alkohole, R-OH, pochodne węglowodorów, w cząsteczkach których jeden lub kilka atomów wodoru zostało zastąpionych grupami wodorotlenowymi. Z uwagi na budowę szkieletu węglowego a. możemy podzielić na: nasycone (alkanole — będące pochodnymi alkanów), nienasycone (pochodne alkenów) i aromatyczne (fenole). Natomiast ze względu na liczbę grup -OH występujących w jednej cząsteczce, a. dzielimy na: jedno-, dwu-, trój- i wielowodorotlenowe. W zależności od tego, z którym atomem węgla związana jest grupa -OH, określa się rzędowość alkoholu. A. zawierające w cząsteczce od 1 do 10 atomów węgla są cieczami, zaś powyżej 10 — ciałami stałymi. Temp. wrzenia a. są wyższe od temp. wrzenia odpowiednich węglowodorów. Reaktywność a. oraz ich rozpuszczalność w wodzie maleje wraz ze wzrostem długości łańcucha węglowego. W reakcji z metalami tworzą alkoholany, z kwasami organicznymi i nieorganicznymi — estry. Ponadto reagują z fluorowcami, ulegają dehydratacji, i utleniają się do odpowiednich aldehydów i ketonów. Są powszechnie stosowane w przemyśle chemicznym, farmaceutycznym, kosmetycznym oraz jako rozpuszczalniki.

ALKOHOLE [arab.], związki org., pochodne węglowodorów, w cząsteczkach których 1 lub kilka atomów wodoru zastąpiono grupami hydroksylowymi -OH (z wyjątkiem fenoli). Nazwy alkoholi tworzy się przez dodanie nazwy odpowiedniej grupy org. do słowa „alkohol”, np. CH₃OH — alkohol metylowy, lub przez dodanie do nazwy węglowodoru odpowiednich końcówek, w zależności od liczby grup hydroksylowych (wodorotlenowych): -ol (alkohole monohydroksylowe), -diol (alkohole dihydroksylowe), -triol (alkohole trihydroksylowe). Pochodne alkanów nazywa się alkanolami (alkanodiolami, alkanotriolami), a alkenów — alkenolami. Rozróżnia się alkohole: pierwszorzędowe (mające ugrupowania -CH₂OH), drugorzędowe (=CHOH) i trzeciorzędowe (COH).

Alkohole są cieczami lub ciałami stałymi (alkohole wyższe); te alkohole, których cząsteczki zawierają 1-3 atomów węgla doskonale mieszają się z wodą, pozostałe mają mieszalność (rozpuszczalność) ograniczoną; odznaczają się zwykle zapachem; alkohole polihydroksylowe mają smak słodki. Alkohole reagują z wieloma metalami, zwł. litowcami, tworząc alkoholany — związki o charakterze soli; z kwasami org. i nieorg. dają estry; w wyniku katalitycznego odwodornienia alkohole pierwszorzędowe utleniają się do aldehydów, drugorzędowe do ketonów (trzeciorzędowe są odporne na utlenianie); wskutek oderwania cząsteczki wody od alkoholi tworzą się etery lub węglowodory nienasycone. Alkohole można otrzymać kilkoma metodami, np. w wyniku fermentacji, przez hydrolizę tłuszczów lub przez uwodornienie estrów, wolnych kwasów tłuszczowych, aldehydów, ketonów i in. Alkohole występują w postaci estrów w tłuszczach, woskach i olejkach eterycznych (także w stanie wolnym, np. alkohol benzylowy — najprostszy alkohol aromatyczny — w olejku jaśminowym). Stosowane są m.in. jako rozpuszczalniki oraz do wyrobu środków zapachowych i żywic syntetycznych.

alkohol etylowy, etanol, C₂H₅OH, alkohol alifatyczny o łańcuchu prostym. Ma charakterystyczny zapach i piekący smak. W warunkach normalnych jest bezbarwną cieczą o temp. topnienia T_t = -114°C, temp. wrzenia T_w = 78,5°C i gęstości g = 0,78 g/cm³. Z wodą miesza się w każdym stosunku, tworząc azeotrop o składzie 95,5% etanolu i 4,5% wody, którego nie można rozdzielić. Dlatego trudno go otrzymać w stanie bezwodnym. Etanol jest dość aktywny chemicznie, reaguje z metalami i fluorowcowodorami. Ulega reakcji dehydratacji. Stosowany w przemyśle spożywczym do napojów alkoholowych, w przemyśle farmaceutycznym, kosmetycznym, a także jako surowiec w syntezie organicznej i składnik mieszanek paliwowych.

