SYSTEMY PRODUKCJI WARZYW

• KONWENCJONALNY

• ORGANICZNY (EKOLOGICZNY)

• ALTERNATYWNY (INTEGROWANY, ZRÓWNOWAŻONY)

SYSTEM KONWENCJONALNY (rolnictwo przemysłowe, intensywne)

• został wprowadzony do praktyki na pocisku XX w.

• ok. 90% powierzchni produkcji warzyw w krajach rozwiniętych jest prowadzona w tym systemie

• podstawą rozwoju tego systemu było:

• wprowadzenie nowych maszyn

• zastosowanie agrochemikaliów:

• nawozów azotowych,

• środków ochrony przed chorobami i szkodnikami, herbicydów

• szerokie upowszechnienie l zastosowanie tworzyw sztucznych

• wprowadzenie nowych technologii upraw (np. z zastosowaniem nawadniania kroplowego)

ZAŁOŻENIA SYSTEMU KONWENCJONALNEGO

• zwiększenie efektywności produkcji (jak największe plony przy jak najmniejszych nakładach pracy i czasu, barazo dobra jakość plonu)

• duże zużycie środków produkcji (herbicydy, środki ochrony roślin, nawozy sztuczne, folia)

• intensywne przygotowanie pola pod uprawę (orka, taierzowanie, bronowanie, używanie glebogryzarki, rozciąganie systemu nawadniającego, rozciąganie folii)

• zmechanizowanie większości zabiegów agrotechnicznych (siew, sadzenie, nawożenie, nawadnianie, zabiegi pielęgnacyjne, ochrona, zbiór)

• używanie sprzętu precyzyjnego

• uprawa intensywna (uprawa dwóch lub większej ilości gatunków na tym samym polu w sezonie) lub w uprawie wielkotowarowej - jeden gatunek lub odmiana

MINUSY KONWENCJONALNEGO SYSTEMU PRODUKCJI

• Stosowanie środków produkcji, które powodują zanieczyszczenie i degradację środowiska

  • FOLIE - w większości folia me jest degradalna, a jej utylizacja polega na spalaniu (na polu lub w specjalnych punktach recyklingowych) co bez względu na sposób zniszczenia zwiększa koszty uprawy i zanieczyszcza środowisko; okrycia z folii zwiększają koszty produkcji (o ok. 2000$ ha l) nawozy syntetyczne

  • NAOWYZ SYNTETYCZNE - zanieczyszczenie, głównie związkami azotu górnych warstw gleby i wód, a także fosforanami i metalami ciężkimi

  • PESTYCYDY - zanieczyszczane pozostałościami górnych warstw gleby i wód, zwiększenie odporności na pestycydy wielu agrofagów

• ograniczone stosowanie nawozów organicznych

• stosuje się przyorywanie resztek pozbiorczych, ale tylko niektórych gatunków warzyw

• rzadko wprowadza się uprawę roślin okrywowych np. w postaci poplonów lub międzyplonów ozimych, w celu ich przy orania; powoduje to zmniejszenie zawartości substancji organicznej w glebie, wpływa na pogorszenie struktury gleby

• prowadzenie licznych zabiegów uprawowych, wpływających na zwiększenie erozji gleby, ugniatanie; rozpylenie, szybką mineralizację substancji organicznej

ROZWÓJ TECHNOLOGII PRODUKCJI ROLNICZEJ

JEDNYM Z PODSTAWOWYCH ELEMENTÓW RÓŻNICUJĄCYCH SYSTEMY PRODUKCJI ROŚLINNEJ JEST RÓŻNE PODEJŚCIE DO OCHRONY ROŚLIN

• W systemie racjonalnym podstawą jest użycie chemicznych środków ochrony

• W systemie integrowanym ochronę opiera się o zachodzące w środowisku procesy samoregulacji oraz sporadyczne, interwencyjne zabiegi przy użyciu środków chemicznych

• W systemie ekologicznym nie stosuje się syntetycznych środków chemicznych

NAJWAŻNIEJSZE ZMIANY I OSIĄGNIĘCIA W OCHRONIE ROŚLIN PROWADZĄCE DO RACJONALNEJ TECHNOLOGII

(wywodzącej się z produkcji intensywnej)

• Zmiana asortymentu śor

• wycofanie związków najbardziej toksycznych, długo zalegających

• ograniczenie dawek

• wprowadzenie nowych grup związków np. inhibitory syntezy chityny, feromony.

• Zmiana form użytkowych (zastosowanie wody jako rozpuszczalnika dla subst. biologicznie czynnych) i opakowań (zwrotne, rozpuszczalne)

• Rozwinięcie systemów kontrolnych (państwowych, międzynarodowych) dotyczących gat. kwarantannowych, a także badania jakości i pozostałości środków ochrony roślin.

• Rozwój techniki ochrony roślin (np. wprowadzenie elektroniki)

• precyzja w użytkowaniu cieczy roboczej

• lepsze pokrycie roślin cieczą użytkową

• ograniczenie ilości wypryskiwanej cieczy

• Opracowanie i wdrażanie zasad dobrej praktyki ochrony roślin

• Wprowadzenie wartości progów szkodliwości - wykonywanie zabiegów tylko w przypadku realnego zagrożenia (odejście od zabiegów „programowych”).

• Rozwój metod diagnostycznych

• Wzrost liczby programów doradczych

• Szybsza wymiana informacji

OCHRONA ROŚLIN W SYSTEMIE INTEGROWANYM

Podstawa to:

• Przestrzeganie zasad dobrej praktyki ochrony roślin (prawidłowe ustalanie potrzeb i terminu zabiegu, dobór środka ochrony roślin i zastosowanie go w zalecanej dawce, użycie sprawnej aparatury, przestrzeganie okresów karencji i prewencji BHP).

• Stosowanie z selektywnie działających śor

• korzystanie z metod biologicznych (i innych nie chemicznych)

W SYSTEMIE EKOLOGICZNYM DOPUSZCZA SIĘ MOŻLIWOŚĆ STOSOWANIA TAKICH ŚRODKÓW OCHRONY JAK:

• Biopreparaty

• Substancje pochodzenia roślinnego

• Minerały (S)

• Przejściowo też takie substancje aktywne jak: deltametryna, wodorotlenek miedzi. Nie mogą być to środki syntezowane przez przemysł.

Podstawowe zasady to: dobór odmian odpornych, bogaty płodozmian, prawidłowe kształtowanie środowiska przyrodniczego

PRODUKCJA INTEGROWANA

Wszechstronny system nowoczesnej produkcji warzyw uwzględniający odpowiedzialność za środowisko

ma na celu otrzymanie ekonomicznie uzasadnionego, dobrej jakości plonu uzyskanego przy:

• ograniczonym do minimum zużyciu środków ochrony roślin i nawozów

• wykorzystaniu postępu biologicznego

• wykorzystaniu postępu agrotechnicznego i innych osiągnięć technologicznych

• wykorzystaniu warunków naturalnych (gleby, wody)

• zachowaniu cennych walorów naturalny

• Ogólne zalecenia integrowanej produkcji zostały sformułowane przez Międzynarodową Organizację Biologicznego i Integrowanego Zwalczania Niepożądanych Zwierząt i Roślin (International Organization for Biological and Integrated Control of Noxious Animals and Plants - IOBC) w 1956 r.

