1.wyjaśnić koncepcję regionalizacji wg Olędzkiego
Olędzki- próbował zrozumieć istotę formalną sztuki ludowej, badał estetykę- np. co się podoba danej społeczności
Regionalizacja sztuki ludowej według Olędzkiego:
Podział Polski na 2 typy regionów
-dawno zasiedlone, skolonizowane (już w średniowieczu małe miasta, część wsi, ośrodki pątnicze. Sztuki wysokie{artysta}- Wielkopolska.
Sz. Historyczne- Małopolska / Sz. Wysokie- Małopolska)
-późno zasiedlone ( regiony puszczańskie, górskie, zasiedlone XVI- XVII w. Np. Kurpie, )( nie ma ośrodków, centrów pątniczych, kościołów, brak kontaktów, w regionach późno zasiedlonych nie było malarstwa, grafiki, nie było warsztatu)
3.Matka Boska Saletyńska
Przypomina objawienie maryjne oraz zakończenie jej ziemskiego życia.
Jest to przedstawienie objawienia Matki Boskiej 19 września 1846 roku w La Salette. Dwójka małych dzieci spacerując po polanie dostrzega siedzącą na kamieniu i płaczącą kobietę, podchodzą do niej i widzą ze jest ubrana jak kobiety z okolicznych wsi: długa suknia, fartuch, chusta na ramionach, czepek na głowie. Było też kilka niezwykłych rzeczy w Jej ubiorze: wieniec z wielokolorowych róż wokół Jej talii, butów i wokół głowy. Sądząc po ubiorze Maryja objawiła się w La Salette jako służebnica, ale też jako królowa. Na ramionach ma wielki łańcuch, który ją przygniata i przytłacza, symbolizuje on nieszczęście i grzech Jej ludu. Na szyi ma łańcuch, na którym wisi krzyż, który jest najjaśniejszym miejscem całej postaci. Na ramionach krzyża znajdują się narzędzia Męki: młotek i obcęgi. (młotek: symbol grzechu, obcęgi: symbol nawrócenia i wyzwolenia).
9. Grafika w Polsce i Europie
-związana jest w całej Europie z techniką drzeworytniczą
-drzeworyt rozpowszechnił się w Polsce w XV wieku
-genezy należy upatrywać już w XVI wieku, a czasy rozwoju już od połowy XVII do XIX wieku
-występowanie: cała Polska
-główne ośrodki w Europie: Augsburg, Antwerpia, Wiedeń, Rzym
11. Przedstawienie Matki Boskiej Skępskiej
Przedstawienie Matki Boskiej Skępskiej występuje głównie w rzeźbie. Przedstawia Matkę Boską, z rozpuszczonymi włosami i w koronie na głowie. Jest to wizerunek dziewczynki, która jest jeszcze dziewicą. Ręce ma złożone na piersiach do modlitwy, stoi na półksiężycu a ubrana jest w ozdobną szatę.
12. Przedstawienie Matki Boskiej Gidelskiej.
W 1516 r. miejscowy rolnik wyorał maleńką (9 cm) kamienną, gotycką figurkę Matki Boskiej z Dzieciątkiem, która zasłynęła cudami. Uważana jest za patronkę ludzi pracujących na roli i pod ziemią, czyli rolników i górników.
