Oprac. Dorota Żyro
Ocenianie uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi
Ważna umiejętność niezbędna w pracy z grupą zróżnicowaną, a więc taką gdzie są uczniowie ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, to stworzenie i stosowanie systemu oceniania wspierającego w rozwoju wszystkich uczniów.
Ów system często stanowi przedmiot kontrowersji zarówno wśród samych nauczycieli, jak uczniów, oraz rodziców zwłaszcza, że efekty dydaktyczne w grupie gdzie uczą się dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych mogą być i zapewne będą nieporównywalne.
Reforma programowa za jeden z fundamentów nowej szkoły uznała zmianę sposobu oceniania. Za najważniejsze aspekty tej zmiany uważam doskonalenie formy oceny tak, aby: mogła ona pełnić funkcje:
wspierania rozwoju każdego ucznia
motywowania uczniów do pracy
informowania ucznia i jego rodziców o postępach, jakie czyni
informowania nauczyciela o efektach jego pracy
Jak rozumieć funkcję wspierania rozwoju? Z pewnością ważne są następujące czynniki:
indywidualne podejście do każdego ucznia zamiast porównywania go z innymi
przyglądanie się postępom, a nie wyłącznie efektom
branie pod uwagę niepowtarzalnych możliwości ucznia, ale i ograniczeń, zainteresowań, właściwego dla niego tempa pracy
patrzenie na konkretnego ucznia bez presji wymogów programowych pamiętając, że obowiązująca jest podstawa programowa, a nie często nader ambitne, wybrane przez nauczycieli programy. W przypadku ucznia posiadającego orzeczenie lub opinię nauczyciel jest zobowiązany dostosować treści programowe do jego możliwości i udzielić mu właściwego wsparcia także poprzez ocenę.
Jak realizować funkcję motywacyjną oceny?
Od wielu lat psychologia wskazuje na motywujące aspekty pozytywnych komunikatów kierowanych do uczniów. Taka również powinna być ocena:
pozytywna, doceniająca najmniejsze nawet wysiłki czy umiejętności dziecka
rozstrzygana zawsze na korzyść ucznia w przypadku wahania nauczyciela jaką ocenę wystawić - wyższą czy niższą
jasna i jawna - regularne rozmowy z uczniami na temat zasad oceniania i wystawionych już ocen, wnikliwa i analityczna dyskusja o uzyskiwanych stopniach, komentarz ustny lub pisemny do oceny
licząca się z oczekiwaniami i potrzebami uczniów - poznanie ich aspiracji sprzyja motywowaniu, stanowi też przyczynek do realizacji zasady podmiotowości ucznia.
Przykładowo: planując sprawdzian możemy zapytać uczniów:
jak się czują w obrębie tematyki będącej przedmiotem sprawdzianu?
jak im się wydaje, że wypadną?
jakie oceny chcieliby uzyskać, co byłoby dla nich satysfakcjonujące?
(sprawdzian powinien zostać przygotowany na wielu różnych poziomach tak by uczniowie mogli wybierać te zadania, które są dla nich wykonalne)
Po sprawdzianie ważne jest:
odwołanie się nauczyciela do tych aspiracji
porównanie oczekiwań uczniów z oceną proponowaną przez nauczyciela
analiza różnic i ich przyczyn
Przy różnicach między oczekiwaniami uczniów, a wystawioną przez nauczyciela oceną warto, aby nauczyciel określił dlaczego się nie powiodło i co mógłby zrobić uczeń aby ocenę poprawić - Jaką partię materiału pogłębić, co dopracować, przemyśleć? Jestem zwolenniczką stworzenia uczniom możliwości poprawienia każdej oceny, jeżeli są tym zainteresowani. Nauczyciel powinien do tego zachęcać, ponieważ w ten sposób ocenianie faktycznie sprzyja uczeniu się. Pamiętajmy, że ocena ma motywować do uczenia rozumianego przede wszystkim jako podążanie własną drogą rozwoju.
Ocenianie powinno również dotyczyć szerszego wachlarza aktywności dzieci, może to być oprócz tradycyjnych już sprawdzianów, odpowiedzi, czy prac domowych dodatkowo praca w grupach, aktywność na lekcji, przygotowanie się do nowej lekcji, umiejętność podsumowania lekcji i wyciągnięcia wniosków, łączenie nowej wiedzy z już posiadaną. Podstawa programowa kształcenia ogólnego na każdym etapie zakłada uczenie umiejętności rozumowania i ocena powinna dzieci do tego inspirować. Ponadto przy poszerzeniu pola oceniania każde dziecko będzie miało szansę znaleźć sferę, w której będzie mogło się wykazać. Niestety w ocenianiu ciągle jeszcze zbyt wiele schematów, a nasze myślenie paradoksalnie idzie w kierunku prób obiektywizacji, co z założenia jest ograniczające, bo tak jak dzieci różnią się między sobą, tak różne będą ich osiągnięcia. Problemy z ocenianiem były jednym z powodów, dla których przez lata uważano, że dzieci niepełnosprawne nie mogą uczyć się w zwykłej szkole.
Bardzo dobrą praktyką jest umożliwienie uczniom zdobywania punktów dodatkowych za ustalone przez nauczyciela działania. Zdobycie określonej ilości punktów oznacza ocenę bardzo dobrą, co umożliwia realizację zasady małych kroków tak bardzo pomocną przy kształceniu ucznia ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. System punktowy pozwala na zdobywanie przez uczniów wiedzy i umiejętności w bardziej dostosowanym do ich możliwości tempie, wpływa też pozytywnie na motywację uczniów, daje szansę na stałe poprawianie swoich ocen. Także dawanie dzieciom możliwości wyboru sprzyja zwiększaniu motywacji i braniu przez uczniów odpowiedzialności za własne oceny. Wybór pomiędzy łatwiejszym i trudniejszym zadaniem na lekcji, w czasie sprawdzianu, czy pracy domowej wiążący się z możliwością uzyskania lepszej lub gorszej oceny sytuuje ucznia w roli aktywnego podmiotu nauczania i oceniania, dając mu możliwość projektowania własnych ocen. Możliwość dokonywania samooceny i oceny przez rówieśników poprzez wzajemne sprawdzanie i poprawianie swoich prac dodatkowo wzmacnia w dziecku poczucie odpowiedzialności za oceny.
Informacyjna funkcja oceny
Często nauczyciel dążąc do obiektywizacji ocen koncentruje się jedynie na tym elemencie.
W przypadku uczniów ze specjalnymi potrzebami, niejednokrotnie oznacza to zamknięcie możliwości uzyskiwania lepszych ocen i pomija fakt starań, wysiłków i postępów jakie czynią ci uczniowie.
Informacja o osiągnięciach również powinna uwzględniać te wszystkie aspekty, a więc koncentrować się na możliwościach, mocnych stronach i przyroście kompetencji zawsze jednak w indywidualnym wymiarze.
Uczeń dzięki tej funkcji oceny uzyskuje wiedzę na temat tego jak w sposób kompleksowy nauczyciel ocenia poziom jego wiedzy i umiejętności, a także wskazuje mu dalsze kierunki pracy nad tymi aspektami, które wymagają poprawy.
Informacja, którą nauczyciel kieruje do ucznia jest także informacją zwrotną dla niego samego o tym jak skutecznie udało mu się pomóc uczniowi w nauce, czy wykorzystywane przez niego formy przekazu były dla konkretnego ucznia efektywne i tym samym zachęcić go do refleksji nad własną pracą.