• W poszczególnych krajach, gdzie produkcja integrowana jest prowadzona w sposób kontrolowany, potwierdzony certyfikatem uwzględnia się zasady IP wprowadzone przez odpowiednią organizację

SYSTEM ORGANICZNY (EKOLOGICZNY)

• Jest najstarszym systemem produkcji roślin, powszechnie stosowanym do momentu wprowadzenia agrochemikaliów

• na początku XX w. funkcjonował równocześnie z systemem konwencjonalnym, a następnie stopniowo zanikał (powód: niskie plony, trudności w zwalczaniu agrofagów)

• w obecnie gwałtownie wzrasta zainteresowanie ekologiczną uprawą warzyw

• uprawa w większości w gospodarstwach małych

• wzrasta liczba dużych gospodarstw

GOSPODARSTWA EKOLOGICZNE CHARAKTERYZUJĄ SIĘ:

• bardzo zróżnicowaną produkcją (wiele gatunków)

• stosowaniem upraw współrzędnych

• intensywnym użytkowaniem gleby

• dużymi zbiorami z jednostki powierzchni

• zwiększeniem ryzyka produkcji (nie stosuje się pestycydów)

• może dojść do obniżenia plonów warzyw

SYSTEMY UPRAWY ROLI

UGNIATANIE GLEBY PRZEZ WIELOKROTNE PRZEJAZDY CIĘŻKIEGO SPRZĘTU W CZASIE UPRAWY ROLI POWODUJE:

• zwiększenie zagęszczenia gleby

• zwiększenie zwięzłości gleby

• pogorszenie struktury gleby

• zmniejszenie porowatości ogólnej

• zmniejszenie przepuszczalności wodnej i powietrznej « wzrost ciężaru objętościowego

• wzrost oporu mechanicznego

• obniżenie aktywności biologicznej gleby

OBECNIE PROPAGUJE SIĘ ZASADĘ MÓWIĄCĄ O TYM, ŻE:

uprawa roli musi być możliwie:

• uproszczona

• jak najmniej energochłonna

• stwarzająca dobre warunki do kiełkowania nasion i dalszego wzrostu roślin

ZALETY ORKI

• Długotrwałe działanie spulchniające

• napowietrzenie gleby, pobudzające jej aktywność biologiczną

• ograniczanie strat części spławialnych i składników pokarmowych

• zaorywanie i niszczenie chwastów

• dokładne przykrycie międzyplonów i resztek pozbiorczych

• zwiększenie strefy wzrostu korzeni

• równomierne wzbogacenie gleby w próchnicę, wapń i składniki pokarmowe

• likwidowanie głębokich kolein

WADY ORKI

• zniszczenie naturalnej warstwy ochronnej gleby

• zmniejszenie populacji organizmów glebowych

• zniszczenie struktury gleby

• sprzyjanie erozji wodnej i wietrznej

• przesuszenie warstwy ornej

• zaburzenie obiegu składników pokarmowych

• zmniejszenie nośności gleby

• zbyt szybki rozkład substancji organicznej

• zbyt głębokie umieszczanie nawozów organicznych

• wyorywanie do płytszych warstw nasion chwastów

• tworzenie podeszwy płużnej i zaskorupienia

• wyorywanie kamieni i martwicy glebowej

• wymaga optymalnej wilgotności uprawowej

• konieczność doprawiania zaoranego pola

• możliwość siewu dopiero po odleżeniu się roli

• niska wydajność i wysoka energochłonność

ŚWIATOWY TREND ROZWOJU TECHNOLOGII UPRAWY ROLI

SYSTEMY UPRAWY ROLI

UPRAWA ROLI	KLASYCZNA	KONWENCJONALNA	MINIMALNA – o głębokości roboczej:
			zmiennej
Podstawowa uprawa roli	pług	Pług, kultywator (na glebach ilastych)	Pług, kultywator, glebogryzarka
Uprawa: po zbiorze, przedsiewna, siew	Oddzielne przejazdy robocze	Zabiegi pojedyncze agregatowane	Zabiegi pojedyncze

SIEW BEZPOŚREDNI W NIEUPRAWIONĄ ROLĘ

(rola nie jest spulchniona, a jej powierzchnię pokrywają pozbiorcze resztki roślin lub mulcz z roślin okrywowych) jest możliwy gdy spełnione są następujące warunki:

• Specjalny siewnik

• Odpowiedni asortyment herbicydów, nawozów mineralnych i środków ochrony roślin

• Prawidłowo dobrana gleba i stanowisko

• Właściwy gatunek rośliny uprawnej, Siew bezpośredni = uprawa zerowa = uprawa konserwująca

• Do siewów bezpośrednich najodpowiedniejsze są gleby .

• strukturalne,

• dobrze zdrenowane.

• gliniasto-piaszczyste lub gliniaste, zasobne w substancję organiczną i wapń

• Nie nadają się gleby

• bardzo zwięzłe, zlewne, nieprzepuszczalne, o niskiej zawartości substancji organicznej,

• piaszczyste, lekkie, niestrukturalne. o malej zawartości substancji organicznej .

• W warunkach klimatycznych, glebowych i ekonomicznych Polski uzasadnione jest przemienne stosowanie różnych systemów uprawy roli (ze względu na dobre i złe strony każdego z nich) w myśl zasady Polskiego Kodeksu Dobrych Praktyk Rolniczych:

„Zabiegów uprawowych powinno się stosować tak dużo, jak to jest konieczne, aby stworzyć uprawianej roślinie korzystne warunki wzrostu i rozwoju, a zarazem tak mało jak to jest możliwe”.

UPRAWA KONSERWUJĄCA

Sposób uprawy z wykorzystaniem mulczowania, mający na celu ochronę gleby przed degradacją oraz zachowanie jej produktywności.

Ma miejsce wtedy, gdy przynajmniej 30% powierzchni gleby jest przykryta resztkami organicznymi.

ZALETY UPRAWY KONSERWUJĄCEJ

• zapobieganie erozji wodnej i wietrznej

• poprawa struktury gleby

• polepszenie nośności gleby

• umożliwienie wcześniejszego siewu lub sadzenia

• zmniejszenie zlewności i skłonności do zaskorupiania

• wpływ na głębsze korzenienie się roślin

• poprawa przesiąkania i podsiąkania wody

• ograniczenie parowania wody z gleby

• polepszenie żyzności

• zmniejszenie strat azotu w zimie

• ograniczenie zachwaszczenia

• wzrost aktywności biologicznej gleby

• biologiczna ochrona roślin przed niektórymi szkodnikami

• zmniejszenie kosztów uprawy

UPRAWA ROLI W SYSTEMIE EKOLOGICZNYM

• Stosowanie metod uprawy roli w zgodzie z naturą

• Ograniczenie odwracania roli zużyciem pługa

• Stosowanie płytkiej przedsiewnej uprawy roli, głębokość uprawy gleby 15-20 cm, maksymalnie 25 cm

• Mulczowanie powierzchni pola

• Przeciwdziałanie ugniataniu i zagęszczeniu gleby w miejscu przejazdu kół:

• wyposażenie ciągników w podwójne kola - zmniejszenie nacisku na jednostkę powierzchni

• stosowanie maszyn o większej szerokości roboczej

• agregatowanie maszyn lub stosowanie narzędzi zespolonych (łączą funkcje glebogryzarki, kultywatora, wału i siewnika)

• Każdy rodzaj uprawy roli powinien być powiązany z dostarczaniem glebie wystarczającej ilości substancji organicznej jej biologiczny rozkład to:

• dostarczanie materii organicznej oraz

• energia niezbędna dla procesów, w wyniku których uwalniane są składniki pokarmowe)

• Im mniejsza jest ilość i częstotliwość wnoszenia substancji organicznej do gleby - tym głębokość jej przykrycia musi być mniejsza (dla uniknięcia ujemnego bilansu substancji organicznej)

METODY OGRANICZNEIA ZACHWASZCZENIA W UPRAWIE EKOLOGICZNEJ I INTEGROWANEJ WARZYW

SZKODLIWOŚĆ CHWASTÓW DLA ROŚLINY UPRAWNEJ

1. KONKURENCJA O:

• SKŁADNIKI POKARMOWE – 5 t suchej masy chwastów pobiera średnio: 80kg N/ha, 15 kg P/ha, 100kg K/ha

• WODĘ

Chwasty charakteryzują się:

• bardzo dobrze rozwiniętym systemem korzeniowym

• dużą siłą ssącą korzeni

• dobrym wykorzystaniem pobranej wody (tworzą więcej suchej masy na jednostkę zużytej wody)

• ŚWIATŁO

• MIEJSCE

• Chwasty zasłaniają powierzchnię gleby

• obniżenie temperatury gleby o 1-4 °C osłabienie procesów mikrobiologicznych osłabienie wzrostu warzyw ciepłolubnych

• Chwasty przerastają glebę korzeniami

• system korzeniowy chwastów jest zwykle lepiej rozwinięty niż warzyw sięga do głębszych warstw gleby oplata lub przerasta system korzeniowy warzyw

1. ALLELOPATIA

Przy masowym występowaniu niektórych gatunków chwastów substancje biologicznie

czynne wydzielane do gleby przez ich system korzeniowy lub w czasie rozkładu ich tkanek działają niekorzystnie na rośliny uprawne.

