LEŚNICTWO I ŁOWIECTWO:

Wykład1: Łowiectwo

Historia łowiectwa:

-polowania – prof. Samsonowicz – UW

-wcześniej – pierwsze wytwory sztuki – rysunki zwierząt(30 000 lat p.n.e.)

-pierwsze zwierzyńce powstają(możliwe oglądanie) około 1000 p.n.e., Chiny(na kamieniu), Syria, aby ludzie mogli oglądać zwierzęta, których nie mogą oglądać na co dzień

Grecja – Mykeny – 1200-1500 p.n.e. – zęby dolne dzików(kły-szable) – trofea łowieckie, Delfy – muzeum, odlewy metalowe figurki

Rzym – utrzymywanie egzotycznych zwierząt, ministerstwo, urząd do spraw zwierząt, leporalia – króliki utrzymywane, ptaki – pawie, z Azji bażanty; Pliniusz Starszy i Młodszy – walki organizowane, aby wzbudzić męstwo, agresja u narodu; Pompejusz – 600 lwów, Cezar – 400 lwów, Neron – 300, Skaurus – 500 zabitych w 5 dni, Trajan – 11 500 zwierząt

Wenecja – hodowla lwów;

Później z rozwojem chrześcijaństwa przenoszone tradycje, powstają zwierzyńce(okres średniowiecza), prekursor zakładania – Kościół, największy zwierzyniec – Alpy, zwierzyńce w Polsce – miejscowe oraz: lwy, wielbłądy(środek transportu, udźwig do 500 kg), tury.

Najstarszy – Alba – majątek Radziwiłłów: żubry, łosie, renifery, daniele, jelenie, sarny, bawoły, koziorożce, konie zamorskie(pewnie zebry); zaprzęg z 8 niedźwiedzi; wtedy trafiły bażanty, daniele, króliki – jedzono mięso małych zw., jedzono mięso bobrów

Teraz przed zwierzyńcami powstają nowe zadania

Afryka – Safari – Libia, RPA

Wyrasta idea ZOO, 2 połowa XIX w. – Poznań, Warszawa, Wrocław

Zwierzęta częste i rzadkie:

-in situ – w środowisku naturalnym

-eks-situ – poza środowiskiem

Problem z żubrami

Koń Przewalskiego – restytucja w Mongolii

Chiny – 2 razy zrzucane poroże – jeleń

Polska:

-Za Piastów – prawo jak w Europie, można było użytkować zwierzęta, polować mogli: - rolnicy(bez własności ziemi) na zwierzęta drobne, - pozostałe 2 grupa – posiadacze ziemi mogli polować na zwierzynę;

-bobry zapewniały pieniądze

-szlak bursztynowy – handel zwierzętami, główny rynek zbytu – basen Morza Śródziemnego; urząd łowczego, bobrowni czego, coś z psami, sokolniczego, Jaśko z Makowa – 251 bobrów naliczył,

K. Mazowiecki – wiedzieli u bobrów jaka wielkość rozrodu, ile mogą użyć

-zasada racjonalnego postępowania ze zwierzętami

Dalsze wydarzenia z łowiectwem związane:

-określenie czasu polowań i ochrony – od św. Wojciecha(23 kwietnia) do czasu zbioru plonów

-zniesienie kary śmierci za kłusownictwo

-książki o łowiectwie, „Myślistwo ptasie”

-święty Eustachy – patron myśliwych, teraz św. Hubert, organizacja łowiecka – ostatni potomek Piastów – książę Jerzy Wilhelm, siedziby w Brzegu, Zakon Kawalerów Orderu Złotego Jelenia – cel – kontynuacja kultury łowieckiej

-targi w Niemczech

-ochrona tura – Puszcza Jaktorowska(Mazowsze) – liczenie turów dwa razy do roku, zakaz polowań w puszczy, zakaz wypasania na terenie puszczy, zakaz wykaszania łąk, zakaz wstępu ludzi – musiały

być wydawane zgody, do dziś panują takie zasady; możemy dziś tylko wprowadzić zwierzęta, 27 turów, potem 24; przyczyna wyginięcia – chów

-objęcie ochroną gatunkową zwierząt: kozice, świstaki 19 lipca 1869 rok, Sejm Krajowy Galicyjski, izolowane są te populacje; świstaki – tłuszcz jako lekarstwo

-ochrona żubra – XX w. – przez carów, po wojnie ostatni zabity w 1919 roku 9 lutego, powołano Międzynarodowe Towarzystwo Ochrony Żubrów w Berlinie, Jan Stoltz, około 2000 na świecie, trudno chronić, bo mała różnica genetyczna, pochodzi on od 10 gatunków, żubr występuje w Puszczy Białowieskiej, Bieszczadach; Polski Związek Łowiecki – ochrona zwierząt w środowisku naturalnym

-akcje dla szkół

-głuszec – Fundacja Ochrony Głuszca

Organizacje łowieckie:

-zrzeszają myśliwych(powstały w XIX w.) – Koło Myśliwych we Lwowie 1838, Towarzystwo Isowieckie 1871 – dokumentacje prowadzili „pedantyczną”(polowania, liczba myśliwych, liczba pędzeń, oddawanych strzałów)

-Moskwa – Cesarskie Towarzystwo Myśliwskie, oddział w Warszawie

-czasopismo „Łowiec polski” 1889 rok.

Polski Związek Łowiecki – do dziś funkcjonuje – 85-lecie, jeden z najstarszych na świecie

-1928 – Polarykowo – zjazd założycieli organizacji europejskich, Międzynarodowa Rada Łowiecka(Czechosłowacja, Rumunia, Francja, Polska), muzeum

-ostatni kongres w Marakeszu

-FACE – Federacja Związków Myśliwskich, od 1994 roku Polska należy

-największa organizacja w Stanach – international cośtam , 20 mln myśliwych

Dwa systemy łowieckie:

-system licencyjny – nie ma dzierżawy terenów, administracja państwowa sprawuje piecze, mogą się zrzeszać w organizacje łowieckie, można polować za wykup licencji na określony gatunek i teren, najwięcej w Ameryce

-system rewirowy – Europa, ze średniowiecza, z prawem własności ziemi wiąże się obowiązek określania liczebności, odstrzału, gospodarki

Zarządzanie – myśliwi z zagranicy – system licencyjny

Wykład 2:

Funkcje łowiectwa:

-kształtowanie łowiectwa

-utrzymywanie gatunków zwierząt dzikich, aby nie było kolizji z innymi dziedzinami gospodarki narodowej(rolnictwo, leśnictwo, rybactwo), bo może być za dużo zwierząt, więc szkody w uprawach polnych czy lasach – aby nie było degradacji zwierząt

Ekologia stosowana – by przez działalność łowiecką utrzymać liczebność i strukturę zwierząt równą do tych występujących w warunkach naturalnych; aby warunki były zbliżone do naturalnych

-jednostki zajmujące się łowiectwem w niektórych krajach przy jednostkach weterynaryjnych, np. w Austrii czy UJ na kierunku biologii

-zwierzęta – doskonały wskaźnik zmian zachodzących w środowisku(np. zając szarak)

*znaczenie społeczne: -na kilku płaszczyznach:

-skupianie ludzi zrzeszających się w organizacjach PZŁ

-organizacja festiwalów

-zawody, konkursy, sprawdziany z psami myśliwskimi

-Kongres Kultury Łowieckiej, w ubiegłym roku odbył się pierwszy

-Muzeum łowiectwa i jeździectwa w planach

-Kozłówka

*gospodarczo:

-zakłady przemysłowe produkujące na zlecenie ubiór, również dla myśliwych z zagranicy; obuwie, broń myśliwska – Turcja nowym producentem, tradycja w Niemczech i Rosji, ostatnio Chiny; Polska – rzemieślnicy wykonują cenioną w świecie broń – głównie Śląsk i Pomorze – surowce pozyskiwane z zachodu lub na polskiej stali.

*aspekt finansowy:

-myśliwi prowadzą gospodarkę w łowiskach; paśniki produkowane jako gotowe, lecz u nas myśliwi sami je budują; w Szwecji plastikowe; produkcja jedzenia dla zwierzyny – lizawki lub granulaty

*działania gospodarcze:

-wyhodowanie zwierząt wypuszczanych do łowisk naturalnych(bażanty) – w Polsce 200 000 ptaków(niewiele), sprzedawane w części na rynek krajowy i na zachód, tani w Polsce, najwięcej produkują Anglicy – 20 mln rocznie, Hiszpania – produkcja kuropatw

-restytucja zająca(hodowla klatkowa), drugi typ – kwaterowa – w Nadleśnictwie Świebodzin

-Związek hodowców zajęcy we Francji; Czesi – hodowla na dużą skale, Rosja – zając bielak

-inkubatory

-Targi Łowieckie w Europie – 10 dni – 180 000 osób

-rynek polowań dewizowych: -sprzedaż polowa – polowanie na obwodach wyłączonych, cudzoziemcy muszą płacić; -obcokrajowiec – musi być zawarta umowa, ma być pobyt zarezerwowany i określone na jakie zwierzęta może polować

-zwierzyna trofeowa – samce jelenia, dziki – wartość uzależniona od jakości trofeum – wycena musi być przy polowaniu dewizowym; cena w granicach kilku tysięcy euro

Liczba myśliwych i wydatki(w euro)

Polska na 16 pozycji w Europie: -90 000 myśliwych, 0,3 myśliwych na kilometr, 2,4 myśliwych na 1000 mieszkańców; mało w porównaniu z UE, chociaż zmienia się na plus.

