J. Culler: Co to jest teoria?
Teoria:
czasem to nie opis czegoś, a pewna działalność, którą można uprawiać;
jako spekulacja, ale nie jako domysł;
by uchodzić za teorię, wyjaśnienie musi nie być oczywiste, ma być złożone; teoria to więcej niż hipoteza;
teoria obejmuje złożone systemowe relacje między wieloma czynnikami.
Teoria w literaturoznawstwie:
to nie próby wytłumaczenia istoty literatury ani metod jej badania;
to rozległy obszar myśli i piśmiennictwa o trudnych do określenia granicach;
s. 11 prace dokonujące reorientacji myślenia w dziedzinach innych niż te, do których na pozór należą;
wielki zbiór piśmiennictwa o wszystkim;
coś, co zmienia poglądy ludzi;
podaje w wątpliwość zdroworozsądkowe poglądy na pisarstwo, literaturę, doświadczenie, kwestionuje to, że znaczenie tekstu = to, co autor miał na myśli; kwestionuje też to, że pisarstwo to ekspresja, której prawda tkwi poza nim, kwestionuje opinię, że rzeczywistość = to, co jest obecne w danej chwili;
krytyka pojęć zdroworozsądkowych;
myśl, która staje się potem teorią - podsuwa frapujące posunięcia, rozwiązania, korzyści;
teoria wymaga działań spekulatywnych - ujęcia pojęć tak, by zakwestionować ogólnie przyjęte idee.
Teoria (s. 23-24):
interdyscyplinarna - jest dyskursem wykraczającym poza ramy swej pierwotnej dyscypliny;
ma charakter analityczny i spekulatywny - próbuje dojść, co wiąże się z różnymi pojęciami;
jest krytyką zdrowego rozsądku, kwestionuje pojęcia uznawane za naturalne;
jest myśleniem o myśleniu, rozważaniem kategorii, którymi posługujemy się by nadać czemuś sens;
jest bezkresna, nie sposób jej opanować (stąd wrogość wobec teorii);
wywołuje pragnienie mistrzostwa, ale wyklucza mistrzostwo;
jej istotą jest zbijanie przesłanek i twierdzeń.
1