Wyróżniamy: gorczyca polna, żołtlica drobnokwiatowa, mniszek pospolity, tobołki polne, szarłat szorstki, skrzyp polny, gwiazdnica pospolita,

perz, chwastnica jednostronna

1. ŹRÓDŁO CZYNNIKÓW CHOROBOTWÓRCZYCH I SZKODNIKÓW

2. UTRUDNIENIE CHEMICZNEJ OCHRONY ROŚLIN

3. UTRUDNIENIE ZMECHANIZOWANIA ZBIORU

REAKCJA WARZYW NA ZACHWASZCZENIE ZALEŻY OD:

• Gatunku warzyw

• Najbardziej wrażliwe są uprawiane z siewu wprost do gruntu, o długim okresie kiełkowania, wolnym tempie wzrostu na początku okresu wegetacji (cebula, por, marchew, pietruszka, koper)

• Średnio wrażliwe są uprawiane z siewu wprost do gruntu, kiełkujące szybko oraz uprawiane z rozsady i wymagające szczególnie dobrych warunków środowiska po posadzeniu (burak ćwikłowy, fasola, groch, bob, ogórek, szpinak, seler, cebula z dymki i rozsady, por z rozsady, czosnek)

• Najmniej wrażliwe są uprawiane z rozsady, sadzone w dużej rozstawie, dobrze przyjmujące się po posadzeniu, szybko rosnące (warzywa kapustne, pomidor, papryka)

• Sposobu uprawy warzyw

• Gatunków chwastów

• Ilości chwastów

• Masy chwastów

• Terminu obecności chwastów na polu

SPOSOBY ZWALCZANIA CHWASTÓW

1. Agrotechniczne

2. Fizyczne

3. Biologiczne

4. Chemiczne

5. Integrowane

PROFILAKTYKA W OCHRONIE WARZYW PRZED CHWASTAMI POLEGA NA:

• niedopuszczeniu do zakwitania i wydania nasion przez chwasty

• stosowanie obornika, kompostów i innych podłoży wolnych od chwastów i ich nasion

• zapewnienie warzywom optymalnych warunków wzrostu

(dostosowanie odmian do warunków klimatycznych i terminu uprawy, wysiew nasion o dobrej jakości, optymalne nawożenie, nawadnianie, ochrona przed chorobami i szkodnikami)

• 1. METODA AGROTECHNICZNA

to wszelkie zabiegi wykonywane przed siewem lub sadzeniem roślin a także w czasie ich wzrostu mające na celu pobudzenie nasion chwastów do kiełkowania a następnie ich zniszczenie

• odchwaszczanie ręczne

• uprawia mechaniczne

• uprawa roślin okrywowych, żywe ściółki, mulcze roślinne

• ściółki: czarna folia polietylenowa i włóknina polipropylenowa ściółki organiczne

• zmianowanie

UPRAWKI MECHANICZNE

Częstotliwość wykonania zależy od:

• dynamiki wzrostu chwastów

• długości okresu w jakim można wykonywać zabiegi bez uszkodzenia roślin uprawnych

• gatunku rośliny

• przebiegu pogody

Wadą jest wielokrotne powtarzanie, a tym samym: przesuszenie, rozpylenie, niszczenie struktury, degradacja gleby

KORZYSTNE JEST:

• ograniczenie ilości mechanicznych zabiegów odchwaszczających

• wprowadzenie narzędzi działających na powierzchni gleby:

• opielacze szczotkowe wyczesujące chwasty z międzyrzędzie (pole musi być uprawiane bez kamieni; siew bardzo wyrównany

• opielacze szczotkowe wyczesujące chwasty z rzędów warzyw (rośliny uprawiane muszą być dobrze ukorzenione)

KORZYSTNE JEST UWZGLĘDNIENIE:

• Krytycznego okresu konkurencji chwastów (Critical period of weed competition -CP) - okres, kiedy obecność chwastów w łanie powoduje największe straty w pionie

• Wymaganego okresu wolnego od chwastów (Weed free period - WFP) nazywanego też optymalnym okresem odchwaszczania (optimum weeding period - OWP) - okres, kiedy obecność chwastów nie jest tolerowana przez uprawiane rośliny

WYKONYWANIE ZABIEGÓW UPRAWOWYCH W CIEMNOŚCI

• stosowane łącznie z innymi sposobami zwalczania chwastów

• redukcja zachwaszczenia jest krótkotrwała, nie większa niż 30 - 40%

• może mieć znaczenie w uprawach, gdzie nie stosuje się herbicydów ze względu na ich brak, w uprawie warzyw o krótkim okresie wegetacji, w uprawach ekologicznych

ŚCIÓŁKOWANIE GLEBY

Ściółki naturalne (stoma, torf, kora, trociny« I obornik, resztki roślinne, liście) – duże zużycie materiału, duże nakłady pracy ręcznej, sorpcja biologiczna N)

• ograniczają zachwaszczenie

• poprawiają wilgotność gleby

• wzbogacają glebę w substancję organiczną

• zwiększają aktywność mikrobiologiczną gleby

• wpływają na mikroklimat wokół roślin

• FOLIE LUB WŁÓKNINY BIODEGRADOWALNE - produkowane z roślinnej skrobi (w produkcji ekologicznej polecana jest memodyfikowana genetycznie skrobia kukurydziana)

• właściwości ściółkujące zachowuje przez 2 — 6 miesięcy,

• po 4 - 6 tygodniach zaczyna się rozkładać do wody i dwutlenku węgla,

• ulega całkowitemu rozpadowi pod wpływem wys, temp., wilgotności i mikroorganizmów

• ŚCIÓŁKI SYNTETYCZNE:

• folia czarna (grubość 0,03 - 0,05 mm)

• włóknina czarna (masa 50- 60 g/m²)

• folia biała lub biało-czarna

• folia fotoselektywna

• całkowicie eliminują zachwaszczenie

• ograniczają parowanie wody z gleby

• powodują wzrost temperatury gleby

• chronią glebę przed erozją wietrzną, wodną, zaskorupianiem

• ograniczają wymywanie N

ŻYWE ŚCIÓŁKI

POŻĄDANE CHECHY ROŚLIN WYOKRZYSTYWANYCH JAKO ŻYWE ŚCIÓŁKI:

• szybkie początkowe tempo wzrostu.

• produktywność średnia lub niska,

• niski wzrost, pokrój płożący się, dobre pokrycie powierzchni gleby,

• odporność na suszę i małe wymagania pokarmowe,

• duża odporność na choroby,

• przystosowanie do konkretnych warunków I klimatycznych,

• niskie koszty związane z koszeniem, nawożeniem.