Polowania dewizowe:

- myśliwi jeżdżą do Bułgarii i Estonii, przyjeżdżają Niemcy, Austria, USA, Hiszpania, Włochy

-dochody w euro: Chiny – 800 000, Bułgaria – 2-3 mln(przed 1988 dochód wynosił 7,5 mln), Ukraina – 1 mln, Węgry – najwyżej wykazany dochód – 60 mln euro, Kazachstan – 1,5 – 2 mln, Rosja – 3-7 mln, Rumunia – 1-2 mln

-popyt wzrósł w: Białoruś, Chiny, Chorwacja, Rosja, Iran, Kazachstan, Kirgistan, Mongolia, Słowenia, Turcja, Ukraina, Pakistan, Tadżykistan

-Chorwacja – największa liczba myśliwych roczne – 3000

-w Albanii polowania na ptactwo

-Czechy – bardzo kosztowne polowania na ptactwo, chociaż popyt zmalał

-Macedonia – ze względu na wojnę popyt zmalał

-Mongolia – duży popyt, ale granice wyznaczają populacje zwierzyny

Mięso – dziczyzna – plusy: niższa zawartość tłuszczu, większa smakowitość, tańsze, odbiorcy: Niemcy, Francuzi, Anglicy, kraje Skandynawskie, wzrosła podaż dziczyzny, potentaci: Austria, Nowa Zelandia, ceny uległy obniżeniu:

-1 kg sarny – 15-18 zł.

- jeleń – 6-9 zł.

- dzik – 1-2 zł

głównie w skupie sprzedawane, sprzedawane na rynek

Łowiectwo – myślistwo + gospodarowanie zwierzętami

Myślistwo – pozyskiwanie zwierząt

Łowiectwo:

-w oparciu o ustawę z 1995 roku, zatwierdzono 31 stycznia 2009 – Ustawa o Prawie Łowieckim – 11 rozdziałów, 64 artykuły; mówi m.in. o:

-funkcjonowaniu łowiectwa w Polsce

-zwierzęta w stanie wolnym należą do państwa

-łowiectwo – gospodarowanie w zgodzie z zasadami ekologii, gospodarki leśnej, rolniczej i rybackiej

-podział kraju na obwody łowieckie, obwód co najmniej 3 tys. hektarów, wydzierżawić może tylko koło łowieckie, nie może osoba prywatna; w Polsce tylko członek PZŁ może uprawiać łowiectwo(nie dotyczy dyplomacji)

-gospodarka skierowana na PZŁ, organy kontrolujące Administracji Państwowej na Szczeblu Wojewódzkim – zapisane w ustawie – Nadleśnictwa – dowodzący są zobligowani do nadzoru

-jest realizowana na podstawie planów:

1 rodzaj – okresy 10-letnie, plany dla rejonów wytyczane, zawarte są informacje o liczebności zwierząt

2 rodzaj – roczne – dla każdego obwodu łowieckiego, sporządzone przez dzierżawce, opiniowane przez Wójta gminy, zatwierdzane przez Nadleśnictwo

Minister Środowiska wydaje rozporządzenia do tej ustawy(bo łowiectwo podlega temu Ministerstwu), np. Rozporządzenie o warunkach łowu; ponadto:

Aby realizować gospodarkę łowiecką, realizuje się ustawy:

-o Ochronie Przyrody(12 kwietnia 2004 r.)

-Prawo o Ochronie Środowiska(2001)

-Ustawa o Lasach – 2001, modyfikacja 8 grudnia 2008

Nazewnictwo:

-zwierzęta łowne(synonim zwierzyna), zwierzyna łowna – określenie błędne!

3 kategorie:

-łowne

-objęte ochroną

-nie mają określonego statutu prawnego

Zwierzęta Polski – 34 tys. gatunków(gatunki szkodliwe – drapieżniki)

Lista gatunków łownych(czas polowań), kiedyś:

-jelenie-byki, daniele-rogacze, sarny-kozły, zające szaraki, bielaki, borsuki, głuszcze-koguty, cietrzewie-koguty, cietrzewie-kury, jarząbki, bażanty-koguty, kuropatwy, przepiórki

Aktualne(11 marca 2005) – Rozporządzenie Ministra Środowiska:

1. Zwierzyna gruba:

1. Łoś

2. Jeleń szlachetny

3. Jeleń sika

4. Daniel

5. Sarna

6. Dzik

7. Muflon (do sarny należą do jeleniowatych)

1. Zwierzyna Drobna

1. Lis (rodzimy)

2. Jenot

3. Borsuk (rodz)

4. Kuna leśna (rodz)

5. Kuna domowa (rodz)

6. Norka amerykańska

7. Tchórz zwyczajny (rodz)

8. Szop pracz

9. Piżmak

10. Zając szarak (rodz)

11. Dziki królik

12. Jarząbek (rodz)

13. Bażant

14. Kuropatwa (rodz)

15. Gęś gęgawa (reszta rodzima)

16. Gęś zbożowa

18. Gęś biatoczelna

19. Kaczka krzyżówka

20. Cyraneczka

21. Głowienka

23. Czernica

24. Gołąb Grzywacz

25. Słonka

26. Łyska

Gatunki – ilość – 31, znaczna ilość gatunków obcych

Podsumowanie: 1. Polowanie można wykonywać na podstawie planu rocznego

2. Objęta jest tam ilość jaką można pozyskać na terenie obszaru łowieckiego

3. Polowanie w sposób indywidualny lub zbiorowy

- W sposób indywidualny nie można na zające;

- indywidualnie – potrzebne jest zezwolenie (dla kogo, w którym obwodzie łowieckim, w jakim terminie – 2 tygodnie do miesiąca ważne, opis zwierzęcia – czy dla samca – w jakim wieku – selekcyjny czy łowny, zameldowanie, wpis do książki polowań na przyjazd i wyjazd, co się upolowało, liczba zwierząt do upolowania na zezwoleniu, obowiązek dostarczenia do punktu skupu lub wzięcia na swój użytek, odkup tylko przez koło łowieckie, jak na swój użytek – trzeba zbadać).

Organizacja łowiecka w Polsce:

-myśliwi członkami

-aby zostać – staż w kole lub ośrodku zwierzyny

-jak są po jakimś kursie łowiectwa(np. my ;]) –to wtedy ze stażu zwolnieni, zdaje się egzamin związkowy z uczestnictwem osób z policji, urzędu i lasów państwowych

-zdaje się: teorie – egzamin pisemny i ustny, potem sprawdzenie umiejętności posługiwania się bronią myśliwską(całość 3 tygodnie); w Niemczech rok czasu

-aby broń uzyskać – badania lekarskie, potem do Komendy Wojewódzkiej Policji, dostaje się zezwolenie i dopiero można ubiegać się o przyjęcie do koła, w kole trzeba pracować, płacić składki, muszą być 2 osoby wprowadzające do koła(muszą ręczyć za tą osobę)

-można być członkiem niestowarzyszonym

-ośmiu myśliwych na koło, dzierżawią oni obwód łowiecki(dzierżawa 10 lat) lub nawet 3 obwody, płaci się dzierżawę zależną od jakości terenu(jakie zwierzęta i w jakim zagęszczeniu-średnia na Lubelszczyźnie – 4000-5000 zł.), mniej za polny, więcej za leśny

-w kole (2500 w Polsce)do 60 osób, więcej tylko w Warszawie

-władza koła wybierana raz na 4 lata, realizowanie i prowadzenie gospodarki łowieckiej, władza składa się z prezesa, łowczego, skarbnika i sekretarza, zebrania co roku – zdają sprawozdanie z działalności, raz na 4 lata wybierani są w kołach delegaci na zjazdy okręgowe(okręgi funkcjonują w ramach ubiegłych województw – 49)

-dokonywany wybór Rady Okręgowej(z łowieckiej 3) – składa się z 15 członków, wybiera przewodniczącego, zarząd powołuje, przewodniczący – etatowy, reszta – działacze społeczni, na szczeblu Okręgu działają komisje problemowe, np.: szkoleniowa, kynologiczna, strzelecka, hodowlana, propagandy, wyceny i oceny trofeów łowieckich – wszystkie trofea do niej dostarczane, jak złe to kary; sądy łowieckie – za wykroczenia wynikające z ustawy łowieckiej, jak wykroczenia karne to sąd.

-szczebel krajowy – raz na 4 lata wybierani delegaci do Naczelnej Rady Łowieckiej, która powołuje komisje problemowe i Zarząd Główny PZŁ, naczelny etatowy, reszta społeczni; nadaje Odznaczenia Łowieckie:

*ZŁOM

*Złoty, Srebrny, Brązowy Medal Zasług

*93 rok – 70 lecie PZŁ – medal św. Huberta za zasługi kulturalne.