4. Historia i geneza pol. sztuki ludowej wg. Piwockiego
-tłumaczył odrębność sztuki ludowej za pomocą psychologii
-dwa wątki:psychologiczny i kultura ludowa
-artysta jest wyrazicielem swojej sztuki ludowej
-artysta ludowy-reprezentant świata, zakorzeniony w swoim środowisku
-pozycja historyczno-materialistyczna Piwockiego
-materializm historyczny
-podstawa metodologiczna nie była wolnym wyborem w Polsce
-marksizm jako sposób myślenia o historii i przyszłości
-inspiracja Piwockiego to Arnold Hauser-autor dzieła o rozwoju sztuki ludowej z punktu marksizmu, konflikt między klasami, napięcie klasowe, społeczne które determinuje sztukę ludową
-Piwocki wychodził z założenia, że sztuką ludową tworzy klasy społeczne
Klasa chłopska - zyskuje świadomość klasową->czynszowanie wsi, uwłaszczanie chłopów
1.aspekt cierpienia Jezusa i Maryi w obrazach i literaturze
2.Derotio Moderna-ruch który kładł nacisk na indywidualne zrozumienie zbawiciela
-do tego niezbędne są obazy
-musimy patrzeć na obraz , żeby się w niego wczuć
-te dwie cechy (1 i 2) odnajdziemy w sztuce ludowej
-ikonografia-nauka o sposobach przedstawienia pewnych wątków, treści za pomocą ustalonych schematów, np.Pieta-ten typ przekazuje pewne treści i określony układ
-w średniowieczu pojawiają się nowe formy
-Piwocki mówi o średniowiecznych korzeniach sztuki ludowej
-renesans-
-sztuka partacka-silny nurt, który pojawia się w wieku XVII
-silny nurt rodzimy
-pojawienie się renesansu
-artyści sprowadzani z Włoch brali artystów do pomocy
-artyści lokalni uczą się opracowania materiałów od mistrzów
-refleksja nad ideologią
-pozyskanie na nowo wiernych-skierowanie do mas
-sztuka religijna
-organizacja cechowa
-ruch partacki, artystyczny kwitnie przez wiek XVII a potem przeistacza się w sztukę ludową
-Częstochowa-centrum ludowego malarstwa
-silny ruch budowania przestrzennych realizacji na których odbywają się sceny, np. droga krzyżowa w Kalwarii Zebrzydowskiej
-formy dramatyczne wpadają na sztukę ludową
-neoklasycyzm-sytuacja podobna jak w momencie pojawienia się renesansu
-świadomość społeczna klasy chłopskiej
-druga połowa XVIII w. - mówimy o istnieniu sztuki ludowej
-złoty wiek sztuki ludowej-XIX -wg.Piwockiego
-wieś się wzbogaca
-nie nastąpił rozłam tradycyjnej sztuki ludowej, nie doszło do rozpadu
-sztuka ludowa centralnie promowana - twórczość ludzi zamieszkujących i tworzących na wsi
-sztuka ludowa w wykonaniu powojennym
-człowieka stworzyła praca i trzeba ją uszlachetniać
-manufaktury magnackie-
-półfabryczki gdzie produkowano luksusową ceramikę, kafle
-główną siłą roboczą byli chłopi
-stykają się ze stylistyką projektowania
-selekcjonują pewne wzory
-manufaktury miały krótki żywot
-te które upadły pozostawiły w sztuce dalsze rzeczy do naśladowania
5. Rzeźba, geneza, regiony, funkcje.
-początki rzeźby ludowej w Polsce są w średniowieczu, największy swój rozwój miała od schyłku XVw do początku XXw. Głównymi jej twórcami są chłopscy artyści, czerpiący swe umiejętności z rzemiosł- kołodzieje, cieśle, stolarze...