ZADANIA ŻYWYCH ŚCIÓŁEK

• ograniczenie zachwaszczenia,

• ochrona przed szkodnikami,

• ochrona gleby przed erozją wodną i wietrzną,

• wzbogacenie środowiska wzrostu warzyw w C02,

• zapobieganie nadmiernemu parowaniu wody z gleby,

• ograniczenie wahań temperatury i wilgotności gleby,

• korzystny wpływ na strukturę gleby,

• magazynowanie składników pokarmowych w swojej biomasie i zapobieganie ich wypłukiwaniu w głąb profilu glebowego,

• pobieranie składników pokarmowych z głębszych warstw gleby, przenoszenie ich do warstwy wierzchniej (wzrost dostępności dla gatunków uprawnych po wykorzystaniu żywych ściółek jako nawóz zielony),

• zwiększenie masy organicznej w glebie

WPŁYW ŚCIÓŁKI Z ROŚLIN OKRYWOWYCH NA ZACHWASZCZENIE

zahamowanie wzrostu chwastów przez 30 - 75 dni po ścięciu roślin okrywowych, w wyniku:

• zmniejszenia dostępu światła do gleby przez ściółkę

• allelopatycznego oddziaływania ściętych roślin na chwasty

• dzięki uprawie bezorkowej unika się wydobycia nasion chwastów na powierzchnię gleby

SPOSOBY OGRANICZENIA KONKURENCJI MIĘDZY WARZYWAMI, A ŻYWYMI ŚCIÓŁKAMI

• DZIAŁANIE POŚREDNIE:

• optymalne nawożenie i nawadnianie uprawy,

• stosowanie szybko rosnących odmian warzyw, o dużym wigorze,

• zwiększenie odległości między izędami roślin uprawnych i wsiewek,

• uprawa żywych ściółek w wąskich pasach

• uprawa mniej konkurencyjnych gatunków,

• dopasowanie terminów siewu i sadzenia

Cechy warzyw przeznaczonych do uprawy z żywymi ściółkami

• długi okres wegetacji,

• wysoki wzrost, późny termin zbioru

• warzywa jednoroczne uprawiane z rozsady,

• warzywa wieloletnie.

Na podstawie wieloletnich badań prowadzonych w różnych rejonach można uznać, że do gatunków warzyw najbardziej przydatnych do uprawy z żywymi ściółkami natężą szparag, rabarbar, kukurydza cukrowa, pomidor, papryka, kapusta głowiasta, por, cebula, fasola zwyczajna

Dobór gatunków żywych ściółek

Do najczęściej polecanych należą:

• gatunki z rodziny bobowatych: koniczyna (różne gatunki), wyka ozima, komonica, seradela siewna,

• trawy: życica trwała, wiechlina łąkowa, kostrzewa czerwona, a także zboża - żyto, pszenica, jęczmień,

• inne: rzepak ozimy, gorczyca, facelia błękitna, aksamitka rozpierzchła.

Terminy siewu żywych ściółek

• Najlepszym terminem siewu żywych ściółek dla większości warzyw jest druga połowa okresu wegetacji, po przejściu tzw krytycznego okresu konkurencji, czyli największej wrażliwości warzywa na obecność innych gatunków roślin Termin siewu musi być tak zsynchronizowany, aby umożliwić maksymalny rozwój roślinie uprawnej

• Innym rozwiązaniem jest sadzenie rozsady łub siew nasion warzyw w rosnącą żywą ściółkę. Początkowo gatunki te rosną współrzędnie, a następnie przeprowadza się zabiegi ograniczające wzrost wsiewki lub sama zamiera.

• Siew można wykonać: wczesną wiosna, wsiewki powinny charakteryzować się bardzo szybkim i intensywnym wzrostem, a także krótkim okresem wegetacji. Po kilku tygodniach, gdy rośliny uprawne intensywnie rosną żywe ściółki są koszone lub zamierają pozostawiając po sobie mulcz.

• Siew żywych ściółek można także wykonać:- późnym latem roku poprzedzającego uprą

Wysiewa się wówczas roczne ozime rośliny np. Trifolium subterraneum. Rosną one bardzo intensywnie jesienią zimą przechodzą okres spoczynku i rozpoczynają wzrost na wiosnę. Szybko zakwitają dojrzewają i obumierają Ola warzyw, które sadzone są wiosną ta ściółka nie jest juz konkurencyjna. Taki sposób przyniósł dobre efekty w uprawie kukurydzy cukrowej, kapusty, fasoli zwyczajnej i pomidora

• DZIAŁANIE BEZPOŚREDNIE w celu ograniczenia konkurencji między warzywami a żywymi ściółkami polega na zahamowaniu wzrostu żywych ściółek H W wyniku:

• koszenia,

• rozdrabniania,

• płytkiego mieszania z glebą,

• stosowania herbicydów w obniżonych dawkach, tylko w celu ograniczenia wzrostu wsiewek

• stosowanie farb organicznych pokrywających liście w celu zahamowania fotosyntezy

• stosowanie patogenów selektywnie działających na żywe ściółki .

Koszenie żywych ściółek

Liczba zabiegów koszenia żywych ściółek zależy od gatunku, a także warunków pogodowych, które wpływają na intensywność przyrostu ich biomasy.

Koszenie wykonywane często bezpośrednio eliminuje konkurencję o światło. Przyczynia się także do zmniejszenia ilości i masy korzeni, a to ogranicza konkurencję o wodę i składniki pokarmowe.

Korzystne jest stosowanie gatunków, które po skoszeniu skibo odrastają. Koszenie należy wykonać w odpowiedniej fezie wzrostu tych roślin najlepiej pod koniec rozwoju np. w momencie przejścia z etapu rozwoju wegetatywnego na generatywny pełni kwitnienia lub ¿awiązywania owoców Wtedy po skoszeniu odrastanie biomasy jest bardzo słabe

ZMIANOWANIE OGRANICZAJĄCE ZACHWASZCZANIE:

• planowanie zmianowania tak, aby w kolejnych latach powierzchnia gleby była zakryta przez rośliny uprawne

• uprawa w kolejnych latach gatunków różniących się między sobą terminami siewu, wymaganiami agrotechnicznymi, tempem wzrostu, cechami morfologicznymi

• wprowadzenie do zmianowania zbóż ozimych lub mieszanek wieloletnich motylkowatych z trawami, w uprawie których system zabiegów pielęgnacyjnych różni się od stosowanego w uprawie warzyw

• uprawa w poplonie roślin z przeznaczeniem na zielony nawóz

• 2. METODA FIZYCZNA

• termiczna - polega na niszczeniu chwastów za pomocą wysokiej temperatury uzyskanej w czasie spalania propanu przy użyciu wypalaczy płomieniowych (temperatura 800 — 1000 °C niszczy tkanki części nadziemnych chwastów)

• gatunki wrażliwe: komosa biała, pokrzywa żegawka, starzec zwyczajny

• gatunki odporne: tasznik pospolity, maruna bezwonna, perz, ostrożeń polny, skrzyp

• Wypalanie stosuje się:

• Przed siewem lub sadzeniem warzyw

• Tuż przed wschodami

• Zaraz po wschodach — u gatunków z dobrze osłoniętym wierzchołkiem wzrostu (cebula z dymki, kukurydza)

• W czasie wzrostu roślin - między rzędami, ale tylko z zastosowaniem osłon

Krótkotrwałe działanie, niszczenie pożytecznych owadów

• wykorzystanie promieniowania podczerwonego - traktowanie chwastów wysoką temperaturą (1000 °C) emitowaną przez płytę ceramiczną nagrzaną przy pomocy płynnego gazu

• solaryzacja - niszczenie chwastów wysoką temperaturą powstałą pod wpływem promieniowania słonecznego pod przezroczystą folią

• 3. METODY BIOLOGICZNE

- wprowadzenie organizmów chorobotwórczych (bakterie, grzyby, wirusy) niszczących chwasty

Bioberbicydy (mykoherbicydy) - preparaty, których działanie jest oparte o bardzo aktywne szczepy mikroorganizmów, stosowane w celu osłabienia chwastów łącznie z herbicydami lub przed ich ¡użyciem. Preparaty te zawierają mikroorganizmy i produkowane przez nie toksyny

MIKROORGANIZMY PRZYDATNE DO NISZCZENIA CHWASTÓW TO GATUNKI:

• działające szybko

• łatwe w użyciu

• całkowicie niszczące roślinę - siewki i rośliny starsze

• wpływające na wzrost i rozmnażanie

• mogą być łączone z herbicydami

• preparaty z nich nie mogą być zbyt drogie

• naturalne substancje aktywne pochodzenia mikrobiologicznego

• tworzenie syntetycznych herbicydów o budowie i właściwościach zbliżonych do naturalnych związków