Wykład 3 BRAK

Myślistwo, wykład 4:

Dynamika liczebności – zmiana liczebności w czasie, rodzaje:

-typ wykładniczy, -typ logistyczny, -typ cykliczny, -typ ustabilizowany

Wykładniczy: - gwałtowny przyrost liczebności w krótkim okresie czasu; warunki – wysoki potencjał rozrodczy-wysoka plenność, płodność, istnienie bogatej bazy pokarmowej, niskie ubytki populacyjne(realizacja w ciągu kilkunastu pokoleń), najczęściej występuje u organizmów o najwyższym potencjale rozrodczym, np. owady, gryzonie(u ssaków) -gradacja – wzrost liczebności w czasie, kulminacja liczebności, spadek(retrogradacja), potem liczebność normalna(najpierw krzywa wykładnicza, później odwrotnie); przy owadach -przy mało zróżnicowanym siedlisku(skład gatunkowy drzewostanu – np. drzewostany lite; rozwój gryzoni – uprawy zbożowe); różnicowanie składu gatunkowego drzewostanu(przebudowa) przeciwko gradacji(np. Sudety – około 75 tys h objętych gradacją)

Logistyczny: -początkowo wolny wzrost, nabiera tempa i stabilizuje się; warunki – przeciętny potencjał rozrodczy(niższy niż w wykładniczym), zadowalające zasoby pokarmowe, niewielkie ubytki populacyjne, ekspansje lub inwazje na nowych obszarach -najpierw wolny przyrost, gdy nastąpi aklimatyzacja – dynamiczny rozwój liczebności, następnie wyhamowanie i stabilizacja, gatunki digeniczne punkt stabilizacji osiągną później -ekspansje o charakterze naturalnym lub za pośrednictwem człowieka, np. łoś inwazja w drugiej połowie lat 50’ trwa do dziś(południkowo); wilk – z chwilą objęcia ochroną ekspansja z przemieszczeniem drogą równoleżnikową, „doszły” na teren Niemiec; szakal złocisty, synogarlica turecka. Inwazje spowodowane działalnością człowieka – stonka ziemniaczana w okresie wojennym przypadkowo przywieziona do Europy; do Ameryki Brodnica; do Australii króliki – zakażono je wirusem ale uodporniły się; jelenie szlachetne do Australii – „niszczono” je, piżmaki – 5 osobników do Europy dotarło, rozprzestrzeniły się(lata 70-80’ kulminacja) norka amerykańska – ograniczyła ich rozprzestrzenianie; szop pracz z płn. Ameryki na teren Europy zachodniej, dotarł na Śląsk – przyczynia się do degradacji fauny; chęć redukcji drapieżników nie rodzimych; karp – wymaga specjalnych hodowli; przepisy o imporcie obostrzone, odpowiednie zgody, zwierzęta muszą przejść kwarantannę

Cykliczny : -w określonych odstępach czasu zwiększa się lub zmniejsza liczebność, jeśli charakter regularny – oscylacje, jeśli nieregularny – fluktuacja(częściej w przyrodzie, naturalnie oscylacje nie występują) -rysie i zające(od 1845 do 1935 roku wykres) – baza pokarmowa powinna być kilkadziesiąt razy wyższa od drapieżnika, z przesunięciem w czasie między dwoma wykresami -cykl fluktuacyjny – okres czasu między ekstremalnymi wartościami liczebności(najwyższymi lub najniższymi); np. w uproszczonych ekosystemach – brak dużego zróżnicowania ofiar i drapieżców w bardziej srogich klimatach; oportunizm wśród drapieżców(na zające polują lisy, jenoty, rysie, szop pracz, ptaki drapieżne – myszołowy, wydry); gatunki synantropijne – większe od poprzednich – psy i koty(kilkakrotnie wyższe od drapieżców)-problem w Ameryce Północnej – brak szacowania liczebności, straty w warunkach dziko żyjących zwierząt -okres czasu do stwierdzenia cykli fluktuacyjnych(okres 1 roczny, 2 letni – dla lisa – w ciągu 90 lat – długość cyklu co 4 lata); dla lemingów, dla myszołowa włochatego – 4 lata, 10-11 letnie – dla zająca bielaka(nie występuje w Polsce), bażanta, rysia(Am. Płn), szarańcza wędrowna; podejrzewa się że są cykle około 35 letnie – renifery, dzikie kaczki -warunkuje: * natura biotyczna – drapieżnictwo, zasoby pokarmowe – zwierze roślinożerne dla szaty pokarmowej zależność jak między ofiarą a drapieżcą *natura abiotyczna – znaczenie historyczne –1. Teoria solarna 1883, tłumaczyła występowanie fluktuacji u zwierząt – opracowana na podstawie zmiany ilości populacji rysi i zajęcy – wywołana aktywnością słoneczną, co 11 lat się zmienia, zwiększona aktywność słoneczna – wzrost liczby zwierząt(wybuchy termojądrowe) 2. Teoria klimatyczna(1931 rok) – w odstępach 10-11 lat występowały katastrofy – susze lub opady(giną wtedy zwierzęta), np. zimy stulecia – 68/69, 78/79 w Polsce 3. Teoria lunarna(1955), związana z księżycem, występuje zmienność w długości roku księżycowego(krótszy) i ziemskiego(10,4 dnia różnicy ); nakładanie się faz roku księżycowego i ziemskiego nakłada się co 10 lat, lub co 4 lata(4 dni różnicy) – zależność ze światem roślinnym i zwierzęcym.

Reakcje zwierząt na czynniki abiotyczne: -ciśnienie atmosferyczne(najbardziej stabilna) – na określonej szerokości geograficznej, wpływ niewielki, wraz z obniżeniem ciśnienia(wzrost wysokości)-obniżenie potencjału rozrodczego., np. 2500m Peru – konie, kury, świnie – zaburzenia rozrodu; zaś w Boliwii ludzie nie mogli się osiedlić bo był brak rozrodu u ludzi; owce w Polsce – powyżej 1800m.n.p.m. ograniczenie płodności u tryków.

-światło – najwięcej przy równiku – regulacja aktywności w zależności od światła, reguluje procesy życiowe u zwierząt; pod wpływem światłą następuje zwiększenie metabolizmu, aktywność(głównie na dzień świetlny, , ale są też lubiące brak światła – związane jest to np. za zdobywaniem jedzenia czy z aktywnością człowieka)np. ssaki – gdy nie jest aktywny człowiek, więc pory przejściowe – np. godziny wschodu, zmierzch – jeleniowate, lisy. Gdy presja mniejsza – zmiana aktywności – okres godowy u jeleni, gdy brak presji od strony człowieka, to aktywność od rana do popołudnia, ale występują też np. ciche rykowiska. Przy hodowlach zamkniętych – głuszce – do 3 po południu(czynnik-poczucie bezpieczeństwa większe, w warunkach naturalnych są zagrożone ze strony drapieżnika). Wędrówki zwierząt – bociany patrzą na długość dnia świetlnego-przyloty i odloty; zimują w Polsce-łabędzie, gęsi(zmiany), bo klimat łagodnieje. Działanie – rozród(układ nerwowy i hormonalny, podział na 2 grupy: rozród wraz z powiększającym się dniem świetlnym i rzadziej wraz ze skracającym się dniem – większe możliwości przeżycia u tych które urodziły się na wiosnę; kury-reżim świetlny-dla zapewnienia większej nośności stosuje się doświetlanie. Wschodnia Lubelszczyzna –większa liczba godzin operacji słonecznych, bo większe cechy klimatu kontynentalnego; możliwość fotosyntezy dzięki światłu.

-temperatury – umiejętność dostosowanie się do różnych środowisk życia przez termoregulacje(ptaki i ssaki), występowanie gatunków w skali ziemskiej – zmiennocieplna w krajach cieplnych, w chłodniejszych liczba gatunków maleje. 8 gadów i 18 płazów; optima termiczne – zakres temperatur, w których dany osobnik ma poczucie komfortu termicznego(człowiek 18-22 st. C, nieubrany ok. 28C).Pstrąg max 15st , koła podbiegunowe 2-4 st , górna granica – denaturacja białka w 40 paru stopniach, glony są w stanie wytrzymać nawet 93 st.; przystosowania np. zapotrzebowanie na tlen, wydzielanie ciepła, ochładzanie przez zwiększenie tętna(od 40 st – można ochłodzić o około 14 stopni), praca mięsni dla wytworzenia ciepła-szczękanie zębami, drgania mięśni. Dolna granica temperatury jaką organizm w ciągu 15 minut wytrzymuje: człowiek – 1, gęś-90, kaczka-100, królik-45. Puch kaczek Rosjanie na śpiwory eksportują. W wodzie przy 4 st człowiek 15 minut przeżyje bo silniejsze oddziaływanie. Obrona przed zimnem – sen zimowy – niedźwiedź, borsuk, jenot – gromadzenie tłuszczu w tym czasie(do 80%różnicy w tłuszczu); hibernacja – obniżenie przemiany materii; reguła Bergmana – budowa ciała zwierząt, w miarę pogarszania się warunków powiększają one swoją masę ciała, zmieniają się proporcje(inny typ budowy czaszki na płn – czaszka niewielka, na południu, rozbudowana część trzewioczaszki-możliwość lepszego obniżenia temperatury ciała, długa krótka szyja na północy, małe zwarte uszy; kończyny – im mniejsza powierzchnia, tym korzystniej. Im masa ciała większa, tym koszty ogrzewania organizmu niższe. Niezależnie od klimatu gdy taka sama baza pokarmowa to równa masa – w Polsce. Generalnie masa różna w zależności od klimatu. Okrywa włosowa – na północy więcej puchowego i przewodniego włosa; wymiana pokrywy włosowej – 2 razy do roku(ssaki i ptaki-mogą tracić w tym czasie zdolność latania).