-rzeźba najbardziej rozwinęła się na Podkarpaciu, Kurpiach, na południowej Wielkopolsce i Lubelszczyźnie
-Najbardziej typowym materiałem jest drewno, rodzaj użytego drewna zależy od rodzaju rzeźby i od regionu
-W regionach bogatych w miękki kamień, przede wszystkim piaskowiec, używano go do rzeźby monumentalnej,
-Rzeźby, zarówno drewniane jaki i kamienne, z reguły barwnie malowano, najczęściej farbami olejnymi
-KRZYŻE, FIGURY, KAPLICZKI(główne rodzaje rzeźby)
1.wysoki krzyż drewniany
2.dłubana w drewnie, lub zbita z desek skrzynka przeznaczona do zawieszania
3.słup drewniany lub kamienny, albo murowany z kamienia, palonego bądź cegły (zamknięty daszkiem, z wyciętą wnęką na rzeźbę)
4.rzeźba znacznych rozmiarów ustawiana na szczycie słupa lub kolumny
5.drobna architektura sakralna, brogowy daszek wsparty na słupach
-Postacie wyobrażające świętych są dekoracyjne i schematyczne, pozbawione głębszego wyrazu
-Niemal wszystkie najważniejsze dla polskiej rzeźby przedstawienia Matki Boskiej i Chrystusa wywodzą się z wizerunków dewocyjnych czczonych w późnym średniowieczu i później, w dobie kontrreformacji
-Za najważniejszy dla tradycji polskiej rzeźby ludowej temat chrystologiczny uznano Chrystusa Frasobliwego, figury jego rozpowszechnione były na terenie całego kraju już w XVI w. Zgodnie z nauką kościoła Frasobliwy jest postacią ilustrującą jedno z wydarzeń Męki Pańskiej lub jej symbolicznym podsumowaniem. W rozumieniu ludowym wizerunek ten miał szersze znaczenie. Ucieleśnienie Boga, który rozumie wszelkie ludzkie biedy, martwi się upadkiem grzeszników. Wyobrażano go nagiego, jedynie w przepasce na biodrach, w koronie na głowie, w płaszczu królewskim narzuconym na ramiona i z trzciną w dłoni, w długiej sukni(Kurpiowszczyzna, Podlasie) w mundurze żołnierskim(Lubelszczyzna)
6. Styl ludowy wg Piwockiego i Grabowskiego
Badacze z okresu dwudziestolecia międzywojennego, przyjmujący za kryterium ludowości zespół cech formalnych, takich jak ideo graficzność widzenia, skłonność do upraszczania kompozycji, rozgrywanie jej na płaszczyźnie w malarstwie i grafice, a komponowanie bryły zwykle w rzeźbie, wreszcie zamiłowanie do symetrii, rytmizowanie i dekoracyjność form oraz żywej kolorystyki.
7. Malarstwo na szkle - geneza i gdzie występuje
-Dzieje polskiego ludowego malarstwa na szkle, pozwalają stwierdzić, że przynależało ono do środkowoeuropejskiej rodziny, tej sztuki. Korzenie jej sięgają twórczości rzemieślników hut szkła, na pograniczu czesko-bawarsko-śląskim. Posłużyli się oni tą techniką pod koniec XVII w. Do wykonywania religijnych obrazków, przeznaczonych dla chłopów. W XIX w. Technika ta rozpowszechniła się wzdłuż pasa pogórza Karpackiego, na wschód, przez Słowację, na Siedmiogród i Ukrainę
-Reguły malowania pod szkłem nakazują malowanie najpierw kontury, potem, elementów wykończenia i na końcu nakładana barw
-Twórcy Ci trzymali się jednego planu kompozycji, na której umieszczali niezłamane jaskrawe barwy
-Farby o spoiwie oleistym, lub wodnym, z dodatkiem kleiku
-Za kolebkę Polskiego Ludowego Malarstwa na szkle badacze uznali Dolne Śląsk ( wizerunki cudowne, przede wszystkim Maryjne, występuje tu także Matka Boska Częstochowska, główny motyw dekoracyjny- goździk
Inne ośrodki malarstwa: cieszyński, górnośląski, żywiecki, jeleśnieński, orawski, spisko-podhalański, wschodnio- przykarpacki.
8.Przedstawienie Chrystusa Frasobliwego
Przedstawienie Chrystusa Frasobliwego jest jednym z najbardziej popularnych jego wizerunków w polskiej sztuce ludowej, głównie w rzeźbie. Obserwujemy ogromne zróżnicowanie typów ikonograficznych zależne zarówno od regionu, jak i czasu powstania poszczególnych dzieł. Aczkolwiek przedstawienie siedzącego Chrystusa pełnego smutku i cierpienia występuje także w innych krajach, to nadzwyczajna popularność tego przedstawienia w Polsce spowodowała, że stało się wręcz symbolem polskiej sztuki ludowej. Przypuszcza się, że pierwotnie postać siedzącego Chrystusa, oczekującego na Ukrzyżowanie, była także częścią cyklu ilustrującego Mękę Pańską, a dopiero po ostatecznym ustaleniu schematu, co nastąpiło w wieku XVII, postać Chrystusa Frasobliwego została wyłączona i motyw ten rozpoczął własny niezależny byt. Korona cierniowa, czaszka Adama umieszczona pod stopą Chrystusa, fakt odziania Chrystusa wyłącznie w przepaskę na biodrach, to elementy, które wskazują na wyżej opisane pochodzenie tego przedstawienia. Natomiast występujące w polskiej sztuce ludowej inne sposoby przedstawiania postaci Chrystusa Frasobliwego bądź siedzącego na tronie, czasem odzianego w płaszcz królewski, z koroną na głowie i berłem w ręku, świadczą o ewolucji tego wątku ikonograficznego i o odejściu od pierwowzoru.
