PODSTAWOWE POJĘCIA Z ZAKRESU ASEPTYKI
ASEPTYKA
To ogół zasad postępowania mającego doprowadzić do osiągnięcia stanu względnej jałowości w obrębie określonych części ciała, np. na skórze rąk lub w zakażonej ranie, by zmniejszyć ryzyko przeniesienia do ustroju czynników chorobotwórczych z zewnątrz organizmu.
Do tego celu stosuje się różne środki, m.in. Chemiczne roztwory o działaniu dezynfekcyjnym (odkażającym)
ASEPTYKA= przestrzeganie jałowości
ASEPTYKA
Postępowanie jałowe- zespół zabiegów mających na celu niedopuszczenie drobnoustrojów do określonego środowiska (tkanki, płyny ustrojowe), np. do rany i sterylnych materiałów.
Osiąga się to przez posługiwanie się wyjałowionymi narzędziami chirurgicznymi w czasie zabiegu chirurgicznego i podczas zmiany opatrunków oraz użycie wyjałowionego materiału opatrunkowego i bielizny operacyjnej
ANTYSEPTYKA
Postępowanie odkażające, wyjaławiające, którego celem jest zabicie wszystkich drobnoustrojów (bakterii, wirusów, grzybów) w danej przestrzeni, na określonych przedmiotach, np. rękach, w ranie, w otoczeniu itp. Osiągamy to przez stosowanie:
Środków chemicznych
Wysokiej temperatury w sterylizatorach i autoklawach
Promieni nadfioletowych
Promieniowania jonizującego
DEKONTAMINACJA
Proces prowadzący do usunięcia lub zabicia drobnoustrojów, ograniczeniu kontaktu z materiałem biologicznym chorego. Dzięki dekontaminacji używane obiekty stają się bezpieczne dla zdrowia. W zakres dekontaminacji wchodzą:
Sanityzacja
Oczyszczanie
Dezynfekcja
Sterylizacja
Możliwe źródła zakażenia: Krew, Płyn mózgowo- rdzeniowy, Płyn opłucnowy, Maż stawowa, Płyn osierdziowy, Płyn otrzewnowy, Płyn owodniowy, Mleko kobiece, Mocz, Kał, Ślina, Plwocina, Wymiociny, Wydzielina z nosa.
Cele dekontaminacji
Likwidacja zanieczyszczeń organicznych w miejscu ich powstania
Izolowanie zanieczyszczeń od otoczenia
Zastosowanie skutecznych metod unieszkodliwienia zanieczyszczeń
Zapobieganie zakażeniom
Ochrona zdrowia personelu i pacjentów
Zapewnienie odpowiednich warunków transportu
SANITYZACJA
Odkażanie (dezynfekcja) chemiczne nie doprowadzające jednak do zupełnego wyjałowienia lecz zmniejszające ilość drobnoustrojów do „bezpiecznego” minimum.
OCZYSZCZANIE
Gruntowne usuwanie (mycie) widocznych zabrudzeń i zanieczyszczeń wraz ze znaczną częścią drobnoustrojów. Proces oczyszczania zawsze poprzedza dezynfekcję i sterylizację.
DEZYNFEKCJA
(odkażanie) niszczenie drobnoustrojów chorobotwórczych i ich form przetrwalnikowych środkami fizycznymi i chemicznymi w celu zapobiegania rozwojowi zakażenia.
Dezynfekcje podejmuje się przede wszystkim w środowisku zewnętrznym, a także w stosunku do powłok ciała- w mniejszym stopniu do jam ciała
DEZYNFEKCJA
To proces inaktywowania mikroorganizmów znajdujących się na nieożywionych powierzchniach, prowadzony w celu zapobieżenia wystąpieniu zakażeń, często egzogennych wywołanych florą przejściową, nabywanych od innych chorych, personelu szpitalnego, sprzętu medycznego lub pochodzących ze środowiska
Poziomy dezynfekcji
Wysoki poziom dezynfekcji- w wyniku dezynfekcji dochodzi do zniszczenia wszystkich mikroorganizmów z wyjątkiem dużej ilości spor bakterii
Średni poziom dezynfekcji- inaktywuje prątki gruźlicy, wegetatywne formy bakterii, większość wirusów i grzybów ale nie koniecznie zabija spory
Poziomy dezynfekcji
3. Niski poziom dezynfekcji- zniszczeniu ulega większość bakterii, niektóre wirusy i grzyby; jednak niektóre mikroorganizmy mogą przeżyć ten proces, w tym prątki gruźlicy albo spory bakterii.
Wstępnie wydezynfekowany, a następnie umyty sprzęt poddaje się procesowi dezynfekcji lub sterylizacji- w zależności od dalszego przeznaczenia; i tak:
Narzędzia, które mają kontakt z uszkodzoną tkanką lub naruszają ciągłość powłok ciała, muszą być sterylne, czyli wolne od wszystkich form drobnoustrojów, zarówno wegetatywnych, jak i przetrwalników
Narzędzia i sprzęt, które mają kontakt z nieuszkodzoną skórą, powinny być wolne od form wegetatywnych drobnoustrojów, czyli poddane dezynfekcji
Narzędzia, które mają kontakt z nieuszkodzoną błoną śluzową, powinny być sterylne; jeżeli ze względu na materiał, z którego sprzęt został wykonany, nie może być on poddany procesowi sterylizacji, musi być zdezynfekowany w sposób zapewniający wysoki poziom dezynfekcji, czyli musi nastąpić zniszczenie wszystkich wegetatywnych form drobnoustrojów: bakterii (łącznie z prątkami gruźlicy), grzybów i wirusów.