-wiatr – zależnie od temperatury odczuwalne-uwzględnia się prędkość wiatru; w klimacie suchym wolniejsze schładzanie, wilgotny – wiatr mocniej się odczuwa.

-opady – w okresie deszczu(temperatur dodatnich) – dla zwierząt katastrofalne przy powodziach, ilość opadów skorelowana z ilością pasożytów, przy dużej wilgotności i dodatnich temperaturach dobre warunki dla rozwoju nicieni, na jesień największe zapasożycenie, w okresie wegetacyjnym – w okresie początkowego rozwoju są newralgiczne, większa podatność na choroby(niska temperatura i duża wilgotność)np. gdy głuszce i cietrzewie przetrwają czerwiec to przeżyją -w okresie śniegu – zwierzęta mają utrudnione przemieszczanie, protokooperacja(największe przemieszczają się pierwsze); tropinki- z rosyjskiego ślady, gatunki naśnieżne mogą się poruszać, kopytne zapadają się(współczynnik kończynowy – jak pokrywa wyższa od kończyn przednich to nie może egzystować. W Beskidach do kilku metrów śniegu w 06’ – zginęło do 80 % kopytnych, w roku 1826-27 zginęło na terenie zachodniej Syberii 1,4 mln kopytnych.

Czynniki biotyczne: -konkurencja – pokarm -różne zapotrzebowanie co do rodzaju pokarmu(lis, jenot – lisy penetrują pola i lasy suche, jenoty wilgotne, lisy aktywne po zmierzchu lub wcześnie rano, jenoty nocą, jenot wygrywa konkurencje-sen w okresie zimowym, poza tym w jego diecie większy udział mogą mieć gatunki roślin, lisy zaczęły jeść kukurydzę). Norka europejska i amerykańska – amerykańska wygrywa. Żubr i łoś(żubr większy) – przeżuwacze ale dieta bardzo się różni, eliminowanie potencjalnych konkurentów przez zabijanie ich(wilk likwiduje szakla, w Bułgarii szakal psa, Polska-wilk i ryś, wilk i pies). Żywność przekracza do 150 gatunków pożywienia ale jest w stanie na niecałych 10 gatunkach wytrzymać. Konkurencja w obrębie jednego gatunku o wiele większa, bo wspólna dieta. Kolejny czynnik - Rekwizyty terytorialne, np. miejsca do rozrodu – pozwalają przetrwać w środowisku, np. okres gniazdowania u ptaków, zjawisko mniejszego sukcesu lęgowego.

Myślistwo, wykład 5:

Łoś – gromada ssaki, rząd parzystokopytne, rodzina jeleniowate(Cervidae), rodzaj Alces, występują na półkuli północnej, Euroazja i północna Ameryka.

Płn. Ameryka 4 podgatunki – laskański, z gór skalistych, wschodni, północnozachodni Eurazja – wschodniosyberyjski(przywieziony z Kamczatki – uwypuklenie kości trzewioczaszki), mandżurski, kaukaski, syberyjski

Jeleniowate: - nowego świata-łoś, sarna; - starego świata-jeleń, daniel.

Różnica u łosi:- poroże, uzębienie stałe, kościec, kończyny, tropy

Łosie: -areał występowania bardzo duży, łącznie około 3,5 mln km², około 1,3 mln zwierząt w Euroazji, 1mln w Ameryce, Eurazja w Rosji 700 000, w Szwecji 320-350 000, Finlandia i Norwegia-80 do 100 000, Białoruś ok. 30 000, Litwa, Łotwa-10-15 000, Estonia 3-4 000, Polska – około 5 000 łosi; ustępowanie w Europie-zmniejszanie lasów i osuszanie terenów, od XIX w-ekspansja na terenie Europy, wędrówki w kierunku zachodu -ośrodek restytucji w Kampinoskim Parku Narodowym, import z ZSRR, po ochronie do 1967 roku dostał się na listę zwierząt łownych -liczba doszła do około 6 000, redukcja przewyższała przyrost, 1998-wartość minimalna-zawieszenie pozyskania łosi, obecnie następuje wzrost liczby łosi -wcześniej był odstrzał-bo łoś traktowany był jako szkodnik lasu -południowe Czechy-Morawy-około 50 łosi w siedlisku, przemieszczają się do Austrii -ostoja-tereny Parków-Biebrzański(około 550-600), Kampinoski około 180 łosi na 30 000 ha lasów borowych, w Poleskim około 120 -zajmowanie nowych stanowisk -najwięcej łosi w rejonie północno-wschodnim, brak na południu- ale łosie wędrują w kierunku płn-pd wędrują

Preferencje łosi: -tereny bagienne, uwilgotnione, torfowiskowe(malarz Korsarz malował łosieczki;) -łoś jest plastyczny, łatwo przystosowuje się do zmieniającego się środowiska, występuje w małych i dużych lasach, zagrzebują się w trzcinowiskach(np. Gdańsk) -dobrze pływa, bo lubi roślinność wodną(różnorodna, prawdopodobnie ze względu na potas i sód), nie porusza się galopem tylko stępem albo kłusem -waga-łoszak ok. 11-13 kg, roczny byk ok. 150-170 kg, kumulacja rozwoju i masy-12-15 lat -mało żerowania w bukowisku, tracą masę ciała(około 70 kg) -małe tury-masa ciałą bez narządów wewnętrznych, tusza przedmiotem zbycia(Niżna waga o około 32-33%-cecha występująca u przeżuwaczy) -poroże-wytwór kostny u jeleniowatych; rosoch u łosi(jedna forma łopatacz, 2 badylarz – 90-92%form to badylarz), rosoch do 50 kg-wytwarzany w ciągu 3 miesięcy -niskie zagęszczenie u łosi na 1000 ha powierzchni dla Parku, ogólnie podaje się na 1000ha powierzchni leśnej; mogą żyć na niewielkich kompleksach; zagęszczenie 5 osobników/1000ha przeciętne około 1 czy 1,5/1000ha, w Parkach Narodowych-Biebrzański 15 osobników, Poleski-ok. 12 -oddziaływanie łosia – jak duże zagęszczenie-degradacja lasu przez żerowanie(około 250 gatunków roślin spożywa, w skrajnie ubogich warunkach około 10), początek wegetacji(maj, czerwiec)-zgryzają roślinność zielną; zginają kończyny przednie(klękają)-zjada co w zasięgu pyska(roślinność trawiasta, czerwiec młode pędy wikliny, jeśli brak to sosna do okresu wiosny(80% udziału w Poleskim, niekorzystanie bo w Polsce przewaga sosen(70%składu gatunkowego) -areały życiowe są specyficzne, bo w zimie mogą nie przekraczać kilku hektarów(jak mają dostatecznie dużo pokarmu to tworzą szkody); w skali życia-6 000 ha, wykorzystują żywność nawet tylko w 50% strawną -ilość zjedzonego pokarmu w okresie wegetacji 30-50 kg, zimowa-6-12 kg w ciągu dnia(od lutego do maja); koszt pozyskania w zimie duży-nie opłaca się zdobywać zbyt wiele, tylko tyle by przetrwały -rozród-samica dojrzałość w 2gim roku życia, samce podobnie, specyfika jak u jeleniowatych; ruja w okresie jesiennym(łoś, jeleń, daniel) około 60 do 70% samic już w 1 roku życia do rozrodu, samce później, zależnie od struktury płci -przebieg rui -samce wyszukują samice z owulacją, samiec przebywa z nią przez owulację(pokrywa kilkanaście razy) i szuka innej samicy; może być rywalizacja między bykami, jak nie mają szans na zwycięstwo to nie podejmują walki(przepychanie się za pomocą poroża), zdarzają się wypadki śmiertelne czy ataki na człowieka; poroża ze śladami po walce -czas trwania ciąży około 238 dni(poród w połowie maja), w Biebrzańskim-duża płonność i plenność, w małych zagęszczeniach bliźniaki -11-13 kg noworodki, klępa się opiekuje, okres karmienia cała zima, szybki przyrost wagi -na terenie Polski sporadycznie na łosie polują wilki(łosie uciekają do wody), Rosja-polowania wilków na łosie -łosie żyją pojedynczo lub w niewielkich ugrupowaniach, próby hodowli łosi na użytkowanie mleczne