• wykorzystanie naturalnych składników chwastów takich jak owady, nicienie, roztocza

• stosowanie naturalnych roślinnych substancji allelopatycznych działających fitotoksycznie

Cechy roślinożercy:

• monofagizm 4 żerowanie wyłącznie na chwaście

• duża ruchliwość

• odporność na zmienne czynniki lodowiska

• pożądane są gatunki atakujące narządy generatywne chwastu pąki kwiatowe, kwiaty, nasiona

• brak naturalnych wrogów w miejscu introdukcji

• łatwy w masowej hodowli

CECHY ZWALCZANEGO CHWASTU:

• musi być szczególnie atrakcyjny jako roślina żywiciclska dla fitofaga

• wyrównany genetycznie -- mc tworzy biotypów o różnej wartości pokarmowej lub innych różniących się cechach

• małe zdolności do regeneracji uszkodzonych części

• mała zdolność do krzewienia i kompensacji

• mała odporność na stresy

WADY METODY BIOLOGICZNEJ

• powolne działanie

• trudność ze znalezieniem naturalnych wrogów niszczących wiele gatunków chwastów i jednocześnie będących obojętnymi wobec gatunków uprawnych

• ograniczony zakres działania

Zwalczanie chwastów należy do najważniejszych elementów uprawy roślin umożliwiających uzyskanie wysokich plonów

Dążenie jednak do całkowitej eliminacji chwastów może doprowadzić do zachwiania równowagi biologicznej środowiska i nieodwracalnych zmian bioróżnorodności

ROLA CHWASTÓW

• Stanowią pożywienie dla owadów (w tym także owadów pożytecznych) i ptaków

• Zapewniają schronienie zwierzętom

• Są miejscem ich rozmnażania i bytowania

• Mają wpływ na jakość i rozwój drobnoustrojów glebowych (wydzielinami korzeniowymi chwastów żywią się mikroorganizmy) — w ten sposób wpływają na żyzność gleby

• Są źródłem próchnicy

coraz częściej mówi się o ograniczeniu zachwaszczenia oraz o sterowaniu zachwaszczeniem a nie o niszczeniu chwastów

• 4. METODEY CHEMICZNE

• Metody zmniejszenia zużycia herbicydów

• Stosowanie zabiegów profilaktycznych i agrotechnicznych prowadzących do zmniejszenia zachwaszczenia

• Wykonanie uprawek przedsiewnych w różnych porach doby

• Dostosowanie zabiegów chwastobójczych do faz rozwoju warzyw, w których są cne najbardziej wrażliwe na zachwaszczanie (krytyczne okresy konkurencji)

OCHRONA WARZYW W UPRAWACH EKOLOGICZNYCH I INTEGROWANYCH

OCHRONA WARZYW PRZED CHOROBAMI

• Metody agrotechniczne

• Termiczne odkażanie gleby i podłoży ogrodniczych

• Zaprawianie nasion, bulw, cebul i korzeni

• Płodozmian

• Wykorzystanie odmian odpornych lub tolerancyjnych

METODY AGROTECHNICZNE

• Niszczenie źródeł infekcji — usuwanie chorych roślin lub ich porażonych części, resztek pożniwnych (porażone rośliny powinny być spalone lub głęboko zakopane).

• Pomaga np. przy zwalczaniu chorób pochodzenia glebowego np. kiły kapusty, raka bakteryjnego na pomidorach

• wczesna podorywka, staranna orka zimowa — niszczy zarodniki przetrwalnikowe grzybów wywołujących np. zgniliznę twardzikową, głownię cebuli, białą zgniliznę cebuli

• niszczenie żywicieli pośrednich — chwastów, chroni przed rdzą, bakteryjną centkowatością pomidora, mączniakie prawdziwym

TERMICZNE ODKAŻANIE GLEBY I PODŁOŻY OGRODNICZYCH

• Ogrzewanie ziemi przy pomocy pary wodnej wytworzonej w parnikach elektrycznych, węglowych

• Zaleca się parowanie w temp. 90C przez 20 minut. W temp 50°C (utrzymywanej przez 10 minut) gmą nicienie i grzyby chorobotwórcze, większość patogenów i nasion chwastów ginie w temp. 82 - 85°C utrzymanej przez 10 minut

• Aby uniknąć uszkodzenia młodych roślin przez gromadzący się w wyniku parowania w dużej ilości amoniak należy sadzić je do ziemi bezpośrednio po parowaniu (gdy temp spadnie do ok 30°C) lub dopiero po upływie najmniej 4 tygodni

ZAPRAWIANIE NASION, BULW, CEBUL I KORZENI

• Nasiona zaprawione przez firmy nasienne specjalnie dla upraw ekologicznych np ekstraktem z grejpfruta

• Zaprawianie środkiem Grevit 200 SL (ekstrakt z grejpfruta) - moczenie w 0JS% roztworze przez 2 minuty

• Zaprawianie korzeni rozsady w papce z gliny i torfu z dodatkiem (50 g/l) środka zawierającego grzyby Trichoderma viride B3S Można stosować też roztwór wodny tego środka (50 g/l).

STOSOWANIE PŁODOZMIANU I ZMIANOWANIA

• Wpływa na mikroflorę gleby, zwiększając w glebie ilość bakterii nie chorobotwórczych, promieniowców i grzybów saprofitycznych.

• Zwiększa wśród mikroorganizmów ilość gatunków antagonistycznych w stosunku do chorobotwórczych

• Prawidłowo dobrane następstwo roślin po sobie sprzyja redukcji lub eliminacji fitopatogenów glebowych, np

• uprawa pora, pomidora, ogórka, fasoli, gryki, owsa eliminuje zarodniki przetrwalnikowe grzyba wywołującego kiłe kapusty

• uprawa gorczycy zmniejsza ilość grzybów i bakterii z rodzaju Pnytophtora, Pseudomonas syrmgae pv lachrymans (kanciasta plamistość ogórków).

WYKORZYSTANIE ODMIAN ODPORNYCH LUB TOLERANCYJNYCH

utrudnieniu w hodowli odmian odpornych

• Cechy odporności na choroby powinny łączyć się z innymi cechami decydującymi o wysokiej produktywności odmiany Często niestety najbardziej odporne odmiany posiadają najwięcej prymitywnych cech jakościowych (dzikości), które są dominujące.

• Patogeny wykazują ciągłą zmienność biologiczną - powstają nowe rasy, szczepy.

• Dostępne są np ;

• odmiany pomidora odporne na fuzariozy, werticiliozy, korkowatosć korzeni

• odmiany ogórka w wysokim stopniu tolerancyjne na mączniaka rzekomego i inne choroby grzybowe i jednocześnie mające bardzo dobre cechy użytkowe

• odmiany marchwi tolerancyjne na alternariozę naci, mączniaka prawdziwego o bardzo dobrej jakości

Odmiany te nie wymagają ochrony chemicznej na wymienione choroby, a w przypadku dużego zagrożenia wystarczy stosować ochronę środkiem pochodzenia roślinnego np. Grevit 200 SL, Biosept 33 SJL.