2.Malarstwo, geneza, cechy, charakterystyka, gdzie występuje...
-Bezpośrednią przyczyną rozpowszechnienia się malarstwa ludowego, była kontrreformacja propaganda kultu obrazów świętych. Od XVII w. Produkcja takich obrazów związana była z miejscami pątniczymi.
-Malarstwo związane z miejscami pątniczymi,(Matka Boska Częstochowska)
-Największe skupiska malarzy dawały początek nowym centrom malarskim w miejscach cudownych
-Najwięcej polskich obrazów ludowych malowano na płótnie
-Gr. Obrazów ludowych, różniące się dominującymi cechami
1.obrazy malowane seryjnie, przede wszystkim w centrach pątniczych
2.prace indywidualnych warsztatów, głównie małomiasteczkowych
3.malowidła prymitywne warsztatowo
-ważny ośrodek malarski- Częstochowa- miasto przykładowe
-Większość częstochowskich malarzy posługiwała się sztalugami, na którym rozpinano często kawał płótna tak duży aby pomieścił 3 obrazy
-Najczęściej stosowano farby o spoiwie pokostowym, którymi malowano na blasze, bez gruntowania, a na płótnie i desce na podkładzie glinki mieszanej z pokostem. Kartony gruntowano glinką z klajstrem. Obok farb olejnych używano również farb klejowych
Malarze częstochowscy, tak jak i pozostali, nie sygnowali swych prac
13. Przedstawienie Chrystusa Ukrzyżowaneg
Przedstawienie Chrystusa Ukrzyżowanego, jako najważniejszy wizerunek w ikonografii chrześcijańskiej, zajmuje szczególne miejsce w polskiej sztuce ludowej. Krzyże z figurą Chrystusa stawiano na granicach wsi, krzyże wieńczyły kapliczki przydrożne, krzyże zawieszano w domach lub formie pasyjek stawiano na domowych ołtarzykach. Warto jednak przypomnieć, że w początkach chrześcijaństwa nigdy nie przedstawiano Chrystusa na krzyżu. Pierwsze takie przedstawienia powstałe w wieku VI nie ukazywały męki i śmierci, gdyż oczy Chrystusa byty otwarte, a ponadto byt odziany w szaty królewskie. Męka i śmierć Chrystusa na krzyżu byty przedstawiane w sztuce dopiero począwszy od wieku IX. W średniowieczu sceny Ukrzyżowania stają się bardziej skomplikowane i pełne symboli. Świadczą o tym słońce i Księżyc, Kościół i Synagoga, czaszka Adama, jego szkielet czy wręcz on sam jako człowiek żyjący, wreszcie sugestie, że krzyż Chrystusa wykonany został z drzewa wyrosłego na grobie Adama. Chronologicznie późniejsze są przedstawienia starające się eksponować historyczność sceny. Pojawiają się obok krzyża osoby z najbliższego otoczenia Jezusa. Pojawiają się także rzymscy wojskowi i inne postacie. Po obu stronach krzyża Chrystusa przedstawia się też krzyże łotrów. Interesujące zmiany przynosi okres Kontrreformacji. Powstaje wówczas popularny w ciągu wieku XVII i później wizerunek Chrystusa na krzyżu na ciemnym tle, bez dodatkowych wątków i postaci.
10. Ikony polskie w sztuce ludowej