Jeleń: Rodzaj Cervus: -Europa 7 podgatunków, Afryka 1, Azja 14, Ameryka płn.(łącznie 16-24 gatunki) -przyczyna ilości-miały szczególne miejsce w mentalności ludzkiej(znaczenie kulturowe, historyczne)-na sztandarach, znakach, pierwsza w Polsce organizacja Zakonu Orderu Złotego Jelenia -jelenie amerykańskie; krzyżówki na wschodzie z jeleniem azjatyckim; korona wieńców u jelenia europejskiego(szlachetnego) -na terenie Polski – na północy Mazurski, środek-nizinny, południe karpacki -Puszcza Białowieska-jelenie z Beskidu Śląskiego, w Pszczynie po dzień dzisiejszy żubry z P. Białowieskiej za jelenie; w Ameryce i Australii przez przesiedlenia(małe obszary) -Europa środkowa część-Węgry, Austria, Szwajcaria, Niemcy, Czechy, Słowacja, Hiszpania, Irlandia(sika i krzyżówki) -w przeszłości w Polsce 5160 sztuk w lasach państwowych(1929)-głównie woj. Poznańskie, pomorskie, stanisławowskie; po wojnie-brak na Lubelszczyźnie -w połowie lat 50’ podjęto działanie o przywrócenie jeleni na teren całego kraju-Wielkopolska, Pomorze; 58’-64’-260 wypuszczono na Lubelszczyźnie(ale niską jakość miały) Obecnie: -około 140 000, w pozyskaniu około 50 000 rocznie; najwięcej na południowym zachodzie i południu, najmniej centralna Polska i wschód -obecnie na Lubelszczyźnie 5 000; rozprzestrzenienie się jeleni we wszystkich obszarach leśnych -Wielkopolska-na terenach nie leśnych, woj. Gdańskie czy Żuławy- jeleń polny minimum 1000 ha -nie żyją indywidualnie tylko grupami -czynniki: okresowe użytkowanie lasu-jak małe lasy przy sobie-nieustabilizowane populacje(o charakterze przejściowym) -żywność typu siedliskowego-drzewostany mieszane, duża zawartość żeru pędowego-bory mieszane, lasy mieszane, najwięcej pokarmu tam znajdują w okresie zimowym -okres wegetacyjny-jakość pokarmu-udział gatunków ciężkonasiennych(dęby, buki) wieku powyżej 40 lat Na występowanie wpływa też: -intensywność gospodarki łowieckiej, dokarmianie, zagospodarowywanie poletek -obecność wody(nie tak bardzo jak u łosia)-możliwość kąpieli błotnych -byk, łania, cielęta; poroże to wieniec, grzywa u jeleni na północy -niższe(poniżej 1,5 m), tusza zależnie od regionu-karpacki 250 kg, mazurski 250, lubelski około 213, Wielkopolska-nie przekracza 160 kg(około 30% to wnętrzności), więc około 270 kg; -ciężar łań – Śląsk, Wielkopolska około 60 kg, Bieszczady lub Lubelskie-około 780 kg, na Lubelszczyźnie są też cięższe -atak przy pomocy badyli(nóg), u samic też -ułożenie poziome uszu-zwiększona agresja(u wszystkich zwierząt); dobrze rozwinięty wzrok i węch -ugrupowanie: -cielęta(eliminowane), chmary żeńskie, mieszane-jesienią haremy, chmary byków, byki pojedyncze -pod wpływem presji wilków-powiększanie liczby chmar -areały życiowe zróżnicowane -udział żeru: główne drzewa, u łań 10% mniejszy w okresie jesiennym i zimowym; byli większy udział traw w zimie, łanie w zimie bardziej wartościowy pokarm; gatunki: leszczyna(najwięcej), bez czarny, jarzębina, borówka czarna, buk zwyczajny, kruszyna pospolita, iwa, mały udział brzozy, sosny i świerk -rozród-zwierze poligamiczne, monoestryczne (1 raz ruja w roku), rykowisko; chmary mieszane-odsunięcie cieląt i młodych byków od łań; gromadzą byki w haremy łanie, w granicach kilku osobników, czasem łań powyżej 10, przebieg rykowiska-byk kryje łanie podczas owulacji, chroni przed konkurentami, rykowisko-końcówka września i październik, ciąża około 235 dni, poród w okresie maja; młode-mogą być bliźnięta, na okres porodu łania odchodzi, czasem towarzyszy jej łania jałowa-osłonowa(nie będąca w ciąży).

Łowiectwo, wykład 6:

Sarna-jeleniowate, rodzaj Capredus

-wyłącznie w Eurazji – sarna europejska, syberyjska(największy areał); w Azji syczuańska, tienszańska, mandżurska, północnokaukazka; przesuwanie się sarny syberyjskiej w stronę zachodu, nie krzyżują się -różnice między sarną syberyjską i europejską -małe ilości w Finlandii, w Szwecji 500 000, Norwegia-200-300 000(w części południowej przeważają, tak jak i w Szwecji) -nie występują w Irlandii(tylko jeleń i jeleń sika-krzyżują się ze sobą), brak na Peloponezie -około 8 mln w Europie, najwięcej w Niemczech, Szwecji, Austrii, Czechach i Słowacji; w Polsce sporo -wielkość odstrzału-największe pozyskanie w Niemczech, 600-800 000 saren

Zróżnicowanie masy ciała: -najcięższe-w trudniejszych warunkach klimatycznych przy odpowiedniej bazie pokarmowej(południowa część Szwecji do 35 kg), Norwegia-nie przekracza 30 kg -Polska – najcięższe na Lubelszczyźnie i Podkarpaciu-28 kg kozioł, średnio 19 kg, kulminacja rozwoju 6 lat -w Bawarii-indywidualne znakowanie zwierząt(od 3 lat kulminacja rozwoju), wcześniej na południu -Francja, Hiszpania-15-16 kg, im dalej na zachód tym ciężar większy -należy intensywnie dokarmiać ale nie można na terenach ogrodzonych(tak jak i łosia)

Sarna: -związana była ze środowiskiem leśnym -potem występowała na polu(środowisko rolnicze)-przez zagęszczenie i konkurencje 2 formy saren, różna morfologia: -różnica w masie ciała(rolnicza wyższe wskaźniki) -poroże(polne-wyższa gęstość, dłuższe odnogi, zabarwienie jaśniejsze) -anatomia: przewód pokarmowy-długość i budowa kosmków-przez specyfikę pokarmu)-leśna udział pędów, u polnej brak pędów -budowa czaszki-trzewioczaszka u polnych większa, choć niepotwierdzone)

Preferencje: -siedliska lasów i borów mieszanych, bogate runu, podszyt(siedlisko żyzne); dzięki temu że bory mieszane to i w lecie i w zimie pokarm -wielkość drzewostanu-preferują niewielkie kompleksy leśne(do ok. 3tys. Ha)-bo tam duży ekoton i łatwość zdobywania pokarmu -zagęszczenie w lasach przybrzeżnych o wiele większe niż w centrum lasu -wilki penetrują części centralne(tam około 4 saren/1000 ha) -zagęszczenie w lesie – od kilku osobników(np. Lasy Janowskie), duże Wielkopolska-około 70 saren -ograniczenie zagęszczenia zwierząt bo robią szkody -Niemcy-duże zagęszczenie a mały areał; intensywne dokarmianie(na 100 ha do 3 ton pokarmu), u nas na liczbę zwierząt się dokarmia, ale i tak dokarmianie słabe.

Ilość: -Polska-w 1929 roku-około 37 000, dzisiaj 650 000, lata 80’-około 1 mln, obecnie pozyskuje się około 140 000 rocznie -najwięcej w Polsce zachodniej i północno-zachodniej – bo tam większa lesistość, zagęszczenie saren w środowisku polnym kilkakrotnie niższe; w części południowo-zachodniej lepszy klimat, dobra gospodarka łowiecka(mniejsza presja ze strony myśliwych) -na Lubelszczyźnie-tam gdzie mało lasów (np. wschodnia część leśnictwa Tomaszów)-niewiele(polna) -w środowisku polnym zagęszczenie-nie więcej niż 8, średnio 2 sarny -areały życiowe mniejsze(do 350 ha; w okresie letnim ok. 30 ha, samce wyznaczają terytoria na okres rozrodu(3 rodzaje gruczołów zapachowych-tylko zaznaczenie u saren leśnych)-związane z pokarmem

Pożywienie: -jeleniowate przeżuwacze-krótsza długość przewodu pokarmowego, częstszy żer, cykle żerowania w ciągu doby, lato-5-9, mniej w zimie, bo strata energii -żerują w skali doby-najwięcej przypada koło wschodu i zachodu słońca -długość okresu żerowania zbliżona z okresem czasu poświeconego na przeżuwanie(190 minut w zimie, 340 w lecie), czas 270-430 minut (pędy-czas dłuższy) -ilość pokarmu-od 1,5 do 4 kg(1200 do 2800 kcal na dobę) -odżywiają się pokarmem zielnym(okres wegetacji), poza wegetacją pędami, sarna gatunkiem wybiórczym(nie zostawia śladów żerowania), do 180 gatunków roślin, w miarę wzrostu zagęszczenia wchodzą w skład mniej atrakcyjne gatunki; blok pokarmowy-zagęszczenie przy jeżynach