Substancje dopuszczone do ochrony warzyw przed chorobami w uprawach ekologicznych

• Bio-Blatt 25 EC (25% lecytyny sojowej)

• Bioczos BR (zmielony czosnek)

• Biosept 33 SL (ekstrakt z grejpfruta)

• Grevit 200 SL (ekstrakt z miąższu i pestek grejpfruta)

• Champion 50 WP, Funguran-OH 50 WP, Kocide 101 WP (50% miedzi w postaci wodorotlenku miedziowego)

• Miedzian 50 WP, Miedzian 50 WG (50% miedzi w postaci tlenochlorku miedziowego)

• Cuproxat 345 S.C. (190 g Cu/l I w postaci trój zasadowego siarczanu miedziowego)

• Siarkol Extra 80 WP (80% siarki)» Tiotar 80 WP, Tiotar 800 SC, Tiowol 800 SC (800 g siarki)

OCHRONA WARZYW PRZED SZKODNIKAMI

METODY AGROTECHNICZNE

• Lokalizacja plantacji

• należy unikać terenów w bezpośrednim sąsiedztwie skupisk drzew i krzewów, osłoniętych słabo przewietrzonych. Jest to siedlisko połyśnicy marchwianki, śmietki kapuścianej, cebulanki, ćwiklanki, kiełkówki, zmieników i mszyc

• Warzyw kapustowatych, cebuli, pora, grochu, fasoli, bobu, marchwi me należy uprawiać w bezpośrednim sąsiedztwie wieloletnich plantacji roślin motylkowatych - kwiaty tych roślin są źródłem pokarmu dla muchówek (wyżej wymienionych) oraz dla gąsiemc motyli (bielinki. pięUiowki, pachowka strąkoweczka, wgryzka szczypiorka).

• Wieloletnie plantacje stanowią też schronienie dla oprzędzików, zmiemków, pchełek, szkodników glebowych

• Nie powinno się wybierać stanowiska po roślinach rolniczych uprawianych przez kilka lal. Są one zasiedlone przez takie szkodniki jak rolnice, drutowce, pędraki

• Uprawa gleby

• Zabiegi uprawowe takie jak podorywka, orka zimowa, kultywatorowanie, bronowanie przyczyniają się do znacznego spadku liczebności, rolnic, drutowcow, pędraków, piętnówek* śmietek, pchełek, pachówki strąkóweczki, połyśnicy marchwianki, liściolubki selerowej, paciornicy grochowianki i krzyżowianki

• Usuwanie z pola resztek pozbiorczych, zwłaszcza tych połażonych przez szkodniki ogranicza w roku następnym występowanie: mszycy kapuścianej, chowacza galasówka, tantnisia krzyżowiaczka, drobnicy burakowej, mszycy marchwiowej ondulującej, tarczyka mglawego, poskrzypki cebulowej i nicieni

• Terminy siewu, sadzenia, zbioru

• Przyspieszenie siewu nasion marchwi zmniejsza szkodliwość połyśnicy marchwianki

• Jak najwcześniejszy wysiew nasion grochu (max do 1 dekady IV) zabezpiecza przed uszkodzeniami przez śmietkęglebowy i kiełkówkę.

• Opóźnienie sadzenia ząbków czosnku (po 5IV) eliminuje szkody wyrządzane przez blotni&zkę aosnkówkf

• Przyspieszenie zbioru marchwi (w VIII) eliminuje szkody wyrządzane przez bawełnie^ topolo wo ~ march wiana

• Przyspieszenie zbioru pora dnom przed stratami spowodowanymi przez miniarkę porówkę

STOSOWANIE ROŚLIN OKRYWOWYCH

• Żywe ściółki zakłócają zdolność szkodników do lokalizacji rośliny zywicielskiej barierami mechanicznymi, zapachem itp

• Stwarzają korzystne środowisko dla rozwoju naturalnych wrogów szkodników warzyw, np.:

• koniczyna biała wysiewana jako żywa ściółka w uprawie kapusty i brokułu ogranicza występowanie mszycy kapuścianej, wciornastka tytoniem ca, śmietki kapuścianej, pchełek, w uprawie pora - znacznie zmniejsza występowanie wciornastka tytoniowego

• mieszanka wyki z żytem obniża porażenie kapusty i kalafiora przez mszycę kapuściani) i bielinka rzepnika

ZWALCZANIE CHWASTÓW

Kwitnące chwasty są źródłem pokarmu dla szkodliwych muchówek (śmietki, paciornice, połyśnica, liściolubka, murarki) i motyli (bielinki, tantniś, pachówka, piętnówka)

Należy niszczyć chwasty w początkowym stadium rozwoju, nie dopuszczać do ich kwitnienia

WYKORZYSTANIE ODMIAN ODPORNYCH LUB TOLERANCYJNYCH

Udział odporności genetycznej w ochronie warzyw przed szkodnikami jest bardzo mały Nieliczne przykłady to:

• kukurydza cukrowa odporna na omacnicę prosowiankę

• pomidor szklarniowy odporny lub tolerancyjny na nicienie

• sałata krucha odporna na bawełnicę topolowo sałatową

METODY MECHANICZNE

• Stosowanie różnych pułapek do łapania szkodników

• Stosowanie siatek, włókniny, niskich tuneli foliowych do zakładania na rośliny bezpośrednio po ich posadzeniu lub wysiewie.

• Stosowanie czarnej folii do ściółkowania upraw Stwarza ona korzystne warunki dla rozwoju drapieżców z rodziny biegaczowatych i kusakowatych. Obniża to liczebność śmietek w uprawie cebuli, marchwi, kapusty, a także liczebność mszyc

• Stosowanie srebrnej folii aluminiowej, lub kolorowych folii do ściółkowania - odstraszanie szkodników

• Zbieranie i odławianie szkodników z roślin lub otoczenia

METODY FIZYCZNE

• Parowanie podłoża w temp 70 — 90°C

• Stosowanie przerwy w uprawie szklarniowej w miesiącach zimowych i przemrożenie szkłami

• Stosowanie niskich (do -5°C) lub wysokich (+55°C) temperatur do likwidowania szkodników rozwijających się w nasionach.

• Środki chemiczne (funmiganty chemiczne) dopuszczone do dezynfekcji gleby: dazomet (Basamid), metan sodowy (Nemasoi 510 SL) i potasowy

• Metody niechemiczne: biofiunigarity mączka z nasion gorczycy (Brassica carinata) 150g, antagonistyczny grzyb Trichoderma asperellum

Najlepsze efekty daje połączone metod chemicznych i innych, pozwala na ograniczenie chorobotwórczych grzybów, bakterii, nicieni, a także chwastów.

WYKORZYSTANIE ENTOMOFAGÓW I ORGANIZMÓW POŻYTECZNYCH

• Wykorzystanie mikroorganizmów patogenicznych takich jak wirusy, riketsje, bakterie, grzyby oraz pasożytniczych i drapieżnych owadów, pająków itp.

• Stosuje się je przez wprowadzenie na plantację z okresową lub długotrwałą kolonizacją lub chram się gatunki naturalnie występujące w agrocenozach

• Ochrona naturalnych wrogów szkodników

• Chrząszcze biedronkowate - na mszyce

• Chrząszcze biegaczowate – śmietki, motyle, mszyce, chrząszcze, muchówki, ślimaki

• Chrząszcze kusakowate – śmietki, muchówki

• Muchówki bzygowate – mszyce

• Pasożytnicze błonkówki

• Złotookowate – mszyce

• Bakulowirusy - przedstawiciele rodziny Baculoviridae owadobójcze wirusy o wysokiej selektywności

• Atakują jądra komórkowe wrażliwych tkanek gospodarza (głównie młodsze stadia larwalne)

• Owad zamiera po 4 — 5 dniu infekcji i pozostaje rezerwuarem wirusa dla kolejnych populacji

• Najkorzystniejszym terminem stosowania wirusów są godziny poranne» późne popołudnie lub wieczór

• Temp < 20°C - zwolnienie tempa namnaźama się wirusów

• Temp 25 - 30 °C - przyspiesza proces choroby

STOSOWANIE NATURALNYCH WYCIĄGÓW ROŚLINNYCH WYTWARZANYCH DROGĄ PRZEMYSŁOWĄ I SPOSOBEM DOMOWYM

• Zawierają one substancje odstraszające łub toksyczne dla szkodników

• Najodpowiedniejsze są te, wytwarzane przez przemysł, ponieważ znana jest zawartość w nich substancji czynnej, sposób stosowania, okres karencji. Są to środki zarejestrowane i dopuszczone do stosowania na warzywach.

Środki biologiczne i wyciągi dopuszczone do stosowania w ekologicznej uprawie roślin

Biobit 3,2 WP

Dipel 3,2 WP

Thundan - Krem Pa

Bioplant

Bioczos BR

Novodor02 SC

Yertunec 018 EC

• Ostróżka wyniosła (Delphimum elatum L.)

