwzgórza, urazy.

• Objawy: moczówka prosta, wielomocz, brak zdolności do zagęszczania moczu

• Diagnostyka niedoczynności: brak zagęszczania moczu przy wzroście osmolalności osocza, ustępujący po podaniu ADH

• Nadmierne wydzielanie ADH

Zespół SIADH - zespół nieadekwatnej produkcji ADH

Przyczyny zespołu SIADH:

• ektopowe wydzielanie ADH - nowotwory (rak płuc, rak trzustki), gruźlica płuc

• nadmierne pobudzanie endogenne wydzielania ADH: choroby płuc (zapalenie płuc), choroby OUN (urazy głowy, ropień, guz mózgu, zapalenie opon mózgowych lub mózgu), choroba narządów wewnątrzwydzielniczych (niedoczynność części przedniej przysadki, kory nadnerczy lub tarczycy)

• leki

• inne przyczyny: Zespół Schwarza-Battera przerost aparatu przykłębuszkowego z wtórnym hiperaldosteronizmem i normalnym ciśnieniem tętniczym

Najczęściej opisywany jako zespół paranowotworowy (może manifestować wczesny rak płuca, rak żołądka)

W zespole SIADH pomimo efektywnej hipomolalności płynów ustrojowych (hipomolalność

jest silnym bodźcem hamującym uwalnianie ADH) w surowicy krwi stwierdza się prawidłowe lub nadmierne stężenie ADH.

® 2006 AŁ

---