Rozród: -monoestryczne(1 pora roku-lipiec do września-3 krotnie), dojrzałość-osobniki żeńskie 2 rok życia(około60-80%), męskie-też 2 lata(ale nie przystępują do rozrodu jeszcze), rywalizacja, więc 4 do 8 lat samce do rozrodu -dobre kozły na najlepszych terenach, młode wychodzą gdy starsze się najedzą i położą -kręgi rujowe- gonitwy -po zapłodnieniu-od nowego roku rozwój płodu, wcześniej zahamowanie, połowy od połowy maja do końca maja, jak są opady-kilkudniowe przenoszenie porodu -najczęściej bliźnięta-48%, trojaczki, czworaczki-do 4%, ciężar ciała-jak ciąża mnoga to spada, pojedyncze – 1,6-1,8 kg -ugrupowania to rudle, na okres zimy; do 6 osobników, gdy większa presja wilków do 20 osobników, sarna polna-większa kumulacja zwierząt; samica to koza, a samiec to kozioł -sarny polne-wyznaczona funkcja strażnika -sarna w Polsce-czołówka jakości w skali europejskiej

Daniel – z basenu Morza Śródziemnego: -z rodziny jeleniowate, rodzaj Dama; 2 gatunki-europejski i perski(wyginął), występują na terenie Europy -liczebność-200 000 w Europie, najwięcej Niemcy, Czechy, Słowacja, Węgry, Francja; w Polsce około 12 000, najwięcej Wielkopolska i zachód Polski(Pomorze, Dolny Śląsk); wprowadzono je z jeleniem(260 sztuk), Kozłowieckie lasy na Lubelszczyźnie, pozostałe wyginęły bo niesprzyjający klimat, zachowanie-lubią tereny ogrodzone; te co wypuszczone zostały zabite przez kłusowników, presja bo mają smaczne mięso. -tendencja –przesiedlanie z zachodu na wschód; Warmińsko-Mazurskie; na Lubelszczyźnie wpuszczały Lasy Państwowe-Kozłówka, Radzyń Podlaski, Rudnik -byki do 70 kg, przeciętnie ok. 44-50 kg(kulminacja rozwoju 7-10 rok życia); najcięższe na Opolszczyźnie, poprawa kondycji zwierząt, sprowadzane z Niemczech

-umaszczenie – 4 odmiany-płowa(50 do 70 %)z cętkami, jasna, biała(parę %, nie albinotyczna), czarna(naturalna); ona łania, on byk, dzieci cielęta -preferuje drzewostany liściaste, np. kasztany, preferuje średniej wielkości kompleksy leśne -zachowanie-zbliżone do jelenia -chmary mieszane(samica z cielętami lub chmary byków) -areały życiowe-do 2000 ha, byki-duża tendencja do wędrówek -należy by występowały obok siebie bo się rozejdą :D -znaleziono byka znakowanego na Węgrzech -okres rujowy- okres jesienny-październik, gromadzenie haremu, rywalizacja między bykami, młode niedopuszczane; -poroże łopaty(jeleń wieniec, sarna parostki) -druga połowa maja porody, zróżnicowanie-4-5 kg pojedyncze, bliźniaki lżejsze -roślinożerny-preferuje żer ziemny, gatunki liściaste -był traktowany jako zwierze perspektywiczne-alternatywa dla jelenia -Niemcy, Czesi, Węgrzy-na terenach ogrodzonych(basen Morza Śródziemnego, trochę w Am. Płn, Pd., Południe Afryki

Dzik: -gatunek rodzimy(rodzina Suidae); forma zdziczała w Teksasie – 0,5 do 1 miliona, w USA w 17 stanach, Australia 10 milionów(forma zdziczała) -gatunki-śródziemnomorski, bałkański, polski; formy dzika różniące się morfologią, o wydłużonym i bardzo krępym kształcie -w Europie mało w porównaniu z innymi kontynentami, Niemcy-250 000, Polska 140 000, Czechy około 70 000, Słowacja 60 000, Rumunia 10-15 000, Francja 80 000; mało, bo limitowana liczebność przez myśliwych(ograniczenie liczebności) -wysokość w kłębie-1,30 cm, kulminacja rozwoju dzików 12 lat, zróżnicowanie między samcami-300kg, samice nie więcej niż 150 kg(bo poligamia dlatego dysproporcje) -dziki „kukurydziane” – wyższa masa ciała w przedziałach wiekowych, dobra baza żerowa

Morfologia: -część trzewioczaszki…., fantastyczny węch-używane do wykrywania narkotyków -kły w szczęce dolnej, mniej w górnej(oręże)-Mykeny-kolekcja kłów, najstarsza kolekcja-3000 lat -u samców ciągły wzrost kłów Preferencje: -las, wychodzi poza las(preferuje lasy liściaste i mieszane, bo najwięcej pokarmu), wszystkożerny, preferuje głównie dąb, buk(żołędzie), też sosna bo mają w lasach iglastych spokój -ugrupowania watachy-aby mogły mieć-powyżej 1 tysiąca ha, mogą w mniejszych, dziki przechodnie -dziki wychodzą na pola –nieużytki -schronienie, trzcinowiska(poza okresem wegetacyjnym); w okresie wegetacyjnym-kukurydza(koniec czerwca) -kilka tysięcy-szkody na polach, odstrzał, bo nieopłacalne(wartość dzika około 100 złoty a szkody wielokrotnie wyższe) -Kraków-siedzą w nieużytkach -dopóki są między ludźmi nie boją się, jak odłowione to zaczynają się bać

Areały-szeroki zakres -lato-po kilkadziesiąt hektarów(np. pole kukurydzy), w ubogim 3 tysiące hektarów; robią wycieczki ze wschodu; samce w okresie rui przenoszą się na dużo większe odległości

Zachowanie: -watachy -mieszane –locha z potomstwem tegorocznym, ubiegłorocznym; lub łącznie się 2-3 loch z potomstwem-do kilkudziesięciu osobników; same dziki przelatki(starsze roczniki)-ogólnie do 1 roku warchlaki, 2 rok życia przelatki(nie wyróżnia się płci), 3 rok wycinki i lochy, 4 rok odyńce i lochy(jeszcze forma pasiaków); zimą większe ugrupowania, lato mniejsze -zagęszczenie zależy od warunków środowiskowych-2-4 osobniki na 1000 ha(lay borowe, słąe), wzrost żyzności siedliska(większe-3,4,5 ha) –do 50 osobników i więcej na 1000 ha, nie ma maksymalnego zagęszczenia-człowiek do tego nie odpuszcza -jeśli stać zarządce obwodu na płacenie za straty może utrzymywać więcej -liczebność 29’-7 600 w Lasach Państwowych(duża wielkość pozyskania_ -odżywianie-wszystkożerny; jak lato bez żołędzi to: *pokarm zwierzęcy 1 %, * roślinność leśna i nieuprawna 18%, *rośliny uprawne 81%, w tym: @kukurydza 32%, @żyto 20 %, @ziemniaki, owies -jak lata z żołędziami: *leśne, nieuprawne i żołędzie 53,3%, *rośliny uprawne-42,2 %, w tym: @ziemniaki 17%, @żyto 26%, @owies 28%, @kukurydza 8% -buchtowanie(rycie)- wyszukiwanie pokarmu zwierzęcego -owady(larwy) – dzięki dzikom zmniejszenie zagrożenia drzewostanu, użyźnienie siedliska dzięki buchtowaniu(przewietrzanie gleby, szybsze spróchnicowanie) -dziki niszczą głuszce, cietrzewie i kaczki -wyproszenie-głównie marzec i kwiecień(więc owulacja w innych miesiącach-dzik stał się poliestryczny), w ciągu 2 lat może mieć 3 wyproszenia -wiek osiągnięcia dojrzałości-samice przed ukończeniem 1 roku życia-ale rzadko; ciąża około 130-140 dni -więc przestawienie z mono na poliestryczność i obniżenie wieku osiągania dojrzałości, zmiana w latach(to ważne!;) -zagrożenie dzików przez wilki

Wykład 6 MYŚLISTWO:

Zając-rząd zającokształtne(Lagomorpha), rodzina zającowate (Leporidae), rodzaj Lepus

Gatunki –szeroko rozpowszechniony -Euroazja, Ameryka, Afryka, około 59 gatunków; Europa środkowa i północno-wschodnia – Lepus europeus(wcześniej Lepus capersis ale już się nie podaje) -zając szarak – nazwa polska, polny-Czechy, Niemcy, Anglia EBHS - european brown hare syndrom