alkohol metylowy, metanol, CH₃OH, najprostszy alkohol alifatyczny o łańcuchu prostym. Bezbarwna ciecz o temp. topnienia T_t = -97°C, temp. wrzenia T_w = 65°C i gęstości g = 0,79 g/cm³. Rozpuszcza się w wodzie, alkoholu i eterze. Metanol jest silną trucizną, w dużych dawkach śmiertelną, w mniejszych mogącą spowodować utratę wzroku. Znajduje zastosowanie w produkcji barwników, leków, formaliny i jako rozpuszczalnik.

glicerol, CH₂(OH)CH(OH)CH₂OH, gliceryna, 1,2,3-propanotriol, alkohol trójhydroksylowy. Gęsta bezbarwna ciecz o słodkim smaku, temp. topnienia T_t = 20°C i temp. wrzenia T_w = 290°C. Bardzo dobrze rozpuszcza się w wodzie i alkoholu etylowym. G. występuje w tłuszczach roślinnych i zwierzęcych. Używany jest w przemyśle kosmetycznym, farmaceutycznym, spożywczym oraz do produkcji farb i materiałów wybuchowych (nitrogliceryna). W przyrodzie g. jest rozpowszechniony w postaci acylogliceroli.

glikol etylenowy, HOCH₂CH₂OH, 1,2-etanodiol, najprostszy alkohol dwuhydroksylowy. Jest bezbarwną, oleistą cieczą o słodkim smaku, temp. topnienia T_t = -12°C i temp. wrzenia T_w = 197°C. G.e. to substancja toksyczna, rozpuszczalna w wodzie i alkoholu etylowym. Służy do produkcji tworzyw sztucznych i włókien syntetycznych oraz obniża temperaturę zamarzania płynów (np. borygo).

PROPYLOWY ALKOHOL (propanol), związek org., alkohol alifatyczny, ciecz; są 2 izomery: 1-propanol, CH₃CH₂CH₂OH, i 2-propanol (alkohol izopropylowy), CH₃CH (OH)CH₃, stosowane jako rozpuszczalniki i w syntezie organic

ALKOHOLOWA FERMENTACJA, etanolowa fermentacja, enzymatyczny proces beztlenowego rozkładu sacharydów (w zasadzie heksoz) na alkohol etylowy i dwutlenek węgla, dostarczający różnym drobnoustrojom i roślinom energii magazynowanej w postaci kwasu adenozynotrifosforowego (ATP); przebiega wg ogólnej reakcji: C₆H₁₂O₆ + 2ADP + 2Pn → 2C₂H₅OH + 2CO₂ + 2ATP (Pn — fosforan nieorg.). W pierwszej fazie fermentacji alkoholowej skrobia i różne heksozy kosztem 1 lub 2 cząsteczek ATP są przekształcane w fruktozo-1,6-bisfosforan; w drugiej fazie z tego związku, wg ogólnej reakcji: C₆H₁₀O₆∙2(PO₃^-2) + 2NAD + 4ADP 2CH₃COCOOH + 2NADH₂ + 4ATP, powstaje kwas pirogronowy; w trzeciej fazie z tego kwasu przez odszczepienie CO₂ tworzy się aldehyd octowy, który ulega redukcji (z udziałem NADH₂) do alkoholu etylowego; w komórkach zwierząt kwas pirogronowy jest redukowany do kwasu mlekowego (glikoliza); w obecności tlenu trzecia faza ulega zahamowaniu, a cały proces zwolnieniu (efekt Pasteura), gdyż kwas pirogronowy powstający w drugiej fazie jest spalany w cyklu Krebsa, znacznie wydajniejszym energetycznie. Fermentacja alkoholowa przeprowadzana przez drożdże jest wykorzystywana np. do produkcji napojów alkoholowych, przy wypieku ciasta.

---