Preparaty owadobójcze (proszki, wyciągi, odwary) wykonuje się z surowca zbieranego na początku kwitnienia. Służą do zwalczania gąsienic bielinka kapustnika i rzepnika, piętnówki kapustnicy, larw chrząszczy żerujących na liściach.

• Czosnek niedźwiedzi (Allium ursinum L.)

Zawiera fitoncydy. Surowcem jest cala roślina łącznie z cebulami, zbierana w okresie przed kwitnieniem

Do oprysku śluzy wyciąg. Chroni on pomidory i ziemniaki przed zarazą ziemniaka i mszycami.

• Czosnek pospolity {Album sativum L.)

Zbiór używać ząbków czosnku, liści i/lub łusek; preparaty z czosnku można mieszać z preparatami z cebuli. Zastosowanie: - przeciw połyśnicy marchwiance, śmietkom, przeciwko chorobom grzybowym, wzmacniająco

• Cebula zwyczajna (Allium cepa L.)

Zbiór używać całych cebul i łusek; preparaty z cebuli można mieszać z preparatami z czosnku. Zastosowanie - przeciw roztoczom,przędziorkom, mszycom, połyśnicy marchwiance, zarazie ziemniaczanej na pomidorach, chorobom grzybowym

• Gorczyca biała (Sinapis alba L.)

Obniża porażenie grochu przez pachówkę strąkóweczkę. Można ją stosować jako wsiewkę w groch - wtedy ma także działanie chwastobójcze. Zawiesina ze sproszkowanej gorczycy (20 g na 11 wody) niszczy mszyce. Działa zabójczo na gryzonie - zaleca się Wysiew pasów ochronnych z gorczycy wokół upraw warzyw

• Lulek czarny (Hyoscyamus Niger L.)

Cala roślina jest trającs. Zawiera alkaloidy' atropinę, skopolaminę, hyoscyaminę. Opryskiwanie roślin wyciągiem lub odwarem z suszu zwalcza: mszyc przędziorki, pluskwiaki Odwary ze świeżych roślin niszczą gąsienice np. tantnisia krzyżowiaczka

• Bieluń dziędberzawa (Datura stramonium)

Cala roślina jest trująca Zawiera alkaloidy atropinę, skopolaminę, hyo^yananę (0,06 - 0,37%). Odwary i wyciągi przygotowuje się z całych roślin podczas kwitnienia Zwalcza: mszycę kapuścianą, mszycę burakową, przędziorki

• Tytoń (Nicotiana tabacum L.)

Substancjami czynnymi w surowcu aą alkaloidy (szczególnie toksyczna jest nikotyna). Wyciągi lub odwary stosuje się przeciw: mszycom, wciornastkom, gąsienicom np. tantnisia krzyżowiaczka

• Pomidor (Lycopericon esculentum Mill.)

Do przygotowalni odwarów, wyciągów, lub proszków wykorzystuje się cale rośliny łącznie z korzeniami i zielonymi owocami. Służą do zwalczania mszyc, gąsienic motyli (np. piętno wki kapustni cy, bielinka kapustmka. rolnic), pachówki strąkóweczki, mszyc, wciornastków, pchełek: działa odstraszająco, przyspiesza wzrost pomidorów

• Bez hebd (Sambucus ebułus L.)

Korzenie i liście są toksyczne. Opryskiwanie wyciągiem wodnym ze świeżych liści i kwiatów, zebranych w okresie kwitnienia i owocowania zabija do 94% mszyc

• Złocień dalmatyński (Pyrethrum cinercmaefolium)

Zawiera owadobójcze pyretroidy otrzymywane na skalę przemysłową

SZKODNIKI	ROŚLINY OCHRONNE	SZCZEGÓLNIE SKUTECZNE KOMBINACJE
Mszyce	nasturcja. lawenda, cząber ogrodowy	nasturcja i lawenda wzdłuż grządek fasola i cząber ogrodowy
Bielinek kapustnik	koper, szałwia rozmaryn, rymianek, mięta pieprzowa, byiica. pomidory, seler	kapusta z pomidorami, selerem, z ziołami na brzegach zagonu
Połyśnica marchwianka	cebula, szałwia, rzeżucha	marchew z cebulą łub rzeżuchą
Nicienie	aksamitka, nagietek lekarski	wymienione rośliny jako rośliny okrywowe lub na brzegach zagonów
Pchełki ziemne	bylica piołun, mięła pieprzowa, sałata, kwitnące pędy janowca	kapusta z sałatą siewki ogórka i janowiec
Mrówki	lawenda, wrotycz pospolity, roszponka
Śmietka cebulanka	marchew	cebula z marchwią
Ślimaki	gorczyca, cebula, czosnek, nasturcja, szałwia, hyzop, tymianek	skuteczność "względna"
Stonka ziemniaczana	chrzan pospolity, jasnota, wrotycz pospolity, aksamitka	intensywnie pachnące odmiany aksamitek wśród ziemniaków

PREPARATY ROŚLINNE - ŚRODKI OCHRONY ROŚLIN

• Rośliny zbieramy w czasie suchej, słonecznej pogody» po obeschnięciu rosy w fazie rozwojowej określonej dla każdej z roślin

• Suszenie przeprowadza się tuż po zbiorze, w miejscu zacienionym i przewiewnym, najlepiej pod zadaszeniem

• rozkładamy rośliny cieniami warstwami, by się me zaparzyły i me ściemniały,

• można je także rozwiesić na sznurkach, grube łodygi czy korzenie należy pokroić, aby wyschły szybciej, dzięki temu zachowają więcej substancji czynnych

• Wysuszone rośliny przechowuje się w suchych i przewiewnych pomieszczeniach, w woreczkach z płótna lub papieru oznaczonych czytelnymi etykietami

Przygotowanie preparatu:

• Preparaty roślinne wykonuje się z ziela świeżego lub suszonego biorąc składniki w określonej proporcji

• Ziele należy dokładnie rozdrobnić

• Powstały preparat dodatkowo przecedzić przez podwóją warstwę gazy lub płótno lniane wyciskając dokładnie płyn znajdujący się w napęczniałym surowcu

Stosowanie preparatu

• Opryskiwanie lub podlewanie preparatem należy powtarzać kilkakrotnie w okresie zagrożenia lub wystąpienia patogenów roślin.

• Pod wpływem promieniowania słonecznego preparaty szybciej tracą właściwości toksyczne, dlatego zabiegi dobrze jest wykonywać po południu (co nie dotyczy preparatu ze skrzypu polnego)

• Dodanie do preparatu szarego mydła (bez dodatków!) w ilości około 100g na 10 litrów wody zwiększy jego przyczepność.

Środki ostrożności

• preparaty roślinne nie są szkodliwe dla człowieka w małym stężeniu

• silne stężenie preparatu może mieć niepożądane właściwości (niektóre są silnymi truciznami1.)

• podczas pracy z preparatami biologicznymi należy przestrzegać zasad BHP, podobnie jak przy pracy ze środkami chemicznymi

• preparaty należy przechowywać w miejscach niedostępnych dla dzieci i odpowiednio je oznakować

RODZAJE PREPARATÓW

• gnojówka roślinna

• wyciąg roślinny (nastój)

• wywar (odwar)

• napar

Plon opryskany preparatem biologicznym może być zbierany już po jednym dniu, najpóźniej po trzech dniach. Po takim czasie znika zupełnie ich nieprzyjemny zapach.

GNOJÓWKA ROŚLINNA

1 kilogram świeżego ziela + 10 litrów zimnej wody (najlepiej deszczowej)

gnojówki robi się w naczyniach drewnianych, kamionkowych lub plastikowych (przykrytych siatką), nie wolno używać naczyń metalowych

Gnojówki i takich roślin Jak pokrzywa, skrzyp polny, żywokost, znaczenie w nawożeniu roślin oraz zwalczaniu niektórych patogenów

• Fermentacja ziela powinna odbywać się w warunkach tlenowych, z tego względu gnojówkę musimy przynajmniej raz dziennie dokładnie wymieszać.