1. Zając szarak: -cała Polska bez północno-wschodniej i gór wysokich -Niemcy, Francja, Anglia, Południowa Szwecja i Norwegia, Bałkany, kraje Beneluksu -Basen Morza Śródziemnego- Lepus europeus i capersis -lata 70’ liczebność w Europie max. 4,4 mln, do 77 ok. 3-3,5 mln -rocznie pozyskanie 500 000- 700 000 -degradacja po dziś dzień -Lubuskie-w okresie międzywojennym mnóstwo- odbiorca z polowań-do Berlina wagonami -liczebność systematycznie spadała od 70’, zima stulecia 78/79-duże szkody -obecnie Polska centralna i wschodnia, na zachodzie praktycznie nie ma-rozpoczęto tam program restytucji -w kraju nie więcej niż 400 000, więc 10krotny spadek liczebności; kwalifikuje się do objęcia ochroną, na razie brak decyzji lecz ochrona bierna-zakaz polowań na zające -poza Polską-podejmowane działania by chronić-Francja, Niemcy; ostatnio w Polsce programy ochrony zwierzyny drobnej, np. Ożywić pola, skierowany do młodzieży szkoły podstawowej i średniej, zaznajomienie z niekorzystnymi trendami, podejmowanie prac na rzecz poprawy warunków bytowania zwierząt, nagradzanie szkół -zagęszczenie zająca – około 4 osobników na 100 ha użytków rolnych; chociaż trudno obecnie oszacować; w latach 60-70 25-35 os./100 ha -obecnie na wschodzie-około 6 os./100 ha na zachodzie mniejsze Preferencje: -tereny odkryte – bo taką budowę ma-przez silnie rozwinięte szybkie kończyny(tylko galopem się porusza)-do 80 km ale na krótkim dystansie(psy są w stanie złapać, nielegalne zakłady) -masa serca większa niż u sarny czy jelenia -doskonały słuch, słabszy wzrok-widzi na 360 ° - bo oczy bocznie osadzone, ale słabiej widzą tuż przed i za sobą, może uderzyć w drzewo -podatny na stres -występują na terenie lasów w ekotonach-granice pola z lasem -brak metody oceny w terenie zalesionym-maskuje się, wtapia w otoczenie -zające nie występują w wysokich zbożach i kukurydzy Odżywianie: -roślinożerny, pierwsza para siekaczy przyrastająca w ciągu życia, może jeść pokarm zdrewniały-30 ° kąt zgryzania(sarna czy jeleń miażdży pokarm) -roślinność-w okresie wegetacyjnym –zielna, wartościowa, poza okresem-pędowy; należy odgradzać sady, bo zgryzają drzewa owocowe-najchętniej jabłonie -w okresie zimy-200 g, lato 800-900 gram -przewód pokarmowy-1 żołądek, ale ma jelito ślepe o pojemności do 800 ml-duża zawartość mikroflory i makrofauny-pierwotniaki i bakterie, więc odżywia się też białkiem zwierzęcym -kaprofagi- proces zjadania kału(pierwszego) i ponowne trawienie, drugi kał silnie odwodniony, dzięki temu nie potrzebuje płynnej wody, tylko z roślin, jak chorują to miękki kał -żeruje głównie w nocy, w ciągu dnia słabiej Zachowanie: -nie ma ugrupowań, żyją pojedynczo, lokalizacja uzależniona od jakości terenu -areały powyżej 100 ha, przeciętnie 20-50 ha, jak korzystne warunki to mniejsze areały -jest kontakt wzrokowy i słuchowy ale nie tworzą ugrupowań -jak kilka w jednym miejscu to dlatego, że atrakcyjny pokarm -np. buraki, kapusta -w okresie rui – poligamiczny jest, rywalizacja między samcami, wybór przez samicę -walka łapami, ubytki w futrze -krwawy mocz-objawy rui u samicy -ciąża około 43 dni +/- 1 dzień, dojrzałość rozrodcza po 10 miesiącach -w jednym miocie mała liczba zwierząt(2-4) -pora roku-4 mioty- marzec(marczaki), maj, lipiec, wrzesień; 8,2 osobnika w roku -w hodowlach zamkniętych 1 miot luty, dodatkowa ruja u niektórych samic; u niektórych w ciąży owulacja, większy potencjał rozrodczy-2 porody w małych odstępach czasu -legowisko-kotlinka wyścielona sierścią -turzycą-od 2 do 4 młodych, ślepe, waga 105-110 g; zajęczyca je roznosi po kilku dniach, karmione tylko raz na dobę – aby zwiększyć przeżywalność, młode nie wydzielają zapachu, więc drapieżnik ich nie złapie, a karmienie rzadkie, żeby nie zostawiać zapachu; ---po miesiącu 800 g – tłuszcz w mleku zajęczycy-20%-dlatego szybko rosną, nie można karmić mlekiem krowim; 3 miesięczne-3,5 kg -dorosłe na Lubelszczyźnie 4,4 kg, na zachodzie 3,8 kg, Francja, Niemcy-około 4 kg -ciężar ciała u samicy-5,3 kg na Lubelszczyźnie, w latach 70’ – 6,3, 60’ – 8 kg; zmniejszenie się maksymalnych ciężarów u zajęcy -samice cięższe od samców, różnice około 100 g Choroby: -EBHS – w 70’ w Austrii, obecnie cały areał; wirus zmutowany od królików, tzw. Choroba krwotoczna zajęcy, kiedyś 70% zarażony ginęło; obecnie niższy odsetek, główna przyczyna degradacji -pasożyty – np. nicienie, we Francji – nie polecali zielonek w żywieniu zajęcy -bruceloza – bardzo szkodliwa dla ludzi(zdarzają się zgony), bada się w Puławach

2. Zając bielak – większy areał niż szarak; wschód – Ocean Spokojny, zachód-Półwysep Skandynawski, Polska w Świętokrzyskim; tajga w Kanadzie; nazwa bo w zimie zupełnie biały -objęty ochroną; żyje w lasach – Puszcza Białowieska, Augustowska -mniejszy od szaraka, około 3,5 kg, odżywia się głównie pędami -Syberia-ciąża 1,2 razy w roku, w Europie 2 czasem 3, długość trwania 50 dni; od 2 do 8 młodych w miocie -czarne uszy -recesja liczebności w Europie – Rosja, Szwecja

Łowiectwo – wykład 8;

Królik – ten sam rząd – zającowate, pochodzenie z Basenu Morza Śródziemnego, wiek XII i XIII, XIV – sprowadzenie królika, były utrzymywane w hodowlach zamkniętych, służyły jako baza pokarmowa, teraz występują w stanie dzikim. Królik dziki – w stosunku do zająca – te gatunki są do siebie zbliżone, króliki mniejsze do 2 kg, relatywnie mają krótsze uszy, ich końce nie są zabarwione na czarno. Występują też w Płn. Części Afryki, w Polsce zachodnia bariera naturalna to Wisła; we wschodniej rzadko, próby zasiedlania, ale ginęły, czynnik warunki klimatyczne Subpopulacja – istnieje możliwość występowania chorób; duże zagęszczenie – co jakiś czas występują masowe upadki królików

Wymagania siedliskowe: -występują na terenach zadrzewionych, przy granicach z polami - ekotonowej; wymywanie gleb przepuszczalnych i musi być odpowiednia baza pokarmowa. Występują w ugrupowaniach – kolonie do kilkudziesięciu osobników. Kopią norki i tu spędzają część życia, wychodzą na zdobywanie pokarmu, zachowania zabawowe. Jednocześnie wychodzą wszystkie i występuję funkcja stróża, stróż kopie nogą i wszystkie uciekają.

Zagrożenia dla królików: -drapieżniki skrzydlate – myszołów, jastrząb -większe drapieżniki – lis, łasica(odżywia się gryzoniami, żyje na polu)

Króliki są też kaprofagami. Zwierzęta osiągają dojrzałość rozrodczą wieku -8 miesięcy; poligamiczne, poliestryczne. Długość okresu trwania ciąży około 12 dni krótsza. Występuje też superfetacja.

Liczba młodych w miocie do 12. Jest dwa razy większy niż u zajęcy, porody odbywają się w norkach, początkowo są ślepe(do 10 dni po urodzeniu). 3-4 tygodnie – samodzielnie próbują zdobywać pokarm. Szybko rotacja pokoleń.

Zagrożenia: -kokcydioza, myksomatoza

Ptaki: kuropatwy, bażanty

Bażant – nie jest naszego rodzimego pochodzenia; z Czech, były w Polsce XIII wiek, występuje około 800 lat na terenach Polski. Są pochodzenia azjatyckiego, występują na terenie Azji Wschodniej, do Europy dotarły na okres cesarstwa rzymskiego.

Bażant obrożny i płowy, rodzina bażantowate (Phasianidae ), rodzaj bażant; u kogutów występuje obroża, bażanty mongolskie nie posiadają obroży, bażanty ozdobne nieprawidłowe określenie

W Polsce – pierwotnie jako gatunki ozdobne, w XVIII wieku zaczęto wypuszczać, od XIX gatunki łowne. Na terenie Galicji – lata 80’ XIX w – 600 000 ptaków rocznie strzelano. Polska – hodowle zamknięte, nie było inkubacji, teraz mają charakter przemysłowy. Wolno ten gatunek hodować bez zgody ministra.

200 000 w Polsce hodowli, w Wielkiej Brytanie 20 mln ptaków.