METODY DEZYNFEKCJI
Dezynfekcje przeprowadza się z użyciem środków chemicznych lub fizycznych takich jak:
Temperatura gotowania (np. podczas dezynfekcji w maszynach do mycia basenów szpitalnych)
Promienie ultrafioletowe stosowane do dezynfekcji np. powietrza i powierzchni w salach zabiegowych
Dezynfekcja termiczna
W ten sposób można dezynfekować sprzęt i narzędzia w automatycznych urządzeniach myjąco- dezynfekujących, które służą do jednoczesnego mycia i dezynfekcji termicznej lub chemicznej sprzętu medycznego. Zalety:
Jednoczesne mycie i dezynfekcja w tym samym procesie
Możliwość kontroli procesu dezynfekcji za pomocą testów kontrolnych oraz pomiaru temperatury
Zapewnienie szerokiego zakresu działania bójczego, duża skuteczność
Dezynfekcja komorowa
Prowadzona w komorach dezynfekcyjnych i służy do dezynfekcji termiczno- chemicznej materacy, koców, poduszek, przedmiotów z wełny, ubrań itp. Nowoczesne komory dezynfekcyjne parowo- formalinowe stwarzają możliwość automatycznego dozowania substancji dezynfekujących, zapewniają sterowanie temperaturą i suszenie. Doboru czynnika biologicznego dokonuje się w zależności od rodzaju skażeń i wytrzymałości materiału poddawanego dezynfekcji.
Dezynfekcja powierzchni
Stosuje się preparaty o działaniu bakteriobójczym i wirusobójczym.
W przypadku zanieczyszczenia krwią zakres działania powinien obejmować bakterie, wirusy, grzyby oraz prątki. Zanieczyszczone miejsca należy dekontaminować: Przykryć ligniną lub innym materiałem absorbującym, Zalać środkiem dezynfekcyjnym, Usunąć materiał po zalecanym czasie działania, Ponownie zdezynfekować powierzchnię.
Czynności wykonywać ostrożnie, w rękawiczkach ochronnych, a zebrany materiał traktować jak zakaźny.
W skład preparatów dezynfekcyjnych wchodzą substancje szkodliwe dla zdrowia ludzi, takie jak: Aldehyd glutarowy, Formaldehyd, Fenole, Związki chloru.
STERYLIZACJA
(wyjaławianie) to proces, którego celem jest wszystkich form drobnoustrojów (także spor) w określonym środowisku, materiałach, na sprzętach lub przedmiotach oraz w lekach, tak by uzyskać zniszczenie więcej niż 99, 999% mikroorganizmów
METODY STERYLIZACJI
1. Z wykorzystaniem czynników fizycznych: Energia cieplna, którą stosuje się w technologiach wysokotemperaturowych (powyżej 121 st. Celsjusza) Para wodna, Spalanie lub kremacja odpadów medycznych.) Promieniowanie jonizujące, które wykorzystuje się w sterylizacji radiacyjnej, Mechaniczną separację przez filtrowanie.
METODY STERYLIZACJI
2. Z wykorzystaniem czynników chemicznych: Działanie gazów sterylizujących (np. tlenku etylenu, par nadtlenku wodoru, formaldehydu), Immersję, czyli zanurzanie w roztworach dezynfekujących o właściwościach sterylizujących (np. w aldehydzie glutarowym).
Najbardziej rozpowszechnione metody sterylizacji
STERYLIZACJA PAROWA- najszybsza, nietoksyczna i najbardziej ekonomiczna z metod sterylizacji dla sprzętu. Odbywa się w temperaturze 121˘ŞC i pod ciśnieniem jednej atmosfery, ewentualnie w 134˘ŞC i pod ciśnieniem dwóch atmosfer.
STERYLIZACJA SUCHYM, GORĄCYM POWIETRZEM- stosowana dla materiałów, które nie mogą być poddane sterylizacji parą wodną w nadciśnieniu, np. szkło laboratoryjne, wazeliny, oleje, pudry.
Efektywność procesu sterylizacji zależy od prawidłowego przeprowadzenia procedur: Przygotowania materiału do sterylizacji (oczyszczenie fizyczne, dezynfekcja, mycie, suszenie, sposób pakowania), Prawidłowy przebieg procesu sterylizacji- stały monitoring, Monitoring procesu sterylizacji za pomocą wskaźników fizycznych, chemicznych oraz biologicznych, Prawidłowe przechowywanie sprzętu po sterylizacji (w kontenerach).
Tylko producent wyrobu medycznego określa, jakie procesy fizykochemiczne i ile razy można zastosować podczas obróbki higieniczno- sanitarnej wobec jego produktu. Bez rzetelnych informacji od producenta nie wolno prowadzić resterylizacji i sterylizacji. Producent określa dopuszczalną liczbę tych procesów.
Informacje te, jako wymóg niezbędny precyzuje norma DIN 58900 część pierwsza.
Właściwości idealnego środka sterylizującego: Działanie biobójcze w małym stężeniu, Działanie w niskiej temperaturze, Działanie szybkie i skuteczne, Łatwe penetrowanie materiałów, Niepozostawianie toksycznych pozostałości, Nie niszczenie sprzętu, Podleganie biodegradacji.