• Podczas fermentacji wydziela się nieprzyjemny zapach, który można złagodzić dodając 2Q0-400g mączki skalnej

• Cały proces fermentacji trwa w zależności od pogody około 2 do 4 tygodni (w wyższej temperaturze przebiega szybciej), a jego zakończenie można rozpoznać po klarowności preparatu, który przestaje się pienić.

WYCIĄG ROŚLINNY

• Świeże lub suszone ziele zalewa się zimną wodą i zostawia na około 12-24 h, aż do wytworzenia lekkiej pianki

• Przecedzony wyciąg najlepiej użyć tego samego dnia, gdyż po tym czasie następuje jego fragmentacja

• Starszy niż jeden dzień wyciąg można pozostawić do całkowitego przefermentowania

WYWAR

• świeże lub suszone zioła zalewa się zimną wodą na okres 12-24 godzin

• po tym czasie gotuje się je na słabym ogniu przez około 30 minut

• wywar pozostawia się pod przykryciem do wystygnięcia

• zamknięty w słoiku wywar zachowuje właściwości przez 3-4 miesiące, natomiast bez zamknięcia około tygodnia

NAPAR

• świeże lub suszone rośliny zalewamy wrzącą wodą

• pozostawiamy pod przykryciem przez 20-30 min, aż wystygną

• napar należy wykorzystać tego samego dnia

UŻYWANE ZIELE DO PREPARATÓW:

Pokrzywa Zwyaczajna

• przyspiesza rozkład materii organicznej(służy do polewania kompostów)

• wzmaga wzrost roślin | przeciw chlorozom, mszycom, przędzarkom, chowaczom

• przy zmieszaniu w 1/3 bylicą piołunem lub wrotyczem chrom przed pachówką strąkóweczką

Skrzyp Polny

• pomaga walczyć z mączniakiem prawdziwym, mączniakiem rzekomym, rdzą i kędzierzawością liści brzoskwini, mszycom, szarej pleśni

• wzmacnia rośliny

• uzdrawia glebę

Żywokost lekarski

• pobudza rośliny do wzrostu

• stosowany na niedobór potasu

• przeciw mszycom, szkodnikom kapustnych

Wrotycz pospolity

• przeciw pchełki, rośliniarki, mączlik szklarniowy, opuchlak truskawkowiec, kwieciaki, roztocz truskawkowy, mrówki, rdzy

Bez hebd

• zabija do 94 % mszyc

Bylica piołun

• Wyciąg zwalcza mszyce, mrówki, bielinka kapustnika, przędziorki, rdzę wejmutkowo-porzeczkową,

• napar z piołunu zwalcza połyśnicę marchwiankę, śmietkę cebulankę, owocówkę jabłkóweczkę, różne choroby grzybowe,

Narecznica samcza

• Przeciw mszycom, ślimakom

• Wzbogaca kompost w potas

Aksamitka

• Wyciąg odstrasza mszyce,

• Wywar zapobiega atakowaniu rozsady przez choroby zgorzelowe, takie jakzgorzel siewek,

Bez czarny

• Wyciąg zwalcza rolnice, bielinka kapustnika, mszyce

• Gnojówka odstrasza krety i norniki,

Krwawnik

• Wyciąg pomaga zapobiegać takim chorobom jak mączniak prawdziwy, brunatna zgnilizna drzew pestkowych, plamistość liści drzew pestkowych, monilioza i kędzierzawość liści brzoskwini

• Wywar mszyce, miodówki, larwy pluskwiaków, liściożerne gąsienice motyli

ALLELOPATIA

Szkodliwy lub korzystny wpływ substancji chemicznych wydzielanych przez rośliny danego gatunku lub pochodzących z rozkładu tych roślin.

Odnosi się głównie do substancji wydzielanych do podłoża wpływających na organizmy znajdujące się w pobliżu rośliny, mikroorganizmy. Allelopatia może być dodatnia lub ujemna.

• Allelopatia prawdziwa – działanie substancji zaraz po ich wytworzeniu przez rośliny

• Allelopatia funkcjonalna – działanie dopiero po ich przekształceniu przez mikroorganizmy

• Działanie allelozwiązków może zależeć od ich stężenia:

• W niskich stężeniach działają stymulująco

• W wysokich stężeniach są inhibitorami

• Mają zdolność do tworzenia chelatów, zwłaszcza z glinem i żelazem

• Większość allelozwiązków to metabolity wtórne pochodzące od kwasu octowego i szikimowego – zarówno bardzo proste w budowie jak i bardzo skomplikowane

KOLINY

FITONCYDY

MARAZMINY

ANTYBIOTYKI

ŹRÓDŁA ALLELOZWIĄZKÓW

• Organy generatywne:

• Nasiona- zawierają liczne inhibitory, które zabezpieczają je przed gniciem, a jednocześnie kontrolują termin ich kiełkowania poprzez narzucenie spoczynku bezwzględnego

• Owoce- zawierają inhibitory, które odgrywają ważna rolę w kiełkowaniu nasion. Przykładem jest łupina orzecha

• Organy wegetatywne

• Liście - są najbogatszym źródłem związków, w których występują w największych ilościach i najszerszym spektrum jakościowym

• Korzenie- roślin również zawierają niektóre inhibitory, ale występują one w stężeniach znacznie niższych aniżeli w liściach, wyjątek stanowią korzenie lucerny będące głównym źródłem saponiny

SPOSOBY UWALNIANIA ALLELOZWIĄZKÓW DO ŚRODOWISKA:

• UTLENIANIE - ulegają głównie olejki eteryczne należące do terpenoidów. Związki te mogą być:

• absorbowane przez tkankę okrywającą sąsiednich roślin bezpośrednio z atmosfery lub w formie zagęszczonej- z wodą.

• Możliwa jest też ich absorpcja na powierzchniowych warstwach gleby, z przechodzą do roztworu glebowego i stamtąd pobierane SA przez rośliny- akceptory.

• ŁUGOWANIE - tą drogą z nadziemnych części roślin, pod wpływem deszczu lub kropel rosy. Zmywana jest w dużych ilościach szeroka gama związków o dużym znaczeniu ekologicznym. Ługowaniu podlegają takie związki jak: węglowodany, substancje pokarmowe, glikozydy, alkaloidy, flawonoidy, wiele kwasów organicznych, duże ilości związków fenolowych.

• EKSUDACJA - funkcjonuje w systemie korzeniowym. Związki organiczne z nienaruszonych korzeni nie są masowe. Znaczenie ekologiczne tego zjawiska jest raczej drugorzędne, ponieważ ogranicza się wyłącznie do ryzosfery.

• ROZKŁADANIE SIĘ RESZTEK ROŚLINNYCH - podczas rozkładu resztek roślinnych na skutek destrukcji tkanek, następuje uwalnianie i stosunkowo szybkie wymywanie do gleby składników roślinnych, z których wiele wykazuje aktywność biologiczną. Niektóre substancje uaktywniają się dopiero podczas procesu rozkładu, np.:

• HCN (cyjanowodór) – powstaje podczas rozkładu glikozydów cyjanogennych

• Toksyczne aglikony – podczas rozkładu glukozynolanów i saponin

• Kwasy hydroksamowe – powstają z uszkodzonych tkanek niektórych zbóż

POZYTYWNE ODDZIAŁYWANIE:

• Etylen - stymulator kiełkowania nasion

• Eksudanty gryki, słonecznika, rzeżuchy (substancja lepidimoid) - silnie oddziaływująca na wzrost hipokotyli szarłatu

• Żyto, sorgo - hamuje wzrost chwastów (komosa, palusznik, rzeżucha, proso, chwastnica, szarłat)

• Wykazują aktywność herbicydową - gryka, gatunki z rodziny kapustowatych, perz, eukaliptus, sorgo