Charakterystyczne cechy: -nigdy go nie spotkamy na otwartym polu i w lesie. -występuje na krzaczastych polach -masa ciała koguta 1,5 kg, występuje dymorfizm płciowy -kury lżejsze, w zimie 800-900g, lato jesień 1300 g -upierzenie kury inne niż koguta, dominuje popielaty z brązem, kogut długi ogon. -gatunek poligamiczny – występuje gromada harem -okres godowy rozpoczyna się końcem lutego; koguty gromadzą haremy(do kilkunastu kur), odległość między stanowiskami – 200-500 metrów, charakterystyczne pianie kogutów, trzepotanie skrzydeł -kury zakładają gniazda na ziemi, trochę gałązek, puch, składają jaja, 12-15 sztuk. Rozpoczyna się okres wysiadywania – tylko kura – 23-24 dni; wykluwają się pisklęta, ciężar ciała 32 gramy, barwa oliwkowa, gładka. -zagniazdowniki – 2-3 godziny po wykluciu młode szybko sprawne, początkowo do około 2 tygodni muszą odżywiać się białkiem zwierzęcym(owady) -intensywne opady – pula pokarmowa silnie ograniczona – młode giną bo zabijanie opadów przez opryski, np. okres wiosenny -druga połowa maja – wykluwanie piskląt, młode bardzo intensywnie przyrastają, pierwszy miesiąc – około 0,5 kg, masa ciała-zwiększenie przeżywalności, matka uczy młode jak żerować. –odżywianie – wiosna, lato-nasiona, zima – pokarm roślinny; mysz – natychmiastowe zjedzenie i zabicie

Kuropatwa – rząd kuraki, rodzina bażantowate, występuje rodzaj Perlix- kuropatwa, kontynent Euroazjatycki, Hiszpania(czerwone), Azja; u nas – szara -nasz rodzimy gatunek, czuje się najlepiej w otwartym terenie o bogatym pokarmie roślinnym, nie występuje w lesie -słabo zaznaczony dymorfizm płciowy, ciężar ciała 400-500 gram -wymagają gleb żyznych, gliniaste-mniej(zastoiska wodne), nie ma ich w owsie, występują na wyżynie Lubelskiej -pokarm – ziarnojad, w początkowym okresie życia – pokarm zwierzęcy, do 2 tygodnia życia niezbędne jest białko zwierzęce, szybko się rozwijają, ciężar jaj 16 g, ciężar ciała pisklęcia w stosunku do jaja wynosi około 2/3(10 g), kilkanaście jaj -gniazduje na ziemi, dokonywane są próby, tam gdzie przeżywają jaja dochodzi do ich złożenia -gatunek monogamiczny – łączenie kuropatw w pary na jeden sezon, musi następować akceptacja obu ptaków -w okresie godowym(marzec, kwiecień) – słychać czyrkanie kuropatw -liczba znoszonych jaj około 12, ciężar 16 g, pisklęta zagniazdowniki -czynnikiem limitującym są owady -bażanty nocują na drzewach, kuropatwy na ziemi, kuropatwy uciekają na piechotę, w ostateczności zrywają się do lotu -stadka – odchowują potomstwo, na jesień ugrupowanie około 50 ptaków(są w stadku ptaki pochodzące z innych stad) -lata 60’-liczebność 4 mln, dziś 300 tys.; ponad 10 krotna redukcja -duże zagrożenie dla populacji, populacje głównie w Polsce centralnej i wschodniej

Głuszec – symbol lubelskiej dyrekcji lasów; zmiany w lasach są przyczyną degradacji głuszców; występują w Czechach, w Niemczech, w Austrii, na Ukrainie, Białoruś, Szwecja, Norwegia, Finlandia, najwięcej w Rosji -w Polsce – Puszcza Augustowska(30-40 ptaków), Lasy Puszczy Solskiej, Lasy Janowskie(300 sztuk), Pasmo Karpackiego ok.150-200 sztuk, Bory Dolnośląskie -jest zagrożony sukces rozrodczy, kuny-przyczyna degradacji, w Polsce około 500 sztuk głuszca

Cietrzew – ponad 30 tyś. w latach, teraz 1,5 tysiąca, też status zagrożony; preferują lasy iglaste, o dużym udziale brzozy – prześwity, wolne powierzchnie, tam gdzie zła gospodarka leśna tam już nie występują, podejmowane są programy badawcze

Lis – wyjada kuropatwy i bażanty, rząd drapieżny, rodzina psowate -występuje na terenie wszystkich kontynentów, z wyjątkiem półkuli pd?; występują wszędzie gdzie mogą przeżyć, lasy, pola -została zredukowana ich śmiertelność, związana z wścieklizną

Wścieklizna – traktowana jako choroba cywilizacyjna, nosicielami są gryzonie; lis zakaża się, zjadając je; Przypadki śmiertelne-mniej niż 10 w okresie międzywojennym, taka liczna populacja zagraża ptakom gniazdującym na ziemi. Zmniejszenie ilości lisów w Polsce-istnieje inny czynnik-grzybice w okresie zimowym-partie ciała podlegają przemarzaniu i lisy giną; tasiemce.

Lisy odżywiają się pokarmem mięsnym 300-500 g, aby przeżył-300-400; -odżywiają się też gryzoniami i większymi zwierzętami czy też padliną, nauczyły się zdobywać pokarm -sposób życia – rodziny, mają nory, kilkadziesiąt metrów kw., występuje komora lęgowa, głębokość może być do 2 metrów, tworzone są nory zapasowe; preferują gleby gliniaste -rozród – cieczka około połowy stycznia, ciąża trwa 60 dni, płodność 50-70%; szczeniąt 6-7 do 10 -dyspresja; młode zwierzęta wędrują w celu znalezienia odpowiedniego miejsca -konkurencja – jenot(pokarm roślinny), ostatnio też lis(siano); pozyskiwanie lisów średnio intensywne

Trofea: -nazwa wywodzi się z języka greckiego, z kultury Mykeńskiej 1200-1500 lat p.n.e., w muzeum znajduję się kolekcja kłów dzika(musiały ważyć powyżej 80 kg)-świadczyło o sprawności myśliwych. -ponad 3000 lat temu kolekcjonowano trofea, nie ma tam sarny, rogi turów – znajdowały się w skarbcu. Trofea świadczyły o sprawności człowieka była dokumentacją do danego okresu; w wieku XIX rozpoczęły się działania mające na celu pokazywanie trofeów -Kraków(1887)-pierwszy pokaz, chociaż brak zapisków; 1894-wystawa krajowa we Lwowie, 1 dział poświęcony łowiectwu -w Poznaniu na targach – wyroby prezentują Czesi, Słowacy i Niemcy; w Niemczech odbywają się imprezy, pokazy; w Lublinie(Hala Ludowa)-rozpoczynają się działania o charakterze wystawniczym; pierwsze wystawy w 1910 w Wiedniu – prezentowane trofea z różnych państw -1928-inicjatywa powołania europejskiej organizacji-inicjatorami Polacy; 1934-pierwszy kongres w Warszawie, duże zainteresowanie Niemców; 1937 Berlin – formuły wycen uzgodnione w Pradze, powstaje system wyceny trofeów łowieckich; 1974-zmiana wycen, Polacy zaproponowali wyceny formy badylarza u łosi

Na terenie Europy wycenione: -poroża jeleniowatych -urożenia pustorogich -czaszki drapieżników -skóry drapieżników -kły dzików

Łoś(rosochy-łopatacz i badylarz), jeleń wieniec, daniel łopaty, sarna parostki

Wieniec jelenia – mierzy się długość tyki lewej i prawej, ocenia się górny i dolny obwód, wyznacza się ciężar wieńca, ocenia się organoleptycznie: zabarwienie wieńca, uperlenie, korony(do13-15 kg)

Daniel – łopaty, ostroga, oczniak; długość samej łopaty, szerokość łopaty w najszerszym miejscu, rozłoge się mierzy, ocenia się barwę sęków(poroże waży 4-5,5 kg)

Sarna – odnogi przednie i tylne, Żóstak, mierzy długość rozłogi, oznacza ciężar poroża i objętość, barwa perły

Dzik – szable, fajki długość szerokość, przy fajkach jeszcze obwód

Trofea z Polski okazały się najlepsze w Berlinie. Rekord świata oręż z Dziak to 151 pkt.(Rychcice niedaleko Lwowa), rekord świata ponad 50 lat do roku 86 roku

Parostki – 196 pkt, rekord wszechczasów do roku 68’; skóra z dzika wice rekord świata – rosochy z łosia, wieniec z jelenia , dzik – brak rekordów, są u żubra, w czaszce lisa -niedostarczyli myśliwi, wieniec byka o najdłuższych tykach Poroża jeleniowatych są budowane co roku, możdżeń występuje u samców; poroże potrzebne jako element do rozrodu naturalnego ; ruja u saren-koniec czerwca, lipiec, jak nie nastąpi zapłodnienie to w sierpniu; styczeń, luty wzrost poroża, okryte tkanką skórną, porośnięte sierścią, występuje przyrost poroża do maja, obumieranie scypułu(tkanki skórnej), wycieranie, następnie przyjmowanie barwy od roślinności – wilgotne środowisko-ciemniejszy, we wrześniu rąb, wytwarza się linia demarkacyjna, następuje narastanie scypułu, przerwa i wytworzenie nowego poroża; jeleń azjatycki 2 cykle w roku, normalnie jeden. Poroże łosi, jelenia, sarny rośnie do 3 miesięcy(15 kg jeleń, 400 g sarna).